wat is jouw inspiratiebron? 4 Maatschappelijke 27 Duurzaamheid bouwinvest magazine nr 4 jaargang 2 oktober 2011

bouwinvest magazine nr 4 jaargang 2 oktober 2011

wat is jouw inspiratiebron? 4

Maatschappelijke veranderingen inspiratie voor vastgoed

22

Prinsenhof krijgt met de WTC-licentie nog meer allure

27

Duurzaamheid inspireert huurders tot andere leefwijze

inleiding

22

Inspiratie Ik vind inspiratie, het thema van dit nummer, een mooi woord. Het heeft iets uitdagends.

4

Inspiratie zorgt ook voor gedrevenheid. Een goed voorbeeld daarvan vind ik elders in deze uitgave het verhaal van winkelstraatmanager Nel de Jager. Geïnspireerd door haar overtuiging

32

dat de Amsterdamse Haarlemmerbuurt een echte winkelstraat moest hebben, zette zij zich hiervoor met hart en ziel in. Terecht ontving zij tijdens de Provada voor haar inspanningen de

3 inbeeld nr 4 oktober 2011

Piet Kranenberg-ring. Dergelijke geïnspireerde personen houden je een spiegel voor. Het zet je aan het denken over wat je eigen inspiratiebron of drijfveer is. Goed beschouwd zijn dat voor Bouwinvest de mensen die door onze inspanningen maandelijks van hun pensioen kunnen genieten. Ook worden wij geïnspireerd door de wensen van onze huurders. Juist het vertalen van deze wensen in vastgoed-

4 Inspiratie

27 Samen

32 Met Passie

producten zorgt voor aansprekende woningen

Wat inspireert de vastgoedsector?

Samenwerken voor duurzaamheid

‘Ik geloof in deze straat’

en kantoren met nauwelijks leegstand.

Waardoor komen ontwikkelingen op gang

Iris Gelten van Bouwinvest en

Sommige mensen worden geïnspireerd

en hoe gaat de sector daar mee om?

Maarten Dansen van DGBC over het

door een straat. Nel de Jager is zo iemand.

1 Marktverhaal – Inspiratie, bron voor

duurzaamheidonderzoek onder huurders.

Jaren geleden raakte zij helemaal in

“Duurzaamheid staat meer in de

de ban van de Haarlemmerdijk e.o. in

belangstelling.”

Amsterdam.

30 Zeker

En verder

Toekomst als grote inspiratiebron

3x Inspiratie

16 20

Het mooie aan inspiratie is ook dat je het uit zo veel dingen kunt halen. Zo vind ik evenementen altijd inspirerend. Praten met anderen, kennisdelen en nieuwe ideeën op doen. Met dat doel zijn we aanwezig op de Provada, de Expo Real in München, doen we mee aan de Dutch Green

initiatieven

10

2 Visie – Markt als inspiratiefactor 3 Rondetafelgesprek – Inspiratie om te innoveren

22 In Ontwikkeling

Professor Guus Boender is duidelijk.

Ter Zake

investorseminars. En, niet te vergeten, maken

‘Van internationale allure’

“Pensioenbestuurders moeten niet alleen

Column 26

we ons eigen relatiemagazine.

Prinsenhof Den Haag heeft de WTC-

voor de toekomst investeren, maar ook in

Ik wens u inspirerend leesplezier,

licentie gekregen. Het voelt aan

de toekomst.”

Building Week en organiseren wij onze eigen

als een kroon op het gebouw. Dick van Hal, directievoorzitter

1 marktverhaal

De veranderende rol van vastgoed

1950 – 1960 het zijn de beroemde wederopbouwjaren. in hoog

Inspiratie bron voor initiatieven

tempo worden heel efficiënt galerijflats bijna letterlijk uit de grond gestampt.

De rol van vastgoed in de samenleving is door de jaren heen telkens veranderd. Van bijvoorbeeld zorgen voor een dak boven het hoofd tot de financiële aanjager van de consumptiemaatschappij. De grootste transformatie heeft echter sinds de crisis plaats. Immers, niet langer is de samenleving, maar juist het individu de grootste inspiratiebron voor de vastgoedsector.

Kleinpolder in het zuiden van de Rotterdamse deelgemeente Overschie heeft in 1947 de primeur. Dit is de eerste wijk in Nederland waar met de wederopbouw wordt begonnen. Steden-

In dit artikel…

bouwkundige Lotte Beese heeft voor Kleinpolder

Gaan we met zevenmijlslaarzen door

een wijk bedacht met veel hoogbouwflats waar

de na-oorlogse ontwikkelingen in het

uiteindelijk 33.000 mensen hun thuis in moesten

vastgoed. Wat is de inspiratiebron voor de

vinden. Het is de zogenoemde wijkgedachte die

veranderingen geweest. De wensen van de

Beese heeft geïnspireerd: buurten met moderne

consument of zijn de grote ontwikkelingen

woningen die een uniforme uitstraling en

simpelweg door de marktomstandigheden

inrichting hebben. De hoogbouw zorgt er voor

afgedwongen?

dat de wijk ruim van opzet is. Tussen de flats komen groenstroken. Hier kunnen de bewoners elkaar ontmoeten en bouwen aan een sociale cohesie.


inbeeld nr 4 oktober 2011

4

1 marktverhaal

Navolging

voorbeeld van wonen in de toekomst. Wonen in

Gebieden waar de scheiding tussen wonen en

aangepast. De omwenteling van een aanbod- naar

Het is een aanpak die in het hele land navolging

ruime appartementen in het groen.

werken veel minder strikt is. Voorbeelden daarvan

een vraaggestuurde markt is voor veel ontwikkel-

zijn de Kop van Zuid in Rotterdam, de IJ-oevers en

partijen wennen. Er moet op een hele andere

krijgt. Overal verrijzen aan de randen van de stad


Privacy

het Oostelijk Havengebied in Amsterdam en het

manier met consumenten worden gecommuni-

de oorlogsjaren hoog opgelopen woningnood

In de zeventiger jaren willen mensen steeds meer

Céramique-terrein in Maastricht.

ceerd. Anderen vinden er de inspiratie voor totaal

moeten oplossen. De stedenbouwkundige

privacy. Het individualisme doet in de maatschap-

gedachte bij deze wijken is geïnspireerd op de

pij zijn intrede en het wonen in galerijflats, die

Compacte stad

die niet over de consument heen zijn bedacht maar

vooroorlogse architectuurtheorie om goed en

allemaal dezelfde uitstraling hebben, staat daar

Eind jaren ‘80 draagt het ministerie van VROM met

juist voor of, beter nog, sámen met de consument

modern wonen voor alle burgers toegankelijk te

natuurlijk haaks op. Gezinnen die het zich kunnen

de Vierde Nota-extra de compacte stadsgedachte

worden bedacht. Met andere woorden, de wensen

maken. De nieuwbouw wordt, zeker wanneer het

veroorloven verhuizen naar eengezinswoningen

uit. Ruim 600.000 woningen moeten er in hoge

van de individuele woonconsument als nieuwe

economisch wat beter gaat met Nederland,

die in de zogenoemde ‘groeikernen’ worden

dichtheden tussen 1995 en 2005 op locaties aan de

inspiratiebron. En deze bron is misschien wel

bevolkt door de opkomende middenklasse.

gerealiseerd. Wonen in ‘nieuwe’ kernen als

randen van de steden worden gebouwd. De

onuitputtelijk.

Jonge gezinnen met goede vooruitzichten die zich

Purmerend, Zoetermeer, Almere en Nieuwegein is

Vinex-woning wordt een begrip en bekritiseerd

een moderne huurflat kunnen veroorloven. De

in. De uitstroom van vooral ook weer de midden-

maar vindt wel gretig aftrek. Logisch, want de

buurt als kraamkamer voor de nieuwe welvaart.

klasse heeft flinke gevolgen voor de stad. Het

eigen woning is door de bijna automatische

inwonersaantal loopt terug en vooral de naoor-

waardevermeerdering en verschillende hypo-

Op basis van de functionele stad-ideeën van de

logse wijken en oude stadsvernieuwingsgebieden

theekvormen verworden tot een flappentap voor

Zwitsers-Franse architect Le Corbusier, begint in

worden het domein van migranten. Pas in de jaren

luxeartikelen als caravans, auto’s en verre

1966 de bouw van de Bijlmermeer als staduitbrei-

negentig begint de stad weer wat aan populariteit

vakantiebestemmingen.

ding van Amsterdam. Kern van de functionele stad

terug te winnen. Dit komt ook door de transforma-

is een strikte scheiding tussen wonen, werken en

tie van terreinen die hun oorspronkelijke functie

Klant als inspiratiebron

recreëren. De Bijlmermeer is volgens de architect

verloren hebben in aantrekkelijke woongebieden.

