Tijdschrift
112
Didactiek
Natuurwetenschappen
2
(1984)
nr.2
Wat is biologisch evenwicht ?
K.Th.Boersma
Didactiek
van
de
Biologie,
R.U.-Utrecht
Samenvatting Het
begrip
Verschillende den
in
Het en
de
voorstellingen
van
een
hier
geen
eenduidig
en
wetenschappelijk
vakliteratuur
a.s.
gerapporteerd a.s.
biologisch
evenwicht,
(vak-)literatuur
biologisch melbegrip
evenwicht voor
in
zijn
biologieleraren
wordt,
leidt
biologieleraren
tot
van een
gebaseerd
begrip.
terug het op
te
vin-
begrip. literatuur
categorieënsysteem
evenwicht.
doordat
ring
en
Weer
andere
in
plaats
waarbij wordt
Hier
wordt
er
belangrijk de
doordat
wetenschappelijk een
groot
Bovendien
begrip
ecosystemen
belang
en
te
een
complex
eenduidig
fungeert
die
zien
het
het
begrip
het
bestaan
redenen
van
uit
de
een
soort De
van
een
onder verza-
verwarring
ontstaat,
onjuiste
vanuit
biolo-
wat
wordt
nog
popularise-
' s t a b i l i t e i t '
begrijpen
zelfs
als
begrippen.
een
In
omschreven
daardoor
als
evenwichtssituatie
begrip.
hanteren.
evolutionaire
evenwichten
in
ecosyste-
1983).
tweetal
gegaan
dat
biologisch
evenwicht
i s .
plaats
is
naar
begrip
deel
het
'biologisch evenwicht'
om e e n
niet
biologisch evenwicht
ecologen
proberen het
verstaan
een
verschillende wetenschappelijke
(Jantsch,
verwijst
is
wordt.
begrip
eerste het
wordt
verstaan
van
benadering,
meestal
ecosysteem, veelal
omtrent
ecologen
een
echter
sommige
men
ontkend
of
wordt
feite
onduidelijkheid
vergroot
In
waaronder
levensgemeenschap
gische
aan
is
biologische
Inleiding Biologisch
een
de
leerlingen
l e e r l i n g e n en
voorstellingen
1.
en
van
uit
van
vooronderzoek, waarover uitspraken
van
in
'biologisch evenwicht' voorstellingen
van
is het
biologisch evenwicht eigenschappen echter
zeer
die
een
ieder
complex
belangrijk biologisch
doordat
het
ecologisch begrippenapparaat,
theoretisch systeem
enerzijds
waarbij
bezit.
begrip, Dit
refereert
anderzijds
ge-
<
Boersma bruik (von
113
gemaakt
grippen lende (von
systeemmodellen Bertalanfry,
de
Biologisch
genoemde
in
dat
Het
gehanteerd de
groot
dat
en
(Van
voorzien.
'evenwicht
in
de
elkaar
stellingen lingen en
worden
variëren
opvattingen,
t.a.v.
In
ken
te
onder
2.
te
In
opgevat
als
de
gebied
de
de
be-
verschil-
worden
uit
de
worden
empirie,
als
maar
wel
modelbegrip.
model systemen
gemakkelijk
een in
belangrijk
het
wat
in
wordt
tot
i s ,
wel
berust
verkeer,
natuurbeheer
daarbij
is
evenwicht
onder
als
het
en
op
met
natuur-
normatief
1n
niet
te
be-
deze
worden
de
de
'labels'
labels
verbazen
gehanteerd
van
dat
wordt,
natuur,
b i o l o g i s c h evenwicht
worden
b.v.
steady
verstaan
wordt,
verschillende
be-
'biologisch evenwicht'
en
gebruikt.
deze 5.
begrip
maatschappelijk
1983).
elkaar
hier
communicatie
t . a . v .
over
in
betrekking
van
biologisch
evenwicht
verschillende wetenschappelijke
het
geheel
voorstellingen
spontane
van
op
van
van
onderscheiden
leerlingen,
-..s.
voor-
voorstel-
biologieleraren
voorstellingen.
analyseren
doen meer
verschillende
voeren
biologisch evenwicht
worden
waarna
wordt,
en
gewogen
'afbeeldingen'
dat
is
afgebeeld
"Ikaar
om t e
te
of
wat, Wat
van
de een
of
v a s t s t e l l e n wat
de
omge-
gebracht meningen
of
Voorstellingen
structuur.
relatie
als
Voorstel-
een
landkaart
1972).
voorstellingen
vergelijken,
met
is
zgn.
analyses.
zelfde
wordt
verschillen tussemde
kunnen
interactie
communicatie
cognitieve
(Bateson, en
door
in
associaties, tot
definities
structuur
voorstellingen
met
dat
gebracht.
redeneringen
kwalitatieve
belang
verstaan is
cognitieve
Door w e t e n s c h a p p e l i j k e denten
door
zorgvuldig
het
gezien
slechts
speelt
tekst
zgn.
daarmee
heeft
deze
zgn.
hebben
afleiden
het
evenwicht,
van
van
lingen
rol
voor
tot
worden
laat
kan
getracht
ook
gepresenteerd,
woorden
te
systeemtheorie
De
1979).
biologisch evenwicht
(?)
v o o r s t e l l i n g e n wordt
met
terug
om v e r s c h i l l e n d e v o o r s t e l l i n g e n
scheiden.
gepresenteerd
Onder
In
natuur'
wetenschappelijke
vlnf, kan
zal te
niet
& Cramer,
m.b.t.
instantie
te
Getracht
Daele
verduidelijking
eerste
algemene
1973).
natuurlijk
tekenissen
van
zich
de
systeemtheorieën gehanteerd
biologisch evenwicht
synoniemen
Bij
in
dele
Jeuken,
b e l e i d s s t u k k e n met
verwarring
state,
. . .
ten
beide
s t a b i l i t e i t )
den
evenwicht,
niet
in
van
systeemtheorie.
biologisch evenwicht
begrip
aantal
zeker
1979;
belangrijke
ecologisch
zal
die
Ewers,
(of
een
discussies
Gezien een
zijn
(Ellenberg,
reden het
bescherming. grip
cybernetische
s y s t e e m t h e o r i ë n , moet
evenwicht
tweede
feit
name
begrippenapparaat de
zoals
1968;
aangetoond
Een
het en
b i o l o g i s c h evenwicht
twee
worden
het
van
1968)
biologisch evenwicht
Doordat uit
wordt
Bertalanfry,
het
van
het
leerlingen of
mogelijk
voorstellingen. kwalitatieve
om
stu-
uitspra-
Dat
is
verschil
is
Wat
114 tussen of
de
hun
voorstellingen
Gezien
hanteren
de
complexiteit schoolboeken
die
dat
van
1978).
duitse
1973)
met
de
helft
en
daarmee
van
studenten
Verwacht
ook
mag
begrip
del
voor
die
& Adey,
en
die
van
deren
bereikt.
een
zij
er
Haar
bij
begrip zich
als
al
evenwicht,
voorstellen
hun
biologie
geeft van
moeite
hanteren, van
evenwicht?
docenten
hebben
kinderen
of
zullen in
de
zal
als
de
de
en/
veel
van
voor
fase
groot
Met
de
in
in
de
een
'juist'
over
•
(3B)
representaschoolkin-
begrip
iets is
van
kunnen
in
ieder
ge-
thuis.
