Wat bezielde Volkert van der G_Wat bezielde Volkert van der G :50 Pagina 1. wat bezielde volkert van der g.?

Wat bezielde Volkert van der G_Wat bezielde Volkert van der G 07-04-14 15:50 Pagina 1

wat bezielde volkert van der g.?



Johan Faber

?

Wat bezielde Volkert van der G.

Amsterdam, 2014 Nijgh & Van Ditmar


www.nijghenvanditmar.nl Eerste druk januari 2008 Tweede druk (e-book) juni 2009 Derde druk april 2014 Copyright © Johan Faber 2008 Omslag Jan de Boer Foto omslag © anp Foto / Marcel Antonisse Typografie Adriaan de Jonge nur 320 / isbn 978 90 388 9075 3


‘Veel dierenbeschermers handelen vanuit “de natuur is goed”, maar alle donkere kanten van de mens zie je ook terug in de natuur. Dieren beschermen is mensen beschaven, zeggen ze wel.’ – Volkert van der Graaf, in een interview voor Animal Freedom ‘Wat is dat toch, wat voor onzegbaar, ondoorgrondelijk, onmogelijk iets; wat voor bedrieglijke, verborgen heer en meester en wrede, onverbiddelijke keizer beveelt mij tegen alle natuurlijke gevoelens van liefde en verlangen in mezelf te blijven dwingen en voortdrijven en opzwepen zodat ik als een kip zonder kop bereid ben te doen wat ik in mijn eigen, gewone mensenhart niet eens zou durven? Is Achab Achab? Ben ik het, God, of wie dan, die deze arm heft?’ – monoloog van kapitein Achab, uit: Moby Dick, Herman Melville (1851)



1

De man die zich in de struiken had verborgen, droeg een pet en een zonnebril. Hij bewoog zich niet – tussen de dichte, verwaarloosde begroeiing achter de parkeerplaats wachtte hij af, roerloos als een reptiel. Uit de koffer op zolder had hij die ochtend, of de vorige avond, het pistool, de patronen en een bivakmuts gehaald en die samen met de pet, de zonnebril en de wasbenzine in zijn rugzak gedaan. Nadat hij zijn auto omstreeks 16.00 uur op de Borneolaan in Hilversum had geparkeerd, liet hij de rugzak in de auto achter, zette hij de pet en de zonnebril op en stak hij het in een plastic tas gewikkelde pistool in zijn rechterjaszak. De bivakmuts zat in zijn linkerjaszak. En bleef daar. Waarom? Een vraag die Volkert zelf misschien niet eens kan beantwoorden. Er is niet altijd een verklaring voor de dingen die iemand doet of nalaat in de loop van een dag. Zelfs veel van de belangrijkste handelingen in een mensenleven worden verricht zonder gedachte vooraf, zonder een bewust genomen beslissing over de te ondernemen actie maar intuïtief, alsof iemand door ‘een onzichtbare hand’ wordt geleid. Waarom? Daarom. Volkert doet iets, zomaar, en hij staat er geen seconde bij stil, ook al is het besluit niet meer terug te draaien en zal het misschien zijn hele verdere leven bepalen. ‘Ik had op 6 mei 2002 1 plastic tas bij mij, voornamelijk om het wapen te kunnen verbergen. Volgens mij was het een witte tas met donkergroene opdruk. De aard van die opdruk kan ik

7


mij niet herinneren. U toont mij foto F6 als opgenomen achter in dossieronderdeel get . Ik kan u niet zeggen of dat de plastic tas is waarover ik het zojuist had. Ik begrijp dat u op een later moment nog op deze plastic tas zult terugkomen.’ (Uit de inhoudelijke verklaring van Volkert van der Graaf, afgelegd in november 2002 tijdens een verhoor door de rechter-commissaris. Tenzij anders aangegeven, zijn alle citaten van Volkert uit deze verklaring afkomstig.)

Wat is een tragedie zonder details? Ze waren er op 6 mei 2002 in overvloed: de plastic tas waarin hij het wapen deed; de bivakmuts; de routebeschrijving op de passagiersstoel, zichtbaar voor elke passant die even een blik naar binnen wierp; het scheerapparaat, die middag nieuw gekocht en vrijwel ongebruikt, dat hij in de auto achterliet (pas op een parkeerplaats tussen Wageningen en Hilversum kwam hij erachter dat de batterijen leeg waren – het zoemde een paar seconden en viel toen stil). Later, tijdens de rechtszaak, werden alle decorstukken nauwkeurig uitgestald voor eenieder die er kennis van wilde nemen. Met boekhoudkundige precisie hadden de opsporingsambtenaren alles genoteerd, van wat ze hadden gevonden in de auto waarmee Volkert eerst vanuit Harderwijk naar Wageningen en vervolgens naar Hilversum was gereden, tot aan de exacte inhoud van de potjes en flesjes die later in de garage van het huis in Harderwijk werden gevonden, hoewel die inhoud in sommige gevallen niet te bepalen was (‘witte korrelachtige substantie’, stond er dan, of ‘niet te definiëren goederen’). Hij kon Fortuyn horen. Kennelijk stond er een soort luidspreker op of bij het gebouw van 3fm waardoor de uitzending ook buiten, op het parkeerterrein aan de achterkant, was te volgen. Maar Volkert kon zich niet concentreren op het interview, al had hij verder niets te doen dan wachten. Hij hoorde alleen maar geluiden zonder betekenis, uitgelaten ge-