De recente kredietcrisis heeft de woningmarkt

en stedenbouwkundige Siegfried Nassuth hét

nieuwe producten. Producten en woonconcepten

‘De buurt als kraamkamer voor de nieuwe welvaart’

aardig op zijn kop gezet. Het is vooral de onzeker-

7

heid bij de woonconsumenten over de gevolgen


6

ruime hoogbouwwijken die in rap tempo de door

van de crisis voor hun baan, inkomen en bezuinigingsmaatregelen van het rijk, dat zij een pas op de plaats maken. De doorstroming stokt. Nieuw-

1960 – 1970 midden jaren zestig

bouwplannen voor zowel huur- als koopsector

start het groeikernenbeleid.

worden geschrapt of moeten flink worden

gemeenten als zoetermeer en purmerend worden de woonparadijzen voor gezinnen.

1970 – 1990 de individualisering viert hoogtij. de behoefte aan eengezinswoningen is groot. stadsvernieuwing bepaalt het straatbeeld in de stad.

2 visie

Markt als inspiratiefactor

Huurder als inspirator Dit betekent dus niet het klantdenken als haarlem-

Klantgericht ontwikkelen. De term wordt, zeker in

merolie introduceren. Maar juist diepgaande

de vastgoedwereld, te pas en te onpas gebruikt.

klantkennis verwerven, en op een gestructureerde

Maar wat er mee wordt bedoeld, blijft veelal

De ontwikkelingen van het vastgoed kenmerken

‘Zegt u het maar’

manier tot nieuwe mogelijkheden komen om

ongewis. Onmiskenbaar wordt de invloed van de

zich door golfbewegingen die vaak beleidsmatig

Van ‘aanbod- naar vraaggestuurd’ wordt naar ons

vervolgens samen prioriteiten vast te stellen.

klant op het eindproduct steeds groter. Logisch,

worden ingezet; de naoorlogse woningbouw,

idee nog te vaak vertaald naar “zegt u het maar”.

Zo ontwikkelen professionals bruikbare nieuwe

alleen de producten die naadloos aansluiten bij de

het groeikernenbeleid, de stadsvernieuwing en

Of we het in de woningmarkt via co-creatie doen,

producten, geïnspireerd door diepgaand inzicht in

vraag vinden voldoende aftrek. Het vergt continu

Vinex. Maar het zijn vervolgens de economische

(collectief) particulier opdrachtgeverschap of via

de klantwensen.

in gesprek gaan met de consument. Wij geven daar

omstandigheden die de ruimte voor nieuwe

traditioneel marktonderzoek: er is maar een kleine

ontwikkelingen bepalen. Kortom, de markt als

groep consumenten die zin heeft én in staat is zelf

Gemakken

huurderspanel regelmatig te bevragen over

inspiratiefactor.

een woning te bedenken en te laten ontwikkelen.

Binnen de sectoren wonen, kantoren en winkels

nieuwe ontwikkelingen en wensen.

handen en voeten aan door bijvoorbeeld ons

zijn wij dan ook volop bezig met de veranderende De regelgeving neemt toe waardoor de ruimte voor vernieuwing een stuk beperkter is. Ook risicomanagement speelt een belangrijke rol. Sinds de laatste crisis ligt de nadruk op het inzichtelijk

‘We moeten ons laten inspireren door onze creativiteit’

maken en beheersen van de risico’s. En daarmee is


daarvan zijn de ontwikkeling van de zogenoemde ‘Bouwinvestwoning’ die, van alle gemakken

Balanceren

voorzien, aansluit bij de vraag van onze klanten.

We zitten momenteel in de fase van balanceren.

En initiatieven zoals het actief bezig zijn met de

Enerzijds zetten we ons in om aan de wensen van

er minder ruimte voor innovaties. Risico’s die een

Consumenten hebben vaak geen idee wat bepaal-

seniorenhuisvesting en het toepassen van ‘het

onze huurders te voldoen en anderzijds om

project kunnen bedreigen wegen immers zwaarder

de ideeën kosten, of wat de doorlooptijden of

nieuwe werken concept’ in kantoren. Als het gaat

voldoende rendement te maken om de partijen

dan het uitzicht op mogelijke opbrengsten. Dat tij

praktische bezwaren zijn. De crux zit hem in de

om het omgaan met het overschot aan leegstaande

die in onze fondsen beleggen tevreden te houden.

is te keren door een flink risicobudget te alloceren.

uitkomst van een onderzoek van nota bene een

kantoren dan ligt er voor de vastgoedsector nog

En dat in een periode waarin de middelen schaars

Alleen de rendementen zijn momenteel niet

bedrijf gespecialiseerd in co-creatie. Dat is dat

een opgave. Hoewel wij er zelf geen voorraad van

zijn. Tegelijkertijd zet de crisis iedereen wel weer

zodanig dat daar de ruimte voor is. In tijden dat je

goede marketingmensen en specialisten minstens

hebben, moeten we bij nieuwbouw in het kader van

met twee benen op de grond, een inspirerende

9

tien procent rendement hebt, is het gemakkelijk

zo goed, ja, zelfs beter dan consumenten in staat

onze maatschappelijke verantwoordelijkheid wel

gedachte…

om één procent te reserveren voor het risicobud-

zijn om nieuwe en unieke oplossingen te beden-

een oplossing voor leegstand bieden. De winkel-

get of nieuwe ideeën. Maar helaas leven we

ken. Echter, je hebt de klánt nodig om de juiste

markt is eveneens volop in beweging. We zijn van

momenteel niet in die wereld.

relevantie te bepalen. Dit is ook intuïtief juist.

de naoorlogse winkelstrips via geconcentreerde

Immers, de meeste niet-specialisten weten niet

winkelgebieden naar grootschalige detailhandels-

wat de mogelijkheden zijn. Welke automobilist had

vestigingen gegaan. De kale functie van de winkel

uit zichzelf een antiblokkeersysteem bedacht?

gaat verdwijnen. Dit komt vooral door de intrede


8

marktomstandigheden. Goede voorbeelden

van internet en de toenemende populariteit van webshops. Het winkelen wordt meer een dagje uit.

1990 – 2000 marktpartijen gaan

Naast hele grootschalige concepten heeft de consument ook behoefte aan kleinschaligheid.

met de vinexbouw aan de gang. de belangstelling voor de woningen op de nieuwe eenvormige woonenclaves is groot. 2000 + de woonconsument wil terug naar de menselijke maat. geen grote bouwlocaties meer maar kleinschalig en meer maatwerk is het devies.

Inspiration exists, but it has to find you working

10

11


pablo picasso


3 rondetafelgesprek In dit artikel… Gaan Tom Espinosa, directeur Hotel V, Erwin Drenth, marketingmanager Bouwinvest, Robert Jooren, hoofd verkoop Van Gansewinkel, Frank van Beek, directeur Lingotto, Dick van Hal, directievoorzitter Bouwinvest en Jacqueline Rempt van Remptation met elkaar in gesprek over innovatie in de vastgoedsector.



12

Inspiratie voor innovatie Voor de deelnemers aan het rondetafelgesprek is het glashelder: de vastgoedsector moet meer innoveren. Niet alleen op productniveau maar vooral ook op procesniveau. Op zoek naar de onderscheidende factor, nieuwe samenwerkingsvormen met andere sectoren en vooral nieuwe businessmodellen. Daarom dit gesprek: inspiratie om te innoveren.

Halverwege het rondetafelgesprek merkt Tom Espinosa, eigenaar

en communicatie van Bouwinvest is het met Espinosa eens.

van Hotel V in Amsterdam, op dat de hotelbranche op sommige

“Zowel de vastgoedmarkt als de beleggersmarkt, de twee

punten even conservatief is als de vastgoedsector. “Maar ook in

terreinen waar wij ons op bewegen, vragen daar om. Je hebt de

onze sector is er het besef dat we moeten innoveren. Hotels die

corporaties, de huursubsidies, hypotheekrenteaftrek, grondposi-

daar niet voor openstaan zien dat direct terug via social media

ties die vastliggen; een heel stramien waar je aan moet werken.

waar gasten laten weten wat ze van je vinden. Dus je merkt het

Dus innovatie is van cruciaal belang. Tegelijkertijd vluchten

direct aan je bezettingsgraad, kamerprijs en tevredenheid van het

pensioenfondsen uit de beursaandelen en zijn ze op zoek naar

personeel. Met andere woorden, alles gaat disfunctioneren als je

stabiele beleggingsvormen. Ik denk dan ook dat als wij als sector

niet innoveert.” Erwin Drenth, manager van de afdeling marketing

laten zien dat wij met die partijen meedenken en met concepten

3 rondetafelgesprek

Inspiratie voor innovatie

werd begrepen. Dus we hebben veel energie

jouw pensioengeld wordt geïnnoveerd? Want het

gestoken in het verkondigen van de boodschap

betekent ook dat er dingen fout kunnen gaan.”

