Nr. 4 Jaargang 2 oktober 2004









Jaargang 2 52

Nr. 4

oktober 2004

,QKRXGYDQGHVSHFLDOHXLWJDYH±RNWREHU:

Blz. 3- Bestuur van de vereniging Blz. 4- Pools volkdlied. Blz. 5- Gedicht Oud-strijder. Blz. 7- Ooorsprong embleem. Blz. 9- Korte levensbeschrijving van generaal St. Maczek Blz.12- Het ontstaan van de Pantserdivisie. Blz.18- Ze vochten “voor Uw en onze vrijheid” Blz.22- De balans Blz.23- Pools Militair Ereveld, Breda, Ettensebaan Blz.26- Pools Militair Ereveld, Ginneken, Vogelenzanglaan Blz.31 - Pools Militair Ereveld, Oosterhout, Veerseweg 54 Blz.38 - Poolse tekens in Breda Blz.42 - Poolse organisaties in Breda Blz.44- :HHWXGDW«'LYLVLHXLW DJD « Blz.46 -Boek te koop. Blz.48- Herdenkingen in Nederland 2004 Blz.51 - Programma rond 60 jarig bevrijding van Breda

&RORIRQ Deze speciale uitgave werd uitgegeven door de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland. Redactieleden van dit nummer: Manfred Mrozinski, Albert Bugaj en Krystyna Stopa-Konowrocka Meer informatie bij de redactie: Albert Bugaj, Meerkoet 8, 4822 RG, Breda. Tel: 076-5422250, Mobiel. 06-44132434, Fax: 0842-127227, E-mail: [email protected] (www.depoolsesoldaat.nl) Het verenigingsblad “In het spoor van de divisie”wordt tweemaal per jaar uitgegeven, in het najaar en voor de zomer. Voor extra exemplaren, informatie of kopij kunt u zich wenden tot de redactie. U kunt ook eigen kopij hier inleveren. /HGHQHQRIGRQDWHXUVNXQQHQFRQWULEXWLHHQRIHHQELMGUDJH VWRUWHQRSGHEDQNUHNHQLQJWQY9HUHQLJLQJ 3RROVH 3DQWVHUGLYLVLH1HGHUODQG 

,QGHFHPEHUYHUVFKLMQWHHQXLWJDYHPHWHHQWHUXJEOLN RSGHEHYULMGLQJVIHVWLYLWHLWHQYDQRNWREHU

2



%UHGDMDDUYULM

   3URJUDPPD

20.00 uur   



13.00 uur 13.30 uur 14.45 uur 15.00 uur 20.00 uur

  10.00 uur 11.15 uur 12.00 uur 

9ULMGDJRNWREHU Concert in de Grote Kerk.Grote Markt,Breda. 7RHJDQJDOOHHQYRRUJHQRGLJGHQ =DWHUGDJRNWREHU Dodenappèl op het Pools Militair Ereveld. Veerseweg 54, Oosterhout. Fietstocht door de stad in het spoor van de bevrijders. Info VVV. Optocht van de Poolse oud-strijders op de oorlogvoertuigen door de stad. Verzamelpunt en start: Mariakerk, Mariaplein 1. Muziekdefilè van muziekkorpsen uit Polen en Nederland op de Grote Markt. Ontmoeting van de Poolse oud-strijders met de burgemeester van Breda in het Oude Stadhuis, Grote Markt. Feestelijke avond ter gelegenheid van 60 jarig bevrijding van Breda in de zaal van Jeugdland Sport-en Partycentrum, Jeugdland 1, Ulvenhout. 7RHJDQJDOOHHQYRRUJHQRGLJGHQ

10.30 uur



%UHGDODWZROQD



=RQGDJRNWREHU Heilige Mis in het Pools en het Nederlands in de Mariakerk, Mariaplein 1, Breda-Ginneken. 7RHJDQJDOOHHQYRRUJHQRGLJGHQ Dodenappèl op het Pools Militair Ereveld aan de Vogelzanglaan 13, Breda –Ginneken. 7RHJDQJDOOHHQYRRUJHQRGLJGHQ Herdenkingsceremonie op het Pools Militair Ereveld aan nde Ettensebaan. 

51

.3ODQRZDQ\SURJUDPXURF]\VWR FL]RND]MLWHMURF]QLF\Z\]ZROHQLD %UHG\

3L WHNSD G]LHUQLNU Godz. 20.00 8URF]\VW\NRQFHUWZNR FLHOH*URWH.HUNSU]\rynku %UHGD Grote Markt. :HM FLHW\ONRGOD]DSURVQ\FK  2RVWHUKRXW 6RERWDSD G]LHUQLNU Godz. 10.30 $SHO3ROHJá\FKQD3ROVNLP+RQorowym Cmentarzu, przy Veerseweg 54. %UHGD Godz. 13.00 5DMGURZHURZ\SRPLH FLH ODGDPLZ\]ZROLFLHOL Godz. 13.00 :\VWDZDR,,ZRMQLH ZLDWRZHMZBredaas Muzeum ulica Parade 12-14 Godz 13.30 3U]HMD]GSRPLH FLHNRPEDWDQWyZZSRMD]GDFK] wojny. Start przy kosciele Mariakerk, Mariaplein 1. Godz. 15.00 Spotkanie kombatantòw z burmistrzem Bredy (Ratuszu, Grote Markt) Godz. 14.45 Paradna orkiestr wojskowych z Polski L1LGHUODQG Z (Grote Markt). Godz. 20.00 Uroczysty wieczór z okazji 60 rocznicy wyzwolenia Bredy, Ulvenhout. :HM FLHW\ONRGOD]DSURV]RQ\FK  1LHG]LHODSD G]LHUQLNU Godz. 10.00 0V]D ZL WDFHOHEURZDQDZM ]\NXSROVNLPL %UHGD niderlandzkim w NR FLHOH0DULDNHUN0DULDSOHLQ :HM FLHW\ONRGOD]DSURV]RQ\FK Godz.11.20 $SHO3ROHJá\FKQD3ROVNLP&PHQWDU]X+RQRURZ\P przy Vogelenzanglaan 13 (Ginneken). :HM FLHW\ONRGOD]DSURV]RQ\FK Godz. 12.00 &HUHPRQLDGODXF]F]HQLDSDPL FLSROHJá\FKQD Polskim Honorowym Cmentarzu Wojskowym przy Ettensebaan.. 1DVW SQLHSROVF\NRPEDWDQFLRUD]]DSURV]HQLJR FLH XGDM VL QDOXQFKGR.0$ :HM FLHW\ONRGOD]DSURV]RQ\FK :QLHG]LHO SRSRáXGQLX0X]HXPLPGenerala Maczka w Breddzie jest otwarte, koszaryTrip van Zoutlandkazerne, De la Reyweg 95.

50



%UHGDMDDUYULM

:    9RRU]LWWHU

%UHGDODWZROQD

+HW%HVWXXU

Adrian Stopa, Omegaplein 31, 4811 BJ Breda Tel./fax: 076-5202024, E-mail: [email protected]

 9LFHYRRU]LWWHU 0DQIUHG0UR]L VNL*DQ]HULN5.%UHGD Tel. 076-5421593, E-mail : [email protected]   6HFUHWDULV Frans Olejek, Biezenstraat 5, 4823 ZJ Breda Tel : 076-5415041, E-mail. [email protected]  6HFUHWDULV Bolek Krzeszewski, Lage Heijning 1, 4847 SL Teteringen Tel: 076-5714474, E-mail: [email protected] 3HQQLQJPHHVWHU Cees Novak. Kapucijnenhof 24, 4811 XG Breda Tel : 076-5874683, E-mail : [email protected]  %HVWXXUVOLG Stefan Kossakowski, Schutsestraat 9, 4841 EC Prinsenbeek Tel: 076-5425555, E-mail: [email protected]  %HVWXXUVOLG Ad Kuijl, Munnikenland 95, 4254 EZ Sleeuwijk Tel: 0183-303032, E-mail: [email protected] %HVWXXUVOLG Stas Szamrowicz, Regenwulp 47, 4822 RJ Breda Tel: 076-5413982, E-mail: [email protected] %LMHHQYDQGHERYHQVWDDQGHDGHUHVVHQNXQW8]LFKRSJHYHQDOVOLG

3

%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

 322/692/.6/,('+<013$ 67:2:< 'ULHO]DWHUGDJVHSWHPEHU. (op zaterdag rond 17 september) 13.30 uur Landing van Poolse parachutisten 15.00 uur Kranslegging bij het Polen Monument op het Polenplein. 2UJDQLVDWRU: Gemeente Overbetuwe, info: tel. 0481-362 308, [email protected]

%DDUOH1DVVDX+HUWRJ]RQGDJRNWREHU. (anders altijd op 1 oktober) 11.00 uur een herdenkingsdienst in de Parochiekerk. Daarna volgt o.a. een stille tocht naar de drie oorlogsmonumenten van Baarle. 2UJDQLVDWRU Herdenkingscomité Baarle, info: tel. 013-5079390. 2RVWHUKRXW]DWHUGDJRNWREHU (laatste weekend van oktober) 10.30 uur Dodenappel op de Poolse Ereveld in Oosterhout aan de Veerseweg 54. 2UJDQLVDWRUVereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland, info: tel. 076-5415041  %UHGD]RQGDJRNWREHU (laatste weekend van oktober) 10.OO uur Poolse H. Mis in de Mariakerk (Ginneken) 2UJDQLVDWRUVereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland, info: tel. 076-5415041. . 7RHJDQJDOOHHQYRRUJHQRGLJGHQ 11.20 uur Herdenkingsceremonie op het Poolse Ereveld, Vogelzanglaan 13 (Ginneken) 2UJDQLVDWRU Comité Herdenking 1944 Ginneken, info: tel. 076-5653 402. . 7RHJDQJDOOHHQYRRUJHQRGLJGHQ 12.00 uur Herdenkingsceremonie op het Poolse Militaire Ereveld – Ettensebaan. 2UJDQLVDWRUVereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland, info: tel. 076-5415041

4



49

  3URJUDPPDYDQKHUGHQNLQJHQWHUHUHYDQGH3RROVHVROGDWHQ GLHYRRUGHEHYULMGLQJYDQ1HGHUODQGJHVQHXYHOG]LMQ ZDDURQ]H9HUHQLJLQJDFWLHIDDQGHHOQHHPW 2RVWHUKRXWPHLop het Poolse Ereveld, Veerseweg 54. 18.00 uur Aanvang herdenking en daarna de krans- bloemlegging; 2UJDQLVDWRU Gemeente Oosterhout, info: tel. 0162-489205. %UHGD PHL in het park Valkenberg, monument "De Vlucht" 18.30 uur Herdenkingbijeenkomst in de Grote Kerk 19.15 uur Aanvang stille tocht naar het monument 19.30 uur Aanvang van de herdenking en de kranslegging; 20.45 - 21.45 uur Concert in de Grote Kerk 2UJDQLVDWRU Stichting 4 mei Dodenherdenking Breda, info: tel. 076-5650654 :HEVLWH hptp://home.wanadoo.nl/dodenherdenking $OSKHQ1%U YULMGDJ PHL, (op de eerste vrijdag na de 10 mei) 18.15 uur Ontvangst in het Culturele Centrum "Den Heuvel", Heuvelstraat 5, 19.00 uur Herdenkingsdienst in de Parochiekerk. Daarna bloemlegging bij het oorlogsmonument voor de Poolse en Nederlandse gevallenen naast de kerk en een dodenappèl op de begraafplaats. 2UJDQLVDWRUBond van Wapenbroeders afdeling Alphen, info: tel. 013-508 1466 $[HO=HHXZV9ODDQGHUHQ]DWHUGDJVHSWHPEHU, (op zaterdag rond 19 sept.) 9.30 uur H. Mis in de Rooms Katholieke Kerk aan de Walstraat 31. Ontvangst in het Gregoriuscentrum, Walstraat 33 Kranslegging: de Algemene begraafplaats op het Ereveld, Burchtlaan; het Poolse monument, Zeestraat / Oranjestraat; 13.00 uur vertrek naar het Pools Dragonderkruis aan de Hulsterseweg. 2UJDQLVDWRU Vrienden Poolse Oudstrijders Axel, info: tel./fax 0115-562534

48



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

-$$595('( Net zo snel als een vogel in zijn vlucht Is de mens ook zo vaak op de vlucht Als het geweld hem op de hielen zit En bedreigt zijn allerbelangrijkste bezit DE VRIJHEID Al 60 lange jaren Is het ons gelukt de vrede te bewaren Voorlopig alleen in onze Europese kring En de inspanning om dat te bereiken was niet gering Want de mens heeft moeite van zijn VRIJHEID iets af te staan Zodat ook een ander krijgt een menswaardig bestaan Alleen de allereerste mens op aarde was met zijn VRIJHEID niet blij Want hij kon die met niemand delen Daarom kwam snel een tweede - een vrouw erbij Zij ruilden hun beide VRIJHEID voor vrede en zonder oorlog te voeren leefden ze tevreden Het allereerste wat de mens bij de geboorte meekrijgt, is zijn Vrijheid Maar van vrede had hij nog geen benul Want het leven begint altijd bij nul Als je een erfenis beurt met heel wat poen Dan kun je in je leven heel wat doen Maar als de erfenis bestaat uit de ellendige oorlogsdagen Ook dit zul je leven lang bij je dragen Je kunt verschillend iets of iemand gedenken Op deze dag hoef je helemaal niets te bedenken Want ik sta hier, je ziet en hoort mij En toch gaat alles aan je voorbij Bewust kwam je hier te staan Maar onbewust is je geest op zoek naar het verleden gegaan