Wat
school
of
bepaald
worden
door
hebben
denk-
fase
op
begrippen
om
fasemo-
engelse
natuur
weten-
Immers, het
hebben
degelijk
lezen,
deel
beide
te
was
geen
wel
Evenwicht
een
van
&
wijst
opvat
van
begrip.
15/16-jarige
en/of
(Eulefeld
formeel-operationele
gevallen
horen
'natuur'.
de
beeld
statisch
termen
evenwicht
Duitsland
afwijkt
het
in
dat
voorstellingen.
in
beschikking
laat
van
die
volwassenen
natuur'.
kinderen
voorstellen en
zich
verbazen
biologisch
zelfde
begrip
met
z i j ,
formeel-operationele 12%
z i j
het
hebben
Piaget, in
een
leraren
hanteert
dienen
worden
te
van
wetenschappelijke
steekproef
ongeveer
veel
'evenwicht'
de)
door
'evenwicht waar
bij
kinderen
laat
nauwelijks
biologieleraren
moeten
De
slechts
het
voorstellingen
voorstelling
ontwikkeling
1981).
steekproef
biologisch
dat
kunnen
gerangschikt
tieve
val
te
cognitieve
patronen (Shayer
worden
adequaat
van
een
de
is
dele
(een
een
voorstellingen.
zien
of
begrip, ten
onder
schappelijke
het
het
schoolboeken
Onderzoek
ongeveer
(Schaefer,
van
slechts
corresponderen
doorsnede
Schaefer, uit
leerlingen
biologisch
leerboeken.
nederlandse
Een
van
is
z i j
wat
zij
ervaring
opgedaan. In van
het
een
hier
biologisch zal
in
2.
het
cussie
naar
evenwicht. eerst
biologisch van
voorliggende
onderzoek
nader
evenwicht.
verrichte enkele
wat
artikel
worden
leerlingen
Voordat
in
3.
twee
ingegaan
worden
In
5.
4.
en
onderzoek
de
a.s.
eerste
resultaten
biologieleraren
onderzoeksvragen
varvolgens
de
Tot
slot
gepresenteerd
die
kunnen
onder
zullen
voorstellingen
opzet
besproken.
gepresenteerd
verstaan
besproken
op w e t e n s c h a p p e l i j k e
zullen
worden
s t e l l i n g e n worden
en
en
zullen
de
in
leiden
worden, van
resultaten
6.
in
tot
de
dis-
vervolgonder-
zoek.
2.
Wetenschappelijke Een
analyse
(1972). 'natural
Daarbij
soorten
de van
voorstellingen
het
wordt
control'.
pen w a a r b i j de
van
begrip
evenwicht
nadrukkelijk
Onder
'balance'
aantallen
per
dien
zijn
aard
een
soort dat
in
de
verstaat niet
natuur
onderscheid hij
de
variëren,
nataliteit
en
is
verricht
gemaakt
toestand
d.w.z.
dat
mortaliteit
door
tussen in de
Jansen
'balance'
en
levensgemeenschaprelatie
gelijk
zijn.
tussen Onder
Boersma 'natural wat
control'
betreft
lyse
van b i o l o g i s c h e
voorstellingen a.
kaar
heeft
waarbij
door
interageren;
het
gesteld
anders
er
de w i j z e
binnen
betreft h i j
96
dat e r wel
van u i t wordt
B i j
zowel
89).
zijn
zes
categorieën
ana
van
dat e r een
evenwicht
nu eenmaal
even
principe;
moet
z i j n ,
omdat
l e -
z i j n ; gegaan
biotische
systeemtheoretische
wordt
van een dogma,
verklaarbaar
waarop
tot
grenzen,
(p.
e.v.).
geconstateerd
wordt
bepaalde
processen
vervolgens (p.
karakter
niet
waarbij
deterministische,
komt
waarbij
dogmatische,
bepaald wordt
variëren
a l s wat
biologisch evenwicht
i s ; het begrip
axiomatische,
dan h e t
vakliteratuur
vensgemeenschappen c.
h i j
organismen
m.b.t.
descriptieve, wicht
b.
verstaat
aantallen
dat
de
populatiedichtheid
en a b i o t i s c h e
opvattingen
worden
elementen
i n deze
met e l -
categorie
gerangschikt; d.
mathematisch systemen groot
e.
-
aantal
f.
waarbij
en derhalve
slechts
wordt
wordt
i n de n a t u u r
opvatting
i s
criteria
door
tieve
en materie
(p.
niet
dogmatische
deterministische
zijn
en axiomatische
stochastische
naties
van omstandigheden
model-
een
vergelijkingen;
wordt.
Een
die stelt
zijn
in
waarbij
populatie-
heeft; recente
vertegen-
dat biologische
wat b e t r e f t
b i j het onderscheiden
M e t name
voorstellingen
dat
- ,
sy-
uitwisseling
van
60).
genoemd.
mening
ontkend
(1983)
van non-equilibrium
die gehanteerd
Jansen
Jantsch
evenwichten
a l s de g e m i d d e l d e
s t a t i s t i s c h e betekenis'
evenwicht
mate
tot
bestaan
i n mathematische
opgevat
waarbij
i n een hoge
blijven
populaties
van deze
Oe
het onderscheid
en anderzijds
l i j k t
nogal
voorstellingen en derhalve
enerzijds
deterministische
arbitrair.
slechts
niet
v a n de c a t e g o r i e ë n
tussen
Verder
verwijzen
refereren
aan
en
is
naar
wor-
descrip-
mathematisch
ook Jansen
toevallige
van
combi-
regulatiemechan'ismen
108). Eulefeld
& Schaefer
wichtsbegrippen. en
opgenomen evenwicht
beperkt
twee
negatieve,
energie
(P.
u i t
woordiger stemen
den
slechts
variabelen
stochastische, dichtheid
welke
deterministische,
die veelal
dynamisch
statische Onder
evenwicht.
systemen,
Onder
d.w.z.
onderscheiden
maken
de
wordt
input door
z i j
evenwicht
verstaan
evenwicht
gelijk
i s
i n de v o l g e n d e
tussen
wordt
de som van de k r a c h t e n
van m a t e r i e / e n e r g i e hen vervolgens
verschillende wetenschappelijke
een onderscheid
statisch
dat
dynamisch « v e m » ï c h t wordt
waarbij wicht
(1978)
Allereerst
statisch
verstaan
evenwicht
en draaimomenten
i n open
dynamische
aan de o u t p u t .
Dynamisch
typen
(p.
verdeeld
123
even-
evenwicht in
nul
i s .
systemen, evene.v.):
116 a.