‘Afval bestaat niet’. Maar ook veel geluisterd naar de

Jacqueline Rempt vindt juist van wel. “Dan moet je

klant. Hoe reageert die en welke visie heeft hij op

degene voor wie je het doet er wel nadrukkelijk bij

onze boodschap? Overigens is het natuurlijk wel zo

betrekken. Dus die burger om wiens kapitaal het

dat afval inzamelen bij klanten onze kernactiviteit

gaat en die uiteindelijk moet zeggen ‘dit is waarde-

blijft. Daar is onze grondstoffenbenadering aan

vol en mijn geld waard’. Sluit aan bij actuele thema’s

gekoppeld, maar ook onlosmakelijk mee verbonden.” zoals de gezonde stad, de bedrijvige stad. Mobiliseer

vervolg pagina 13

komen, er kansen liggen.” “De omgeving aan zowel

geïnvesteerd voor de korte termijn. De aandeel-

Frank van Beek: “Het is een doodlopende straat als je de vraag nog voor je investeert. Dat reduceert het

de investeerderskant als aan de vastgoedkant is

houder wil rendement zien en dat is wat ons

afval alleen maar benadert als kostenpost. Dus

risico. Dan krijg je ook die nieuwe businessmodel-

enorm aan het veranderen. Het wordt allemaal

handelen drijft. Dat maakt het tegelijkertijd lastig

mede met de eindigheid van grondstoffen is het

len.” Volgens Frank van Beek moet er wel

dynamischer en gaat steeds sneller. En daar

om voor de lange termijn in innovatieve duurzame

moeten we op anticiperen” vult Dick van Hal,

ontwikkelingen te investeren terwijl dat wel nodig

directievoorzitter van Bouwinvest, aan.

en uiteindelijk meer rendabel is. Dat moet je dus op de een of andere manier zien te doorbreken.

De openingsvraag van gespreksleider Marjet

Vooral omdat we lange termijn oplossingen nodig

Rutten of de vastgoedsector moet innoveren heeft

hebben omdat bijvoorbeeld onze huidige grond-

de aanwezigen direct bij de les getrokken. Volgens

stoffen eindig zijn. ”

onderscheid worden gemaakt tussen proces- en

‘Het gaat om keuzes maken en luisteren naar de klant’

productinnovatie. “Bij productinnovatie gaat het om hoe goed de woning of het kantoor is en hoe we het ontwerp kunnen verbeteren. In termen van procesinnovatie gaat het om het betrekken van de gebruikers en het slim in elkaar zetten van de keten

voor jullie een logische stap geweest om te zeggen,

van ontwikkelen, realiseren en financieren.”

‘Afval is geen kostenpost maar juist een profitpost’.”


Jooren: “Absoluut. We hebben daarvoor ook

Financiering

“Met andere woorden”, vult Frank van Beek,

samenwerking met andere partners gezocht en

Vooral financiering is in de sector een lastig punt en

directeur van Lingotto, aan “je wilt het begrip

andere branches hebben die samenwerking met ons

een van de oorzaken dat de woningmarkt op slot zit.

rendement niet alleen beperken tot geld maar je

gezocht. Omdat bedrijven als Philips en Ahrend ook

Dick van Hal: “En het lukt ons als maatschappij maar

15

trekt het nadrukkelijk breder en gaat het ook om

weten dat ze op termijn de materialen niet meer

niet om die zaak vlot te trekken.” Frank van Beek:

Jacqueline Rempt, eigenaar van Remptation

het maatschappelijk rendement.” Jacqueline

hebben waarmee zij hun producten kunnen maken.

“We hebben jarenlang een luxepositie gehad. Als je

innovatie support, zijn het de gevolgen van de

Rempt knikt. “Ik ben bezig met de oprichting van


14

Pensioenkapitaal

‘Innovatie is leuk en je krijgt een soepeler organisatie’

een huis wilt kopen ga je naar de bank en die leent je

crisis die het voor de vastgoedsector simpelweg

de stichting 0.0. De gedachte is dat we met

Dus van beide kanten is er het besef van ‘hé we

noodzakelijk maken om te innoveren. “Hoewel

pensioenkapitaal van de burger innovaties kunnen

hebben elkaar nodig’. En dan is het mooi om te zien

echt voorbij. We moeten ons vermogen op een hele

ik niet uit de branche kom, denk ik dat de wijze

realiseren gericht op het vervullen van primaire

dat er door die samenwerking een concreet product

andere manier realiseren. Wellicht in een vorm van

waarop de sector tot nu toe heeft gefunctioneerd,

levensbehoeften zoals voldoende goede voeding,

wordt gemaakt. Een product dat deels bestaat uit

‘ik financier voor en jij gaat wekelijks tien uur voor

niet langer meer houdbaar is. Er ontstaat een

menselijke woonomgeving, hernieuwbare energie,

stoffen die eens afval waren. Binnen onze organisa-

mij werken’.” Jacqueline Rempt: “Dat is een nou een

nieuw speelveld. Tot op heden is er steeds

meer welzijn en welvaart en tegelijkertijd het

tie zijn daar overigens meer mensen mee bezig dan

voorbeeld van een heel nieuw businessmodel.” Tom

rendement op dat vermogen van de burger

het aantal dat zich bezighoudt met het vergaren van

Espinosa: “Zo zijn er heel veel nieuwe initiatieven te

verhogen. Dus de kwaliteit van leven voor de

afval.” Drenth: “Wat jullie hebben gedaan is op een

bedenken. Ik ben ook niet zo somber over de

burger wordt hoger en het rendement op zijn

andere manier kijken naar je bedrijfsvoering en het

vastgoedsector. Het gaat vooral om keuzes maken.

kapitaal wordt groter.”

product waar jullie mee bezig zijn. Een parallel met

Luister naar je klant, leef je in en zoek naar je

Om morgen mee te beginnen

het geld wel. Sparen was er niet bij. Maar die tijd is

de vastgoedmarkt zou kunnen zijn dat woningen niet onderscheidende factor. Innovatie is vooral ook leuk

Voorbeeld

het eindproduct zijn maar een grondstof om andere

om te doen. Je krijgt een soepeler organisatie en je

ideeën waar de vastgoedsector direct mee aan de gang

Van Gansewinkel is voor de deelnemers aan dit

producten aan te bieden zoals verzekeringen,

krijgt er blijere klanten door.” “De kern van het

kan. Voor Robert Jooren is dat op zoek gaan naar andere

rondetafelgesprek hét voorbeeld van een bedrijf

hypotheken etc. Dat is ook innovatie.”

verhaal is”, besluit Van Hal, “dat het zit in het

branchevreemde partijen en daar samenwerkingsverbanden

dat, geïnspireerd door grondstofschaarste,

mee sluiten. Dat vindt ook Jacqueline Rempt: “Haal

veranderende (milieu)wetgeving en economische

Offensief

bijvoorbeeld de energiesector en de creatieve sector er

vooruitzichten, als afvalverzamelaar en verwerker

“Er is een offensieve reden om te innoveren. Je moet

bij.” Tom Espinosa: “Zoek de pareltjes.” Frank van Beek:

een geheel nieuwe koers is gaan varen. “Het was

gezien worden wil je uiteindelijk rendement blijven

Lees de integrale weergave van dit rondetafel-

“Focus op het proces van transformatie van leegstaande

voor ons ook heel spannend toen we besloten

maken. Dus moet je dingen anders doen dan

gesprek op www.bouwinvest.nl

kantoren naar woningen.” Dick van Hal kiest voor werken

‘we gaan geen afval inzamelen maar grondstoffen

anders”, zegt Espinosa. “Maar”, brengt Erwin Drenth

aan imagoverbetering van de sector en Erwin Drenth ziet

leveren’. Het heeft op alle niveaus, zowel binnen

naar voren, “wil jij als pensioendeelnemer dat er met

mogelijkheden voor “minder gemakzuchtig klantdenken”.

als buiten onze organisatie, tijd gekost voordat dat

Gespreksleider Marjet Rutten vroeg de deelnemers naar

aanpassingsvermogen van je organisatie. Dat vergt iets van je mensen. En het houdt je scherp.”

