Wang Faedah Menurut Perspektif Islam dan Alternatif Pelupusan Wang Faedah Muhamad Muda Abdullaah Jalil
Universiti Sains Islam Malaysia www.usim.edu.my
Seminar Kefahaman Pengurusan Kewangan Islam Jabatan Wakaf, Zakat & Haji, Jabatan Perdana Menteri 30 Oktober 2007 JWZH, Putrajaya
Agenda Pembentangan • • • • • • •
Pengenalan Sistem kewangan Islam Punca dan pengagihan dana menurut perspektif Islam Perspektif Islam terhadap wang faedah (bunga) Pengurusan dana dari sumber haram Isu dan penyelesaian Rumusan dan penutup
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
2
Pengenalan • Sistem kewangan yang mantap adalah amat penting bagi mengembangkan lagi keupayaan, kekuatan dan memperkasakan umat Islam. • Harta sebagai sumber kewangan boleh disifatkan sebagai harta halal atau haram tertakluk kepada kaedah pemilikan dan punca harta tersebut. • Harta yang diperolehi secara batil atau wang faedah (bunga) yang bersifat riba’ dianggap haram. • Harta yang haram harus dijadikan harta awam dan ditadbirkan oleh pemerintah mengikut syariat.
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
3
• Adakah harta dari sumber haram boleh dimanfaatkan bagi memperkasakan kedudukan ekonomi dan kesejahteraan umat Islam? • Apakah jalan-jalan yang selari dengan syariat berkaitan dengan pemilikan, pengurusan dan pelupusan harta dari sumber haram?
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
4
Rangkakerja Pengurusan Harta Awam: Perspektif Islam Harta Awam Harta Halal
Harta Haram
Pengurusan Harta Awam
Gembeling Tabung Dana Agih Dana Musnah MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Infaq
Simpan
Pelupusan Wang Faedah
Kembalikan 5
Sistem Kewangan Islam • Sistem kewangan Islam (SKI) merujuk kepada mekanisme bagi mengembeling dan menyalurkan dana dalam masyarakat agar ekonomi umat Islam terus berkembang. • Sistem ini harus memberikan manfaat dan menjadi sebagai salah satu faktor penting dalam menentukan keselamatan, keselesaan dan kesejahteraan umat Islam. • Sistem ini harus berjalan secara adil dengan mengambilkira keperluan, kedudukan dan keupayaan ahli masyarakat yang berbilang dengan mengiktiraf bahawa Allah menjadikan manusia itu ada yang kaya dan miskin, kuat dan lemah, serta sempurna dan kekurangan. MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
6
Prinsip Sistem Kewangan Islam Muamalat Perhubungan antara Manusia-Manusia
Idarah Mencapai kecekapan dan keberkesanan
Berpandukan Syariah, Undang-undang dan Akhlak
Siasah
Ijtima’i
Tijarah
Hubungan antara Pemimpin dan Pengikut (Rakyat)
Kebajikan Sosial (Memenuhi Keperluan, Tanpa Untung)
Bermotif Untung (Memenuhi Kehendak)
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
7
MODEL SISTEM KEWANGAN ISLAM – ALIRAN DANA SUMBER
DANA ZAKAT
SALURAN
PENGIMBANG
INSTITUSI PENGURUSAN ZAKAT
AGIHAN 8 ASNAF
CUKAI: KHARAJ, JIZYAH, ‘USHUR SADAKAH NADZHAR
INSTITUSI MAL
WAKAF
PELABURAN - REAL - PASARAN MODAL
PUSAKA
AMANAH TABUNGAN PERMODALAN
NEGARA (KERAJAAN)
INDIVIDU PERNIAGAAN
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
KEBAJIKAN PERLINDUNGAN
INSTITUSI/DIWAN PEMBANGUNAN EKONOMI UMMAH
KEMUDAHAN AWAM & AGAMA KESELAMATAN KEAMANAN PENDIDIKAN KEILMUAN KESIHATAN PERUBATAN REZAB
INSTITUSI PENGURUSAN RISIKO (TAKAFUL) INSTITUSI KEWANGAN BUKAN PERBANKAN INSTITUSI PERBANKAN
Pelupusan Wang Faedah
KEADILAN SOSIAL & EKONOMI
8
Punca dan Pengagihan Dana • Islam menetapkan punca-punca yang sahih dalam pemilikan harta: – Berdasarkan kepada faktor-faktor yang harus seperti jual-beli, hadiah, sedakah, upah, warisan dan seumpamanya.