Wat direct de
dynamisch
input
gelijk
waarbij
evenwicht, is
aan
de
output
geldt
dat
wat
(synoniemen:
Is
biologisch
energie
en
evenwicht
materie
Fliessgleichgewicht,
?
betreft steady
state); b.
indirect nadat
dynamisch
een
waarbij
evenwicht,
bepaalde
waarde
een
evenwichtssituatie
overschreden
is
(synoniemen:
opgevat
worden
hersteld
cybernetisch
wordt
evenwicht,
homeostasis); c.
ecologisch wicht
wat
evenwicht,
met
voortdurende
evenwicht,
sensu
moet
schommelingen
rond
als
een
direct
dynamisch
even-
een
gemiddelde
(synoniem:
biologisch
begrip
biologisch
evenwicht
('balance
stricto). I I
Onderzoek of
nature')
evenwicht
in
hanteerde werd Ook
het
naar is de
dat
de
de
een
pogingen lang
Egerton
ties
noemd.
In
Naast
als
betrekt
von
zijn
len
tussen
Op
met
twee
de
(p.
s t a b i l i t e i t bepaald
in
die
griekse
harmonie.
het
hem m a a k t e denken,
Tot
context
begrip
in
omdat
in en
dat
de
17e
niet
1749
zijn
het
als
in
idee
de en
van
opvatting 18e
een
eeuw
ecologische.
'oeconomia
bijdrage
niet
naturae'
leidde
ook
dat
gedurende
begrip
in
onderzoek
zijn
te
door
van
de deze
geen
Cannon
in
dan
de
1928 ook
wijze
de
geschiedenis
omschrijven.
theorie
omschrijven,
ligt
elkaar
als
te
of
hypothese
en
1929
state'
nadruk
waarop
onderscheiden
plaats
zal
niet
om
(of
g e ï n t r o d u c e e r d , worden
de
de
op
metafysische
verschillende
kunnen
worden,
uitvoerig
evenwichtbegrippen
op
daardoor
voorstellingen. evenwichtssitua'Fliessgleichgedoor
hen
niet
biologische
speelt
verschilt
ingegaan.
ge-
voorstellingen.
ook van
overeenkomsten
worden
enkele
heeft
gefunctioneerd.
ingevoerd
'steady
slechts
begrip
systeemtheoretische in
biologische evenwichtbegrippen
biologisch
Het
de het
even-
vraag
en/of
Volstaan
in
begrip verschilwordt
literatuurverwijzingen.
Bouquet wicht'
het
verandering,
om h e t
Bertalanffy
van
van
stabiliteit.
en
dan
probleem
een
van
Volgens
theologische
aanname
analyse
wichtbegrippen hoeverre
dan
zijn
organismen
het
is
Linnaeus
'homeostasis',
door
uit
een
weinig
(1973).
toetsing.
als
binnen
wicht'),
in
van
constateert
meer
Begrippen
deel
constant
daarin
ondernomen
veel
Egerton
reeds
natuur
kwam
nieuwe
Egerton
door
gehanteerd
bijdragen
formuleerde, tot
geschiedenisijvan het
natuur
begrip
door
de
verricht
(1971) 43), van
wordt.
stelt:
zonder een
' s t a b i l i t e i t
nadere
ecosysteem
is
toevoeging. onder
meer
F l i e s s g l e i c h g e w i c h t wordt
vrijwel Gigon door opgevat
synoniem (1981)
is
met
biologisch
even-
van
mening
de
'oecologische als
één
van
dat
Gleichgewichte' de
s t a b i l i t e i t s -
117
Boersma principes het
(p.
begrip
s t a b i l i t e i t , beide Op
grond
van
een
van
wordt
op
het
Daarbij
is
in
het
van ze
het
vooral
wicht'.
Eulefeld
in
auch
die
4,
zal
nader
op
hebben
voor
van
van
het
begrip
tussen
literatuur
wetenschappelijke
In
dan
het
de
zijn
de
vol-
voorstellin-
relativ das
het
een
het S
geven
evenwichtssituaties
begrip
wordt
voor
aan
nauwkeurig
onderscheid systemen. als
te
open
l i g t
Artenspektrum
ecologische context,
volgende einer
Aussensteuerung Uber
Populationsdichten
ein
la'ngeren
nur
gedaan
een
in
konstanter
algemene
voor
aangeduid
de
syste-
levensgemeendat
de
worden
het
wordt
Zustand
even-
gesloten
uitspraken
wordt
der
van
systeemmodellen.
name
d.w.z.
name
gebruikt
daarbij
in
betrek-
tegenstelling
nauwkeurig
tussen
met
Schaefer
ist
in
aangeduide
systemen,
daarmee
organisatieniveau).
maken
met
(Dit
kunnen
Aangezien
waarbij
heeft
aanduiding
organismatisch
populatiegrootte,
indien
Het
biologisch evenwicht
worden
Eulefeld
biologische organisatienivan
organismatische.
gebruikt
gehanteerd,
de
alle
aanduiding
ecosystemen.
milieu,
gezien
worden
einzelnen (p.
omschrijvingen
onderscheid
i n l e i d i n g genoemde
vooral
belang
& Schaefer
sowohl
schwanken.'
eventuele
kan
cybernetische
door
dem b e i
Regulation
als
hand
het
wor-
begrip
'ecologisch
op even-
definitie: Lebensgemeinschaft (-biotische Zeitraum
innerhalb
(Biozö-
Faktoren)
erhalten
konstanter
durch
bleibt,
Grenzen
34).
commentaar
gegeven
worden
op
deze
definitie.
Onderzoeksvragen Het
vooronderzoek
richt
op
1.
hoeverre
In
ving 2.
hoger dat
biologische Gleichgewicht
nose),
het
van
en
begrip
van
en
evenwicht'
a l s wat
de
g e r e l a t e e r d worden
ecosystemen
'biologisch
van
afbakening
gebruikt
interne
veranderingen
vatten
in
betrekking
het
systemen en
over
en
m.b.t.
name
systeemvoorstellingen
3.
uitwerking
homeostasis
indien
open
schappen
In
uitwerking
evenwicht.
met
Voorstellingen
als
zijn
de
levensgemeenschappen
begrip
aangeduid
'Oas
in
i l l u s t r a t i e s bij
hierboven
begrip
wichtssituaties
te
onduidelijkheden
organisatieniveau's
het
den
de de
nadere
de
het
populaties,
men,
Gezien gezien
gewenst.
biologisch
veau's,
tot
is
en
conclusies getrokken
Alhoewel
king
e . v . ) .
begrippen
gende gen
24
evenwicht
de
van
Hanteren Welke
naar
volgende zijn
voorstellingen
a.s.
biologieleraren
biologisch evenwicht leerlingen
voorstellingen
biologieleraren
?
van
biologisch evenwicht
heeft
zich
ge-
onderzoeksvragen:
te
geven
voorstellingen van
van
in
staat
om e e n
bevredigende
omschrij-
? biologisch evenwicht
b i o l o g i s c h evenwicht
hanteren
? en
zo
l e e r l i n g e n en
j a , a.s.
Wat
118 De mag
eerste
vraagstelling
i s om t w e e
van biologiestudenten
worden tele dat
dat z i j
rol blijven
begrip
daar een
hier
adequate
toonde
dat
evenwicht tief
spelen
De
evenwicht
voorstelling
veel
den
dat
leerlingen
hun
voorstellingen
(eventueel)in
kan verwacht
i s
grote te
kennen
v a n de l e r e n d e n
ties
van l e e r l i n g e n
statische dend
en
grip, tieerd
4.
rekening
houdend
kan verwacht zullen
De m a t e
zijn
vast
worden
kunnen
laten
dat a . s .