1

“Ik heb mijn vriendin wel moeten overhalen. Want ik wilde echt op een boot wonen. Ik bladerde in het NAi een boek door over waterwonen en dacht ‘dit wil ik ook’. Dus gingen we schepen bekijken en stuitten uiteindelijk op een monumentaal schip van 28 meter lang. Prachtig. En ook van binnen best wel mooi. We kregen in Zaandam een ligplaats en

‘Leegstaande kantoren zijn mijn inspiratiebron’

hebben daar drie jaar in dat schip gewoond. Het

3x over inspiratie

gemaakt. Je bent echt vrij. En dat is voor mij een inspirerende gedachte. Het woonoppervlak was echter relatief klein en er was weinig uitzicht. Op onze zoektocht naar iets groters kwamen we uit bij een zogenoemde Kempenaar, een vrachtschip met een lengte van 50 meter en 6, 60 breed. Deze boot is speciaal gebouwd voor de kanalen in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Er kwam vervolgens wel het nodige bij kijken. Zo moesten we een vergunning hebben van de gemeente en uiteraard ook een hypotheek. Vooral dat laatste is voor een schip niet echt simpel. 17

Inspiratie. Voor de een is het een boek dat hem aanzette

‘Ik kan met mijn eigen huis verhuizen’

om anders te gaan wonen, de ander vindt het bij mensen die hem weten te verrassen. En de derde loopt warm voor

Vervolgens hebben we in negen maanden tijd de

leegstaande gebouwen. Bas van Schelven, Emilie Vlieger en

boot op een werf in Friesland verbouwd. Mijn vriendin is ontwerpster van tentoonstellingen.

Jan de Haas over inspiratie.

Zij heeft veel zelf ontworpen. Met als resultaat een boot met vijf slaapgelegenheden, een loftachtige woonkamer, een woonkeuken, twee badkamers en een sauna. Eigenlijk is het een hele luxueuze woning. Het wonen voelt ook heel goed. En ik kan met mijn eigen huis Naam

Bas van Schelven

Inspiratie een boek over wonen op het water Omdat

ik toen op het idee kwam om in een boot te gaan wonen

Bas van Schelven werkt sinds 1 september bij Moervast/Waterwonen in Rotterdam. Hij woont samen met vriendin en dochter op een voormalig vrachtschip dat ze voor een groot deel zelf hebben verbouwd.

verhuizen, als we dat zouden willen. Dat is toch het grote voordeel van wonen op een schip.”



16

kon ook nog varen dus hebben we nog veel tochten

2

3

“Zes jaar was ik toen mijn vader mij meenam naar Rotterdam om daar in de haven naar schepen te kijken. Ik had

totaal geen oog voor de boten maar keek mijn

Naam

Jan de Haas

Inspiratie ontwerpers en klanten “Pionieren zit in mijn bloed. Toen ik zes

Omdat

ontwerpers mij steeds ver-

jaar geleden de zestig passeerde, wilde

rassen en klanten zo enthousiast zijn.

ik dan ook niet op mijn lauweren gaan

rusten. Maar ik heb nooit kunnen bevroeden dat

Jan de Haas is directeur van Studio

ogen uit naar de gebouwen en bruggen om mij

ik met Studio Hergebruik boven op een trend zat.

Hergebruik in Rotterdam. Zes jaar gele-

heen. Vervolgens hebben wij er een rondje

Het hergebruik van oude materialen in nieuwe

den begonnen met zeven ontwerpers.

architectuur van gemaakt. Met terugwerkende

design gebruiksvoorwerpen of kunstwerken is in.

Inmiddels zijn er zeventig ontwerpers

kracht denk ik dat toen de liefde voor architectuur

Dat komt ook door alle aandacht die er is voor

is ontstaan.

duurzaamheid. De Studio is een begrip geworden.

bij betrokken.

Daar heeft de locatie aan de Coolsingel natuurlijk Toch ben ik met Kunst & Economie aan de Hoge-

enorm bij geholpen. Het gebouw zou worden

school voor de Kunsten in Utrecht een heel andere

herontwikkeld en eigenaar Bouwinvest was op

studie gaan volgen. Maar met mijn afstudeer

zoek naar een tijdelijke gebruiker. Ik ben dankbaar

scriptie ‘Locatiemarketing bij revitalisering van

dat wij hier de kans hebben gekregen. Het was een

leegstaande kantoorlocaties in de stad’, keerde ik

levende etalage.

als het ware toch terug naar de bebouwde

‘Ik was op zoek naar een leuke hobby’

omgeving. Het vinden van oplossingen voor leegstaande kantoren is een flinke uitdaging en voor mij een bron van inspiratie. Het is zoeken naar de mogelijkheden van een gebouw in relatie tot zijn omgeving. En dat kan de ene keer een bedrijfsverzamelgebouw voor startende kleine 18

expositieruimte, atelier, workshopruimte én

19


Het is ook een combinatie van een winkel, ontmoetingsplek. Tegelijkertijd is het natuurlijk


‘Enthousiastelingen dragen hun passie uit en inspireren’

een nichemarkt. Als je dit wilt beginnen in een ruimte waarvoor je een marktconforme huur moet betalen, dan ga je het niet redden. Inmiddels zorgen we toch voor flink wat werkgelegenheid. Studio Hergebruik is daardoor een economische factor geworden voor mensen in een sector waar

ondernemingen zijn, de andere keer is dat

het niet makkelijk is om een fatsoenlijk salaris te

bijvoorbeeld een centrum voor kunstenaars. Een

verdienen.

locatiemarketeer heeft de rol van bemiddelaar en koppelt vastgoed en toekomstige gebruikers aan

We zijn nu een nieuwe fase ingegaan. Het pand aan

elkaar. De nieuwe functie wordt, om de gewenste

de Coolsingel is verkocht en sinds september zijn we gevestigd aan het Rijnhoutplein. Ook een prima

doelgroep te bereiken, met passende communica-

Naam

tiemiddelen in de markt gezet. Dat is een heel

Inspiratie leegstaande gebouwen

plek. Wel is de workshopruimte elders onder-

creatief proces waarbij je, zeker in het begin,

Omdat zij uiteindelijk leiden tot

gebracht. De nieuwe ruimte is nu eenmaal wat

zogenoemde ‘superpromoters’ nodig hebt.

Emilie Vlieger

vernieuwende ideeën

Enthousiastelingen die zich achter het idee scharen en dit met passie uitdragen en anderen inspireren. Geweldig.”

Emilie Vlieger is locatiemarketeer en heeft met Vliegerprojecten een eigen bureau. Daarnaast werkt zij samen met APTO, architectuur & planontwikkeling uit Amsterdam.

kleiner dan wat we hadden aan de Coolsingel. Ach, ik ben dit ooit begonnen met het idee om een leuke hobby te hebben. De hobby heeft mij wel mee op drift genomen. Het houdt mij jong.”

ter zake

AaBe Fabriek decor voor Erasmus-seminar

Huren betekent vrijheid

In het kader van het Erasmus Festival organiseert Bouwinvest op

Kees Rijnboutt zich over de inrichting en vormgeving van de

Vrijheid, gemak en dé manier om te zien of wonen in een bepaalde buurt bevalt. Dat

dinsdag 22 november een bijzonder symposium in de AaBe

openbare ruimte. Dit is ook het centrale thema van het Erasmus

geven huurders van Bouwinvest als belangrijkste reden om een woning te huren. Dat

fabriek in Tilburg. Onder het motto “AaBe in Perspective; social,

Festival. Eerder al krijgt Busquets de Erasmusprijs uitgereikt. Het

blijkt uit het klantenonderzoek dat Bouwinvest eerder dit jaar heeft gehouden. Veel

urban and cultural aspects of public space in Tilburg”, buigen

Erasmus Festival wordt van 19 tot en met 27 november gehou-

verschuivingen ten opzichte van het onderzoek uit 2007 zijn er niet. Hoewel, meer

onder andere architect en stedenbouwkundige Joan Busquets en

den. Bouwinvest is hoofdsponsor van dit jaarlijkse evenement.

huurders geven de economische onzekerheid als reden om te huren. Onder vijf

architect, stedenbouwkundige en voormalig Rijksbouwmeester

Voor meer informatie, zie www.erasmusfestival.nl

deelnemers is een maand gratis huur verloot. De familie Poeckling uit Amsterdam was een van de gelukkigen.

Rob Vroom vertrekt

Herontwikkeling Beurspassage dichterbij

Financieel Directeur Rob Vroom gaat Bouwinvest na acht jaar verlaten. Vroom heeft de afgelopen jaren een grote bijdrage geleverd aan het opzetten van Bouwinvest als zelfstandige vastgoedonderneming en de transformatie

20

De herontwikkeling van het gebouw Beurspassage en Gravenstraat in Amster-

die daarop volgde naar een zelfstandige vastgoedvermogensbeheerder.

dam is een stap dichterbij. Bouwinvest heeft onlangs de haalbaarheidsstudie

Nu daarvoor een stevige basis is gelegd gaat hij met ingang van 1 november

laten uitvoeren naar het optimaliseren van het winkelen kantorencomplex aan

aanstaande op zoek naar nieuwe uitdagingen. Uiteraard danken wij Rob Vroom

het Damrak en de Nieuwendijk en het tegenover gelegen pand aan de Graven-

voor zijn grote inzet en wensen hem alle succes en geluk toe voor de toekomst.

totaal 12.500 m2 winkels en ruim 13.000 m2 kantoren flink op te knappen. Van de twee complexen wordt het uitstralingsniveau verhoogd en de courantheid verbeterd. Ook zullen de gevels volledig in een nieuw jasje worden gestoken. In 2015 moet de herontwikkeling klaar zijn.