• Pengagihan dana juga jelas dan banyak di sentuh dalam al-Quran.
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
9
Sumber Dana Pemodal/Peyumbang Dana • Kerajaan – – – –
Kutipan hasil, cukai dan sebagainya Penerbitan Matawang Harta Keuntungan pelaburan
• Korporat – Keuntungan/Laba – Harta bersih
• Individu – Gaji & Upah – Harta terkumpul
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
10
Jenis-jenis Dana Dana Ijtima’i • Zakat. • Cukai: Kharaj, Jizyah, ‘Ushur. • Sadakah, Nadzhar, Wakaf, Pusaka. • Fai (harta rampasan) • Harta haram milik awam (?) Dana Tijari • Amanah. • Tabungan. • Permodalan/Pembiayaan. • Keuntungan/dividen MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
11
Pengagihan Dana – Mengikut Fungsi (Jalan-jalan belanja menurut Islam - maslahah) • Kebajikan dan Sosial: – Orang tua, anak yatim, kurang upaya, ibu tunggal – Asnaf zakat (mereka yang berhak). – Al-Maa’uun 107:1-7; Al-Anfaal 8:41;
• Kemudahan Awam: – Perhubungan, keagamaan, kelesaan (subsidi). – Al-Baqarah 2:195; Al-Balad 90:4
• Keselamatan dan Keamanan: – Ketenteraan (Kepakaran, Persenjataan dan kelengkapan) – Ketenteraman awam, perlindungan bencana dan musibah – Quraish 106:1-4
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
12
• Keilmuan: Pendidikan dan pelajaran – (Al-Quran: Al-Alaq 96:1-5)
• Makanan dan perlindungan – (Al-Quran: Al-Maa’uun 107: 3)
• Kesihatan dan Perubatan – (Al-Quran: Al-Muddathir 74:4)
• Rezab:
– Perlindungan tanpa duga, kemelesetan – Yusof 12:46-49 – Kisah Abd Rahman Ibn Auf
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
13
Agihan Dana Mengikut Perspektif Gelagat Manusia • Keperluan (Necessities – Daruriyyat) – ‘Must have’
• Kehendak Kemudahan/Keselesaan (Conveniences – Hajiyyat) – ‘Good to have’
• Kehendak Kemewahan (Refinement – Tahsiniyyat) – ‘Nice to have’
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
14
Pengurusan Harta Dari Sumber Haram • • • •
Penilaian harta Pemulangan kepada pemilik asal Pihak bertanggungjawab Pilihan tindakan mengikut syarak
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
15
Pengurusan Harta Dari Sumber Haram • Penilaian harta • Pemulangan kepada pemilik asal • Pihak bertanggungjawab • Pilihan tindakan mengikut syarak
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
• Memastikan zat dan nilai. • Kekurangan nilai harus ditampung • Sekiranya bercampur harta haram dan halal, asingkan nilai haram. • Ijtihad nilai (al-ihtiyath) sekiranya nilai tidak dapat dipastikan.
Pelupusan Wang Faedah
16
Pengurusan Harta Dari Sumber Haram • Penilaian harta • Pemulangan kepada pemilik asal • Pihak bertanggungjawab • Pilihan tindakan mengikut syarak
• Pulangkan kepada tuannya yang asal atau waris. • Sekiranya pemilik adalah zalim dan ke arah kebatilan, maka belanjakan kepada kemaslahatan ummah (Sheikh Khalid al-Mahna – menyebut Imam Nawawi).