8


babbel tussen Fortuyn en Ruud de Wild, de presentator van het programma, voortdurend onderbroken door jingles, muziek, herrie – maar hij luisterde niet. Alles wat Fortuyn en De Wild zeiden, klonk naderhand niet meer zo onschuldig, alsof er een schaduw kwam te liggen over de woorden en zinnen die ze uitspraken. Met name als het ging over leven, liefde en dood. De Wild: ‘Hoe oud wil je worden, eigenlijk?’ Fortuyn: ‘Daar ga ik niet over, maar toen ik een jaar of veertien, vijftien was, dacht ik al: ik word een jaar of zesentachtig, zevenentachtig, en dat is echt nooit meer uit mijn hoofd gegaan. De gevoelsleeftijd, om het maar zo te zeggen. Mijn moeder is bijna vijfentachtig geworden, mijn vader zevenentachtig, dus het zou kunnen.’ (Transcriptie radio-uitzending ruuddewild.nl, 6 mei 2002)

De woorden gingen langs hem heen, alsof ze afkomstig waren van een stem over de intercom van een supermarkt. Het had trouwens geen verschil gemaakt als hij wel zou hebben geluisterd. Hij was al niet meer in staat om een verband te leggen tussen de flarden van het gesprek en zijn aanwezigheid op dat moment, zijn plan, het moment dat hij had gekozen en dat elke minuut dichterbij kwam. Nog bijna een uur moest hij wachten. Het was net vijf uur geweest, pas om zes uur zou het interview zijn afgelopen. Er was nog niets beslissends gebeurd. Volkert had slechts voorbereidende handelingen verricht – hij kon nog terug. Opstaan, doodkalm het Mediapark uitlopen, in de auto stappen en naar huis rijden. Je zou daar een gedicht van kunnen maken in de traditie van Barbarber, zo simpel was het. Het zou bij elkaar misschien drie kwartier vergen om weer in de tredmolen van zijn dagelijks leven te stappen, als er file was iets langer. Tijdens de lunch had hij tegen een collega gezegd dat hij die middag vrijaf nam vanwege het mooie weer. Alleen

9


voor Petra zou hij misschien een excuus moeten verzinnen, hoewel: als het meezat, was hij voor zessen al thuis. De middag van 6 mei zou een merkwaardig zwart gat blijven in zijn bestaan, niemand zou ooit te weten komen wat hij van plan was geweest en bijna had uitgevoerd. Het was niet ondenkbaar dat iemand anders al een keer zo’n eenpersoonsklucht had opgevoerd, voor een lege zaal als het ware. Fortuyn werd bedreigd, dat stond vast. Dat hem tot nu toe niets was overkomen, althans niets ernstigs, betekende natuurlijk niet dat er nooit iemand iets had beraamd. Ja, het was goed mogelijk dat Volkert een voorganger had; iemand die op een dag met hetzelfde idee was opgestaan als hij, alle voorbereidingen had getroffen, op pad was gegaan en Fortuyn misschien zelfs in het vizier had gekregen, maar die er om een of andere reden op het allerlaatste moment van af had gezien. Hoe dicht waren ze bij hem gekomen? En waarom hadden ze besloten het beslissende moment te laten passeren, de gelegenheid voorbij te laten gaan? Angst, medelijden, drang tot zelfbehoud? Of gewoon, daarom? Onmiddellijk nadat hij zich rond vijf uur tussen de struiken had verscholen, had hij de plastic tas met het pistool begraven – hij wilde in ieder geval niet worden betrapt met een wapen. Als iemand hem hier zou ontdekken, zou hij misschien zeggen dat hij zijn autosleutels was kwijtgeraakt. Of hij zou doen alsof hij achterlijk was, alsof hij gewoon wat rondscharrelde over het Mediapark als de eerste de beste mafkees. Misschien niet heel overtuigend voor een professioneel beveiliger, maar genoeg om een doorsnee passant om de tuin te leiden. De meeste mensen trainden zichzelf om verdachte situaties tot onschuldige proporties terug te brengen. Voordat men een verband zou zien tussen de zonderling in de struiken en het gesprek dat in een straal van tientallen meters hoorbaar was, zou Volkert allang de aftocht hebben geblazen.