Uit de fondsen… In deze rubriek de belangrijkste ontwikkelingen in

Bouwinvest in München

onze fondsen in 2011 tot nu toe. Zo zijn er onder andere

Nederland in het algemeen en de Amsterdamse

zijn er negen complexen met een totale waarde van

regio in het bijzonder zijn tijdens de Expo Real 2011

€ 50 miljoen verkocht. Het Retail Fund heeft, naast het

onder de aandacht van institutionele investeerders

huidige winkelcentrum Berkel Center in Berkel en

gebracht. Bouwinvest stond samen met circa

Rodenrijs, voor € 6,4 miljoen nieuwbouw aangekocht.

vijftien private en publieke partijen gedurende de

Berkel Center was al in ons bezit. Naast de herontwikke-

driedaagse beurs in de stand van Amsterdam

ling van de Beurspassage en Gravenstraat in Amsterdam

Metropolitan Area. Internationale investeerders

is ook de vernieuwing van winkelcentrum Molenhoek-

kregen hier een compleet beeld van de economi-

passage in Rosmalen in voorbereidingsfase. DHL huurt

sche en culturele ontwikkeling van de Amsterdamse

5100 m2 in het Ondernemingshuis in Maastricht, dat in

regio. De Expo Real was voor Bouwinvest tevens de

portefeuille van het Office Fund zit. En belangrijk is dat

gelegenheid om de naamsbekendheid op de

Cordares het huurcontract voor 46.000 m2 kantoorruim-

internationale investeerdersmarkt te vergroten.

te aan de Basisweg in Amsterdam heeft verlengd.

voor het Residential Fund 74 appartementen en twee commerciële ruimtes in Haarlem en 179 te realiseren woningen in het Eenhoorngebied in Amsterdam aangekocht. En in de eerste zes maanden van dit jaar


straat. Momenteel worden voorbereidingen getroffen om de complexen van in

in ontwikkeling WTC Het concept van World Trade Center

Prinsenhof wordt WTC The Hague

Association (WTCA) is na de oorlog in

Van internationale allure

Amerika ontstaan om de internationale handel te stimuleren. Door de WTC Business Clubs waar bedrijven lid van zijn worden handelsbevorderende activiteiten georganiseerd. WTC The Hague wordt de tiende van Nederland. Er zijn al WTC’s in Amsterdam, Rotterdam, Schiphol, Eindhoven, Heerlen, Arnhem, Almere en Leeuwarden.

Prinsenhof in Den Haag gaat vanaf het 2e kwartaal 2012 als World Trade Center door het leven. Daarmee wordt het complex dé internationale ontmoetingsplek van Den Haag. ‘Het voelt aan als een kroon op het complex. Niet alleen voor ons maar ook voor de ondernemers die hier al gevestigd zijn’, zegt Kelly Rodrigus, asset manager kantoren van Bouwinvest.



22

Het is druk in Prinsenhof Plaza. Het is lunchtijd

“Enerzijds voor Nederlandse bedrijven die een

en de terrassen van Tiny Tokyo, Pepperoni en de

internationale focus hebben of willen ontwikkelen

Coffee Company stromen vol. Kelly Rodrigus geniet

en anderzijds voor buitenlandse ondernemingen

zichtbaar van de hectiek beneden in het atrium.

die graag in een internationale setting werken. En

De tafel in het restaurant van NH Hoteles op de

dat we daar nu al een sterke voedingsbodem voor

entresol biedt daarvoor dan ook een plezierig

hebben, blijkt uit het feit dat 80 procent van de

overzicht. “Plaza is de huiskamer van Prinsenhof.

bedrijven die hier zitten internationaal georiën-

buitenzijde is heel goed te zien dat Prinsenhof uit

Het bruist hier altijd de hele dag door.” De asset

teerd zijn.”

verschillende bouwdelen bestaat maar tegelijkertijd ook één bouwmassa vormt. “Er zijn acht torens”,

manager kantoren is al weer ruim drie jaar bij Prinsenhof betrokken. “Het is echt een bijzonder

Visie

vertelt Rodrigus, “ waarin de kantoorruimtes, het

gebouw, een mooi ontwerp met hoogwaardige

Prinsenhof, waarvan de bouw in 2002 startte, past

NH hotel, woningen en woonwerkunits gevestigd

materialen en wat mij vooral aanspreekt, is het

in de visie van de gemeente Den Haag om van het

zijn.” Zes bruggebouwen verbinden de torens met

open karakter van Prinsenhof.”

Beatrixkwartier een hoogwaardig stedelijk gebied

elkaar. De verbinding onder de bruggebouwen, en

te maken. Een gebiedsontwikkeling met als doel

dus tussen de torens, wordt gevormd door drie

Deze zomer heeft Prinsenhof als complex de WTC-

een geïntegreerde woon- en werkomgeving te

deels overdekte corporate gardens. “Dit zijn de

licentie van de gemeente Den Haag in de wacht

realiseren met een spraakmakende en duurzame

centrale entreehallen met daarin de servicebalies

gesleept. Dat betekent concreet, dat vanaf het 2e

inrichting van de openbare ruimte en voorzien van

en de diverse voorzieningen.” Drie internationaal

kwartaal 2012 niet alleen de grote WTC logo’s op

een hoogwaardig stedelijk vervoerssysteem.

vermaarde architecten hebben aan Prinsenhof

het complex prijken, maar dat het gebouw het

Rodrigus: “Een zakendistrict waar men ook

gewerkt; Kees Rijnboutt, destijds verbonden aan

decor wordt voor tal van internationaal georiën-

plezierig in woont. Wat dat betreft is de ligging van

De Architectengroep, Rob Ligtvoet van architecten-

teerde activiteiten. “Het zal de aantrekkingskracht

Prinsenhof dicht tegen het centrum en in de buurt

bureau Kraaijvanger Urbis en Hans van Beek van

als vestigingsplek vergroten”, verwacht Rodrigus.

van de Haagse uitvalswegen ideaal.” Aan de

Atelier Pro.

in ontwikkeling vervolg pagina 23

Een win-win situatie

In totaal beschikt Prinsenhof over 63.173 m²

Hier worden kleine kantoorunits vanaf 25 m2 en

Cachet

“Wij zijn als handelsbevorderende organisatie

kantooroppervlak. Een deel daarvan zal overigens

flexibele werkplekken aangeboden. Ideaal voor de

De bestaande vergaderzalen van NH Hoteles, en de

heel blij dat Prinsenhof de status van World

niet als WTC worden aangemerkt. Dat is namelijk

zelfstandige zonder personeel (zzp-er) die zich er

opening van het Congress Center in oktober 2011

Trade Center krijgt.” Dat zegt Gerard Vaandrager,

de ruimte die op dit moment door de Belasting-

tijdelijk of permanent kan vestigen en gebruik

met een zaal met ruimte voor meer dan 350

directeur van het Nederlands Centrum voor

dienst in gebruik is. “Feitelijk zijn dat twee torens

maken van alle mogelijke moderne kantoorvoor-

personen, maken naast voorzieningen zoals een

Handelsbevordering (NCH). Sinds half juli is NCH,

en een bruggebouw”, aldus Rodrigus.

zieningen. “En dan moet je denken aan internet

stomerijservice, kapper, fitnesscenter en kinder-

-wifi is trouwens in heel Prinsenhof beschikbaar- ,

dagverblijf het complex WTC waardig. “We gaan

Hart

reprovoorzieningen, receptiediensten, post

natuurlijk de komende tijd nog wel het een en

een netwerkorganisatie voor ondernemers die Terug naar Plaza, de centrale entree van Prinsen-

doorstuurservice en vergader- en presentatie-

ander veranderen”, zegt Rodrigus. Zo moet

“Voor onze uitstraling is het een uitstekende

hof. Samen met de verschillende restaurantjes en

ruimten. Met al deze voorzieningen”, benadrukt

bijvoorbeeld de centrale hal van de E-toren nog

plek. Maar het is voor beide partijen een win-

de receptie van NH Hoteles vormt dit, zoals gezegd,

Rodrigus, “vormt het Business Center een ideale

meer een dynamische uitstraling krijgen. “Dat mag

win situatie. Wij organiseren voor alle sectoren

het dynamische hart van Prinsenhof. “Deze ruimte

plek voor kleine ondernemers en internationale

wel wat meer bruisen. En verder richten we ons op

diverse activiteiten die ook in het kader van de

is ook zo inspirerend. Hier zie je de medewerkers

satellietkantoren. En wanneer bedrijven door

het officiële openingsfeest. Daar kijken onze

WTC-licentie moeten worden ontwikkeld. De

van de diverse ondernemingen elkaar ontmoeten

willen groeien, dan kunnen zij elders binnen het

huidige huurders nu al naar uit. Wat dat betreft is

faciliteiten zoals grote en kleinere vergaderzalen

en spreken hotelgasten met hun zakelijke relaties

complex een plek krijgen. Door deze benadering

iedereen ook heel enthousiast over het feit dat

zijn daarvoor aanwezig. En verder hebben

af. Maar ook de bewoners van de woningen komen

dragen we bij aan de werkgelegenheid en daarmee

Prinsenhof een WTC gaat worden. Het geeft

wij de kennis en ervaring in huis, waarbij ik

hier graag. Je moet namelijk niet vergeten dat hier

dus ook aan de economische versterking van

Prinsenhof als vestigingsplaats nog meer cachet.

bijvoorbeeld denk aan het invullen van een trade

ook nog wordt gewoond. We hebben een keuze

Den Haag.”