5

Ook ik voel hoe mijn geest telkens mijn lichaam verlaat Achterlatend een leeg body Dat net als een afgevuurd projectiel Een lege huls achter laat En op zoek is naar een voor hem onbekende ziel Zo dwaal ik, als door in de mist, steeds een vager wordend verleden Tastend en zoekend nog steeds, tot op heden Ik wilde mijn blijdschap tonen Omdat wij nog steeds in de door hen bevochten vrijheid wonen Helaas niemand antwoordde, NOBODY! En als de klok vanavond voor de laatste keer zal slaan En de slinger na de twaalfde slag komt stil te staan Dan hebben wij weer afscheid genomen van hen, die alles moesten geven Hun slinger zal altijd stille staan, zonder beweging, zonder leven … Oud-strijder v/de 1e Poolse Pantserdivisie 

Edward L. Szczerbinski





%UHGDMDDUYULM



%UHGDODWZROQD

.VL NDZVSU]HGD \ ³ RáQLHU]H*HQHUDáD0DF]ND´ “ The soldiers of general Maczek in World War II” (De soldaten van generaal Maczek) Zbigniew Mieczkowski .VL N Z\GDáD)XQGDFMD3LHUZV]HM3ROVNLHM'\ZL]ML3DQFHUQHM *HQHUDáD6WDQLVáDZD0DF]ND]DáR RQDSU]H]=ELJQLHZD Mieczkowskiego, prezesa Komitetu Budowy Pomnika 1. Polskiej Dywizji Pancernej w Warszawie. Jest to zestawienie historii tej dywizji. =QDMGXMHVL WDPRSLVV]ODNXERMRZHJR]LOXVWURZDQHJRNLONRPDPDSDPL .VL ND]DZLHUDVSLVZ\GDZQLFWZLSXEOLNDFMLGRW\F] F\FKG\ZL]ML Z\GDQ\FKZM ]\NXSROVNLPDQJLHOVNLPIUDQFXVNLPQLGHUODQG]NLPL niemieckLP/LVWD]DZLHUDSRQDGW\WXáyZ =QDMGXM VL WDPZVSRPQLHQLDXF]HVWQLNyZZDONW\FKNWyU]\ MHV]F]H \M RUD]W\FKNWyU]\MX RGQDVRGHV]OL 7DN HRSRZLDGDQLD] \FLD RáQLHU]\NWyU]\SR]DNR F]HQLXGUXJLHM ZRMQ\ ZLDWRZHM]RVWDOLUR]SURV]HQLSRFDá\P ZLHFLH 1DVWURQDFK]]QDMGXM VL ]GM FLDLOXVWUXM FHKLVWRUL G\ZL]MLRG MHMSRZVWDQLDGRSRZVWDQLDMHMSRPQLNDZ:DUV]DZLH:L FGRMHM symbolicznego powrotu do ojczyzny. =QDMGXMHVL WDPWDN HOLVWDRVyELLQVW\WXFMLNWyUHILQDQVRZR wsSDUá\EXGRZ WHJRSRPQLND 3LHUZV]DZHUVMDWHMNVL NLSRSROVNXNRV]WXMH(852 'UXJDX]XSHáQLRQDZHUVMDSRDQJLHOVNXNRV]WXMH(852  6SU]HGD SURZDG] .U\VW\QDL$GULDQ6WRSD]%UHG\ WHOID[HPDLODVWRSD#ZHVWEUDEDQWQHW  $XWRUSDQ=ELJQLHZ0LHF]NRZVNLSU]\MHG]LHZSD G]LHUQLNXEUGR +RODQGLLDE\Z]L üXG]LDáZREFKRGDFKOHFLDZ\]ZROHQLD%UHG\



6



47

%RHNWHNRRS

 ³ RáQLHU]H*HQHUDáD0DF]ND´ ³7KHVROGLHUVRIJHQHUDO0DF]HNLQ:RUOG:DU,,´ 'HVROGDWHQYDQJHQHUDDO0DF]HN YDQ=ELJQLHZ0LHF]NRZVNL  Dit boek werd door Stichting Herdenking 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Stanislaw Maczek, opgericht door Zbigniew Mieczkowski, voorzitter van het Bouwcomité van het Monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie in Warschau, uitgegeven. Het is een samenstelling van de geschiedenis van de divisie. Er is de oorlogsroute beschreven en geïllustreerd met verschillende landkaarten. Het bevat een overzicht van uitgeverijen en publicaties betreffende de divisie in het Pools, Engels, Frans, Nederlands en Duits. De lijst bestaat uit meer dan 200 titels. Er zijn herinneringen opgenomen van de deelnemers aan de gevechten, die nog leven en van die al heengegaan zijn. Ook levensverhalen van soldaten die na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog over de hele wereld verspreid zijn. Op de 88 van de 420 pagina’s bevinden zich foto’s die illustreren de geschiedenis van deze divisie vanaf de oprichting tot de oprichting van het Monument in Warschau. Dus tot de symbolisch terugkomst naar het vaderland. Er is ook een lijst met 700 personen en instanties die de bouw van het Monument financieel gesteund hebben. 'HHHUVWHYHUVLHYDQGLWERHNLQKHW3RROVNRVW¼SVW 'HWZHHGHYHUEHWHUGHYHUVLHLQKHW(QJHOVNRVW¼SVW 7HNRRSELM.U\VW\QDHQ$GUDQ6WRSDLQ%UHGD 7HOID[±(PDLODVWRSD#ZHVWEUDEDQWQHW   $XWHXUGHKHHU=ELJQLHZ0LHF]NRZVNLNRPWQDDU1HGHUODQGLQ RNWREHUDVYRRUKHWMDULJMXELOHXPYDQGHEHYULMGLQJYDQ%UHGD   

 

46



%UHGDMDDUYULM

 

%UHGDODWZROQD

'HRRUVSURQJYDQKHWHPEOHHPGH(HUVWH3RROVH3DQWVHUGLYLVLH De huzaren droegen dit wapentuig met adelaarsveren op hun rug en in volle galop gaf het door de luchtstroom een angstaanjagend geluid. Met deze Cavallerie versloeg Poolse Koning Jan Sobieski in 1683 de Turken bij Wenen. 

   



3RFKRG]HQLH]QDNXUR]SR]QDZF]HJR 3LHUZV]HM3ROVNLHM'\ZL]ML3DQFHUQHM

Huzarzy nosLOLW EUR ]EURM ]SLyUDPLRUáDQDVZRLFKSOHFDFK: SHáQ\PJDORSLHZ\GDZDáDRQDSU]HUD DM F\G]ZL NZ\WZDU]DQ\ SU]H]SU]HSá\ZDM FHPL G]\SLyUDPLSRZLHWU]H =WDN NDZDOHM SRNRQDáSROVNLNUyO-DQ6RELHVNLZURNX Turków pod Wiedniem. 

7

  



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

&]\ZLHFLH H«    :HHWXGDW«  2EHFQLH '\ZL]MD 3DQFHUQD ] DJDQLD SU]HM áD WUDG\FMH GZyFK jednostek: Pierwszej Polskiej Dywizji Pancernej oraz Pierwszego 'UH]GH VNLHJR .RUSXVX 3DQFHUQHJR RáQLHU]H W\FK MHGQRVWHN ZDOF]\OLSRGF]DV,,:RMQ\ ZLDWRZHM2:DV] L1DV] :ROQR ü :  URNX SU]HM áD  '\ZL]MD ] DJDQLD WUDG\FMH od 1-go 'UH]GH VNLHJR .RUSXVX 3DQFHUQHJR ZDOF] FHJR SRG Budziszynem i Dreznem. :LRVQ   URNX Z %HOJLL QD VSRWNDQLX GHOHJDFML GRZyG]WZD '\ZL]ML] DJDQLD]:LWROGHP'HLPOHUHPSUH]HVHP ZLDWRZHJR =ZL ]NX.yá RáQLHU]\-V]HM'\ZL]ML3DQFHUQHM]DSDGáa decyzja R SU]HM FLX WUDG\FML ERMRZ\FK -szej Dywizji Pancernej przez DJD VN '\ZL]M 2GWHJRF]DVXSU]\M áDRQDQRZ QD]Z  VWD '\ZL]MD .DZDOHULL 3DQFHUQHM LP .UyOD -DQD ,,, 6RELHVNLHJR. 7\P VDP\P SU]HM áD RQD QLH W\ONR WUDG\FMH OHJHQGDUQHM '\ZL]ML DOH MHGQRF]H QLH WUDG\FMH ZRMVN KXVDUVNLFK 3ROVNL .UyO -DQ ,,, 6RELHVNL GRZRG] F NDZDOHUL  KXVDUVN  SRNRQDá 7XUNyZ SRG :LHGQLHPGQLDZU]H QLDURNX RáQLHU]H WHM '\ZL]ML .DZDOHULL 3DQFHUQHM LP .UyOD -DQD ,,, 6RELHVNLHJR QRV]  REHFQLH ZHGáXg starej tradycji, m.in. czarne EHUHW\RUD]VNU]\GHáNRKXVDUVNLHQDOHZ\PU NDZLHPXQGXUX =DSURMHNWRZDQRWDN HQRZ RG]QDN G\ZL]MLQDSRGVWDZLHZ]RUX odznaki 1-szej Dywizji Pancernej.

Generaal Stanislaw Maczek 31 maart 1892 † 11 december 1994 1RZD 

8

45

:HHWXGDW«



&]\ZLHFLH H«

7HJHQZRRUGLJ 'LYLVLH YDQ DJD  KHHIW WUDGLWLHV YDQ WZHH eenheden; de Eerste Poolse Pantserdivisie en de Eerste Pantsercorps van Drezno overgenomen. Soldaten van deze eenheden hebben tijdens de Tweede Wereld oorlog "Voor U en Onze Vrijheid" gevochten. In 1963 heeft de 11de 'LYLVLH YDQ DJD  WUDGLWLHV YDQ GH e Pantsercorps overgenomen, die bij Budziszyn en Drezno gevochten had.











In het voorjaar van 1992 in België, tijdens een ontmoeting tussen GH EHYHOKHEEHUV YDQ GH 3DQWVHUGLYLVLH WH DJD  HQ :LWROG Deimler, de voorzitter van de Wereldbond voor soldaten van alle kringen van de Eerste Poolse Pantserdivisie, werd besloten dat de tradities van de Eerste Poolse Pantserdivisie van gen. St. 0DF]HN ZRUGHQ RYHUJHQRPHQ GRRU GH 3DQWVHUGLYLVLH WH DJD  LQ3ROHQ6LQGVGLHQNUHHJGH3DQWVHUGLYLVLHWH DJD HHQQLHXZH naam GH   3DQWVHU &DYDOHULHGLYLVLH YDQ .RQLQJ -DQ ,,, 6RELHVNL Daardoor hebben ze ook de tradities van de legendarisch Divisie en de tradities van de huzaren overgenomen. Met de Huzaren Cavalerie versloeg de Poolse Koning Jan Sobieski in 1683 de Turken bij Wenen. De soldaten van GH 3DQWVHU&DYDOHULHGLYLVLHYDQ.RQLQJ-DQ ,,, 6RELHVNL dragen tegenwoordig, volgens de oude traditie, o.a. de zwarte baretten en het symbolische huzaarvleugeltje op de linkse mauw van hun uniformen. Er werd ook een nieuw teken van Divisie ontworpen dat op het teken van de Eerste Poolse Pantserdivisie gebaseerd is.

44

1LHXZ



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

.257(/(9(16%(6&+5,-9,1*9$1*(1(5$$/ 0$&=(.

6WDQLVáDZ:áDG\VáDZ0DF]HNLVJHERUHQRSPDDUWLQKHW plaatsje Szczerzec bij Lwów in het toenmalige Oostenrijk-Hongarije, als zoon van een jurist. Hij volgt het Gymnasium, vervult zijn dienstplicht als reserve-officier en studeert in de jaren 1910 - 1914 aan de universiteit van Lwów. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog moet hij opkomen bij het regiment Tiroler Bergjagers en wordt als compagniescommandant onder meer ingezet aan het Italiaanse front. In de jaren 1919 en 1920 leidt hij de snelle acties van zijn mobiele eenheid in de strijd tegen het Oekraïense en later tegen het Sovjetrussische leger. Na het beëindigen van de oorlog blijken zijn drie broers, waaronder zijn tweelingbroer Franciszek, allen te zijn gesneuveld. Dit motiveert hem tot het kiezen voor een militaire loopbaan in het nieuwe Poolse leger. Als begaafd militair met langdurige frontervaring wordt hij al op 30-jarige leeftijd bevorderd tot luitenant-kolonel en volgt daarna de Hogere Krijgsschool in de jaren 1924 - 1927. In 1938 krijgt hij het commando over de Tiende Gemotoriseerde Cavaleriebrigade, de eerste volledig gemotoriseerde eenheid van het Poolse leger. Tijdens de Duitse inval in september 1939 vecht de brigade onophoudelijk tegen een overmacht van drie Duitse divisies in het zuidoostelijk deel van Polen. Vanwege hun zwarte leren overjassen en geduchte tegenstand spreken de Duitsers met ontzag over de "Zwarte Brigade". Nadat alle middelen tot verzet zijn uitgeput krijgt kolonel Maczek opdracht om met het restant van de brigade uit te wijken naar Hongarije. Op 19 september 1939 trekt de brigade de grens over en wordt door de Hongaren geïnterneerd in de forten bij Boedapest. Kolonel Maczek ziet hier kans om met veel van zijn manschappen te ontsnappen, trekt naar Noord-Afrika en komt uiteindelijk in Frankrijk terecht, waar hij wordt bevorderd tot brigadier-generaal. In februari 1940 wordt hij commandant van de Poolse Gemotoriseerde Lichte Divisie, voortgekomen uit de Tiende Gemotoriseerde Cavaleriebrigade