10


Niemand zou hem ooit nog terugzien. Het enige dat echt argwaan zou kunnen wekken, was het paar latex handschoenen dat hij droeg. Volkert had een tijdje terug een hele partij gekocht voor de verzorging van Petra’s keizersnede – de wond was gaan ontsteken. Het paar dat hij vanochtend in de rugzak had gestopt, had hij ruim twee uur geleden aangetrokken, op een parkeerplaats vlak voor Hilversum. Hij wilde geen sporen achterlaten op het wapen. Maar nu zag hij dat de linkerhandschoen was beschadigd door het graafwerk – het topje van de pink ontbrak. Volkert voelde een lichte schok door zijn lichaam trekken. Een tegenvaller. Hij had geen reservepaar bij zich. Aan de andere kant: een ontbrekende pink betekende een minuscuul risico, dat vergeleken met het veel grotere risico van zijn plan aanvaardbaar was. Onverschillig was hij niet, maar de gedachten aan ‘arrestatie’ en ‘gevangenisstraf’ kwamen niet bij hem op. Gisteravond en vanochtend was het idee dat zich de afgelopen weken in zijn hoofd had vastgezet en waarmee hij vandaag naar Hilversum was gekomen, langzaam maar zeker uitgegroeid tot een soort praktisch draaiboek, maar zijn gedachten hielden halt bij wat de apotheose moest worden. Het 3fm-gebouw was uit witte baksteen opgetrokken en had de ongezellige uitstraling van een moderne scholengemeenschap. Het was twee verdiepingen hoog, met gele accenten op de gevel en zo te zien kunststof kozijnen. Hoe langer Volkert het in zich opnam, hoe minder het hem beviel. Goedkope troep was het, bepaald niet voor de eeuwigheid neergezet, functioneel en doods. Het enige waardoor het afweek van een doorsnee schoolgebouw, waren de antennes op het dak, omhoogstekend als de voelsprieten van een reusachtige kakkerlak. De achteruitgang was een dubbele, grijskleurige deur. Er

11


liep een soort afdak over de gehele breedte van de gevel, waar rokers beschutting konden vinden als het regende. Het was niet moeilijk om een beeld op te roepen van samendrommende groepjes, zachtjes lachend en keuvelend. Maar vandaag scheen de zon, het was zacht lenteweer en de grijze deuren gingen half schuil achter de schaduw. Mensen die niet bekend zijn met de omgeving, zouden deze plek makkelijk over het hoofd kunnen zien. Het 3fm-gebouw lag in de zuidoosthoek van het Mediapark, vlak bij de hoofdingang. De parkeerplaats aan de achterzijde was alleen te bereiken via een afslag naar links op de hoofdroute van het Mediapark. Aan de rechterkant van deze afslag stond een elektriciteitshuisje met vijf transformators (‘hoge spanning’, ‘het openen is levensgevaarlijk’), wat de indruk gaf dat men een soort fabrieksterrein betrad. Vervolgens arriveerde de bezoeker op een rechthoekig pleintje van ongeveer twintig bij veertig meter, dat aan de west- en zuidkant werd geflankeerd door het radiogebouw en aan de oostkant door bomen en struikgewas, zodat het met enige fantasie de veilige, van de buitenwereld afgeschermde sfeer van een klein schoolplein kreeg, waar alleen nog een zandbak en speeltoestellen ontbraken. De bomen en het struikgewas maakten deel uit van een groot stuk grond naast het 3fm-gebouw. Eind 2000 waren hier al de voorbereidende werkzaamheden begonnen voor de bouw van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, dat er een paar jaar later zou verrijzen, maar nu lag het terrein voor het grootste deel braak. De woeste begroeiing die er nu nog stond, bood een ideale schuilplaats voor iemand die onopgemerkt het 3fm-gebouw wilde observeren. Volkert was ongeveer dertig meter verwijderd van de deur. Om die afstand te overbruggen, zou hij de parkeerplaats schuin moeten oversteken. Maar zo diep wilde hij niet doordringen tot dit onbekende terrein. Het moest later gebeuren, hij moest geduld hebben. Niemand had er waarschijnlijk ooit ook maar één gedachte

12


aan gewijd, maar ‘uit veiligheidsoogpunt’, zoals de professionals dat noemen, was de parkeerplaats een nachtmerrie. Er was maar één ontsnappingsroute, namelijk de in- en uitrit langs het elektriciteitshuisje. Als die was afgesloten, kon een in het nauw gedreven persoon alleen nog het gebouw in vluchten. Er was ruimte voor ongeveer twintig voertuigen, maar vandaag was de parkeerplaats voor minder dan de helft gevuld. Het opvallendst waren de auto’s die deel uitmaakten van het gevolg van Fortuyn. ‘Ik zag [op] de parkeerplaats [...] een paar Jaguars staan. Ik dacht toen dat Fortuyn zich daar na het interview wel zou laten zien.’