Dát is het goede woord.”

& investment information desk. En dat is denk ik

uit compleet ingerichte drie- tot vijfkamerhuur

toch de onderscheidende factor van Prinsenhof.

woningen variërend van woon-werkunits, apparte

24

Internationale bedrijven die naar ons komen,

menten en penthouses tot maisonnettes, waarvan

25


internationaal actief zijn, in Prinsenhof gevestigd.

kunnen wij in Prinsenhof in alles ondersteunen.

enkele zelfs verdeeld over drie woonlagen.

Tot huisvesting aan toe.”

Voor expats is het bijvoorbeeld ideaal dat ze een


gestoffeerd of compleet afgewerkt appartement Het is volgens Vaandrager ook de uitstraling van

kunnen huren.”

het gebouw dat aanspreekt. “Dat is zondermeer internationaal. Als je in Prinsenhof Plaza zegt

Uitstraling

dat je in New York bent, geloof je het ook. De

De zakelijke uitstraling van een WTC zal volgens

levendigheid in combinatie met voorzieningen

Rodrigus de aantrekkingskracht van Prinsenhof

zoals het hotel, restaurant, fitness en ook de

vergroten. Om alle doelgroepen te kunnen

architectuur natuurlijk, is van internationale

bedienen wordt momenteel hard gewerkt aan

allure. Daarnaast speelt de bereikbaarheid een

de totstandkoming van een Business Center.

belangrijke rol. Het openbaar vervoer stopt voor de deur en de open afrit van de snelweg zijn op steenworp afstand. En verder speelt alles wat te maken heeft op het gebied van handel en politieke besluitvorming zich natuurlijk op deze vierkante kilometer af.”

‘Prinsenhof Plaza is als ruimte enorm inspirerend’

column

Samenwerken voor duurzaamheid Inspiratie? Het bestaande

Als haar onderzoek iets duidelijk heeft gemaakt, dan is het wel dat er ook in de vrije sector huurmarkt kansen liggen voor

Wil je ontwerpen? Bevlogen en geïnspi-

leer je zo wel, maar raak je ook voldoende

architect, Daniël Stalpaert, die me hierbij

reerd werken aan architectonische

geïnspireerd? Je ging van Zumthor naar

als geen ander inspireerden. De prachtige

opgaven? Dan ga je ervan uit dat je dat

Zaha, van Herzog naar Hertzberger, en

geometrie van het zeventiende-eeuwse

uitstekend onder de knie krijgt tijdens

maakte mogelijk nog eens een uitstapje

pakhuis in het water, inmiddels verbor-

één van de vele goede opleidingen die

naar Berlage en Frank Lloyd Wright.

gen door diverse verbouwingen.

ons land rijk is. Je oefent in de praktijk

De grote opgave van dit moment,

Wij hebben hier onzichtbare ingrepen, als

van de talrijke architectenbureaus en

herbestemmen en renoveren, vraagt om

de installaties, vermengd met duidelijk

misschien begin je voor jezelf. Ontwerpen

heel andere inspiratiebronnen. Bestaan-

zichtbare, waaronder het patineren van

de gebouwen zijn immers ook ooit

de gevel en de overkapping van de

In opdracht van Bouwinvest en de Dutch Green

zij niet lang na te denken. “Dat is toch wel het feit

27

bedacht.

binnenplaats. Een aantal latere toevoe-

Building Council (dgbc) heeft de vierdejaars

dat 65% van de huurders een hogere huur (1 tot



26

Liesbeth van der Pol

verduurzaming. ‘Huurders willen zelfs hun leefwijze hiervoor aanpassen’, benadrukt Rianne de Jong.

gingen, zoals de steigers rondom het

studente Bouwkunde Vastgoedeconomie aan de

4%) acceptabel vindt, zonder dat daarbij inzicht

Jouw ideeën vermengen zich nu met die

gebouw, zijn weggehaald. Dit alles deden

Haagse Hogeschool onderzoek gedaan naar de

vereist is in de besparing. Daarnaast is ruim 90%

van je voorganger, de oorspronkelijke

we samen met andere bevlogen ontwer-

perceptie over een duurzaamheidkeurmerk onder

van de huurders bereid om hun leefpatroon aan te

architect. Dat was iemand die een visioen

pers, Rappange en Ney.

de huurders van Bouwinvest. “Het onderzoek was

passen. “Hiervan geeft 42% aan dat ze het gedrag

tweeledig”, legt De Jong uit. “Enerzijds wil

aan willen passen zonder dat daar een financieel

had en dat uitwerkte, of wellicht iemand die alleen maar een beschikbaar budget

Nu kan de bezoeker de originele schoon-

Bouwinvest weten wat huurders onder duurzaam-

voordeel tegenover staat.” Natuurlijk erkent De

en een aantal gevraagde ruimtes

heid van het gebouw, dat voldoet aan alle

heid verstaan en of men voor duurzaamheid extra

Jong dat er een verschil zal zijn tussen zeggen en

voorgeschoteld kreeg. En daar moet je

hedendaagse museale eisen, weer in volle

huur wil betalen. Anderzijds wil dgbc inzicht

doen. Zaken die huurders als gedragsverandering

het dan mee doen?! Angst, twijfel en

glorie ervaren.

hebben in de waardering van de huurder ten

bestempelen zijn onder andere korter douchen,

aanzien van de categorieën van het breeam-nl 2.0

een trui aantrekken in plaats van de verwarming

certificaat.” Een literatuurstudie leerde De Jong

hoger zetten en meer aandacht hebben voor het materiaalgebruik.

paniek slaan toe. Inspiratie halen uit het bestaande is voor velen van ons nieuw,

Ik denk dat Stalpaert meer dan tevreden

maar heeft wel de toekomst.

zou zijn met ons werk. Mijn motto?

dat er op dit vlak nog weinig onderzoek is gedaan.

‘You should always beat the master.’

Zeker niet naar de wensen over duurzaamheid van

Ik mocht Het Scheepvaartmuseum in

vrije sectorhuurders.

Amsterdam verbouwen. Het waren de

Liesbeth van der Pol

tekeningen van de oorspronkelijke

www.dokarchitecten.nl

‘Ruim 90 procent wil zijn leefpatroon aanpassen’

breeam-nl keurmerk voor duurzame bouw Het breeam-nl keurmerk zegt de huurders nog weinig. Slechts een beperkt aantal huurders kiest uit oogpunt van duurzaamheid bewust voor een woning met een keurmerk. De Jong: “Men kent het

Haar onderzoek heeft geleid tot interessante

keurmerk vaak niet. De meeste aspecten waar het

inzichten. In totaal hebben 724 huurders uit het

keurmerk voor staat zijn echter wel herkenbaar.

Bouwinvest Huurderspanel deelgenomen aan het

Deze hebben voor een deel te maken met zaken

onderzoek. Over een antwoord op de vraag wat zij

die huurders belangrijk vinden zoals daglichttoe-

als meest opvallende uitkomst bestempelt, hoeft

treding en energiebesparing.”

samen

Iris Gelten projectmanager marketing

‘Gedragsaanpassing huurder kans voor nieuwe huurconcepten’

Maarten Dansen, projectmanager DGBC

‘Bewoners willen zich inzetten voor duurzaamheid’

29

Iris Gelten is projectmanager marketing en heeft Rianne de Jong

saldo een besparing van ca. 3% voor hen oplevert. Dit betekent

Maarten Dansen is als projectmanager bij Dutch Green Building

Leiden de uitkomsten tot andere woonproducten?

bij haar onderzoek begeleid.

dat investeringen in de verduurzaming van de woningportefeuille

Council bij het onderzoek betrokken geweest.

“Ik verwacht niet direct. Daarvoor is aanvullend onderzoek

gezamenlijk met de huurder kunnen worden gerealiseerd.” Waarom is dit gezamenlijk onderzoek gedaan?

nodig, of testcases. Wel laat het onderzoek zien dat er ruimte is Waarom is dit gezamenlijk onderzoek gedaan?

voor nieuwe woonproducten. En als het bewustzijn bij de

“Bouwinvest is founding partner van dgbc. Wij streven niet zo

Leiden de uitkomsten tot andere woonproducten?