9

Hier arriveert generaal Maczek na een lange tocht via Marseille en Algiers. In Engeland dringt hij bij de Poolse minister van oorlog, Generaal :áDG\VáDZ 6LNRUVNL DDQ RP RYHU WH JDDQ WRW KHW RSULFKWHQ YDQ HHQ sterke gemotoriseerde Poolse pantser-divisie. Zijn streven wordt beloond als hij op 25 februari 1942 het officiële bevel krijgt om de Eerste Poolse Pantserdivisie te organiseren, de eerste moderne eenheid van de Poolse strijdkrachten. In augustus 1944, na de invasie in Normandië, speelt de divisie een cruciale rol bij de afgrendeling van het vluchtende Duitse Zevende Leger in de buurt van Falaise. Een van generaal Maczek' s grootste daaropvolgende successen wordt gevormd door de bevrijding van Breda; dankzij het behoedzame en tactische optreden van generaal Maczek blijft de stad grote vernielingen bespaard. Op 30 oktober 1944 ontvangt hij hiervoor het Bredase ereburgerschap. Vanaf 6 april 1945 wordt de strijd voortgezet en worden grote delen van Oost-Drenthe en Groningen door de divisie bevrijd, waarna de divisie de strijd voortzet naar Noordwest Duitsland. Op 3 mei 1945 ontvangt generaal Maczek de stadsdelegatie van de stad Wilhelmshafen voor de capitulatie van deze grote Duitse marinebasis. Kort daarop wordt generaal Maczek benoemd tot commandant van het Eerste Poolse Korps in Schotland en draagt hij het bevel over de divisie op 20 mei 1945 over aan brigade-generaal Klemens Rudnicki. In de rang van divisiegeneraal wordt hij in september 1945 benoemd tot opperbevelhebber van alle Poolse legereenheden in Groot-Brittannië In 1947, na de demobilisatie, vestigt generaal Maczek zich definitief met zijn gezin in de Schotse hoofdstad Edinburgh.

10

%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

DE POOLSE ORGANISATIES IN BREDA (vervolg)  'H %UHGDVH &XOWXUHOH 9HUHQLJLQJ 3RORQLD bestaat in Breda sedert 1990. De vereniging is tot stand gekomen door initiatief van enkele Poolse jongeren die de Poolse cultuur voor Breda willen behouden. Ze willen ook de organisatie van de diverse Herdenkingen steunen en de bevrijding van Breda door de Eerste Poolse Pantserdivisie onder bevel van generaal Stanislaw Maczek blijven vieren. Daarnaast organiseert men ook specifieke Poolse feesten zoals: Pools Carnavalsbal, Poolse Paasmaaltijd, kerstmiddag met een bezoek van de kerstman, een feestelijke avond ter gelegenheid van de bevrijding van Breda. Deze vereniging heeft ook een “ 6WHXQSXQW YRRU 3ROHQ´ geopend om integratie in de Nederlandse samenleving te bevorderen. Secretariaat:mw.R.Olejek,tel.076-5415041e-mail: [email protected]

+HW 3RROVH 6FKRROWMH bestaat vanaf 1997 en zet de tradities van de Poolse Zaterdag Schooltje voort, die bestond hier al net na de oorlog. Deze school zorgt voor kennis van de Poolse taal, Polen en de Poolse tradities onder onze jongste Polen. Infomatie: Krystyna Voesnek tel: 076-5228998 Gosia Lubbers tel. 0165-534964  'H 9HUHQLJLQJ   3RROVH 3DQWVHUGLYLVLH 1HGHUODQG bestaat vanaf mei 2002. In het bestuur zijn actief de kinderen van de Poolse oud-strijders en mensen die met hun werk duidelijk, aanzienlijk en positief activiteiten van deze vereniging steunen. Het doel van deze vereniging o.a. is het behouden van de herinnering aan de Eerste Poolse Pantserdivisie en zorgdragen voor het voortzetten van herdenkingen voor de gevallen Poolse militairen tijdens de bevrijding van Nederland in samenwerking met organisaties ter plaatse. De Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland, gaat elke jaar de herdenkingsceremonies op het Poolse Militaire Ereveld te Oosterhout en in Breda aan de Ettensebaan organiseren, waar de gevallen Poolse miltairen tijdens de bevrijding van Breda en omgeving en generaal Stanislaw Maczek rusten. Ze zijn ook aanwezig bij verschillende herdenkingen in Nederland. Secretariaat: F.Olejek, tel.076-5415041, e-mail: [email protected] 

Met zijn incomplete brigade levert hij in juni 1940 slag tegen het Duitse leger ten zuidoosten van Parijs. Wegens gebrek aan brandstof en munitie ziet hij zich uiteindelijk genoodzaakt om in de buurt van Montbard de strijd te staken. Op 22 juni 1940 capituleert het Franse leger, de Polen krijgen het bevel hun materieel te vernietigen en naar Engeland uit te wijken om van daaruit de strijd voort te zetten.



43

DE POOLSE ORGANISATIES IN BREDA, 2004  'H3RROVH)RONORULVWLVFKH'DQVJURHS0D]XU zet de tradities van de net na de oorlog opgerichte Poolse Folkloristische Dansgroep "Polonia" voort. Deze groep propageert de Poolse folklore ook door het optreden voor Nederlands publiek. In 2003 vierde zij haar 40-jarige activiteitjubileum. Ter gelegenheid organiserde ze op 15 maart 2003 een Internationaal Festival van Poolse folkloristische groepen. Info: tel. 076-5873790 of e-mail: [email protected] 'H 3RROVH 6SRUWYHUHQLJLQJ .DV]XE was in Breda in 1975 opgericht en werkt samen met KHW 3RROV 2O\PSLVFK &RPLWp 1HGHUODQG, die in onze stad gevestigd is en in 1964 is opgericht. Tijdens deze samenwerking hebben ze vaak op financiële wijze bijgedragen aan de deelname van de Poolse topsporters aan de Olympische Spelen. Tegenwoordig het POC Nederland steunt en propageert sport en de Poolse sportmensen. Info PKOl: dhr.A.J. Stopa – voorzitter, tel. 076-5202024. Info PSK KASZUB: dhr. M. Lessman-voorzitter,tel.0413-263978.



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

Hier schrijft hij zijn memoires, die in boekvorm worden uitgegeven RQGHUGHWLWHO2GSRGZRG\GRF]RáJD9DQSDDUGHQZDJHQWRWWDQN Op 1 november 1990 wordt hij benoemd tot drie sterren generaal. Op 11 december 1994 overlijdt Stanislaw Wladyslaw Maczek in Edinburgh op de leeftijd van 102 jaar. Overeenkomstig zijn wens wordt hij begraven bij zijn manschappen op het Poolse Militaire Ereveld aan de Ettensebaan te Breda. Bewerking: J. Jespers Belangrijkste bronnen: ³/HYHQVEHVFKULMYLQJ6WDQLVáDZ0DF]HN´-=ELJQLHZ0LHU]ZL VNL ³*HQHUDDO6WDQLVáDZ0DF]HN´– Andrzej Sucheitz (Engelse versie), ³/HYHQVORRSYDQ*HQHUDDO6WDQLVáDZ:áDG\VáDZ0DF]HN´– Jos van Alphen.

De oprichting van KHW *HQHUDDO 0DF]HN 0XVHXP LQ %UHGD is reeds begonnen in de zeventiger jaren. In 1981 is echter een officiële VWLFKWLQJ opgericht die vanaf toen ³0XVHXP%UHGD3ROHQ´ heette. Tot 1997 was het museum gevestigd in de Vogelenzanglaan bij een van de oprichters thuis. Op 29 oktober 1997, is het museum op een nieuwe locatie officieel heropend. Het museum is nu gevestigd in de Trip van Zoudtlandtkazerne aan De La Reyweg 95 in Breda. Hier worden in een grote ruimte veel herinneringen getoond. Het museum is op iedere derde zondag van de maand weer open. Als u zich kunt legitimeren bent vanaf 14.00 tot 17.00 uur van harte welkom 9RRU PHHU LQIRUPDWLH RI HHQ DIVSUDDN NXQW X EHOOHQ QDDU GH *00 DGPLQLVWUDWLHWHORIWHO 8NXQWRRNPDLOHQQDDULQIR#PDF]HNPXVHXPQO &RUUHVSRQGHQWLHDGUHV*003RVWEXV3$%UHGD

42

11





+HWRQWVWDDQYDQGH 3RROVH3DQWVHUGLYLVLH Het ontstaan van de 1ste Poolse Pantserdivisie is nauw verbonden met de naam van generaal Stanislaw Maczek. Al in 1918 organiseert hij een “ vliegende” compagnie om met wagens en paarden, dit vanwege het gebrek aan auto’ s, om de snelheid van actie te vergroten en om zoveel mogelijk energieverbruik door mensen te besparen. Zijn “ stormtroepen” , bestaande uit wagens getrokken door paarden, nemen deel aan de gevechten rondom Lwow. In 1938 wordt de droom van Maczek waar. Hij wordt benoemd tot bevelhebber van de 10de cavaleriebrigade en commandeert deze brigade tijdens de verdediging van Polen in 1939. Na september 1939 raakt hij ervan overtuigd dat het succes in een oorlog afhankelijk wordt van snelheid, actie en kracht. Zijn gedachten raken gefixeerd op het oprichten van een Poolse pantserdivisie. Na zijn tocht uit Polen via Hongarije naar Frankrijk begint hij met een reorganisatie van de 10de cavaleriebrigade, hoofdzakelijk bestaand uit Poolse militairen. Deze brigade neemt, hoewel onvoldoende met technische middelen uitgerust, actief deel aan de verdediging van Frankrijk en na de capitulatie van Frankrijk wordt de brigade gedeeltelijk naar Engeland geëvacueerd. Generaal Maczek komt, na een omweg met veel moeilijkheden, via Algerije in Schotland aan alwaar hij blijft strijden voor oprichting van een Poolse pantserdivisie. Uiteindelijk, RS  IHEUXDUL  krijgt hij opdracht van de opperbevelhebber van de Poolse Strijdkrachten, generaal Sikorski, om geen pantserbrigade maar een pantserdivisie op te richten. Deze pantserdivisie wordt samengesteld uit Poolse vrijwilligers uit de gehele wereld. Poolse militairen die hebben gevochten in Frankrijk, het Midden-Oosten of met generaal Anders uit Rusland zijn meegekomen. Tevens bestaat een rijke bron voor aanvulling uit Poolse militairen die verplicht werden om in het Duitse leger dienst te nemen na de verovering van het westelijke gedeelte van Polen door het Duitse Rijk. Deze 1ste Poolse pantserdivisie wordt volledig uitgerust met moderne wapens en manschappen en onder het bevel van generaal Maczek begint in 1944 de divisie aan een zegetocht vanuit Frankrijk via België en Nederland naar Duitsland. De “ bevrijdingsroute” van de 1ste Poolse

12



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

POLSKIE ORGANIZACJE W BREDZIE c.d.  6WRZDU]\V]HQLH .XOWXUDOQH 32/21,$ Z %UHG]LH istnieje od 1990 URNX3RZVWDáRRQR]LQLFMDW\Z\NLONXPáRG\FK3RODNyZNWyU]\SUDJQ  XWU]\P\ZDü SROVN  NXOWXU  Z %UHG]LH RUD] ZVSLHUDü RUJDQL]DFM  ZV]HONLFK REFKRGyZ GOD XF]F]HQLD SDPL FL SROHJá\FK WXWDM 3RODNyZ RUD] XSDPL WQLDü URF]QLFH Z\]ZROHQLD %UHG\ SU]H] 3LHUZV]  3ROVN  '\ZL]M 3DQFHUQ SRGGRZyG]WZHPJHQHUDáD6WDQLVáDZD0DF]Na. 3RQDGWRRUJDQL]XM W\SRZRSROVNLHLPSUH]\WDNLHMDNQS3ROVNL%DO .DUQDZDáRZ\3ROVNLH QLDGDQLH:LHONDQRFQHWX SU]HG ZL WDPL %R HJR1DURG]HQLDVSRWNDQLH]*ZLD]GRUHPRUD]XURF]\VW\ZLHF]yU] okazji kolejnej rocznicy wyzwolenia. Stowarzyszenie to oWZRU]\áR  3XQNW ZVSDUFLD GOD 3RODNyZ w celu XáDWZLHQLDLPLQWHJUDFMLZVSRáHF]QR FL1LGHUODQG]NLHM Sekretariat: Mw. R. Olejek tel.076-5405140 e-ail: [email protected]  3ROVND 6]NyáND SRZVWDáD Z  URNX L NRQtynuuje tradycje Polskiej 6]NyáNL6RERWQLHMLVWQLHM FHMMX ]DUD]SRZRMQLH &HOHP V]NRá\ MHVW QDXF]DQLH G]LHFL M ]\ND SROVNLHJR ]DSR]QDQLH LFK ] SROVN NXOWXU LSROVNLPLWUDG\FMDPL Informacje:Krystyna Voesenek tel: 076-5228998 Gosia Lubbers tel: 0165-534964  6WRZDU]\V]HQLH V]HM 3ROVNLHM '\ZL]ML 3DQFHUQHM 1LGHUODQG\ istnieje od maja 2002 roku. : ]DU] G]LH ]QDMGXM  VL  G]LHFL SROVNLFK NRPEDWDQWyZ RUD] RVRE\ NWyUH VZRM  SUDF  Z\UD QLH ]QDF]QLH L SR]\W\ZQLHPRJ ZHVSU]HüG]LDáDOQR üWHJRVWRZDU]\V]HQLD &HOHPWHJRVWRZDU]\V]HQLDMHVWPL G]\LQQ\PLSRGWU]\P\ZDQLHSDPL FL o 1-szej Polskiej Dywizji Pancernej oraz troska o kontynuowanie ZV]HONLFK REFKRGyZ L FHUHPRQLL GOD XF]F]HQLD SDPL FL SROHJá\FK SROVNLFK RáQLHU]\ SU]\ Z\]ZDODQLX 1LGHUODQGyZ ZH ZVSyáSUDF\ ] miejscowymi organizacjami. Stowarzyszenie 1-szej Polskiej Dywizji Pancernej, Niderlandy z VLHG]LE  Z %UHG]LH E G]LH FRURF]QLH RUJDQL]RZDáR XURF]\VWR FL GOD XF]F]HQLDSDPL FLQD3ROVNLFK+RQRURZ\FK&PHQWDU]DFK:RMVNRZ\FK w OosterhRXW L %UHG]LH SU]\ (WWHQVHEDDQ JG]LH VSRF]\ZDM  SROVF\ RáQLHU]H SROHJOL SRGF]DV Z\]ZDODQLD %UHG\ L MHM RNROLF RUD] JHQHUDá 6WDQLVáDZ0DF]HN Sekretariat: Dhr.F.Olejek tel.076-5405140 e-mail:[email protected]