Volkert was behoorlijk handig in het onderhouden en repareren van auto’s, maar zijn ervaring was beperkt tot het goedkope segment. Met ‘een paar Jaguars’ bedoelde hij waarschijnlijk alleen maar auto’s die er duurder en luxueuzer uitzagen dan de middelmaat. De donkerblauwe Daimler V8 van Fortuyn stond geparkeerd aan de oostzijde, slechts enkele meters verwijderd van de plek waar Volkert zich had verschanst. Het was vast en zeker de opvallendste auto van allemaal, smetteloos en glimmend gepoetst, voor sommigen – onder wie Volkert – een afzichtelijke manifestatie van poenerigheid, voor Fortuyn een tastbare bevestiging van de rol die hij zichzelf toedichtte: de gentleman met een vleugje camp. Natuurlijk was de lijsttrekker op de hoogte van de theorie waarin de auto de rol van fallussymbool of penisverlenger heeft, maar het lag in zijn karakter om de ironie van die associatie juist te benadrukken en waarschijnlijk had hij juist daarom gekozen voor een verlengde Daimler. De auto was in ieder geval zo groot en indrukwekkend, dat hij alle aandacht opeiste in deze kleine arena en tegelijkertijd de man in de struiken geheel aan het zicht onttrok. 13


Volkert was niet alleen. Af en toe liepen er mensen over het parkeerterrein, soms in kleine groepjes. Hij zag onder anderen een forse man met een roze das, en even later diezelfde man in het gezelschap van twee andere mensen: een man van een jaar of zestig met een gedistingeerd, grijs kapsel en een vrouw met donker haar en een getinte huid. Ze waren vrolijk, ze lachten. De situatie gaf hem een gevoel van opwinding, vergelijkbaar met de sensatie die hij kreeg tijdens het spotten van vogels, een van de weinige hobby’s die hij erop nahield. Talloze malen had hij zich verscholen in een rietkraag of duinpan en zijn verrekijker op een nest gericht, of op een zwerm die een tijdelijke rustplaats had gevonden tijdens de trek over de continenten. Volkert keek naar de vogels, maar de vogels zagen hem niet, of trokken zich in ieder geval niets van hem aan. Er ging een vreemde aantrekkingskracht uit van spotten. Het was een vorm van eenrichtingsverkeer, waarbij de verdekt opgestelde kijker onvermijdelijk een gevoel van superioriteit kreeg. Zijn aanwezigheid bleef onopgemerkt, maar hij bepaalde welke vogel hij in het vizier nam en hoe lang hij zijn blik op een dier liet rusten. De spotter was onzichtbaar en tegelijkertijd één met het tafereel van zijn keuze – ongestoord kon hij zijn ogen over de natuur laten glijden. De verrekijker kwam natuurlijk ook van pas als Volkert voor zijn werk de boerenerven afging. Hij speurde de omgeving af, op zoek naar illegale uitbreidingen, extra bijgebouwde hokken of stallen, altijd bedacht op de verschijning van een vijandig gezinde boer. Maar Volkerts zintuigen waren die middag niet gericht op een aalscholver, grutto of kiekendief, noch op een kippenhok of erfafscheiding, maar op Pim Fortuyn, lijsttrekker van de naar hemzelf vernoemde lpf en het middelpunt van een chaotische verkiezingscampagne, waarin hij tot schrik van de andere partijen op het premierschap leek af te stevenen. De Volkskrant had die ochtend geopend met de kop: ‘lpf de

14


grootste, pim premier’, het zoveelste overrompelende nieuws van de voorbije weken. Onderzoeksbureau Intomart voorspelde 38 zetels voor de lpf. De verkiezingen zouden over ruim een week plaatsvinden, op woensdag 15 mei, en het leek alsof er zich een klein wonder zou voltrekken – of een kleine catastrofe, afhankelijk van hoe men ernaar keek: Fortuyn ging winnen. Nederland, of tenminste de Nederlandse politiek, was in rep en roer. Die maandagochtend verliet de lijsttrekker om 10.45 uur zijn huis in Rotterdam, gekleed in een grijs pak en een roze das. De Daimler waarin hij zich liet vervoeren, werd gereden door Hans Smolders, een voormalig ijshockeyinternational die op plaats zestien stond van de lpf-lijst en die zich in de loop van de campagne had opgeworpen als chauffeur en bodyguard. Smolders was een extraverte man met jongensachtige, bijna onschuldige gelaatstrekken, die contrasteerden met zijn stevige postuur. Fortuyns eerste afspraak was in stadion De Kuip, waar hij een gesprek had met Feyenoord-voorzitter Jorien van den Herik en het hoofd in- en externe betrekkingen van de club, Jan Swart. Met het oog op de finale van de uefa-Cup was er extra beveiliging bij het stadionterrein. De bijeenkomst in De Kuip ging officieel over stadionveiligheid, maar Fortuyn nam de gelegenheid te baat om ook zijn persoonlijke veiligheid ter sprake te brengen, zoals hij al een paar keer eerder had gedaan tijdens de campagne. Zijn boodschap was dezelfde: hij voelde zich gedemoniseerd door de linkse partijen. ‘Als mij iets overkomt, ben ik het slachtoffer van hun haatcampagne,’ zei hij. Fortuyn voelde zich in de steek gelaten door de autoriteiten. De regering, premier Kok voorop, verzuimde om hem in bescherming te nemen. Hij stond alleen. Volgens plan zou Fortuyn die avond naar Leeuwarden rijden, waar een etentje met partijgenoten was gepland. De dag daarop zou hij alweer in Zeeland zijn. De lijsttrekker wilde de