“Omdat hier een kennislacune zit. Er zijn niet of nauwelijks

bewoners blijft groeien, kan dit een hele interessante markt zijn.

zeer naar een koppositie in duurzaamheid, maar willen duurzaam-

“Er is ruimte voor nieuwe businesscases en huurconcepten.

gegevens beschikbaar over duurzaamheid in de brede zin, in

De producten moeten er al zijn als de eindgebruiker er om gaat

heid wel concreet maken. Met onze vastgoedfondsen willen we

Een idee van een nieuw huurconcept is een integrale huurprijs.

combinatie met gedrag en de woningmarkt. Ik denk dat kennis

vragen. In de markt heeft men het tegenwoordig wel altijd over

een bijdrage leveren aan een duurzame gebouwde omgeving.

Hierbij worden de maandlasten van huur en energiekosten

op dit gebied voor veel partijen interessant is en noodzakelijk

de eindgebruiker, maar dit onderzoek laat zien dat we nog een

Inzicht in de opvattingen van huurders over het breeam-nl

gebundeld. Huurkosten zijn hoger vanwege de opslag van

om een gedegen strategie te bepalen.”

flinke slag hebben te maken.”

keurmerk en de bereidheid om te betalen voor duurzaamheid

verduurzamingskosten. De energielasten zijn lager door het

geeft ons richting. Het helpt ons bij het maken van keuzes voor

relatief lage energieverbruik in combinatie met duurzame

Wat vind je de meest opvallende uitkomst van het onderzoek?

Wat is de toekomst van het BREEAM-NL–keurmerk?

duurzaamheidmaatregelen die aansluiten bij huurderswensen

energietechnieken. Maar liefst 60% van de huurders vindt zo’n

“De bereidheid van bewoners om zich in te zetten voor duur-

“breeam-nl wordt de standaard in Nederland. In het keurmerk

voor woningen in de portefeuille.”

integrale huurprijs aantrekkelijk.”

zaamheid als het transparant wordt uitgelegd. Het idee dat

worden de juiste duurzame aspecten geborgd, alleen voor

bewoners niet om duurzaamheid vragen is niet omdat bewoners

breeam-nl woningen is onbekendheid bij de bewoner is nog de

Wat vind je de meest opvallende uitkomst van het onderzoek?

Wat is de toekomst van het BREEAM-NL 2.0 keurmerk?

niet willen, maar omdat bewoners niet weten. Indien zij weten

bottleneck. In Engeland is het keurmerk verplicht gemaakt voor

“De bereidheid van de huurder om te betalen en het gedrag aan

“Bouwinvest heeft behoefte aan het meten en vergelijken van

wat duurzaamheid in de brede zin inhoudt (inclusief transport,

nieuwe woningen. Zo ver zijn we nog niet in Nederland. Eerst

te passen vind ik het meest opvallend. Dit biedt perspectief voor

de duurzaamheid van haar portefeuille. Onze investeerders vragen

gezondheid, veiligheid, kwaliteitsborging, ecologie etc.), en de

moet een groot deel van de markt er om vragen. dgbc moet met

nieuwe huurconcepten. Men is zelfs bereid 5% extra huur te

dat van ons. Echter, hoewel de huurder de verschillende aspecten

gebouweigenaar is transparant over zijn duurzame investerin-

haar participanten gaan kijken hoe we dit probleem gezamenlijk

betalen en het gedrag aan te passen wanneer inzichtelijk kan

van het keurmerk belangrijk vindt, geldt dat nog niet voor het

gen, dan zijn bewoners bereid daarvoor te betalen.”

kunnen oppakken.”

worden gemaakt dat dit, vanwege de lagere energiekosten, per

keurmerk zelf. Hier ligt dus nog een opgave voor de dgbc.” Interesse in het onderzoek? Stuur een mail naar [email protected]



28

zeker Guus Boender, hoogleraar alm en directeur Ortec Finance

Risicomanagement als inspiratiebron ‘Pensioenfondsen en toezichthouders moeten niet alleen voor de toekomst

dit laatste bestrijd, gaan pensioenfondsen daarmee voorbij aan de grootste maatschappelijke

investeren, maar ook in de toekomst, bijvoorbeeld door maatschappelijke

risico’s die ons bedreigen.”

initiatieven op het gebied van gezondheidszorg, het onderwijs en het

Vraagstukken Hij pakt een wit velletje papier om zijn gedachten

bedrijfsleven’. Professor dr. Guus Boender over wat pensioenbestuurders

te vormen en tekent drie rondjes. “Ten eerste gaan we van zeven werkenden op één gepensioneerde in

echt moet inspireren om uiteindelijk tot structurele, lange termijn

op dit moment, naar twee werkenden op één

oplossingen te komen.

31

gepensioneerde in 2040. De vraag is of die twee dan hetzelfde kunnen leveren wat nu vier werkenden doen. Dat is dus een megagroot risico.” Energie krijgt een plek bij het tweede rondje. “Oók een risico. We moeten op zoek en investeren in alternatieve

moet ook wel. Je weet als pensioenfonds anders

Het gesprek met Guus Boender, hoogleraar ALM

ren.” De al maar oplopende schulden verwonderen

energievormen. We kunnen niet zeggen ‘we hebben

zéker, dat je in de nabije toekomst in de problemen

aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en

hem. Net als het feit, dat er overal ter wereld een

bij toeval gas gevonden en we zullen wel ergens op

komt. Met andere woorden, als je zekerheid wil

directeur van Ortec-Finance in Rotterdam heeft

soort Dagobert Ducks zijn waardoor er niets mag

stuiten’. Dat is slecht risicomanagement.” Het derde

hebben, ook en vooral voor de lange termijn, dan

plaats op de dag dat de beurskoersen weer overal

veranderen als ook maar één iemand daar slechter

en laatste rondje staat voor gezondheidszorg. “Een

moeten partijen zich juist daar op focussen. Dat

ter wereld rode cijfers laten zien. Het radiojour-

van wordt.

drama, want de kosten voor de gezondheidszorg

betekent niet alleen investeren voor de toekomst

worden nog hoger dan de pensioenkosten.” Het zijn

maar vooral ook in de toekomst.” Volgens Boender

Knoppen draaien

drie grote en vooral risicovolle vraagstukken waar

moeten vooral de pensioenbestuurders daarbij het

Het is in zijn ogen vooral het opportunisme dat

volgens Boender oplossingen voor kunnen komen

heft in handen nemen. “Lef tonen, niet alleen maar

regeert. “Op alle vlakken. En er is nauwelijks

door bijvoorbeeld energie en gezondheid te

de cijfers voor de korte termijn laten regeren, maar

ruimte om aan de knoppen te draaien terwijl dat

combineren. “Deze vraagstukken moeten ons

vooral ook durven luisteren naar de onderbuik.

voor vraagstukken als Europa, zorg, woningmarkt

inspireren tot innovatieve benaderingen. En dat

Daarmee biedt je perspectief voor de gezondheids-

en energie wel nodig is.” En juist als het gaat om

begint met investeren in het onderwijs. Dat moet

zorg, voor het onderwijs én voor het bedrijfsleven.

dekkingsgraden. “Een mooi moment om het over

het brengen van fundamentele veranderingen ziet

natuurlijk veel beter. Daarnaast dusdanige innova-

Nederland geeft door een dergelijk initiatief niet

zekerheid te hebben”, zegt Boender met een brede

Boender een rol weggelegd voor institutionele

ties bedenken waardoor we onze productiviteit

alleen de nationale vergrijzende economie een

glimlach op zijn gezicht. Maar die glimlach

beleggers. “Vanuit risicomanagement vluchten

kunnen verhogen.”

enorme en cruciaal belangrijke stimulans. We

verdwijnt al snel als hij er serieus op laat volgen

institutionele beleggers van het ene aandeel naar

dat “we in een gekke wereld terecht zijn gekomen

het andere. Daarbij leggen ze alle vertrouwen bij

Maatschappelijke taak

nemen met betrekking tot “echte” pensioenbeleg-

waarin Chinezen met een inkomen van een

vooraanstaande vermogensbeheerders omdat die

Boender ziet hierin een taak voor institutionele

gingen. Combinatieconcepten waarmee je veel

honderdste van wat Amerikanen verdienen, de

in het verleden al zulke goede rendementen

beleggers. “Er is 800 miljard euro beschikbaar.

efficiënter kunt werken zijn toch een mooi

consumptie van diezelfde Amerikanen financie-

hebben weten te brengen. Los van de vraag of ik

Met dat geld kun je wel iets op gang brengen. Het

exportproduct?”

naal meldt zorgen bij pensioenfondsen over de

‘Pensioenfonds heeft ook een maatschappelijke taak’

kunnen hiermee ook internationaal het voortouw



30

1952 naar vier werkenden op één gepensioneerde

Nel wint ring Op de Provada in Amsterdam heeft Nel de Jager de ‘Gouden Piet Kranenberg Ring’ om haar vinger geschoven gekregen. Deze ring, die Bouwinvest jaarlijks uitreikt, is bestemd voor een persoon die zich verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van vastgoed ontwikkeling of vastgoedbeheer in Amsterdam. “Ik ben er supertrots op”, zegt ze, “het doosje staat open in de kast. Helaas is de ring te groot om te dragen. Anders zou

32

Het gezicht van de vrouw spreekt boekdelen als

toeval was zij in ’87 in de Haarlemmerbuurt terecht

33


ik dat zeker doen.”