Schaefer
Op
dat
'moeizame'
betrekking
historische
zullen
van het begrip
l i j k t
op welke
de w i j z e zal
biologisch
mag
nader
daar
op de
worden
veel
associa-
hebben
rekening
ontwikkeling
worom
wijze
waarop
betrekking Hiermee
rela-
biologisch
op hou-
van h e t b e -
van l e e r l i n g e n weinig hebben
een
dus zinvol
relatief
lichaamsgewicht.
aan-
geven.
en verwacht
stellen
en
(1973)
a l s het begrip
Het
Als
van b i o l o g i s c h
zullen
aangesloten zien
belang-
biologieleraren
biologieleraren
(in Duitsland)
d a t de v o o r s t e l l i n g e n
en vooral
van beheersing
te
worden
(1978)
en op het
met de
omdat
worden
een
het onderwijs,
begrip
aangesloten.
de 6e t/m 8e k l a s
evenwichtsbegrippen
voor
a . s .
fundamen-
i n het onderwijs.
Aangezien
met h e t b e g r i p .
zou kunnen
& Schaefer
u i t
belang
verwerven
geïntroduceerd wordt,
hebben
teneinde
Eulefeld
kan verwacht
geacht
dat veel
op kan worden
ingegaan
wordt
plaats
met e n k e l e
zijn
?
verwacht
kunnen
van b i o l o g i s c h evenwicht
van groot
voorstellingen
werkzaam
de e e r s t e
plaats
een adequaat
worden
In
evenwicht
van hun s t u d i e ,
hun s t u d i e
hebben.
over
onderwijs
moeite
het onderwijs
in 6.
naderhand
niet
omschrijving
voortgezet
de tweede
tijdens
van d a t begrip
vraagstelling
i n het
jaren
dan i s het noodzakelijk
biologieleraren
beschikken,
tweede
In
van belang
van u i t gegaan,
onbevredigende
evenwicht
als z i j
van belang.
u i t de v o e t e n
die biologiestudenten
biologisch
wordt
mate
ecologische begrippen.
voorstellingen
het
redenen
i n de l a a t s t e
op een b e h o o r l i j k e
modelmatige
rijke
zeker
is biologisch
op s t a t i s c h e
gedifferen-
evenwichten.
evenwicht
Methode Om
de mate
gieleraren didactiek in
van beheersing
vast
gevraagd
maximaal
De
antwoorden
methode
ontleend tie
te
stellen,
i n de
op
aan E u l e f e l d werd
te
b i o l o g i s c h evenwicht
aan 43 b i o l o g i e s t u d e n t e n
het onderzoek schrijven
op een daarvoor
wat z i j
verstaan
tijdens
b i j a . s .
ontworpen
onder
biolo-
hun cursus formulier
biologisch
even-
natuur.
die z i j
ontleend
komen,
van het begrip werd
om t . b . v .
30 m i n u t e n
wicht/evenwicht
een
te
daarop
aan Jansen & Schaefer
de v o o r l o p i g e
gaven
zijn
vergeleken
(1972).
De v o o r l o p i g e
(zie
Om t o t
2.).
met een
standaarddefinitie,
standaarddefinitie
een d e f i n i t i e v e
standaarddefinitie,
samen
met v i j f
werd
standaarddefiniredelijke
119
Boersma varianten
daarop,
voorlopige was
als
voorlopige
uiteindelijk worden
Tabel
voorgelegd
een
gelegd
1:
aan
standaarddefinitie,
(zie
tabel
Biologisch
dat
2.
van
een
3.
waarbij
4.
het
5.
en
Ook
zij
wisten
Rekening
gaven
dat
houdend die
in
een met
de
voorkeur
definitie hun
aan
commentaar
5 elementen
de
gekozen
uiteen
werd
kon
1).
evenwicht
toestand
z i j
gehanteerd
standaarddefinitie
de
van
biologisch
evenwicht
is
levensgemeenschap door
soorten de
ecologen.
standaarddefinitie.
standaarddefinitie
gehanteerde
1.
twee
zonder
regulatie spectrum
over
populatiedichtheid
langere van
de
t i j d
bewaard
soorten
binnen
b l i j f t constante
grenzen
varieert
Alhoewel zal
worden
volgt
hier
element
1:
hier
wordt
ingegaan een
korte
s t e l t
formuleren wordt
kan
2:
verwijst
naar
element
3:
duidt
mechanismen
geval
wellicht element
4:
stelt
5:
stelt
De tabel
gelijk
wat
in
van
de
criteria
van
de
aan
een
aan
een
de
beargumentering
en
niet
standaarddefinitie
toestand
leiden
(b.v.:
dat
'er
is
dit
Is
systeem:
waardoor
meer
b l i j f t :
varieert
worden
elementen
kwaliteit
die
kleven,
(en
b.v.
element
biologisch
geen
niet
proces);
in
de
evenwicht
om-
als
in
. . . ) .
element
uitspraken
de
toe
betreffende
Bij
2
vermelde
gedetailleerde
het
de in
descriptieve
levensgemeenschap. de
elementen
formulering
4
kan
en
5
gestelde
element
3
vervallen.
ook
schouwd
het
i s .
wa't
echter element
er
levensgemeenschap
de
een
opgenomen
element
het
van
onduidelijkheden
biologisch evenwicht
schrijving een
de
toelichting:
dat
slordig
afgezien
op
de
als
studenten van
uitspraken
aangehouden:
en het
de
5
het
soortenspectrum.
Impliciet
is
element
4
opgenomen.
op
welke
meest
wijze
dat
kritische
werden
gebeurt.
deel
vervolgens
op
grond
van
Element
de
Voor
het
een
5
kan
be-
standaarddefinitie.
geanalyseerd
standaarddefinitie.
werden,
van
m.b.v.
de
beoordeling
voorafgaande,
de
in van
volgen-
Wat
120 A.
juiste
B.
gedeeltelijk
omschrijving
C.
onjuiste
:
juiste
de
omschrijving:
omschrijving
elementen
element
:
de
5
is
2 en
is
5 zijn
juist
elementen
b i o l o g i s c h evenwicht
2 en
j u i s t
?
geformuleerd
geformuleerd 5
zijn
beide
onjuist
ge-
formuleerd.
Resultaten De
Tabel
resultaten
van
de
analyse
zijn
vermeld
in
bDee g m r iapt e b w i oa laor gi ni s ca h. s .e v eb ni o w li oc hg ti e l geer vaer ne. n
2:
tabel
een
2.
juiste
omschrijving N
A.
juiste
B.
gedeeltelijk
omschrijving
element C.
2
onjuiste
Slechts tot
stante
grenzen
5.
2 en
omschrijving
5
juist)
(element
5
van
6 j u i s t ,
het
43 (14%)
2
(
6%)
onjuist) omschrijving
een
waarin
(elementen
juiste
=
klein
(elementen
gedeelte
uitdrukking
komt
van
dat
de
de
2
en
a.s.