15


laatste, hectische week voor de verkiezingen zoveel mogelijk doorbrengen buiten de nerveuze atmosfeer van de Randstad. Maar eerst stond er die dag nog een bijeenkomst in Breda op het programma, gevolgd door het interview bij 3fm. De vergadering in De Kuip duurde nog geen uur. Na afloop namen Smolders en Fortuyn de snelweg A16. Om 12.45 uur betrad Fortuyn Hotel Brabant in Breda, waar het dagblad BN/De Stem een lezersdebat had georganiseerd met de lijsttrekker. Er wachtte een zaal met tweehonderd belangstellenden, mensen die de rest van hun leven kunnen vertellen dat ze Pim Fortuyn op die dag nog hebben gezien. Drie ingehuurde beveiligers verloren Fortuyn geen moment uit het oog. Natuurlijk waren er in Breda ook mensen die naderhand zeiden dat ze Volkert hadden gezien. ‘Volkert’ droeg volgens een mannelijke ooggetuige (die kennelijk niet wist dat Van der Graaf veganist was) ‘zo’n vies bruin leren jasje en een roodachtige baseballpet’. Hij was bovendien in het gezelschap van twee andere mannen, met ‘een witte Peugeot 604 diesel uit 1990’ – een verbazend gedetailleerde beschrijving, die dan ook afkomstig is van een medewerker van een autogroothandel, gevestigd tegenover Hotel Brabant. Volkert en zijn handlangers ‘gedroegen zich verdacht en liepen constant rond’ en deze oplettende burger zag dan ook meteen ‘dat die gasten hier niet thuishoren’. Ook een salesmedewerkster van Hotel Brabant herkende Volkert. Ze zag hem om 13.45 uur ‘uit een rode auto springen’ op het parkeerterrein van Hotel Brabant, op slechts twintig meter afstand van Fortuyns Daimler. Sluitend bewijs! Een veelgehoord commentaar was destijds dat Fortuyn zijn publiek in een staat van ‘collectieve hypnose’ bracht, maar van die term ging te veel een bedwelmende suggestie uit, die geen recht deed aan de intense wijze waarop er naar hem werd geluisterd. De mensen zogen de woorden van Fortuyn

16


op, scherp lettend op elke wending in het betoog, elke grap, elke retorische vraag aan een tegenstander. De atmosfeer in een zaal, hal, auditorium of studio leek op slag elektrisch geladen als de lijsttrekker binnentrad, alsof er een zwaar onweer op til was. Men kreeg het gevoel dat overal waar Fortuyn kwam, iets buitengewoons gebeurde, iets wat brak met de bestaande regels en codes. Volgens een van de vele Fortuyn-anekdotes waarschuwde Paul Rosenmöller tijdens een debat met Fortuyn en de andere lijsttrekkers van de grote partijen in Rotterdam, enkele weken voor de verkiezingen, voor ‘Amerikaanse toestanden’ in de gezondheidszorg. ‘Ach man, je bent nog nooit in Amerika geweest,’ mompelde Fortuyn (die naast Rosenmöller zat), buiten het bereik van de microfoon maar duidelijk verstaanbaar. Prompt rolde er een lach door de zaal, die voor een groot deel was gevuld met studenten van de Erasmus-universiteit. Amerikaanse toestanden! Zou Volkert ook kunnen lachen om de ontmaskering van zo’n afgetrapt cliché? Het debat in Breda liep uit tot half drie. Normaal gesproken voelt het publiek altijd een zekere opluchting als een politicus het spreekgestoelte verlaat – eindelijk kunnen de aanwezigen weer ademhalen als normale mensen. Maar Fortuyn lieten ze niet zomaar gaan! Ze bleven hem bestoken met vragen, totdat hij er uiteindelijk zelf maar een eind aan maakte. De campagne was een uitputtingsslag. Hoewel debatten en mediaoptredens hem altijd weer nieuwe energie gaven, begonnen de spanning en de vermoeidheid aan de lijsttrekker te vreten. Fortuyn kreeg langzamerhand genoeg van het hysterische verkiezingscircus, waarin hij beurtelings de rol van acrobaat, clown en spreekstalmeester vervulde. De afgelopen weken had hij regelmatig overwogen om er maar helemaal mee te stoppen – die ochtend was de gedachte nog door zijn hoofd geflitst. De laatste peilingen waren een ondubbelzinnig signaal aan ‘de politiek’, hij had ‘zijn punt’ gemaakt. Nu