Nel de Jager haar vriendelijk meldt dat de stoep

gekomen. “Ik was aan de wandel en werd getroffen

niet is om op te fietsen: ‘waar bemoeit dat mens

door de sfeer en die bijzondere steegjes.” Via een

zich mee’. De ontvangster van de vernietigende

studievriendin werd Nel gevraagd of zij wellicht

blik kan er om lachen. “Ik weet het, ik heb een

interesse had om voor een werkgroep wat werk te

grote mond en er zijn mensen die mij een echte

verrichten. Nel woonde inmiddels zelf op het

heks vinden. Maar ik kan mij daar niet zo druk om

Haarlemmerplein en viel zo met haar neus in de

maken. Het gaat mij om het resultaat.” We staan

spreekwoordelijke boter. Ze werkte op dat


midden op de Haarlemmerdijk in Amsterdam.

moment in Rotterdam als buurtopbouwwerkster

Uiteraard is de bioscoop The Movies nog dicht,

maar trok zich het lot van de afglijdende buurt aan

maar Bakkerij Mediterrane doet op deze vroege

en ging als vrijwilliger aan de slag.

Op stap met winkelstraatmanager Nel de Jager

‘Ik geloof in deze straat’

vrijdagochtend goede zaken. “Op zondagmorgen staat heel Amsterdam hier in de rij om warme

Diversiteit

croissants te kopen.”

“Ik heb wat met de stad”, zegt De Jager terwijl zij even bij Bloomfeld binnenstapt. Puck Lauder is

‘Deze buurt heeft een goed geoutilleerde winkelstraat nodig’

‘De sfeer vond ik zo bijzonder. De Haarlemmerbuurt was een krakerswijkje met verpauperde pandjes en de Haarlemmerdijk/Haarlemmerstraat waren als winkelstraat op z’n retour. Ik leek bijna de enige die er nog potentie in zag. En kijk nu: een langgerekte winkelstraat met 263 winkels.’

met deze exclusieve heren- en bruidsmodezaak een nieuwkomer op de Haarlemmerdijk. “En? Al een beetje gesetteld”, vraagt Nel geïnteresseerd. “Absoluut”, zegt Lauder. “Wij hebben echt voor deze straat gekozen om z’n diversiteit aan winkels

Wanneer je de winkelstraat langzaam maar zeker

en het leuke publiek dat hier komt. We verwachten

wakker ziet worden is het lastig voor te stellen dat

er veel van.” De woorden laten een brede glimlach

de Haarlemmerbuurt midden jaren tachtig ten

op het gezicht van Nel verschijnen. Buiten zegt zij;

dode was opgeschreven. “Niemand gaf er nog een

“het is best wel een gevecht geweest. De Haarlem-

stuiver voor”, benadrukt De Jager. Eigenlijk bij

merdijk was als winkelstraat opgegeven.

metinleiding passie

‘Ik geloof in deze straat’ vervolg pagina 33 Dat vond ik toen onterecht. Ik was er van overtuigd

Inspiratie

tijd volgens De Jager. “Absoluut. Nu zijn er veel

dat er wat van te maken zou zijn.” Zo zorgde Nel er

meer particuliere eigenaren en commerciële

met de nodige overtuigingskracht voor dat panden

partijen met allemaal hun eigen belangen.

die op de nominatie stonden om te worden

Dat maakt dit soort operaties lastiger.” Dan ziet

gesloopt niet meer werden dichtgetimmerd of

ze midden op het trottoir een reclamebord van

Ik vind inspiratie, het themadichtgemetseld. van dit nummer,“Ik regelde ondernemers die

Ekoplaza, de biologische supermarkt, staan.

tijdelijk een ruimte wilden betrekken. Uiteindelijk een mooi woord. Het heeft iets uitdagends.

Er klinkt een zucht en ze beent naar binnen. Twee

zijn daar veelEen van gebleven.” Inspiratie zorgt ook voor gedrevenheid.

tellen later keert ze terug met een medewerkster

goed voorbeeld daarvan vind ik elders in deze

die het bord weghaalt. “Daar moet je best wel

uitgave het verhaal van winkelstraatmanager Verbeteren

bovenop zitten, uitleggen dat er spelregels zijn,

Nel de Jager. Geïnspireerd door haar overtuiging De inspanningen van De Jager, “we hebben ook tal

anders wordt het een rommeltje.”

echte winkelstraat moest hebben, zette zij zich als winkelstraat bleef leven. de Haarlemmerbuurt

Sinds 2005 is Nel de Jager zelfstandig winkelstraat-

hiervoor met hart en ziel in.“Stapje Terechtvoor ontving zij zag je het klimaat verbeteren. stapje

manager en bedrijfsadviseur. Niet alleen meer voor

34

tijdens de Provada voor haar de vernieuwd, de ondernemers Deinspanningen panden werden

de Haarlemmerbuurt, maar ook voor tal van


dat de Amsterdamse Haarlemmerbuurt een ingericht”, zorgden er voor dat van lege etalages

Piet Kranenberg-ring.

bleven of kwamen terug. En door te zorgen voor

andere straten in Amsterdam en andere steden.

een goede ondernemersvereniging hebben we

Zij ziet zich als klankbord/intermediair voor zowel

Dergelijke geïnspireerde personen houden jebinding gezorgd. Het was voor onderlinge

winkeliers/ondernemers als eigenaren. “Niets ten

een spiegel voor. Het zet je aan het denken over natuurlijk ook de tijd van de stadsvernieuwing met

nadele van hen, maar zij kijken vaak vanuit het

wat je eigen inspiratiebron of drijfveer is. Goed een projectgroep, het grondbedrijf en woningcor-

eigen belang naar de straat terwijl ik het grotere

beschouwd zijn dat voor Bouwinvest debelangrijke mensen participanten.” Een andere poraties als

geheel in de gaten kan houden.”

die door onze inspanningen maandelijks van hun pensioen kunnen genieten. Ook worden wij

Motortje

geïnspireerd door de wensen van onze huurders.

Wanneer we weer terug zijn bij het Haarlemmer-

Juist het vertalen van deze wensen in vastgoed-

plein zegt ze: “Je krijgt wanneer je doorzet veel

producten zorgt voor aansprekende woningen

voor elkaar. Het is zoeken naar het motortje dat

en kantoren met nauwelijks leegstand.

het vliegwiel in werking zet. Hier ben ik dat motortje geweest, of noem het “de gek” die

Het mooie aan inspiratie is ook dat je het uit zo

voortdurend de kar trekt. Door in de straat te

veel dingen kunt halen. Zo vind ik evenementen

blijven geloven. En zie, de Haarlemmerbuurt is nu

altijd inspirerend. Praten met anderen, kennis-

een echte winkelstraat waar je je dagelijkse

delen en nieuwe ideeën op doen. Met dat doel

boodschappen kunt doen. Maar je kunt er ook

zijn we aanwezig op de Provada, de Expo Real

winkelen en aangenaam verblijven. We hebben

in München, doen we mee aan de Dutch Green

ketens als Albert Heijn en Etos maar ook de

Building Week en organiseren wij onze eigen

Kookboekwinkel, waarvoor je speciaal hier naar

investorseminars. En, niet te vergeten, maken

toe komt.”

we ons eigen relatiemagazine. Ik wens u inspirerend leesplezier, Dick van Hal, directievoorzitter

10

Colofon Uitgave Bouwinvest La Guardiaweg 4 Amsterdam Postbus 56045 1040 AA Amsterdam T +31 (0)20 – 677 1600 F +31 (0)20 – 677 1700 [email protected] www.bouwinvest.nl Coördinatie en eindredactie Afdeling Marketing & Communicatie Bouwinvest Redactioneel concept Afdeling Marketing & Communicatie Bouwinvest Hans Ouwerkerk, Ouwerkerk Tekst & Advies viervier Graﬁsch concept en ontwerp viervier Tekst en redactie Bouwinvest Liesbeth van der Pol Hans Ouwerkerk, Ouwerkerk Tekst & Advies Fotograﬁe Twan de Veer Drukker Akxifo

oktober 2011

www.bouwinvest.nl

wat is jouw inspiratiebron? 4 Maatschappelijke 27 Duurzaamheid bouwinvest magazine nr 4 jaargang 2 oktober 2011

Recommend Documents