5
34
onjuist)
biologieleraren
populatiedichtheid
van
gaf de
(80%)
een
omschrijving
soorten
binnen
con-
varieert.
Voorstellingen
van
biologisch
ievenwicht
Methode Om
'\'
een
lingen,
beeld
werd
leerlingen wicht
in
aan
van
de
te
krijgen
51
achtereenvolgens
1.
je
Zo
j a ,
Zo
nee,
2.
Wat
3.
Op
wel
welke
werd
van
literatuur minste
in
manier
de een
één
te
de
dan
Zij
niets
onder denk
dat
j i j
krijgen
van
de
kon
te
werden
in
de
schrijven een
en
wat
aan
z i j
vragenboekje
van 26
leer-
4-VW0-
onder
even-
voorgelegd,
gesteld:
gehoord
natuur
invloed
?
aard
genoteerd Vervolgens
van
welke werd
worden
?
hebt de
op
evenwicht
voorstellingen
in van
de
natuur
?
biologisch
voorstellingen
opvielen
in
met
van
de
besproken
dat
iedere
categorieënsysteem ontwikkeld, categorie
HAVO/VWO-school
daartoe
natuur
evenwicht
invullen.
je
allereerst
de
een
biologisch
?
evenwicht
leerlingen.
vragen
in
van
om o p
kregen
volgende
aan
van
gevraagd
evenwicht
je
verder j i j
beeld
evenwicht, woorden
denk
dan
versta
Om e e n
eens "van
waar
school
verstonden.
waarin Heb
voorstellingen
brugklasleerlingen
diezelfde
natuur
van
behulp zodanig
ondergebracht.
De
in
2.
de
uitspraak
hoofdcategorieën
ant-
ten-
werden
Boersma vooral
. a a n de l i t e r a t u u r
leerlingen.
Nadat
alle
ontleend,
uitspraken
toegepast
op de u i t s p r a k e n
(zie
Dat
4 . ) .
steem.
leidde
Uiteindelijk
leerlingen
tot
de s u b c a t e g o r i e ë n waren
gecategoriseerd,
cMe b i j 4 3 a . s .
een u i t b r e i d i n g
ontstond
l£j
vooral
werd
biologieleraren
en herordening
éénmaal
dezelfde
verzameld
van het
een categorieënsysteem waarin
en a . s . b i o l o g i e l e r a r e n tenminste
aan de u i t s p r a k e n
alle
i n konden
van
werkwijze werden
categorieënsyuitspraken worden
van
onderge-
bracht.
Resultaten Veel king
uitspraken
lingen
m.b.t.
meenschap men
onderling
door
twee
en op
zijn nie
i n de n a t u u r
Statische feite een
of
een fysisch
biologische
ontleend
levensgeorganis-
en hun o m g e v i n g ,
werden
deze
voor-
c a t e g o r i e ë n s y s t e e m omvat
daar-
Het
van b i o l o g i s c h
evenwicht
als volgt
omschreven:
voorstellingen t h e o r i e ë n , maar
op de v o o r o n d e r s t e l l i n g
dat er
voorstellingen wordt
die niet
op aannamen nu eenmaal
naar
harmo-
evenwicht
van evenwicht
'vertaald'
gebaseerd
over
i s .
waarbij
de n a t u u r
in
en/of
context.
met e l k a a r
van h e t b e g r i p
gisch
evenwicht
voorstellingen waarin
van evenwicht
de e l e m e n t e n
die
zijn
dynamische
onderhouden. voorstellingen
ontkend
wordt,
of
waarbij
waarbij
een biologische
ontkend
wordt
dat e r
betebiolo-
bestaat.
B.
Relationele
B . l .
Metafysische
relationele
de
relaties
of
m.b.t.
betrek
tussen
zijn
aan open-systeem-voorstellingen,
of
meer
voorstel-
evenwicht.
evenwichtsbegrip
kenis
mingen
hoofdstukken
evenwichtsvoorstellingen:
betrekkingen
hebben dan op
op r e l a t i e s
voorstellingen
biologische
llon-evenvichtsvoorstellingen:
natuur
genoemd.
evenwichtsvoorstellingen:
Dynamische
voorstellingen
(evenwichts-)voorstellingen: of
doen
ecosysteem
voorstellingen.
van b i o l o g i s c h
op waarnemingen
of
hebben
organismen
één betreffende
relationele
Metafysische
A. 4 .
tussen
h o o f d c a t e g o r i e ë n van beide
A . l .
Aangezien
betrekking
voorstellingen
hoofdstukken,
Voorstellingen
A.3.
feite
relaties
relationele
A.
A.2.
in
biologieleraren
levensgemeenschap
biologisch evenwicht.
één betreffende De
m.b.t.
en ecosystemen
stellingen
en
d i e l e e r l i n g e n en a . s .
op v o o r s t e l l i n g e n
voorstellingen
biologische
voorstellingen: tussen
organismen
theoriën.
voorstellingen die niet
m.b.t.
gebaseerd
zijn
samenhang op
in
waarne-
Wat
122 Tabel
3:
Categorieënsysteem voorstellingen voorstellingen;
A.
Voorstellingen
met
metafysische
A.l.1.
axiomatische
relationele
evenwicht
voorstellingen
-
teleologische
voorstellingen
-
evenwicht
betekent
evenwicht
b l i j f t .
evenwicht
1n
alles
leeft
. . .
wat
dieren
elkaar 3.
en
(avenuichts-}voorstellingen
•
2.
van b i o l o g i s c h evenwicht
?
voorbeelden
van b i o l o g i s c h
A.1.
i s b i o l o g i s c h evenwicht
harmonievoorstellingen
-
-
er niet
mogelijk
eten
om
houden.
veel
1n
de natuur
en n i e t
te
weinig
hoeven
waarbij
kan leven
te
grijpen
reilt
wel.
en w i s s e l w e r k i n g
organismen,
tussen
zijn.
d a t mensen
zeilt
samenhang
in
leeft
die elkaar
te
te
i n de n a t u u r
i s de balans
en n i e t
en planten
een soort
zonder en
-
alles
de n a t u u r
i n evenwicht
e r moeten van
dat
tussen
verschillende
ieder organisme zonder
andere
zo
optimaal
organismen
te
onderdrukken. (rest)
A.2.
statische
A.2.1.
gewichtsconstantie gisch
A.2.2.
evenwichtsvoorstellingen
numerieke gisch
als biolo-
-
evenwicht constantie
als biolo-
evenwicht
zoals
-
. . .
van a l l e s
-
dat er evenveel dood
gaan soortsconstantie
als biologisch
ook b i j
i n de n a t u u r
er
A.2.3.
je
dat
-
. . .
gaan
dan e r dat er
gewichten ook
evenwicht
hebt,
Is
zo.
evenveel
a l s e r nu
d i e r e n worden
en dat e r evenveel b i j
komen.
geen
dieren
Is.
geboren
dan dat
planten
dood
uitsterven.
evenwicht
A.3.
dynamische
A.3.1.
algemene
A.3.2.