41

$GUHVGRNRUHVSRQGHQFML*003RVWEXV3$%UHGD  

40

%UHGDODWZROQD

pantserdivisie eindigt uiteindelijk in 1945 bij de Duitse stad Wilhelmshafen. In 1947 wordt de 1ste Poolse pantserdivisie gedemobiliseerd.  'H    3RROVH 3DQWVHUGLYLVLH YDQ JHQHUDDO 0DF]HN ZDV QLHW DOOHHQ XLWQDDP]LMQ³HHUVWH´GLYLVLHPDDURRNGHDOOHUHHUVWHSDQWVHUGLYLVLH YDQGH3RROVHVWULMGNUDFKWHQ 6W0DF]HN³2GSRGZRG\GRF]RáJD´ 3RROVHXLWJDYH 



 3ROVNL =HVSyá )RONORU\VW\F]Q\ 0D]XU, kontynuuje tradycje SRZVWDáHJR ]DUD] SR ZRMQLH SROVNLHJR ]HVSRáX WD FD OXGRZHJR 3RORQLD 3URSDJXMH RQ SROVNL IRONORU Z\VW SXM F WDN H SU]HG WXWHMV]D KROHQGHUVN  SXEOLF]QR FL  :  URNX REFKRG]Lá VZRMH -lecie G]LDáDOQR FL = WHM RND]ML ]RUJDQL]owal 16 marca 2003 roku 0L G]\QDURGRZ\)HVWLZDO3ROVNLFK=HVSRáyZ)RONORU\VW\F]Q\FK Informacje: tel. 076-5873790 lub e-mail: info@mazurbreda www.mazurbreda.nl  3ROVNL 6SRUWRZ\ .OXE .DV]XE ]DáR RQ\ Z %UHG]LH Z  URNX ZVSyáSUDFXMH FL OH ] 3ROVNLP .RPLWHWHP 2OLPSLMVNLP Z +RODQGLL PDM F\PVLHG]LE JáyZQ ZQDV]\PPLH FLHDLVWQLHM F\PMX RG URNX :VSLHUDá\ RQH ILQDQVRZR SRSU]H] 3ROVNL .RPLWHW 2OLPSLMVNL Z :DUV]DZLHSROVNLFKVSRUWRZFyZSU]\JRWRZ\ZXM F\FKVL GRXG]LDáXZ Olimpiadach. Obecnie PKOl w Holandii wspiera i propaguje sport oraz polskich sportowców. Informacje PKOl: A.J. Stopa - prezes, tel. 076-5202024. Informacje PSK KASZUB: M. Lessman – prezes, tel. 0413-263978.  0X]HXP LPLHQLD JHQHUDáD 0DF]ND ]DF] áR SRZVWDZDü MX  Z ODWDFK siedemdzieVL W\FK : URNX  SRZVWDáD )XQGDFMD SRG QD]Z  “ Museum Breda-Polen 1939-´'RURNXPX]HXPPLH FLáRVL  Z GRPX MHGQHJR ] ]DáR \FLHOL SU]\ 9RJHOHQ]DQJODDQ  SD G]LHUQLND URNXPX]HXP]RVWDáRRWZDUWHZQRZ\PPLHMVFX Obecnie Muzeum im. GeneraáD0DF]ND]QDMGXMHVL QDWHUHQLHNRV]DUGH Trip van Zoudtlandtkazerne przy De La Reyweg 95 w Bredzie. Tutaj SRND]DQHMHVWZLHOHSDPL WHNZMHGQ\PGX \PSRPLHV]F]HQLX 0X]HXPMHVWRWZDUWHZND G WU]HFL QLHG]LHO PLHVL FD-H OLSRVLDGDM  3D VWZR GRZyG WR VDPR FL WR V  3D VWZR PLOH ZLG]LDQL RG JRG]LQ\ 14.00 do 17.00. :FHOXX]\VNDQLDLQIRUPDFMLOXEX]JRGQLHQLDVSRWNDQLDPR QDG]ZRQLü do administracji muzeum:tel. 076-527 4089 lub 076-5613061 0R QDWDN HZ\VáDüH-mail: [email protected]

%UHGDMDDUYULM





POLSKIE ORGANIZACJE W BREDZIE, 2004





 3RZVWDQLHV]HM3ROVNLHM'\ZL]ML3DQFHUQHM



 Powstanie 1-V]HM3ROVNLHM'\ZL]ML3DQFHUQHMMHVW FL OH]ZL ]DQH] SRVWDFL JHQHUDáD6WDQLVáDZD0DF]ND -X  Z  URNX ]RUJDQL]RZDá RQ NRPSDQL  ³ORWQ ´ QD SRGZRGDFK ] brDNX VDPRFKRGyZ DE\ ]ZL NV]\ü V]\ENR ü G]LDáDQLD L RV]F] G]Lü HQHUJL  OXG]N  -HJR ³EDRQ V]WXUPRZ\´ QD ZR]DFK EUDá XG]LDá Z ZDONDFKR/ZyZ:UHV]FLHZURNXVSHáQLáRVL PDU]HQLH0DF]ND – ]RVWDá RQ GRZyGF  ]PRWRU\]RZDQHM  EU\JDG\ NDZDOHULL NWyU  dowRG]LáZZRMQLHREURQQHM3ROVNLZURNX :U]HVLH URNXXWZLHUG]LáJRZSU]HNRQDQLX HSRZRG]HQLHZWHM ZRMQLH ]DOH \ RG V]\ENR FL L VLá\ G]LDáDQLD 0\ OL MHJR NRQFHQWURZDá\ VL  ZRNyá XWZRU]HQLD ] SUDZG]LZHJR ]GDU]HQLD SROVNLHM G\ZL]ML pancerneM3U]H]: JU\SU]HGRVWDMHVL GR)UDQFMLLUR]SRF]\QD PXGQ  SUDF  QDG ]RUJDQL]RZDQLHP  EU\JDG\ NDZDOHULL SDQFHUQHM NWyUHM JáyZQ\ WU]RQ VWDQRZLOL MHJR E\OL RáQLHU]H %U\JDGD FKRü MHV]F]H QLHGRVWDWHF]QLH Z\SRVD RQD Z URGNL WHFKQLF]QH ELHU]H F]\QQ\ XG]LDá Z ZDOFH Z REURQLH )UDQFML D SR MHM NDSLWXODFML ]RVWDMH F] FLRZR ewakuowana do Anglii.

13

*HQHUDá 0DF]HN SR ZLHOX WUXGQR FLDFK GURJ  RNU Q  SU]H] $OJLHUL  SU]\E\ZD GR 6]NRFML JG]LH NRQW\QXRZDá VWDUDQLD R SRZVWDQLH G\ZL]ML pancernej. Wreszcie ZGQLXOXWHJRURNXRWU]\PDáUR]ND]RG1DF]HOQHJR :RG]D 3ROVNLFK 6Lá =EURMQ\FK JHQHUDáD 6LNRUVNLHJR L SU]\VW SLá GR RUJDQL]RZDQLDQRZHMMX QLHEU\JDG\OHF]G\ZL]MLSDQFHUQHM : VNáDG G\ZL]ML ZFKRG]LOL RFKRWQLF\ QDSá\ZDM F\ ] FDáHJR ZLDWD L RáQLHU]HNWyU]\EUDOLXG]LDáZZDONDFKR)UDQFM RUD]]H URGNRZHJR :VFKRGX]ZRMVNDSROVNLHJRZ\SURZDG]RQHJRSU]H]JHQHUDáD$QGHUVD ] 5RVML 1DMERJDWV]\P UyGáHP X]XSHáQLH  E\OL 3RODF\ ZSURVW ] DUPLL QLHPLHFNLHM GR NWyUHM SU]HPRF  E\OL ]DEUDQL SR ZFLHOHQiu zachodniej F] FL5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHMGR5]HV]\QLHPLHFNLHM 3LHUZV]D '\ZL]MD 3DQFHUQD Z SHáQL Z\SRVD RQD Z QRZRF]HVQ\ VSU] W ERMRZ\ SRG MHJR GRZyG]WZHP UR]SRF] áD ]Z\FL VNL PDUV] SU]H] )UDQF  %HOJL  +RODQGL  GR 1LHPLHF NR F] F VZyM V]ODN ZRMHnny w Wilhelmshaven. :URNX]RVWDáD]GHPRELOL]RZDQD '\ZL]MD3DQFHUQDJHQHUDáD0DF]NDE\áDQLHW\ONR³3LHUZV] ´]QD]Z\ DOHUyZQLH SLHUZV] G\ZL]M SDQFHUQ Z:RMVNX3ROVNLP 6W0DF]HN³2GSRGZRG\GRF]RáJD´:\GDQLHNUDMRZH

14



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

POOLSE TEKENS IN BREDA (vervolg)

In het centrum van de stad aan de Ginnekenstraat in 6W-RRVWNDSHO die uit 1430 dateerde en in 1946 werd gerestaureerd, kan men op een van de zes ramen, de bevrijding van Breda zien. De Poolse soldaten rijden op witte paarden de stad binnen. Links in het raam draagt een Poolse soldaat een vaandel met de afbeelding van de Poolse Madonna. Boven dit tafereel staat de Poolse adelaar met kroon en rechts wapperen de vlaggen van Nederland, de Verenigde Staten en Engeland. Op de banderol van dit venstel staat vermeld: "Op zondag 29 oktober, feest van Christus Koning 1944, wordt onze stad op Maria’s voorbede door de geallieerden bevrijd". Het meest originele accent is, beslist, het privé museum dat in een garage door een Nederlander, die niet één druppel Poolse bloed heeft, opgericht was. +HWPXVHXP is aan de geschiedenis van de Eerste Poolse Pantserdivisie en in het bijzonder haar bevelhebber, generaal Stanislaw Maczek opgedragen. Op 29 oktober 1997 werd dit museum naar de Trip van Zoutlandt kazerne overgeplaatst. Er bevindt zich ook een ruimte dat "Poolse Huis" werd genoemd. Daar mogen vergaderingen van de Poolse organisaties plaats vinden en het Poolse koor kan er repetities houden. Het beeld vullen de GULH3RROVH0LOLWDLUH(UHYHOGHQ aan, waar de graven zich bevinden van de Polen die "Voor U en Onze Vrijheid" gevochten hebben. Ze zijn gesneuveld tijdens gevechten voor de stad en in de buurt. Hun graafmonumenten zijn van steen en vormen de plaats van jaarlijkse herdenking van stadsbevolking. Op de grootste ervan, de Ettensebaan, in overeenstemming met zijn laatste wens, is de generaal, bevelhebber van de Eerste Poolse Pantserdivisie, Stanislaw Maczek, tussen zijn soldaten begraven. Hij was op 11 december 1994, op 102 jarige leeftijd in Schotland gestorven. Het tweede Pools Militair Ereveld bevindt zich in Ginneken aan Vogelenzanglaan 13 en de derde ligt in Oosterhout aan Veerseweg 54.

39

 322/6(7(.(16,1%5('$ BREDA is de meest Poolse stad in Nederland - door de gedachtenis van de Polen, soldaten van de Eerste Poolse Pantserdivisie onder leiding van generaal Stanislaw Maczek, die de stad op 29 oktober 1944 bevrijd en in 1944-45 overwinterd hebben. Omdat zij toen vriendschap- en liefdesbanden met bewoners hebben aangeknoopt. En omdat een groot aantal soldaten zich hier na de oorlog gevestigd heeft. Daarom is in deze stad maanden lang na de bevrijding in de ramen van huizen en in de etalages van winkels de opschriften in het Pools "Dziekujemy Wam Polacy" blijven hangen. Er zijn veel plaatsen in Breda die herinneren aan de Poolse bevrijders. In de receptiezaal van het stadhuis bevindt zich HHQJHGHQNSODDW ter ere van de Eerste Poolse Pantserdivisie, ereburger van deze stad. Met een speciale besluit van de stadsraad werd aan alle soldaten van de divisie het ereburgerschap verleend. De raad heeft acht geslagen op het militair talent en de bravoure van de Poolse divisie. Zij hebben de grote dankbaarheid van de bewoners van de stad Breda verdiend. Op het tienjarige jubileum van de slag om Breda, werd HHQ PRQXPHQWLQ KHW :LOKHOPLQDSDUN DDQ GH *HQHUDDO 0DF]HNVWUDDW onthuld. Dit is de plaats, waar de Poolse troepen van de Eerste Poolse Pantserdivisie met in het Wilhelminapark verscholen Duitsers in hevige gevechten gewikkeld waren. Dit monument bestaat uit een hardstenen zuil waarop een wereldbol met twee adelaars uitgebeeld zijn. De Poolse adelaar onderwerpt in een hevig gevecht de Duitse adelaar. Op de sokkel zijn de woorden in het Nederlands aangebracht: "Dank aan onze Poolse bevrijders 29 oktober 1944" en de Poolse adelaar. Aan de andere kant van de straat, op de betonplaat met een verklaringsplaatje, staat HHQ 'XLWVH 3DQWKHU 'WDQN Die is door de Poolse troepen op de Duitsers buitgemaakt en aan de Bredase burgerij geschonken. 'H 0DULD .DSHO was in 1954 - het Maria Jaar gebouwd als dank voor bevrijding 1944.