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
17
Pengurusan Harta Dari Sumber Haram • Penilaian harta • Pemulangan kepada pemilik asal • Pihak bertanggungjawab • Pilihan tindakan mengikut syarak
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
• Tanggungjawab adalah terhadap pemerintah – (pendapat Imam Nawawi, Imam Ghazali, Ibnu Muflih).
• Jika pemerintah salur melalui wakil, perlu salur kepada tempat yang betul. • Institusi (wakil) tersebut perlu mengikut syariah.
Pelupusan Wang Faedah
18
Pengurusan Harta Dari Sumber Haram • Penilaian harta • Pemulangan kepada pemilik asal • Pihak bertanggungjawab • Pilihan tindakan mengikut syarak
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
• Pandangan ahli sunnah wal-jamaah: infaq umum seperti sedakah atau tabarru’ umum untuk maslahah – asas dan keselesaan. • KFH: Tabarru’ umum tetapi bukan untuk masjid atau alQuran. • Ibnu Taimiyyah: tidak untuk individu; Tabarru’ umum (jambatan, jalanraya, dll) dan untuk pertahanan. Pelupusan Wang Faedah
19
Rangkakerja Pengurusan Harta Haram: Perspektif Islam Pengurusan Harta Haram
Agih Dana
Musnah
Simpan
Maslahan Umum
Infaq
Sadakah Umum
Kembalikan Sosial dan Fakir/Miskin
Jauhi Harta Haram MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Jihad di Jalan Allah
Salur Harta Haram kpd Halal Pelupusan Wang Faedah
20
Isu dan penyelesaian • Pengurusan kewangan Islam dalam konteks Malaysia – Sumber dana yang berbagai
• Kuasa dan tanggungjawab ke atas sumber dana awam – Peranan pemerintah – Peranan institusi kewangan Islam
• Wang yang disatukan (sumber halal dan haram) – Kaedah pengurusan yang telus
• Dual system – Sentiasa diperbandingkan – Pengurusan Islam perlu lebih mantap – telus, sistematik dan berjaya mencerminkan martabat Islam sebagai agama al-Falah. MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
21
Pengurusan Harta Awam • Fungsi – Gembeling – Agih
• Amalan terbaik (Best practice) – – – –
Penyelarasan Rekod dan pelapuran Syariah compliance Governans
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
22
Kerangka Model Institusi Pengurusan Harta Awam: Tingkat kewibawaan organisasi melalui pendekatan “Amalan terbaik” BADAN PENGURUSAN HARTA AWAM
BAHAGIAN KUTIPAN
MB Muda & Abdullaah@USIM2007
JAWATANKUASA PELABURAN
JAWATANKUASA AUDIT & PEMATUHAN
UNIT PELABURAN
UNIT SYARIAH DAN RISIKO
BAHAGIAN ICT
BAHAGIAN PENTADBIRAN AM
Pelupusan Wang Faedah
BAHAGIAN AGIHAN
BAHAGIAN KHIDMAT PELANGGAN
23
Rumusan dan Penutup • Islam menekankan kesejahteraan ummah bukan sahaja akhirat tetapi juga dunia (Quran. Al-Qasas:77). Kesejahteraan melalui kekuatan ekonomi, siasah, ijtima’iyah yang dilandasi kekuatan spiritual dan mental. • Pengurusan kewangan – dari semua sumber – perlu diuruskan dengan mantap agar sumber tidak beku malah terus berkembang melalui sistem agihan yang kemas mengikut syarak. • Wang haram yang menjadi milik awam, khususnya jumlah yang besar dan dapat dimanfaatkan, perlu diurus secara amalan terbaik bagi manfaat umat Islam dan mencerminkan kemampuan dan kebijaksanaan pengurusan berlandaskan prinsip pengurusan Islam. MB Muda & Abdullaah@USIM2007
Pelupusan Wang Faedah
24