A.3.3.
zo'n systeem Is i n s t a a t onverwachte gebeurten i s s e n op t e vangen en na v e r l o o p van t i j d t e h e r s t e l l e n . Geen v e r l i e s v a n e n e r g i e , e r g a a t n i e t s v e r l o r e n , i n p u t 1s o u t p u t .
procesvoorstelHngen
soortsconstantie variatie
A.3.4.
evenuichtevoorsteilingen
systeemvoorstellingen
en
h e t v e r s c h i j n s e l d a t i n de o n g e s t o o r d e natuur de d a a r i n v e r l o p e n d e p r o c e s s e n e e n d y n a m i s c h e v e n w i c h t kunnen b e r e i k e n . numerieke
als biologisch
tljdsvariablHtelt
evenwicht
een van een g r o o t a a n t a l f a c t o r e n afhangende schommeling rond een bepaalde evenwichtsstand in aantallen en soorten organismen . . .
van b i o l o g i s c h
. . . in feite verschuiven.
evenwicht A.3.5.
b i o l o g i s c h evenwicht van
als
eindfase
. . .
ontwikkeling
in
A. 4 .
non-evenwich tsvoors te Hingen
A.4.1.
biologisch evenwicht
als
toeval
-
het
tot
op lange
stand
een bepaald
duur
komen
toch
van een
blijkt
te
climaxstadium
gebied.
evenwicht bestaat niet . . . Beïnvloeding die e l k a a r tegenwerken o f opheffen kunnen een s c h i j n bare toestand van o n v e r a n d e r l i j k h e i d scheppen d i e we h e t e t i k e t j e e v e n w i c h t k u n n e n g e v e n .
123
Boersma
.
Relationele
voorstellingen
.1.
metafysische
6.1.1.
axiomatische
relationele
vooreteloingen de
voorstellingen
samenhang
dier
B.l.2.
harmonlevoorstelllngen
en
het
tussen
dieren
milieu waarin
. . . dat a l l e s band staat.
in
dat
elkaar
alles
met
de
onderling het
natuur
natuurlijk evenwicht t o t een s i t u a t i e met betrokkenen . . .
en
met
elkaar
in
kwalitatieve
.2.1.
specifieke 1Ingen
B.2.2.
generale
relationele lineaire
lineaire
. . .
voorstellingen
specifieke circulaire
op
voorstel-
8.2.5.
generale lingen
circulaire
tijgers
die
eten
manier
(zwakke)
eten
alle
herten
dieren
. . .
en
ze
voorstel-
. . . die
systeemvoorstellingen
B.2.7.
open
e e n k r i n g l o o p v a n de n a t u u r e t e n en g e g e t e n worden.
' alle
systeemvoorstellingen
B.3.
kuantitatieve omgekeerd 11ngen
B.3.2.
rechtevenredige
B.3.3.
C.
relationele
evenredige
ook
organismen
zorgen
voor
het
van
alle
beesten
evenwicht
. . .
relaties
. . . de v e r h o u d i n g e n t u s s e n v e r s c h i l l e n d e oms t a n d i g h e d e n i n de n a t u u r : de m e n s , d i e r e n , p l a n t e n , t e m p e r a t u u r , v e r v u i l i n g en a l l e r l e i andere a b i o t i s c h e m i l i e u f a c t o r e n .
ecosysteemvoorstellingen
8.3.1.
worden
gegeten.
• de mate van 1 n t e r - / 1 n t r a s p e c 1 f 1 e k e tussen organismen i n een b i o t o o p . 8.2.6,
een j u i s t e omgeving.
' de v e l d m u i s e e t h e t g r a a n op en d i e v e l d m u i s wordt weer door een ander d i e r opgegeten; de b o e r e n j a g e n dan op d a t d i e r d i e d a t veldmuisje o p e e t ; dan komen e r nog meer v e l d m u i z e n en d a n h e b b e n de b o e r e n h e l e m a a l geen g r a a n m e e r .
lingen
8.2.4.
leidt tussen
voorstellingen
voorstel-
weer B.2.3.
ver-
samenhangt. (s een proces dat minimale spanning
o n d e r e v e n w i c h t i n de n a t u u r v e r s t a i k w i s s e l w e r k i n g tussen organisme en z i j n
.2.
het
leeft,
. . . alle bestaan,
b i o t l s c h e en a b i o t i s c h e elkaar beïnvloeden . . .
factoren
die
vooretellingen
vv oo oo rr ss tt ee ll --
•
als te
voorstellingen
dat
ene
dier
veel
van
die
er
niet
andere
meer
i s ,
dan
komen
er
dieren.
j e h a a l t i n de h e r f s t a l de b l a d e r e n d i e e r a f g e v a l l e n z i j n van de g r o n d w e g ; d a n komen geen paddestoelen,' enz.
van er
... 2ljn e r v e e l v e l d m u i z e n d a n i s e r v e e l v o e d s e l v o o r d e r o o f v o g e l s . De v e l e r o o f v o g e l s eten weer a l l e muizen op. Zodat e r voor roofvogels w e e r m i n d e r v o e d s e l ( i s ) w a a r d o o r ze s c h a a r s e r w o r d e n , w a a r d o o r de m u i z e n m i n d e r vijanden hebben.
regelsysteemvoorstellingen
Rest -
d a t h e t v e r s p r e i d i s o v e r de w e r e l d e n s t u k bos e n v o o r de r e s t n e r g e n s b o s .
-
a f h a n k e l i j k d a a r v a n komen b e p a a l d e p l a n t e n en d i e r e n op sommige p l a a t s e n w e l en op a n d e r e niet of minder voor,
-
nee
(als
antwoord
op
vraag
1)
niet
66n
Wat
124 Tabel
4:
Aantallen N = aantal
uitspraken
in
responden
A.
Voorstellingen
A . l .
metafysische
A . l . 1 .
axiomatische
A . l . 2 .
teleologische
A . l . 3 .
harmonie
ieder
van de c a t e g o r i e ë n
t e n en n
= aantal
van b i o l o g i s c h
(evenwichts-)
evenwicht
voorstellingen
voorstellingen voorstellingen
voorstellingen
is van
biologisch evenwicht tabel
3,
waarbij
uitspraken.
N -
51
n
70
.
II • n -
26 47
N = 4 n
=
6
27
26
45
15
12
17
8
4
5
1
-
-
6
8
10
-
-
2
12
14
3
gewichtconstantie
5
1
-
A.2.2.
numerieke
4
11
3
A.2.3.
soortsconstantie
3
2
-
-
-
-
-
A . l . 4 .
rest
A.2.
statische
A.2.1.
evenwlchtsvoorstellingen
constantie
A.3.
dynamische
A.3.1.
algemene
evenwichtsvoorstel
A.3.2.
procesvoorstellingen
A.3.3.
soortsconstantie
A.3.4.
tijdsvariabiliteit
A.3.5.
eindfase
A.4.
non-evenwichtsvoorsteilingen
1ingen
systeemvoorstellingen
van
en numerieke
Relationele
B.l.
metafysische
8.1.1.
axiomatische
B.l.2.
harmonievoorstel1ingen
8.2.
kwalitatieve
B.2.1.
specifieke generale
B.2.3.
specifieke
B.2.4.
generale
B.2.S.
systeem
1.
ontwikkeling
B.