17


moest het land het maar uitzoeken zonder hem. Ze zouden nog lelijk opkijken! Maar hij kon natuurlijk niet meer terug. Er was iets in gang gezet dat groter was dan hij. Zijn partijgenoten praatten op hem in, pamperden hem, streelden zijn ego. Hij zou premier worden, wat dacht je! En al die kiezers dan? Voelde hij geen verantwoordelijkheid naar ‘de mensen in het land’? Ze moesten verder, hij en Smolders. Fortuyn had sinds het ontbijt nog niets gegeten, maar er was geen tijd voor een late lunch, want hij werd om vier uur verwacht in de studio van 3fm in Hilversum, waar hij twee uur lang te gast zou zijn in het bnn-programma ruuddewild.nl. Het was een belangrijk interview bij een zender met veel luisteraars en voor een doelgroep met veel nieuwe, jonge kiezers; hij kon het zich niet veroorloven om te laat te komen. Even na half drie stapten hij en Smolders in de Daimler en gingen ze op weg naar Hilversum. Fortuyn rammelde inmiddels van de honger. Smolders had boterhammen met hagelslag bij zich, maar die sloeg de lijsttrekker af; hij had liever een zak chips en een biertje. Op de A27, vlak voorbij Utrecht, stopten ze bij een bp-station. Met het aanstaande radio-interview in het achterhoofd loog Smolders dat de winkel geen alcohol verkocht. Fortuyn koos toen voor een alcoholvrij biertje – bier moest het blijkbaar zijn. Ze waren laat. Men verwachtte Fortuyn tussen drie uur en half vier om te ‘acclimatiseren’, maar pas om tien voor vier reed de Daimler het Mediapark op. Smolders nam de afslag naar links, langs het elektriciteitshuisje, en parkeerde de auto. Fortuyn stapte uit en haastte zich het gebouw in. De bijna leeggegeten zak chips liet hij liggen op de achterbank. Bij het betreden van de studio struikelde hij over de drempel. ‘Ik denk dat ik ongeveer een uur in die bosjes heb gezeten. U toont mij de foto, opgenomen in het dossier als div/02. Ik meen dat ik dat uur in de bosjes bij de sparren rechtsboven op

18


de foto heb doorgebracht. Op een kopie van deze foto, die aan dit proces-verbaal wordt gehecht, zal ik die plek met een pijl aangeven.’

Het was ‘het langste uur van zijn leven’, mag je veronderstellen, al klinkt dat misschien te prozaïsch, zeker voor iemand als Volkert. Zijn ledematen waren in ieder geval behoorlijk stijf geworden tijdens het wachten en de vochtige kou van de aarde kroop langzaam maar zeker in zijn lijf. Fysiek was Volkert zeker in staat om nog uren zo te blijven zitten. Hij was taai, hij gaf niet snel op. Maar het was niet ondenkbaar dat zijn volharding zich tegen hem zou keren, althans tegen zijn voornemen. Er zou een diepe rust over Volkert neerdalen, waardoor hij langzaam maar zeker in een staat van verdoving zou wegzinken. Geen gedachten meer, geen verlangens of wensen, maar ‘het absolute niets’. Hij zou Fortuyn vergeten. Na een tijdje zou Volkert merken dat het donker was geworden, dat de uitzending voorbij was en dat de auto’s waren vertrokken. Er zou niets anders op zitten dan naar huis te gaan en het leven dat hij voor een paar uur in de steek had gelaten weer op te pakken. Zijn afwezigheid zou geen consequenties hebben. Volkerts verblijf op het Mediapark, op 6 mei 2002, zou niets meer zijn dan een rimpeling in de oceaan, een boom die omvalt in het bos, de vleugelslag van een vlinder. Alleen hij zou de waarheid kennen over de niet-gebeurtenis van die middag. Hij zou er nooit over spreken met anderen en zijn geheim meenemen in het graf. Aan de andere kant was net zo goed mogelijk dat Volkert tijdens dat uur tussen de struiken steeds meer overtuigd raakte van zijn besluit. Ja, hoe langer hij wachtte, hoe meer het hem toescheen dat het plan onomkeerbaar was. Volkert was doelbewust een weg ingeslagen en met elke minuut die verstreek had hij minder tijd om op zijn schreden terug te keren. Het was alsof iemand uit de verte een bal naar hem toe-