38



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

.5Ï7., <&,25<6*(1(5$à$0$&=.$  6WDQLVáDZ :áDG\VáDZ 0DF]HN XURG]Lá VL   PDUFD  URNX Z PLHMVFRZR FL 6]F]HU]HF QLHGDOHNR /ZRZD ]QDMGXM FHM VL  ZWHG\ QD terenie monarchii austrio-Z JLHUVNLHM MDNR V\Q SUDZQLND 8F]\á VL  Z *LPQD]LXPZ\SHáQLáRERZL ]HNVáX E\ZRMVNRZHMMDNRRILFHUUH]HUZ\ i w latach 1910- VWXGLRZDá QD XQLZHUV\WHFLH ZH /ZRZLH 3R wybuchu I-V]HM ZRMQ\ ZLDWRZHM PXVLDá ]JáRVLü VL  Z SXáNX VWU]HOFyZ W\UROVNLFK JG]LH VáX \á MDNR GRZyGFD NRPSDQLL PL G]\ LQQ\PL QD IUR FLHZáRVNLP

: ODWDFK  L  GRZRG]Lá V]\ENLP DNFMRP VZRMHM UXFKOLZHM MHGQRVWNL Z ZDONDFK SU]HFLZ XNUDL VNLHM D Sy QLHM VRZLHFNR-rosyjskiej DUPLL3R]DNR F]HQLXZRMQ\RND]DáRVL  HMHJRWU]HMEUDFLDDZW\P MHJREUDWEOL QLDN)UDQFLV]HNSROHJOL To zmobilizRZDáRJRGRZ\EUDQLDZRMVNRZHMNDULHU\ZQRZHMSROVNLHM DUPLL-DNRXWDOHQWRZDQ\ RáQLHU]]GáXJLPGR ZLDGF]HQLHPERMRZ\P ]RVWDáZZLHNXODWDZDQVRZDQ\QDSRGSXáNRZQLNDLZODWDFKVWXGLRZDáZ:\ V]HM6]NROH:RMVNRZHM : URNX  ]RVWDá NRPHQdanten 10-tej brygady kawalerii ]PRWRU\]RZDQHM SLHUZV]HJR FDáNRZLFLH ]PRWRU\]RZDQHJR RGG]LDáX Wojska Polskiego. :H ZU]H QLX  URNX SRGF]DV QLHPLHFNLHJR DWDNX QD 3ROVN  ZDOF]\áD MHJR EU\JDGD QLHXVWDQQLH SU]HFLZ WU]HP VLOQLHMV]\P niemieckim dywizjom w SRáXGQLRZR-ZVFKRGQLHM F] FL 3ROVNL 3RQLHZD MHJR RáQLHU]HQRVLOLF]DUQHVNyU]DQHSáDV]F]HLVWDZLDOLVLOQ\ opór, byli nazywani przez Niemców “ Czarna Brygada” . 3RW\PMDNZ\NRU]\VWDQRZV]\VWNLHPR OLZR FLREURQ\JHQHUDá0DF]HN RWU]\PDáUR]ND]SU]HGRVWDQLDVL ]SR]RVWDá MHV]F]HF] FL EU\JDG\QD : JU\ :GQLXZU]H QLDURNXEU\JDGDSU]HNURF]\áDJUDQLF L]RVWDáD LQWHUQRZDQDSU]H]: JUyZZIRUWDFKQLHGDOHNR%XGDSHV]WX 3XáNRZQLN 0DF]HN Z\NRU]\VWDá V]DQV  XFLHF]NL L ] ZLHORPD VZRLPL RáQLHU]DPL XGDáVL  GR $IU\NL 3yáQRFQHMD QDVW SQLH GR )UDQFML JG]LH ]RVWDáDZDQVRZDQ\QDJHQHUDáDEU\JDG\

15

: OXW\P  URNX ]RVWDá GRZyGF  SROVNLHM OHNNLHM G\ZL]ML ]PRWRU\]RZDQHMSRZVWDáHM]-tej brygady kawalerii zmotoryzowanej. =H VZRM  MHV]F]H QLH]XSHáQLH ]RUJDQL]RZDQ  EU\JDG  VWRF]\á ELWZ  ] DUPL  QLHPLHFN  QD SRáXGQLRZ\-ZVFKyG RG 3DU\ D Z F]HUZFX  roku. = SRZRGX EUDNX SDOLZD L DPXQLFML ]PXV]RQ\ E\á ]DSU]HVWDü GDOV]HM ZDONLZRNROLFDFK0RQWEDUG:GQLXOLSFDURNXVNDSLWXORZDáD armia francuska a Polacy otrzymali rozkaz zniszczenia swojej broni i SU]HGRVWDQLDVL GR$QJOLLDE\VW GNRQW\QXRZDüZDON  *HQHUDá0DF]HNSU]\E\áGR$QJOLLSRGáXJLHMSRGUy \SU]H]0DUV\OL L $OJLHUL  :$QJOLLQDOHJDáRQXSROVNLHJRPLQLVWUDZRMQ\JHQHUDáD:áDG\VáDZD Sikorskiego, o utworzenie polskiej, silnej, zmotoryzowanej dywizji pancernej. -HJR VWDUDQLD ]RVWDá\ QDJURG]RQH NLHG\ Z GQLX  OXWHJR  URNX RWU]\PDá RILFMDOQ\ UR]ND] ]RUJDQL]RZDQLD 3LHUZV]HM 3ROVNLHM '\ZL]ML Pancernej, pierwszej nowoczesnej jednostki w SROVNLFK VLáDFK zbrojnych. : VLHUSQLX  URNX SR LQZD]ML Z 1RUPDQGLL G\ZL]MD RGHJUDáD GHF\GXM F URO ZRGFL FLXGURJLXFLHNDM FHM6LyGPHM$UPLLQLHPLHFNLHM Z RNROLFDFK PLHMVFRZR FL )DODLVH 1DMZL NV]\P ] ZLHOX VXNFHVyZ JHQHUDáD 0DF]ND E\áR RVZRERG]HQLH %UHG\ NWyUD G]L NL MHJR RVWUR QHPX L WDNW\F]QHPX SRVW SRZDQLX QLHXOHJáD SUDZLH ZFDOH ]QLV]F]HQLX =D WR RWU]\PDá RQ Z GQLX  SD G]LHUQLND  URNX honorowe obywatelstwo miasta Breda. 2G  NZLHWQLD  URNX NRQW\QXRZDQR ZDON  L GX D F] ü SURZLFML WVFKRGQLHJR 'UHQWKH RUD] *URQLQJHQ ]RVWDá\ Z\]ZRORQH SU]H] G\ZL]M 1DVW SQLHG\ZL]MDNRQW\QXRZDáDZDON ZNLHUXQNXSyáQRFQRwschodnich Niemiec. : GQLX  PDMD  URNX JHQHUDá SU]\M á GHOHJDFM  PLDVWD :LOKHOPVKDYHQ VNáDGDM F  NDSLWXODFM  GX HJR QLHPLHFNLHgo portu – siedziby marynarki wojennej. =DUD]SRWHP]RVWDáJHQHUDá0DF]HNPLDQRZDQ\QDGRZyGF 3LHUZV]HJR 3ROVNLHJR.RUSXVXZ6]NRFMLLZGQLXPDMDURNXSU]HND]Dá GRZyG]WZRG\ZL]MLJHQHUDáRZLEU\JDG\.OHPHQVRZL5XGQLFNLHPX

16



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

32/6.,( /$'<:%5('=,(.C.D

W centrum miasta przy ulicy Ginnekenstraat w .DSHOL Z -y]HID SRFKRG] FHM]URNXLRGQRZLRQHMZURNXPR QDREHMU]HüQD MHGQ\P ] V]H FLX RNLHQ QDPDORZDQH Z\]ZROHQLH %UHG\ 3ROVF\ RáQLHU]H ZMH G]DM  GR PLDVWD QD ELDá\FK NRQLDFK 3R OHZHM VWURQLH REUD]XMHGHQ] RáQLHU]\WU]\PDV]WDQGDU]ZL]HUXQNLHP0Dtki Boskiej &] VWRFKRZVNLHM 3RQDG QLP ]QDMGXMH VL  SROVNL RU]Há Z NRURQLH 3R SUDZHM VWURQLH SRZLHZD IODJD KROHQGHUVND DPHU\ND VND L DQJLHOVND 3RG REUD]HP ZLGQLHMH QDSLV: QLHG]LHO   SD G]LHUQLND  Z ZL WR&KU\VWXVD.UyOD]RVWDá\QDV]HPRGOLWZ\GR0DU\LZ\VáXFKDQHL QDV]HPLDVWR]RVWDáRZ\]ZRORQHSU]H]DOLDQWyZ Najoryginalniejszym akcentem jest zapewne prywatne muzeum XU] G]RQHZJDUD XSU]H]QLHPDM FHJRDQLMHGQHMSROVNLHMNURSOLNUZL Holendra. 0X]HXPSR ZL FRQHMHVWZFDáR FLKLVWRULL3LHUZV]HM3ROVNLHM '\ZL]ML 3DQFHUQHM D V]F]HJyOQLH RVRELH MHM GRZyGF\ JHQHUDáD 6WDQLVáDZD 0DF]ND  SD G]LHUQLND  URNX 0X]HXP SU]HQLHVLRQH ]RVWDáRGRNRV]DUGH7ULSYDQ=RXWODQGWND]HUQH7DPWDN H]QDMGXMHVL  pomieszczenie nazwane "Dom Polski" w któr\P PRJ  RGE\ZDü VL  VSRWNDQLD SRORQLMQ\FK RUJDQL]DFML D SROVNL FKyU PR H RUJDQL]RZDü próby. 2EUD]X]XSHáQLDM WU]\3ROVNLH&PHQWDU]H+RQRURZHJG]LH]QDMGXM VL  JURE\3RODNyZZDOF] F\FK=D:DV] L1DV] :ROQR ü3ROHJOLRQL ZELWZDFKRPLDVWRLRNROLFH=QDMGXM VL WDPLFKQDJURENL]NDPLHQLD -SU]HGPLRWFRURF]QHJRNXOWXOXGQR FLPLDVWD 1DQDMZL NV]\P]W\FKFPHQWDU]\SU]\(WWHQVHEDDQzgodnie z ostatnim \F]HQLHP]RVWDáSRFKRZDQ\Z UyGVZRLFK RáQLHU]\]PDUá\ZZLHNX  ODW Z 6]NRFML  JUXGQLD  URNX VDP JHQHUDá EURQL GRZyGFD 3LHUZV]HM3ROVNLHM'\ZL]ML3DQFHUQHM6WDQLVáDZ0DF]HN Drugi Polski Wojskowy Cmentarz Honorowy znajduje sie w dzielnicy Bredy Ginneken przy ulicy Vogelenzanglaan 13 a trzeci w Oosterhout przy Veerseweg 54.



37

32/6.,( /$'<:%5('=,( BREDA jest najbardziej polskim miastem w Holandii - SU]H] SDPL ü 3RODNyZ Ránierzy Pierwszej Polskiej Dywizji Pancernej dowodzonej SU]H] JHQHUDáD 6WDQLVáDZD 0DF]ND NWyU]\ Z\]ZROLOL WR PLDVWR  SD G]LHQLNDLZQLP]LPRZDOLZURNX-QDZL ]XM FZ ]á\ SU]\MD QL L PLáR FL ] PLHV]ND FDPL RUD] SU]H] GX  LOR ü RáQLHU]\ kWyU]\RVLHGOLOLVL WXWDMSRZRMQLH-HVWWRPLDVWRZNWyU\PSU]H]V]HUHJ PLHVL F\ RG ]DNR F]HQLD ZRMQ\ QLH ]QLNDá\ ] RNLHQ GRPyZ L Z\VWDZ VNOHSRZ\FKQDSLV\SRSROVNX']L NXMHP\:DP3RODF\RUD]JG]LHQD ND G\PNURNXPR QDVSRWNDü ODG\SDPL FL W sali UHFHSF\MQHM UDWXV]D ]QDMGXMH VL  KRQRURZD WDEOLFD QD F]H ü 3LHUZV]HM 3ROVNLHM '\ZL]ML 3DQFHUQHM, honorowego obywatela tego PLDVWD 6SHFMDOQ  XFKZDá  UDG\ PLHMVNLHM QDGDQR KRQRURZH RE\ZDWHOVWZRZV]\VWNLP RáQLHU]RPG\ZL]ML5DGDXZ]JO GQLáDWR HWD polskD G\ZL]MD SU]H] VZyM ZRMVNRZ\ WDOHQW L EUDZXU  ]DVáX \áD QD QLHVSáDFDOQ ZG]L F]QR üOXGQR FLPLDVWD%UHG\ : G]LHVL FLROHFLH ELWZ\ R %UHG  RGVáRQL WR SRPQLN Z SDUNX PLHMVNLP :LOKHOPLQDSDUN SU]\ XOLF\ JHQHUDáD 0DF]ND. Jest to miejsce, gdzie RGG]LDá\SROskie z I-V]HM3ROVNLHM'\ZL]ML3DQFHUQHMVWRF]\á\FL NLEyM ] XNU\W\PL Z :LKHOPLQDSDUN 1LHPFDPL 3RPQLN WHQ VNáDGD VL  ] PDUPXURZHMNROXPQ\QDV]F]\FLHNWyUHM]QDMGXMHVL NXOD]LHPVNDDQD QLHM GZD RUá\ 2U]Há SROVNL ]Z\FL D Z ZDOFH RUáD QLHPLHFNLHJR 1a FRNROH V  Z\U\WH VáRZD Z M ]\NX KROHQGHUVNLP : SRG]L FH QDV]\P polskim wyzwolicielom -SD G]LHUQLNDURUD]SROVNLRU]Há $SRGUXJLHMVWURQLHDOHLQDSRGPXURZQLX]RGSRZLHGQLRZ\MD QLDM F  WDEOLF]N   RILDURZDQ\ SU]H] G\ZL]M  PLDVWX VWRL QLHPLHFNL F]RáJ W\SX 3DQWHUD. .DSOLF]N  0DWNL %RVNLHM &] VWRFKRZVNLHM MDNR NROHMQH SRG]L NRZDQLH =EXGRZDQR Z 5RNX 0DU\MQ\P  Z SRG]L FH ]D Z\]ZROHQLH Z 1944 r."