B.2.2.
voorstel
voorstellingen relationele
voorstellingen
voorstellingen
relationele
lineaire
lineaire
voorstellingen
voorstellingen
voorstellingen
circulaire
circulaire
voorstellingen voorstellingen
voorstellingen
B.2.6.
open
B.2.7.
ecosysteemvoorstel1ingen
systeem
voorstellingen
B.3.
kwantitatieve
B.3.1.
omgekeerd
relationele
evenredige
B.3.2.
recht
B.3.3.
regelsysteem
evenredige
c.
Rest
voorstellingen
voorstellingen
voorstellingen
voorstellingen
24 *'
8 5 8 1 2 1
36
21
21
1
2
10
1
2
8
-
-
2
27
13
11
9
3
-
8
2
2
5
-
-
5
5
3
-
2
3
1
-
-
3
8
6
-
5
2
2
2
1
2
-
8
3
?
125
Boersma B.2.
Kwalitatieve relaties
B.3.
Kwantitatieve
relationele
onderling
drukt
termen
van
en
tabel
3 wordt
In
tabel
'meer'
het
en
met
hun
(en
eventueel
met
kwalitatieve
m.b.t.
hun
kwantitatieve
omgeving),
uitge-
'minder'.
categorieënsysteem gepresenteerd,
4 worden
m.b.t.
omgeving.
voorstellingen
voorstellingen:
organismen
In
vervolgens
de
kwantitatieve
met
voorbeelden
gegevens
in
van
beeld
uit-
gebracht.
Discussie De
mate
waarin
een
schrijving
van
het
(tabel
wat
binnen
de
onderling
tussen
in
voorstellingen
voorstellingen:
organismen
relaties
spraken.
6.
relationele
tussen
2):
groep
begrip
naar
velen
van
de
gen,
zei
leraren zijn
het
dat
naast
te
bij
niet hun
in
de
4
De
Geen
dynamische
voor
zijn
in
Juiste
maakten
een
meeste kan
de
bij
deel
ook
lerenden
het
begrip
z i j
hanteren
Schaefer
gebruik
(tabel ook
van
kritische Als
om-
4),
deel
van
gekeken
dan
blijken
metafysische
voor-
evenwichtsvoorstellin-
vermeldt.
Indien
relationele en
juiste
teleurstellend
genoemd.
statische
(1973)
maken
een
nogal
meest
(20Ï)
systeemvoorstellingen
en
worden.
(Ten
uit
ordenend
de mee
in
4
VWO
hanteerden
a.s.
biologie-
voorstellingen,
voor
leerlingen
hun
in
die
bij
omschrijvingen
een
vooral
wordt
het
een
dan
belangrijk
1n zij
deel
in
4
Zowel
VWO
en
veelvuldig
De
inci-
betrokken
brugklasleerlingen
lineaire
sta-
nog
gebruik
van
voorstellingen, resultaten
waren
als
relatio4
VWO-
vermeld
in
5. van
leerlingen
aanzienlijke hanteren
voorstelling kloof
metafysische ook
vooronderzoek
systeemvoorstellingen.
tabel
Maar
vooral
Gewichtsconstantie
voorstellingen
gevallen
onderwijs,
van
die
brugklasleerlingen
(wetenschappelijke)
voortgezet
hen
zelfs
b l i j k t is
het
van
evenwichtsvoorstellingen.
samengevat
de
gezien
varieert,
8
hanteren
die
deel
van
geïnventariseerde
wijken
ving
een
brugklas
voorstellingen:
tabel
mate
staat
geven,
voorstellingen.
genoemd.
leerlingen
ving
die
voor
4-VWO-leerlIngen nele
in
Sommigen
evenwichtsvoorstellingen.
hanteerden
door
in
te
evenwichtsvoorstellingen
omschrijvingen
slechts
Leerlingen
denteel
evenwicht
slechts
dynamische
hanteren.
metafysische
tische
werd
evenwichtsvoorstellingen
hen
stellingen
biologieleraren
biologisch
standaarddefinitie,
wordt
a.s.
biologisch evenwicht
deze
wordt
ontstaan
Voorde,
1977,
1983).
vaktaal
enige
betekenis
kunnen
omgaan.
Als
mate
a.s. wat
aangeboden de
zonder
voor
en van
biologieleraren als
voorstellingen.
tussen
Niet
af
hen
kan
vaktaal meer
kan
heeft,
biologie-onderwijs
in
er,
en
juiste
Als
de
een
zeker
het
z i j
in
het
leefwereldtaai
verwacht
dat
omschrijzgn.
er
worden
dat
in
omge-
algemeen
hun en
Wat
126 Tabel
5:
Samenvatting
van
de
resultaten
vermeld
in
is
tabel
metafysische
A.2.
statische
(evenwichts-)voorst.
A.3.
dynamische
A.4.
non-evenwi c h t s v o o r s t e l 1ingen
B . l .
metafysische
evenwichtsvoorstellingen
relationele
B.2.1./B.2.2.
lineaire
B.2.3./B.2.4.
circulaire
8.2.5./B.2.6./B.2.7. B.3.
kwantitatieve
relationele
m.b.t.
ecologische
drag,
kunnen
lerenden
heid aan
(Watzlawick moeten
complexe Twee Ten
'Door
nen
als
biologisch
te
wordt
o.m.
gaan
verwacht
van
dat
de
in
tweede
van
tussen
zou
daarna
het
weg
zou
evenwicht
deze
deze
van
zou
kunnen
door
de
leiden
besproken
3%
8% 24%
28%
24%
14%
-
14%
29%
22%
30%
-
en/of
vanuit
9%
zich hun
Boersma, lerenden,
richt
kijk
op
1982). ook
op
milieuge-
de
werkelijk-
Onderwijs
als
het
gaat
zal om
lijken mogelijk.
Oe
eerste
is
dus zeer
door
anticipatiespanning hun
eigen
in
de
probleemstelling het
niveauverhoging
kan
ontstaan.
noodzakelijk
geacht,
empirische
en
de
tot
rijke
een
van
kunnen
een
dat
worden steunt
biologische
voorspellingen kunnen
t.a.v.
worden.
dat op
lerenden
zij
context die
vaktaal
op
zou
er
beschikken uit
de
geplaatst
biologische
kunHier-,
ervaring
met Hierdoor
mogelijk
voorkomen.'
betreft
ervaring
gesprek
verkregen.
verarmde
voortge:••»•• o n d e r w i j s
begrip
vanuit
wordt
leefwereldtaal
om v o o r s t e l l i n g e n
gegaan
omdat
terminologie
terminologie
uit
getoetst
bijzonder
48%
samenspreken
zijn
in
2%
aan
het
docent tot
7% 53%
achtergronf
Wat
Dit
van
38%
47%
doen
wegen
vanuit
taal
kunnen
evenwichtsbegrip.
praktijk,
-
biolo-
gieleraren
omschreven:
grote
inleiden
onderwijsleerproces.
statisch
te
v e r s c h i j n s e l e n een
schematisering
Dat
niet
empirisch
wordt
biologisch
volgt
leerlingen
wordt
Een
-
het
?
evenwicht.
gescheiden
als
waarbij
kloof
54%
1978;
leefwereldtaal
noodzakelijk
(1977)
empirische
het
Watzlawick,
begrippen
deelnemen,
voor
1970;
in
uitsluitend
de
uit
wordt
e . a . ,
inhouden
dat
b i j
Voorde
v.