19


schoot, een bal die na een paar stuiten meter voor meter in zijn richting rolde. Hij kon ervoor kiezen zich om te draaien en weg te lopen, maar met zijn ogen bleef hij de bal volgen, terwijl hij van binnen een instinctieve drang voelde opborrelen om straks op een geweldige manier uit te halen. Alle opgebouwde spanning moest en zou dadelijk culmineren in een daverend klapstuk. Wie was hij om de belangrijkste wet van het drama te tarten? Niemand zat te wachten op een anticlimax. Bovendien, Fortuyn zelf was de grootste dramaturg van allemaal; iedereen kon zien dat hij rechtstreeks aanstuurde op een ‘grande finale’. Nog steeds schalden de geluiden van de uitzending over het parkeerterrein: de diepe stem van de presentator, de hoge uithalen van Fortuyn, de muzikale intermezzo’s. Maar als Volkert zich concentreerde, kon hij ook het drukke verkeer horen op de Insulindelaan en het geritsel van de wind door de bladeren. Het was een mooie dag. Van de lijsttrekker wist hij praktisch niets. Volkert had geen idee of de ouders van Fortuyn nog leefden, of hij broers of zussen had, vrienden die om hem gaven, een minnaar misschien. Hij kende Fortuyn slechts zoals heel Nederland Fortuyn kende: een wandelend uitroepteken, een man die met zijn optredens een permanent uithangbord voor zichzelf was. Zelfs hier, tussen het groen van het Mediapark, viel er niet aan hem te ontsnappen. Je kon proberen om je er voor af te sluiten, maar daarmee kwam aan de woordenstroom uit het 3fm-gebouw geen einde. Zijn stem was helder, welluidend en licht geaffecteerd. Fortuyn kon hem buigen in alle gewenste richtingen: vleiend, boos, nichterig, enthousiast, vrolijk, ernstig, bedroefd… als een professioneel acteur paste hij volume en kleur aan bij elke stemmingswisseling, zodat hij klonk als een man die zichzelf volledig onder controle had. Het was zijn stem die Volkert ergerde.

20


2

‘Herkenning’ is een geheimzinnig mechanisme. Soms lijkt het alsof mensen een speciaal zintuig ontwikkelen voor al die personen met wie ze kortere of langere tijd in aanraking zijn geweest. Dat heeft niets te maken met bovennatuurlijke gaven, maar gewoon met de onvermoede capaciteiten van oog en brein. Zijn vrienden en bekenden zagen in ieder geval meteen dat hij het was. Op die eerste foto’s van de arrestatie viel zijn gezicht niet te onderscheiden, maar blijkbaar hadden ze genoeg aan een achterhoofd, een deel van een schouder, een bepaalde houding. Het beeld van de man die door drie politieagenten tegen de grond werd gedrukt en vervolgens geboeid werd afgevoerd, stelde zich razendsnel in verbinding met die ogenschijnlijk inwisselbare details, beelden van mensen die zich onbewust maar voorgoed in een geheugen hebben genesteld. Hij was het. Volkert. Zijn portret – een bijna tien jaar oude foto – dat niet veel later op de voorpagina van De Telegraaf verscheen, maakte een onsympathieke indruk. De kleine, kille ogen, de babyachtige, gladde huid, het dunne en zo te zien schaars wordende hoofdhaar, de norse, wantrouwende uitdrukking, de mottige trui, waarvan de kraag nog net zichtbaar was; alles aan Volkert bevestigde het beeld dat van hem werd geschetst. Er was geen twijfel mogelijk: dit was de ‘fanatieke milieuactivist’, de man die de held van honderdduizenden Nederlanders op brute wijze had weggenomen. Maar neemt u even een paar seconden de tijd om u voor te stellen wat ‘het publiek’ zou zeggen als de krant bij vergis-

21


sing, door een wonderlijke speling van het lot, niet het portret van Volkert maar een van uw minder favoriete pasfoto’s zou hebben afgedrukt. Zou men zeggen: dit kan hem niet zijn? Of zou men, integendeel, bevestigend knikken? Natuurlijk, het kan niet anders! Die vreemde bril, die slappe kin, dat lage voorhoofd, die flaporen, die valse glimlach. Het is hem, geen twijfel mogelijk. Mensen die de geschiedenis niet kennen, zouden bij een foto van Josef Stalin kunnen denken aan een vriendelijke oom, zo een die na het middageten altijd een tukje doet in zijn stoel. Adolf Hitler zou men kunnen aanzien voor een gedistingeerde hoofdmeester, bij Saddam Hoessein denken sommigen misschien wel aan een automonteur. En Volkert? Medewerker van het secretariaat van de gemeente Nijmegen. Jurist bij de rechtswinkel van Winterswijk. Bibliothecaris in Leeuwarden. Gewoon het zoveelste lid van het maatschappelijk middenkader, ergens in de provincie. Iemand die zich nergens over opwindt, nooit stemt en in de zomer gaat wandelen in het Harz-gebergte. Wat men achteraf ook bedenkt bij zijn portret, met zijn voorkomen maakte hij nooit veel indruk. Volkert was klein van stuk, had een bleke huidskleur en kleedde zich onopvallend, althans voor het milieu van professionele activisten, ambtenaren en studenten waar hij in verkeerde. In gezelschap leek hij bijna weg te vallen tegen de achtergrond, zo weinig uitgesproken was zijn verschijning. Bij veel mensen die hij in de loop der tijd tegenkwam, met wie hij had samengewerkt, die bij dezelfde bijeenkomsten waren als hij, was hij grondig uit het geheugen gewist. Wie Volkert alleen van gezicht kende, kende hem niet. In het beste geval bleef het beeld hangen van een vlakke, vluchtige persoonlijkheid. Daarbij was Volkert ook nog eens vroeg kalend – zijn woeste, rossigblonde krullen begonnen al uit te vallen toen hij begin twintig was. Hij kreeg door dat snel dunner wordende hoofdhaar een zekere schraalheid over