36



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

: VWRSQLX JHQHUDáD G\ZL]ML ]RVWDá RQ PLDQRZDQ\ ZH ZU]H QLX  URNX QD 1DF]HOQHJR 'RZyGF  ZV]\VWNLFK 3ROVNLFK 6Lá =EURMQ\FK ]QDMGXM F\FKVL Z:LHONLHM%U\WDQLL : URNX  SR GHPRELOL]DFML JHQHUDá 0DF]HN RVLHGOLá VL  ZUD] ] URG]LQ  QD VWDáH Z (G\QEXUJX VWROLF\ 6]NRFML 7XWDM QDSLVDá VZRMH ZVSRPQLHQLD NWyUH ]RVWDá\ Z\GDQH Z IRUPLH NVL NL SRGW\WXáHP ³2G SRGZRG\GRF]RáJD´ 'QLD SLHUZV]HJR OLVWRSDGD  URNX ]RVWDá DZDQVRZDQ\ QD JHQHUDáD broni. *HQHUDá 6WDQLVáDZ :áDG\VáDZ 0DF]HN ]PDUá Z GQLX  JUXGQLD  roku w Edynburgu w wieku 102 lat. =JRGQLH]MHJR \F]HQLHP]RVWDáRQSRFKRZDQ\Z UyGVZRLFK RáQLHU]\ na Polskim Wojskowym Cmentarzu Honorowym przy Ettensebaan w Bredzie. 2SUDFRZDQLH--HVSHUV 9HUWDOLQJQDDUKHW3RROV.6WRSD 1DMZD QLHMV]H UyGáD “ LevensbeschrijvLQJ6WDQLVáDZ0DF]HN´-=ELJQLHZ0LHU]ZL VNL ³*HQHUDO6WDQLVáDZ0DF]HN´– Andrzej Sucheitz (Engelse versie), ³/HYHQVORRSYDQ*HQHUDDO6WDQLVáDZ:áDG\VáDZ0DF]HN´– -RVYDQ$OSKHQ

17

=HYRFKWHQYRRU8ZHQRQ]HYULMKHLG´

 9RRU KHW JURRWVWH JHGHHOWH YDQ GH QHJHQWLHQGH HQ EHJLQ YDQ GH WZLQWLJVWH HHXZ ZDV 3ROHQ YHUGHHOG HQ RQGHUEHZLQG YDQ GULH ULMNHQ 3UXLVHQ2RVWHQULMNHQ5XVODQG2PGHVWULMGWHJHQGHEH]HWWLQJYRRUW WH ]HWWHQ JLQJHQ GH 3ROHQ LQ EDOOLQJVFKDS 9HOHQ NZDPHQ LQ GLHQVW YDQGHVWULMGNUDFKWHQYDQGHDQGHUHODQGHQGLHWHJHQGH]HOIGHYLMDQG YRRUYULMKHLGYRFKWHQRQGHUKHWPRWWR³9RRUXZHQRQ]HYULMKHLG´ ,Q RNWREHU  VWDDNWH KHW 3RROVHOHJHU GH VWULMG WHJHQ 'XLWVODQGHQ 5XVODQG$OOHPLOLWDLUHQHQGHUHJHULQJZHNHQXLWQDDUKHWZHVWHQRP GDDU GH VWULMG YRRUW WH ]HWWHQ WHJHQ GH JH]DPHQOLMNH YLMDQG RQGHU KHW EHNHQGHPRWWR³9RRUXZHQRQ]HYULMKHLG´'HZRRUGHQYDQ*HQHUDDO 6WDQLVODZ 0DF]HN EHYHVWLJHQ GDW µHHQ 3RROVH VROGDDW YHFKW YRRU GH YULMKHLGYDQYHOHYRONHUHQPDDUVWHUIWDOOppQYRRU3ROHQ¶



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

 =D:DV] L1DV] :ROQR ü 32/6.,:2-6.2:<&0(17$5=+21252:< 2267(5+2879HHUVHZHJ

Na de Eerste Wereldoorlog kregen de Polen in 1918 van de Volkenbond hun grond terug en werd de Republiek Polen opgericht om te gaan functioneren als bufferstaat tussen Rusland en Duitsland. Het nationale embleem van Polen werd opnieuw de “ Witte gekroonde adelaar” . Na 1918 begonnen de Polen aan de wederopbouw van hun land en er ontstond zelfs enige welvaart, echter donkere wolken pakten zich samen boven Europa. Het nationaal-socialistische Hitler-regiem begon zich te bewapenen en er kwamen steeds meer dreigende berichten uit Duitsland. Polen wilde niet achterblijven en begon het leger te versterken.

Na cmentarzu rzymsko-katolickim przy drodze Veerseweg w 2RVWHUKRXW]QDMGRZDáRVL JUREyZZRMHQQ\FKDOLDQWyZ%\á\WR JURE\ $PHU\ND VNLFK $QJLHOVNLFK L 3ROVNLFK RáQLHU]\ NWyU]\ polegli w okolicach Oosterhout. Brytyjskie Commonwealth War *UDYHU &RPPLVLRQ ]GHF\GRZDáR SR NRQIOLNFLH ] ]DU] GHP WHJR NR FLRáD SU]HQLH ü JURE\ ZRMHQQH GR 1LMPHJHQ 3RQLHZD  PolskaQLHQDOH DáDGR&RPPRQZHDOWKSR]RVWDZLRQRWDPSROVNLH JURE\ ZRMHQQH 1DVW SQLH RSLHN  QDG SROVNLPL JUREDPL REM áD Fundacja Grobów Wojennych i wtedy przeniesiono do Oosterhout JURE\ ] LQQ\FK PLHMVFRZR FL .RQFHQWUDFMDJUREyZ ]DLQLFMRZDQD SU]H] JPLQ  %UHGD UR]SRF] WR ZáD FLZLH RG 2RVWHUKRXW 7DP przeniesiono groby z Den Hout, Stuivezand, Dorst, Borculo, Rosmalen, Waspik i Capelsche Veer. Podejmowano kilkakrotnie próby przeniesienia grobów z Oosterhout do Bredy ale po stanowczej odmowie przeniesienia grobów ze strony Oosterhout, RGQRZLRQR WDP 3ROVN  NZDWHU  7DN H WXWDM RSLHN  QDG SROVN  F] FL FPHQWDU]DVSUDZXMHJPLQD2RVWHUKRXW

Op 1 september 1939 viel Duitsland tegelijkertijd vanuit het westen, het noorden en het zuiden Polen binnenviel. Het Duitse leger was oppermachtig, omdat er op grote schaal tanks werden ingezet en daarop had het Poolse leger geen antwoord. In hoog tempo rukten de aanvallers Polen binnen en de beloofde hulp van bondgenoten Frankrijk en Engeland bleef uit. Op 3 september verklaarden zij Duitsland wel de oorlog, maar gingen niet tot actie over. Tot overmaat van ramp vielen op 17 september 1939 vanuit het oosten de Russen Polen binnen en bezetten het oostelijk gedeelte ervan. Er werd niet gecapituleerd! Het Poolse leger staakte de strijd en alle militairen en de regering weken uit naar het westen om daar de strijd voort te zetten tegen de gezamenlijke vijand onder de bekende motto: “ Voor uw en onze vrijheid” . Veel Poolse soldaten waren o.a. in Hongarije en Roemenië geïnterneerd. Via allerlei ingewikkelde wegen konden ze toch in Frankrijk komen,

1U0DULD.DSHO

18

35

32/6.,:2-6.2:<&0(17$5=+21252:<*,11(.(1 9RJHOHQ]DQJODDQ Pierwsi Polacy, którzy polegli podczas wyzwalania Ginneken byli FKRZDQL SR RGSUDZLHQLX 0V]\ ZL WHM Z NR FLHOH Z /DXUHQFLXVDSU]H]NDSáDQDZRMVNRZHJR%U&KURVWRZVNLHJRRUD] NVL G]D 'RHQV QD FPHQWDU]X SDUDILDOQ\P SU]\ DOHL Vogelenzanglaan. OjciHF&KURVWRZVNLE\áNDSHODQHPZRMVNRZ\P przy 9-W\P %DWDOLRQLH 6WU]HOFyZ )ODQGU\MVNLFK &Dá  ]LP   VS G]Lá Z GRPX SDUDILDOQ\P NRU]\VWDM F ] JR FLQQR FL NVL G]D SURERV]F]D 'RHQV -HVW WR SRZRGHP WHJR H ZV]\VF\ Polacy z 9-tego Batalionu Strzelców Flandryjskich, którzy w tym okresie polegli, byli w Ginneken w ten sam sposób pochowani. .VL G] SURERV]F] E\á ]DZV]H SU]HFLZ SU]HQLHVLHQLX  JUREyZ 3RODNyZ ] MHJR FPHQWDU]D -HJR ]DVáXJ  MHVW SU]HQLHVLHQLH polskich grobów wojennych z Bavel, gdzie jego brat E\á proboszczem. 2ERN IDNWX H ]QDMGXMH VL  WDP QDG]Z\F]DM GX R JUREyZ SROHJá\FK RáQLHU]\ ] -tej Brygady Strzelców Flandryjskich, ]QDMGXMHVL WDPWDN HJUyEPDMRUD./6W SQLDNWyU\SROHJáQD WHUHQLH 1LHPLHF :HGáXJ WHVWDPHQWX QLH \F]\á RQ VRELH E\ü pochowanym w ziemi wroga.

 1U3DQWKHU'WDQN

34



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

alwaar ze in dienst kwamen van de Franse regering. Uiteindelijk vielen de Duitsers in 1940 ook Frankrijk binnen, het Franse leger trok zich terug en kort daarna capituleerde Frankrijk. De Polen moesten opnieuw vluchten. Niet alleen het landleger wist uit Polen weg te komen en via Frankrijk naar Engeland te gaan, ook de Poolse marine is in 1939 in zijn geheel uit Polen vertrokken. Veilig aangekomen in Engeland werd de Poolse vloot opgenomen in de geallieerde strijdkrachten. Ook de Poolse vliegers waren, nadat zij in Polen tegen de Duitsers gevochten hadden, gevlucht naar Frankrijk. Daar hebben zij in Franse dienst deelgenomen aan de strijd tegen de Duitsers. Toen Frankrijk op 17 juni 1940 capituleerde, zijn ook zij naar Engeland vertrokken. Zeer snel nadat ze daar aankwamen, gingen ze de lucht weer in, nu met Engelse vliegtuigen in de “ Battle of Britain” , de eerste grote Duitse aanval op Engeland, die met de grootste moeite werd weerstaan en waar de Polen een grote bijdrage aan hebben geleverd. Alle Polen die naar Engeland waren gekomen, werden in Schotland geconcentreerd. Daar zijn ook nog vele emigranten uit Noord- en ZuidAmerika bijgekomen. De Poolse strijdkrachten waren georganiseerd onder toezicht van de Poolse regering in ballingschap onder bevel van generaal Wladyslaw Sikorski. Polen hebben o.a. in Noorwegen. bij bijv. Narvik, Noord Afrika, Frankrijk, België, Nederland en in Italië bij bijv. Monte Casino gevochten. De Poolse marine vocht doeltreffend op de Atlantische Oceaan, Noordzee en Middellandse Zee. Vele Polen namen deel aan ondergrondse verzetsorganisaties in het bezette vaderland. Generaal Stanislaw Maczek had als grootste ideaal een vrij en zelfstandig Polen, zoals dit van 1918 tot 1939 bestond. Om dit te bereiken waagde hij zijn leven en dat van zijn manschappen. ‘Door onze inspanningen zal Polen herrijzen en leven’ zo hield hij in 1944 zijn Eerste Poolse Pantserdivisie voor. De naoorlogse status van Polen bevredigde hem nochtans niet. Gelukkig belooft de geschiedenis altijd een verdergaand verloop te hebben. .6WRSD.

