WADDEN. Springlevend. 5o jaar Waddenvereniging MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED. Eten van het wad Topkok kookt jubileum-menu

WADDEN Prijs: € 2,50 Jaargang 50, maart 2015

MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED

Springlevend

5o jaar Waddenvereniging Cadeau

voor leden

Bewaarboekje.met. de 16 mooiste.pagina's. uit 50 jaar.

Eten van het wad Topkok kookt jubileum-menu

Party-animals Feest in de dierenwereld

Stille krachten De onmisbare vrijwilligers

krachten

Roy Vrouwenvelder

5x portret

Renate de Backere

De stille

‘Ik stond op blote voeten water te scheppen in het Waddenhuis’

De Waddenvereniging heeft veel te danken aan de inzet van honderden vrijwilligers die op de achtergrond onmisbaar werk doen. Zij stellen hun kennis, tijd en enthousiasme ter beschikking om de Waddenzee te beschermen en behouden. Vijf van hen zetten we in het spotlicht. Tekst: Marrit van den Akker

Naam: Ittie Atema-de Vries

‘De gezelligheid en de zonsondergangen zijn goud waard’

Leeftijd: 72 jaar Vrijwilliger sinds: 2000 Naam: Mark van Kruining Leeftijd: 39 jaar Vrijwilliger sinds: 1999 Als noorderling was Mark van Kruining van kinds af aan bekend met de Waddeneilanden. Ook de Waddenvereniging was voor hem een begrip. Tijdens zijn studententijd in Wageningen, waar hij de studie Milieuhygiëne volgde, zag hij de oproep voor vrijwilligers van de Waddenvereniging. Zo kwam het dat hij binnen korte tijd werd geschoold tot wadgids bij de toenmalige W4 (de huidige

4

WEX, red.). ‘Het was zo bijzonder deel uit te maken van een groep die zichzelf in stand houdt door zelf scholingen te organiseren en kennis over te dragen. De passie die ik daar gezien heb is ongekend.’ Mark zat binnen de W4 in verschillende werkgroepen, maar zijn tijd bij de werkgroep Scholing was vooral memorabel. ‘Het was een goed op elkaar ingespeelde groep vrienden, die ook in de zomer met elkaar op de eilanden zat voor de excursies’, vertelt Mark enthousiast. Na enkele jaren kregen de wadgidsen van toen ‘serieuze’ banen en was er niet zo veel tijd meer over om actief te zijn voor de W4. ‘Wat ons op de eilanden altijd opviel, was dat er zo veel rommel op het strand lag’,

aldus Mark. Het vormde voor de vriendengroep de aanleiding om in 2008 de eerste editie van het WaddenWerkWeekend te organiseren. ‘Een grandioos succes!’, zegt Mark trots. De mooie momenten zijn talloos. ‘Alles wat ik doe en heb gedaan voor de Waddenvereniging vind ik leuk, maar het warme gevoel, de gezelligheid en de prachtige zonsondergangen zijn voor mij goud waard.’ Dit jaar draagt de oude groep de organisatie van het WaddenWerkWeekend over aan nieuwe vrijwilligers, maar Mark blijft deelnemen aan het weekend. In het dagelijks leven werkt hij bij de Unie van Waterschappen. Bovendien is hij vader van drie kinderen, die nu al net zo’n fan zijn van de eilanden als Mark zelf.

‘Hoe ik bij de Waddenvereniging ben gekomen? Dat is een beetje gek gegaan’, aldus Ittie. Ze vertelt dat ze in 1986 moest invallen voor een schoonmaakster die op het Waddenhuis werkte. ‘Ik wist op dat moment niks van de Waddenvereniging.’ Toch werd ze direct lid. ‘Want als je ergens werkt, dan moet je er ook achter staan.’ Ittie werd in vaste dienst genomen als ‘interieurverzorgster’ en zorgde dat het kantoor altijd spic en span was. ‘Ik kan je vertellen dat het veel werk was’, lacht Ittie, maar ze heeft er goede herinneringen aan. ‘Ik herinner me dat er ooit heel veel wateroverlast was. Secretaresse Fiene de Vreese en ik waren aan het eind van de middag

nog alleen op het Waddenhuis en we ontdekten dat de kelder vol water stond. We hebben toen emmertjes gepakt en het water in de tuin geloosd.’ Ittie vertelt dat het er vast hilarisch heeft uitgezien: ‘Ik stond op blote voeten en Fiene in haar nette damespakje.’ Rond het jaar 2000 werd het contract van Ittie niet verlengd. Toch wilde ze geen afscheid nemen van de Waddenvereniging. ‘Ik heb direct gezegd: ik blijf het hier schoonmaken en opruimen. Dat doe ik vrijwillig.’ Tot op de dag van vandaag is Ittie bijna dagelijks op het Waddenhuis, waar ze het magazijn bijhoudt, losse spullen opruimt, inkopen doet, de lunch verzorgt en helpt waar nodig. Ook heeft ze namens de Waddenvereniging op braderieën gestaan met een standje. ‘Ik doe het nog altijd met heel veel plezier en liefde. Ik ben dan ook “lid voor het leven’.’ > WADDENmagazine 1-2015 5