[voorst.
sluiten
niet
46%
systeemvoorstell. relationele
onderwijs dan
v.
a.s.
VWO
55%
voorst.
relationele
4
45%
evenwichtsvoorstell.
evenwicht
4.
brugklas
A . l .
biologisch
te
(p.
en 332).
nemen
in
t . a . v . over
een
dagelijkse
kunnen
context
worden. die
127
Boersma Biologisch lijks
laat
evenwicht
toetsen
derwijs
allereerst
pen,
en
met
tijd
naar
Scaefer, In de
ieder
wel
one
form
or
thought
prayer,
In teerd
en
Het
is
hier
dragen
om o p
and
geloof,
a balance is
-
viewed
the
power
r i t u a l . '
karakter
dat
Of
kan
worden
van
het
lerenden
in
zich
(zie
veel
hen
r e a l i t e i t .
of
nature
En
nauwe-
om h e t
daarna
in
korte
de
gevallen
zal
&
vraag. t.a.v.
hanteren. dat
on-
begrip-
Eulefeld
begrip
voor
een
dat
worden
relationele
voorstellingen
en
hun
of
die
het
wijze
and
1972,
man
is
p.
is
Ook
het
wel-
te
onderwijs van
bedoelde
een
part
of
most
balance in
of
nature
maintaining
i t
by
325).
aan
categorieënsysteem
gepresen-
als
van
voorstellingen
biologisch evenwicht konden
a
the
assists
voorstellingen
verschillen
in
concept
worden
helpen
en
relaties
leer-
tussen
ondergebracht.
c a t e g o r i e ë n s y s t e e m worden
ontwikkeling
systematische
gods,
vooronderzoek
omgeving
het
-
anthropomorphically,
(Egerton,
beschreven
de
van
metafysische
wetenschappelijke
zoals
kunnen
voorstellingen.
overgestapt
worden
is
ook
ontwikkeling
modelmatige
natuur
modelbegrip,
dan
want:
beoogt
tot
zou
relationele
vergeten
gepresenteerde
plaats
theoretisch
verdere
biologieleraren m.b.t.
vermeld,
te
dit
within
zowel
de
het
de
nature
onderling
het
eerste
zoals bij
be
a.s.
in
another
hierboven
organismen
de
to
waarin
lingen
niet
ook,
sacrife,
het
gezien
mag
When
op
een
Overwogen
b i o l o g i s c h evenw.icht
evenwich:
cosmologies. is
richten
l i j k t
blijven
echter
empirie.
kwantitatieve
voorstellingen,
licht 'In
op
geval
en
de
te
begrip
1978),
natuur
deze
name
het
b l i j f t
aan
twee
benoemen
gehanteerd
worden.
didactische
voorstellingen
dingen
tussen
Daarnaast
structuur m.b.t.
beoogd.
de
In
voorstellingen
die
er
natuur
beoogt op te
het
gericht ontwik-
kelen. De
consistentie
toetst
worden,
van
het
categorieënsysteem zal
name
door
analyse
(groepen)
l e e r l i n g e n en
a.s.
biologieleraren,
zoals
in
die
gebreid en
met
docenten
kunnen
schoolboeken analyses de
stellen
(kunnen)
met
worden
hier op
van
gehanteerd
wijze
worden.
ontwikkeld.
voorstellingen in
in
uitspraken en
vervolgonderzoek en ^ n t e r v i e w s
door
Daarna
onderwijsleersituaties
bedoelde
welke
van
analyse
zal
waarin
worden
het door
van
nader
ge-
andere
voorstellingen
onderzoek
worden
uit-
leerlingen/studenten
gehanteerd,
onderwijsleersituaties
van
ten
bedoelde
einde
vast
te
voorstellingen
Wat
128
is
biologisch evenwicht
?
Literatuur Bateson,
G.
Steps
Bertalanffy, Perguin Boersma,
to
L.von. Books,
K.Th.
H.G.L.
Egerton,
verslag Oeaologie
S
culum
Changing 48,
Ellenberg,
H. G.
Gigon,
A.
Oekologische
schweizerischen An
E.
Schaefer,
Books,
een
lerarenopleiding.
81-104,
of
the
G.
Braziller,
1972.
1968;
London:
In:
Het
Insti-
1982.
HAVO, A m s t e r d a m :
(Man
and
of
Meulenhoff-
wetenschap
uf
nature.
leven,
Heidelberg,
Quart.
New
Aulis
Verlag
Biologioa
Biosphere), in
York:
IPN
Gleiohgewicht,
Typologie
'balance
86-114,
ist
balance
Berlin,
Köln:
?,
Kennis
en
Review
of
Deubner
& Co 2,
Didaotica,
und
nature'
as
an
7,
KG,
1973. Curri-
1978.
129-192,
Realisierung.
Information,
Springer,
Einheitenbank
1979.
Fachbeitrage
zur
1981.
ecological
concept,
Aota
1972.
self-organizing
Was
'alternatieve'
Biologisahes
Stabilitat;
MAB
21,
The
een
Biologiedidaktik,
Materie, G.
Ballantine
York,
1973.
analysis
biotheoretica,
M.
concepts
Lehrerheft,
Kritische
Jeuken,
Ecologie:
Oekosystemforsohung,
Biologie,
Jantsch,
York:
New
1983.
& Schaefer,
M.
A.J.
in
VULON-congres,
J.
322-350,
Ewers,
Jansen,
Theory,
voor 'bovenbouw VWO en
121-137,
F.N.
Eulefeld,
Cramer,
2,
Biology,
New
mind,
1971.
W.v.d.
methode,
of
System
Systeem(-realtie-)denken
Educatief, Daele,
eoology
1973.
tuutspraktikum, Bouquet,
an
General
New
universe,
geest,
eigentlich
Assen:
Van
ökologisches
York,
Oxford:
Gorcum,
Pergamon
Press.
1983.
1979.
Gleichgewichr
? Umschau,
73,
20,
1973. Shayer,
M.
S Adey,
ment and
P.
Towards a scienae
curriculum
demands,
Voorde, 1977.
H.H.ten.
Verwoorden
Voorde,
H.H.ten.
Das
Kluft
des
Entstehen
des
9,
Didactica, P.
Watzlawick,
P.,
138-175,
Wie weet is Beavin,
SVO-reeks
Chemiekontexts Ein
Problem
reaching, Educ. 6,
Cognitive
Books,
1981.
Den . H a a g :
Staatsuitgeverij,
im C h e m i e u n t e r r i c h t . des
developt
Unterrichtens,
1.
Die
Chimica
1983. het
J.H.,
communicatie,
scienoe
Heinemann
verstaan,
Nicht-verstehen-könnens:
Watzlawick,
menselijke
en
of
London:
ook
anders,
Jackson, Deventer:
D.D. Van
Deventer:
Van
Loghum S l a t e r u s ,
De pragmatische Loghum S l a t e r u s ,
aspecten 1970.
van
1978. de