19

:DOF]\OL³=DQDV] L:DV] ZROQR ü´  3U]H]ZL NV] F] ü;,;LSRF] WHN;;ZLHNX3ROVNDE\áDSRG]LHORQDL ]QDMGRZDáD VL  SRG ]DERUDPL SUXVNLP DXVWULDFNLP L URV\MVNLP $E\ NRQW\QXRZDü ZDON  R ZROQR ü 3RODF\ RSXV]F]DOL 3ROVN  L SR]D MHM JUDQLFDPL NRQW\QXRZDOL ZDON  :LHOX ] QLFK ZVW SLáR GR ZRMVND Z NUDMDFK NWyUH ZDOF]\á\ ] W\P VDP\P ZURJLHP R ZROQR ü SRG KDVáHP ³=DQDV] L]D:DV] ZROQR ü´ :SD G]LHUQLNXURNXSROVNLHZRMVNR]DSU]HVWDáRZDONL] 1LHPFDPLL5RVM :V]\VF\ RáQLHU]HLU] GVNLHURZDOLVL QD]DFKyG DE\WDPNRQW\QXRZDüZDON ]HZVSyOQ\PZURJLHPSRGKDVáHP³=D QDV] L:DV] ZROQR ü´6áRZDJHQHUDáD6WDQLVáDZD0DF]ND SRWZLHUG]DM  H³3ROVNL RáQLHU]ZDOF]\]DZROQR üZLHOXQDURGyZDOH XPLHUDW\ONR]D3ROVN ´ 3RSLHUZV]HMZRMQLH ZLDWRZHMZURNXSR]DZLDUFLXXNáDGXSU]H] /LJL  1DURGyZ 3RODF\ RG]\VNDOL VZRMH ]LHPLH L SRZVWDáD 5]HF]SRVSROLWD NWyUD PLDáD SHáQLü URO  SD VWZD EXIRURZHJR PL dzy 5RVM  L 1LHPFDPL 3ROVNLP KHUEHP ]RVWDá ]QRZX ³ELDá\ RU]Há Z NRURQLH´ 3R URNX  UR]SRF] áD 3ROVND RGEXGRZ  NUDMX L QDVW SLá QDZHW UR]ZyM DOH F]DUQH FKPXU\ ]QRZX JURPDG]Lá\ VL  QDG (XURS  Nacjonalistyczno-VRFMDOLVW\F]QD G\NWDWXUD +LWOHUD ]DF] áD VL  ]EURLü L SRMDZLDá\VL FRUD]F] FLHMLQIRUPDFMHR]DJUR HQLX]HVWURQ\1LHPLHF 3ROVNDQLHFKFLDáD]RVWDZDüZW\OHL]DF] áDZ]PDFQLDüVZRM DUPL  :GQLXZU]H QLDURNX1LHPF\QDSDGá\QD3ROVN MHGQRF]H QLH] ]DFKRGX SyáQRF\ L SRáXGQLD 1LHPLHFND DUPLD E\áD ZV]HFKZáDGQD SRQLHZD  SRVLDGDáD GX H LOR FL  F]RáJyZ D QD WR 3ROVND QLH PLDáD RGSRZLHG]L $JUHVRU SRVXZDá VL  Z V]\ENLP WHPSLH GR SU]RGX D RELHFDQD SRPRF RG VRMXV]QLNyZ )UDQFML L $QJOLL QLH SU]\FKRG]LáD : GQLX  ZU]H QLD 1LHPF\ Z\SRZLHG]LDá\ LP FR SUDZGD ZRMQ  DOH QLH ]DDWDNRZDá\ 'UDPDW\F]Q  V\WXDFM  SRJRUV]\á MHV]F]H DWDN 5RVML ]H ZVFKRGX QD 3ROVN  Z GQLX  ZU]H QLD  URNX L ]DM FLH MHM ZVFKRGQLHM F] FL $OH NDSLWXODFML QLH E\áR 3ROVNLH ZRMVNR SU]HUZDáR ZDON ZSD G]LHUQLNXURNXLZV]\VF\ RáQLHU]HRUD]U] GXGDOLVL  QD ]DFKyG DE\ WDP NRQW\QXRZDü ZDON  ]H ZVSyOQ\P ZURJLHP SRG KDVáHP³=DQDV] L:DV] ZROQR ü´

20



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

'QLDJUXGQLDURNXQDZáDVQ SUR E ]RVWDáSRFKRZDQ\ Z UyG VZRLFK RáQLHU]\ JHQHUDá 6WDQLVWDZ 0DF]HN %\áD WR Z]UXV]DM FD XURF]\VWR ü DOH QD W\P VL  WR QLH VNR F]\áR *UyE JHQHUDáD0DF]NDVWDáVL FHOHPSLHOJU]\PHNGODRGZLHG]DM F\FK z kraju i z zagranicy. )XQGDFMD 2SLHNXM FD VL  *UREDPL :RMHQQ\PL Z +DG]H MHVW ] SROHFHQLD+ROHQGHUVNLHJR5] GXRGSRZLHG]LDOQD]D]DU] G]DQLH W\P &PHQWDU]HP +RQRURZ\P 2EHFQLH SODQXMH VL  RGQRZLHQLH NU]\ \QDNWyU\FKOLWHU\E G ]URELRQH]EU ]X3VHXGRQLP\E G  ]DVW SLRQH SUDZG]LZ\PL QD]ZLVNDPL FR E G]LH EDUG]R FHQLRQH V]F]HJyOQLH SU]H] F]áRQNyZ URG]LQ NWyUH SU]\MH G]DM  Wutaj z 3ROVNL Z RGZLHG]LQ\ *PLQD %UHGD WURV]F]\ VL  R Z\JO G HVWHW\F]Q\ FPHQWDU]D ] SROHFHQLD )XQGDFML 2SLHNXM FHM VL  Grobami Wojennymi. 1D W\P FPHQWDU]X ]QDMGXMH VL  ]HVWDZLHQLH WXWDM SRFKRZDQ\FK RáQLHU]\ 3LHUZV]HM 3ROVNLHM '\ZL]ML 3DQFHUQHMNWyU]\ Sodczas II :RMQ\ ZLDWRZHMSU]\M OLSVHXGRQLP\ =JRGQLH ] \F]HQLHP SRWRPNyZ RUD] RVyE ]DLQWHUHVRZDQ\FK SRQL HM]RVWDMH]Dá F]RQHKLVWRU\F]QHZ\MD QLHQLH

3RQLHZD  DUPLD QLHPLHFND Z ODWDFK    VWUDFLáD ZLHOX RáQLHU]\ EUDNRZDáR LP OXG]L NWyU\FK PRJOLE\ ZFLHOLü GR ZRMVND 'ODWHJR SROVF\ PáRG]LH F\ ] WHUHQyZ 3ROVNL ]DM W\FK SU]H] 1LHPF\ ]RERZL ]DQL ]RVWDOL GR SU]\PXVRZHM VáX E\ Z QLHPLHFNLPZRMVNX:LHOX]QLFK]GHF\GRZDáRVL Sy QLHMZDOF]\ü SU]HFLZNR QLHPLHFNLHM DUPLL 8FLHNDOL RQL QD GUXJ  VWURQ  IURQWX OXE RGGDZDOL VL  Z QLHZRO  L Z WHQ VSRVyE WUDILDOL Z V]HUHJL 3LHUZV]HM3ROVNLHM'\ZL]ML3DQFHUQHM 3RQLHZD  LFK HZHQWXDOQH WUDILHQLH GR QLHPLHFNLHM QLHZROL VWDZLDáR LFK URG]LQ  Z QLHEH]SLHF]QHM V\WXDFML SU]\MPRZDOL RQL SVHXGRQLP\  Obok pseudonLPyZ V  WDP QD WDEOLF\ LQIRUPDF\MQHM XMDZQLRQH SUDZG]LZHQD]ZLVNDW\FKNWyU]\SROHJOLSRSU]HM FLX]QLHPLHFNLHM QDSROVN VWURQ LV QDW\PFPDQWDU]XSRFKRZDQL -RV9DQ$OSKHQ 9HUWDOLQJ.6WRSD 

33

32/6.,:2-6.2:<&0(17$5=+21252:<%5('$  =D:DV] L1DV] :ROQR ü 3ROVNL :RMVNRZ\ &PHQWDU] +RQRURZ\ SU]\ (WWHQVHEDDQ ]RVWDá ]DáR RQ\ Z  URNX SU]H] JPLQ  %UHGD 3RODF\ NWyU]\ E\OL SRFKRZDQL QLHGDOHNR ZHM FLD JáyZQHJR QD FPHQWDU] =XLMOHQ zostali jako pierwsi na nowym Cmentarzu Honorowym na nowo SRFKRZDQL 1DVW SQLH SU]HQLHVLRQR WDP V]F] WNL SUDZLH ZV]\VWNLFK 3RODNyZ ] LFK JUREyZ ZRMHQQ\P ]QDMGXM F\FK VL  Z 3yáQRFQHM+RODQGLL =DPLHU]DQR ZáD FLZLH SU]HQLH ü GR %UHG\ V]F] WNL ZV]\VWNLFK 3RODNyZVSRF]\ZDM FHZJUREDFKZRMHQQ\FK]QDMGXM F\FKVL na WHUHQLH FDáHM +RODQGLL 7R XGDáR VL  W\ONR Z F] FL ]UHDOL]RZDü L &PHQWDU] +RQRURZ\ SRZVWDá W\ONR Z SRáRZLH SODQRZDQHM ZLHONR FL 3ODQRZDQR WDN H SRZVWDQLH F]WHUHFK NZDWHU DOH SRZVWDá\W\ONRGZLH 3U]HPLHV]F]HQLH V]F] WNyZ 3RODNyZ ] JUREyZ ZRMHQQ\FK ] 2RVWHUKRXW*LQQHNHQ$OSKHQL$[HOQLHE\áRPR OLZH]HZ]JO GX QD VSU]HFLZ PLHMVFRZHM OXGQR FL -HVW WR SRZRGHP WHJR H QD &PHQWDU]X+RQRURZ\PSRFKRZDQRW\ONRNLONDG]LHVL WRILDUNWyUH SROHJá\ SU]\ Z\]ZDODQLX %UHG\ &KRFLD  ZL NV]R ü WX pochowanych przyQDOH DáR GR 3LHUZV]HM 3ROVNLHM '\ZL]ML 3DQFHUQHM WR ]QDOH ü WXWDM PR QD WDN H JURE\ F]áRQNyZ NLONX SROVNLFK ]DáyJ VDPRORWRZ\FK :LGDü WR SR NU]\ X QD NWyU\P ]QDMGXMHVL ]QDN3LHUZV]HM3ROVNLHM'\ZL]ML3DQFHUQHMOXESROVNL RU]Há 1DVW SQLH PR QD ]QDOH ü WX grób jednego polskiego VSDGRFKURQLDU]D NWyU\ VáX \á SRG GRZyG]WZHP JHQHUDOD 6RVDERZVNLHJR *RGQ\P XZDJL MHVW JUyE SROVNLHJR RáQLHU]D NWRU\ ]PDUá Z  URNX Z PLHMVFRZR FL 2OGHQEURHN MDNR RáQLHU]LQWHUQRZDQ\3LHUZV]HSL üJUREyZZSLHUZV]\PU] G]LH SR SUDZHM VWURQLH ]RVWDá\ SU]HQLHVLRQH ] DPHU\ND VNLHJR cmentarza w Margraten. Polacy ci polegli na terenie Niemiec. 3RQLHZD  $PHU\NDQLH \F]\OL VRELH QD FPHQWDU]X Z 0DUJUDWHQ WURV]F]\üVL W\ONRJURE\VZRLFKURGDNyZ]RVWDá\JURE\3RODNyZ VWDPW G SU]HQLHVLRQH 1D W\P &PHQWDU]X +RQRURZ\P ]QDOH ü PR QDWDN HJUyE1LH]QDQHJR RáQLHU]D:LHOHZLDGRPRQDMHJR WHPDW]Z\M WNLHPMHJRQD]ZLVNDLLPLHQLD