22


zich, iets waar zijn veganistische dieet misschien wel aan bijdroeg. ‘Ik heb erover nagedacht welke kleding ik zou aantrekken op 6 mei 2002. Ik heb kleding aangetrokken die niet opvallend was, waarbij ik dan met name denk aan de jas. Ook de pet en de zonnebril heb ik gedragen om niet herkend te worden. Dat mijn jas aan 2 zijden draagbaar is, heeft voor mij geen rol van betekenis gespeeld. Als getuigen hebben verklaard dat mijn postuur de indruk gaf dat ik meerdere lagen kleding droeg, dan weet ik niet hoe dat komt. Ik had geen extra kleding aan.’

Een enkele kennis uit Wageningen kon, ondanks de schok, nog wel iets komisch ontdekken in de eerste beelden en ooggetuigenverslagen van de arrestatie. Bomberjack, houthakkershemd, spijkerbroek, dat kon bijna niet missen: alleen in stadjes als Wageningen liepen ze er nog zo bij, de vertegenwoordigers van de softe sector, de bureaucraten van de welzijnsindustrie. Je zou bijna denken dat er speciale winkelketens bestonden voor gesubsidieerde weldoeners uit de provincie. Tel de Gelderse Vallei, milieubewustzijn en de landbouwuniversiteit bij elkaar op en je krijgt iets vormeloos en flets, dat zeker tien jaar achter het heersende modebeeld aanloopt. Bij nader inzien had hij zich dus toch vergist in zijn kledingkeuze. Een outfit waarmee hij in Wageningen niet uit de toon zou vallen, viel in een conservatief omroepdorp als Hilversum juist op. Het contrast met Fortuyn kon bijna niet groter zijn. Het Italiaanse pak, het maatoverhemd, de manchetknopen, de schril afstekende das… Waarschijnlijk had die stropdas meer geld gekost dan de hele garderobe van Volkert bij elkaar. Een aan twee zijden draagbare jas kan van pas komen voor iemand die tijdens een eventuele aftocht snel van gedaante wil verwisselen. Maar de officier van justitie besteedde veel uitvoeriger aandacht aan de bivakmuts, die de politie in Volkerts jaszak had gevonden. 23


Mr. Plooy: ‘Hij had een bivakmuts in zijn jaszak. Bij de rechter-commissaris wilde hij daarover, op advies van zijn raadsvrouwe, niets zeggen, terwijl hij voor het overige zo open was. Pas recent verklaarde hij dat hij deze muts uitsluitend tegen de kou in zijn bezit had; geen echte reden om dat niet al meteen bij de rechter-commissaris te zeggen, dunkt mij. Ik vond het plotselinge zwijgen daarover verdacht.’ (Uit het requisitoir van officier van justitie Koos Plooy, uitgesproken op 1 april 2003 tijdens de strafzaak tegen Volkert van der Graaf. Alle citaten van Plooy zijn uit dit requisitoir afkomstig.)

Maar Plooy is nog niet klaar. Hij wil de intuïtieve associatie van een bivakmuts met criminaliteit en met duistere, ondergrondse zaakjes volledig uitbuiten voor de rechtbank. Mr. Plooy: ‘Van der G. heeft verklaard dat hij die ’s avonds op 5 mei uit de beige koffer had gehaald, samen met zijn pistool. Op 6 mei rond 18.00 uur had hij zich niet opvallender kunnen gedragen dan met een bivakmuts over zijn hoofd, dus het is niet waarschijnlijk dat hij deze muts bij zich had met het oog op de aanslag. Het was een mooie dag, die 6e mei […]. Volgens mij is het waarschijnlijker dat je een bivakmuts hebt om te dragen tijdens het donker, om nooit herkenbaar te zijn, en is het ook waarschijnlijker dat verdachte vergeten is deze muts uit zijn jaszak te verwijderen, dan dat hij de muts voor alle zekerheid bij zich had.’

Nu lijkt de officier van justitie zich te vergalopperen. Waarom is het ‘niet waarschijnlijk’ dat Volkert de bivakmuts bij zich had ‘met het oog op de aanslag’? De bedoeling van deze passage zit diep verborgen in het vervolg van het requisitoir. Plooy insinueert dat de bivakmuts is gebruikt bij een ‘voorverkenning’ van het Mediapark, de avond van 5 mei of de ochtend van 6 mei. Hij heeft daarvoor ook een paar kleine aanwijzingen.

24

Wat bezielde Volkert van der G_Wat bezielde Volkert van der G :50 Pagina 1. wat bezielde volkert van der g.?

Recommend Documents