32



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

:LHOX SROVNLFK RáQLHU]\ ]RVWDáR LQWHUQRZDQ\FK PL G]\ LQQ\PL QD : JU]HFK L Z 5XPXQLL 3RNRQXM F Uy QRURGQH SU]HV]NRG\ dotarli oni MHGQDNGR)UDQFMLJG]LHZVW SLOLQDVáX E IUDQFXVNLHJRU] GX:URNX 1LHPF\]DDWDNRZDOLZNR FX)UDQFM $UPLDIUDQFXVNDZ\FRIDáD VL  D ZNUyWFH SRWHP )UDQFMD VNDSLWXORZDáD 3RODF\ PXVLHOL ]QRZX XFLHNDü 1LHW\ONRSLHFKRWDRSX FLáD3ROVN LSU]H])UDQFM XGDáDVL GR$QJOLL 7DN H 3ROVND PDU\QDUND RSX FLáD 3ROVN  Z FDáR FL 3R W\P MDN EH]SLHF]QLHGRWDUáDGR$QJOLL]RVWDáDRQD]DUD]ZFLHORQDGRDOLDQFNLFK 6Lá=EURMQ\FK 7DN HSROVF\SLORFLXFLHNOLGR)UDQFMLSRZDONDFKMDNLHVWRF]\OLSU]HFLw 1LHPFRP Z 3ROVFH 7DP VáX \OL ZH IUDQFXVNLP ZRMVNX L ZDOF]\OL SU]HFLZ 1LHPFRP .LHG\ )UDQFMD VNDSLWXORZDáD Z GQLX  F]HUZFD  URNX WDN H L RQL XGDOL VL  GR $QJOLL %DUG]R V]\ENR SR LFK WDP przybyciu wystartowali znowu w powietrze na angielskich samolotach i Z]L OLXG]LDáZZDONDFKR:LHON %U\WDQL ³%DWWOHRI%ULWDLQ´%\áWR SLHUZV]\GX \QLHPLHFNLDWDNQD$QJOL NWyU\]RVWDáRGSDUW\]ZLHONLP WUXGHPG]L NL]QDF]QHPXXG]LDáRZL3RODNyZ Wszyscy Polacy, którzy przybyli do Anglii zostali skoncentrowani w 6]NRFML 7DP SU]\E\áR WDN H ZLHOX HPLJUDQWyZ ] 3yáQRFQHM L 3RáXGQLRZHM $PHU\NL 3ROVNLH VLá\ ]EURMQH E\á\ RUJDQL]RZDQH SRG QDG]RUHP SROVNLHJR U] GX QD Z\JQDQLX SRG SU]HZRGQLFWZHP JHQHUDáD :áDG\VáDZD 6LNRUVNLHJR 3RODF\ ZDOF]\OL PL G]\ LQQ\PL Z 1RUZegii QD SU]\NáDG SRG 1DUZLNLHP Z $IU\FH 3yáQRFQHM )UDQFML %HOJLL 1LGHUODQGDFKLZH:áRV]HFKSRG0RQWH&DVLQR 3ROVNDPDU\QDUNDZDOF]\áDEDUG]RVNXWHF]QLHQD2FHDQLH$WODQW\FNLP 0RU]X 3yáQRFQ\P L UyG]LHPQ\P :LHOX 3RODNyZ G]LDáDáR Z organizacjach podzLHPQ\FKZRNXSRZDQHMRMF]\ QLH 1DMZL NV]\P LGHDáHP JHQHUDáD 6WDQLVáDZD 0DF]ND E\áD ZROQD L QLHSRGOHJáD 3ROVND WDND MDND E\áD RG URNX  GR  $E\ WR RVL JQ ü U\]\NRZDá RQ VZRLP \FLHP L \FLHP VZRLFK RáQLHU]\ ³']L NL QDV]\P G]LDáDQLRP 3ROVND SRZVWDQLH QD QRZR L E G]LH \áD´ PyZLáRQGRVZRMHMSLHUZV]HMSROVNLHMG\ZL]MLSDQFHUQHMZURNX 6WDWXV SRZRMHQQHM 3ROVNL QLH]DGRZDODá JR 1D V]F] FLH KLVWRULD RELHFXMH]DZV]HSRP\ OQH]DNR F]HQLH

.6WRSD

21

'HEDODQV Het succes van de Eerste Poolse Pantserdivisie heeft ook een trieste keerzijde. Van de uit 16000 man tellende divisie bedraagt het aantal gewonde, vermiste of gesneuvelde soldaten meer dan 5000 ofwel een derde deel van de hele divisie. Ruim 2000 Poolse militairen vinden bij de bevrijdingscampagne de dood. Langs de hele route van de divisie van Normandië tot in Duitsland zijn Poolse militairen begraven. De grootste en bekendste erebegraafplaatsen zijn Langannerie in Normandië, Frankrijk (650 graven), Lommel in België (257 graven) en in Nederland; Axel (23 graven), Alphen (18 graven), Oosterhout (30 graven), Ginneken (80 graven) en Breda (157 graven).  %DODQV Sukces 1. Polskiej Dywizji Pancernej ma WDN HGUXJ WUDJLF]Q VWURQ  ,OR üUDQQ\FK]DJLQLRQ\FKOXESROHJá\FK RáQLHU]\Z\QLRVáDZL FHMQL  WRMHVWMHGQDWU]HFLDFDáHMG\ZL]MLOLF] FHM RáQLHU]\3RQDG SROHJáRZZDONDFKZ\]ZROH F]\FK3ROVF\ RáQLHU]HV  SRFKRZDQLZ]GáX FDáHJRszlaku bojowego diwizji od Normandii do Niemiec. 1DMZL NV]HLQDMVá\QQLHMV]HFPHQWDU]HKRQRURZH]QDMGXM VL Z /DQJDQQHULHZ1RUPDGLL)UDQFMDPRJLá /RPPHOZ%HOJLL PRJLá LZ1LGHUODQGDFK$[HO $OSKHQ 2RVWHUKRXW  Ginneken (80)LZ%UHG]LHPRJLá  3ROVNLHJURE\]F]DVyZZRMQ\Z1LGHUODQGDFK 'H3RROVHRRUORJVJUDYHQLQ1HGHUODQG Alphen, Alteveer, Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Axel, Bergen, Bergen op Zoom, BREDA, Breda – GINNEKEN, Buinen, Castricum, Den Hout, Dongen, Eibergen, Eindhoven, Elburg, Goirle, Groesbeek, Harlingen, Hoek van Holland, Koewacht, Lemmer, Makkum, Mook, Nes, Nijmegen, Noordwijk, Numansdorp, Oosterbeek, Oosterhout, Raalte, Rhenen, Rotterdam, Schiermonnikoog, St. Jacobiparochie, Steenderen, Tilburg, Uden, Uithuizermeerden, Ulrum, Veghel, Venray, Vlissingen, Weerdingenmond, Werkendam, West-Terschelling, Winschoten, Zuiddorpe. 9ULMZHODOOH3RROVHRRUORJVJUDYHQLQ1HGHUODQGZRUGHQYHU]RUJGGRRU &RPPRQZHDOWK:DU*UDYHV&RPPLVVLRQHQRIGH 2RUORJVJUDYHQVWLFKWLQJ 

22





%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

322/60,/,7$,5(5(9(/'2RVWHUKRXW9HHUVHZHJ

Op het Rooms Katholiek Kerkhof aan de Veerseweg te Oosterhout lagen na de oorlog dertig geallieerde oorlogsgraven. Amerikaanse, Engelse en Poolse militairen die in de omgeving van Oosterhout waren gesneuveld. De britse Commonwealth War Graves Commision besloot na een bestuurlijk conflict met het kerkbestuur deze oorlogsgraven over te brengen naar Nijmegen. Omdat Polen niet tot de Commonwealth hoorde lieten zij echter de Poolse Oorlogsgraven liggen. Later nam de Oorlogsgravenstichting deze Poolse graven in zorg maar er werden toen ook graven uit andere plaatsen naar Oosterhout overgebracht. De concentratie die de gemeente Breda voor stond is dus eigenlijk in Oosterhout begonnen. Er werden bijvoorbeeld graven overgebracht vanuit Den Hout, Stuivezand, Dorst, Borculo, Rosmalen, Waspik en Capelsche Veer. Ook het overbrengen vanuit Oosterhout naar Breda is verschillende malen aan de orde gesteld maar nadat er in Oosterhout een definitief standpunt is bepaald van niet overbrengen is het Poolse Erekerkhof gerenoveerd. Ook hier wordt het onderhoud uitgevoerd door gemeente Oosterhout. -RVYDQ$OSKHQ

3RROV0LOLWDLU(UHYHOG2RVWHUKRXW

31



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

322/60,/,7$,5(5(9(/'%5('$(WWHQVHEDDQ

Het Pools Militair Ereveld aan de Ettensebaan werd in 1962 door de gemeente Breda aangelegd. De Polen die aanvankelijk vlakbij de hoofdingang van begraafplaats Zuijlen begraven lagen werden als eerste op het nieuwe Ereveld herbegraven. Later volgden bijna alle Poolse oorlogsgraven uit Noord-Nederland.



1U'HKHLOLJH0DULDYDQ&]HVWRFKRDZDNDSHO¶¶

1U3RROV0LOLWDLU(UHYHOG(WWHQVHEDDQ.

30

1U*HQHUDDO0DF]HNPXVHXP

De bedoeling was eigenlijk om alle Poolse oorlogsgraven uit heel Nederland in Breda te concentreren. Dat is maar gedeeltelijk gelukt en het Ereveld werd maar half zo groot als de oorspronkelijke planning. Er zouden vier vakken komen maar het werden er maar twee. Verplaatsing van de Poolse oorlogsgraven uit Oosterhout, Ginneken, Alphen en Axel bleek onbespreekbaar met de plaatselijke bevolking. Dat is de reden dat op het Poolse Ereveld maar enkele slachtoffers liggen die bij de bevrijding van Breda het

23

leven verloren. Hoewel de meeste gesneuvelden op dit Ereveld tot de 1e Poolse Pantserdivisie behoorden vinden we er ook de graven van enkele Poolse vliegtuigbemanningen. U kunt dat zien aan het kruis want daar is het embleem van de 1e Poolse Pantserdivisie of de Poolse adelaar op aangebracht. Verder treffen we er het graf aan van één Poolse parachutist die diende onder generaal Sosabowski. Een zeer merkwaardig graf is van een Poolse militair die in 1919, als geïnterneerde militair, in Oldebroek overleed. Op de eerste rij rechts zijn de eerste vijf graven afkomstig van de Amerikaanse Begraafplaats te Margraten. Deze Polen kwamen om in Duitsland. Omdat De Amerikanen alleen graven van landgenoten in margraten wensten te verzorgen werden deze Poolse graven naar elders verbannen! Op het Ereveld aan de Ettensebaan treft u één graf aan van een Onbekende Soldaat. Er is veel over deze Onbekende bekend maar helaas niet zijn naam. Recentelijk heeft de Gravendienst van de Koninklijke Landmacht de stoffelijke resten onderzocht om tot een identificatie te komen maar dat is vooralsnog niet gelukt. Op 23 december 1994 werd, op zijn eigen verzoek, generaal S. Maczek temidden van zijn gevallen soldaten begraven. Het was een indrukkende plechtigheid maar daar bleef het niet bij. Het graf van generaal Maczek wordt steeds meer een pelgrimage voor bezoekers vanuit binnen- en buitenland. De Oorlogsgravenstichting te Den Haag is in opdracht van de Nederlandse Regering verantwoordelijk voor het beheer van het Ereveld. Er loopt thans een programma om alle kruisen te vernieuwen waarbij de teksten in koperen letters worden uitgevoerd. De schuilnamen worden nu vervangen door de ware naam hetgeen voor familieleden, die vanuit Polen op bezoek komen, erg op prijs gesteld wordt. Het tuinonderhoud wordt op verzoek van de Oorlogsgravenstichting met veel zorg uitgevoerd door de Gemeente Breda. Op dit erehof bevindt zich overzicht van de hier begraven Poolse militairen van de Eerste Poolse Pantserdivisie van Generaal Maczek, die tijdens de Tweede Wereldoorlog een schuilnaam hebben aangenomen.



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

1U*ODVHQORRGUDDP6W-RRVWNDSHO.

Ter wille van de nabestaanden en geïnteresseerden volgt hier onder de historische toedracht.

24

29



%UHGDMDDUYULM

%UHGDODWZROQD

 2PGDW KHW 'XLWVH OHJHU WXVVHQ  HQ  YHHO VROGDWHQ KDG YHUORUHQRQWVWRQGHUHHQJURRWWHNRUWDDQPDQVFKDSSHQ 'DDURP ZHUGHQ 3RROVH MRQJHQV LQ GH GRRU KHW 'XLWVH OHJHU EH]HWWH3RROVHJHELHGHQYHUSOLFKWRPLQ'XLWVHGLHQVWWHWUHGHQ 9HHOYDQGH]H3ROHQYHUNR]HQHFKWHUWHYHFKWHQWHJHQKHW'XLWVH OHJHU 'RRURYHUWHORSHQRIGRRU]LFKRYHUWHJHYHQ]LMQGH]HVROGDWHQ ELMGH(HUVWH3RROVH3DQWVHUGLYLVLHWHUHFKWJHNRPHQ 2PGDWGHDFKWHUEOLMYHQGHIDPLOLHJHYDDUNRQORSHQELMHYHQWXHOH NULMJVJHYDQJHQVFKDS QDPHQ GH]H 3RROVH VROGDWHQ HHQ VFKXLOQDDPDDQ De bij de krijgshandelingen gesneuvelde en hier begraven Polen, waarop deze toedracht betrekking heeft, zijn ernaast met een familienaam en een schuilnaam weergegeven. -YDQ$OSKHQ 9RRU8ZHQ2Q]H9ULMKHLG

1U0RQXPHQW'DQNDDQRQ]H3RROVH%HYULMGHUV

1U'H3RROVHZHJ

28

25



1U3RROV0LOLWDLU(UHYHOG*LQQHNHQ  322/60,/,7$,5(5(9(/'*,11(.(19RJHOHQ]DQJODDQ De eerste Polen die tijdens de bevrijding van Ginneken sneuvelden werden na een H. Mis in de Laurentiuskerk door aalmoezenier Br. Chrostowski en pastoor Doens begraven op het parochiekerkhof aan de Vogelenzanglaan. Pater Chrostowski was aalmoezenier bij het 9e Bataljon Jagers van Vlaanderen en hij kreeg de hele winter 1944-1945 gastvrij onderdak van pastoor Doens. Dat is ook reden dat alle Polen van het 9e Bataljon, die in deze periode sneuvelden, ook op dezelfde manier te Ginneken werden begraven. Pastoor Doens heeft zich altijd verzet tegen verplaatsing van de Poolse graven van "zijn" kerkhof. Hij maakte zich sterk door ook nog de Poolse oorlogsgraven uit Bavel van zijn broer, die daar pastoor was, over te nemen. Naast het feit dat er dus opvallend veel graven van slachtoffers van het 9e Bataljon Jagers van Vlaanderen liggen vinden we er ooNKHWJUDIYDQPDMRRU./6W SLH GLHLQ'XLWVODQGRPNZDP maar bij testament niet daar in vijandelijke aarde begraven wenste te worden. -RVYDQ$OSKHQ

26

  

%UHGDMDDUYULM



%UHGDODWZROQD

1U0LVHULFRUGHV

in de Grote Kerk op de markt in Breda

 27