5x portret

De stille krachten

‘Een wadgids vormt de link naar de Waddenvereniging’

Naam: Floor Bokkes Leeftijd: 25 jaar

Naam: Paul Bockholts

Vrijwilliger sinds: 2008

Leeftijd: 72 jaar Vrijwilliger sinds: 2006

Floor Bokkes werd in 2008 actief als vrijwilliger bij de Waddenvereniging. Als eerstejaars student biologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, meldde ze zich aan bij de Werkgroep Excursies (WEX). Dit naar aanleiding van een oproep op de website van haar studievereniging. Maar de blonde bioloog is al vanaf haar geboorte verbonden met de Wadden: samen met haar ouders zeilt ze haar hele leven al langs de eilanden. Floor vertelt dat haar eerste kennismaking met de Waddenvereniging in de badkamer begon: ‘Bij het douchen legden we altijd een rood met blauwe ‘Wees wijs met de Waddenzee’-handdoek op de grond.’ Vanaf 2008 is Floor wadgids. Sindsdien gaat ze elke zomervakantie naar Terschelling voor het geven van excursies, samen met andere WEX-ers. ‘Ik ben gek op Terschelling’, vertelt Floor en ze legt uit dat ze daarom ook bestuurslid is geworden van de WEX en als een van de twee eilandcoördinatoren aan de slag ging. Dit deed ze samen met Joeri Lamers: ‘Floor is iemand die op een kritische, maar positieve manier bijdraagt aan de sfeer. Ze neemt verant6

woordelijkheid en kan daarnaast ook heel gezellig zijn.’ Na haar masteropleiding Marine Resource Management aan de Wageningen Universiteit is Floor aan de slag gegaan als projectmedewerker bij de educatieve Stichting ProSea. Voor de WEX is Floor sinds dit jaar (weer) actief in de werkgroep Scholing, die de training voor

nieuwe wadgidsen en bijscholing voor oudgidsen verzorgt. Floor ervaart zichzelf niet als een stille kracht: ‘Het werk als gids is een manier waarop ik mijn kennis en ervaring actief kan overbrengen aan iedereen die maar met me mee wil. Voor veel mensen zijn de gidsen een directe link met de Waddenvereniging.’

Paul Bockholts noemt zichzelf een techneut en is gespecialiseerd in rampenbestrijding. In het dagelijks leven houdt hij zich bezig met het verkeer, de binnenwateren, maar ook met de zee. Daardoor kwam hij er zo’n negen jaar geleden achter dat hij de kwetsbaarheid van de Waddenzee wilde verminderen. Op eigen initiatief schreef hij een brief aan de Waddenvereniging. ‘Ik wilde weten wat ik, met mijn achtergrond, op vrijwillige basis kon bijdragen aan die mooie vereniging, waar ik al jaren lid van was’, vertelt Paul. Hij kwam in contact met Ellen Kuipers, projectleider ‘Scheepvaartveiligheid en rampenbestrijding’ bij de Waddenvereniging. Sindsdien vormen ze een goed team. Paul: ‘Ellen neemt het initiatief en is een ambassadeur, ik ben haar steun voor de inhoudelijke kennis. Ik zie mezelf als een stille kracht.’ Ellen zegt over Paul: ‘Paul steunt mij al negen jaar door dik en dun en zijn kennis vult mijn ecologische kennis en boerenverstand op het gebied van rampenbestrijding in

‘Ecologisch spoorboekje is mijn hoogtepunt’

het waddengebied perfect aan.’ Samen met Ellen werkte Paul aan het dossier rampenbestrijding. In de loop der jaren zijn mooie resultaten geboekt, zoals de lancering van het ‘Ecologisch spoorboekje voor oliebestrijding in de Waddenzee’, dat de Waddenvereniging in 2013 samen met Rijkswaterstaat ontwikkelde. Mocht er bij

een incident olie vrijkomen in het waddengebied, dan zijn de gevolgen dramatisch. ‘Het boekje biedt een praktisch handvat bij oliebestrijding in het kwetsbare natuurgebied’, legt Paul uit. ‘De ontwikkeling van het boekje is wat mij betreft het hoogtepunt in mijn carrière als vrijwilliger bij de Waddenvereniging.’ > WADDENmagazine 1-2015 7

jaap booy

5x portret

De stille krachten

Naam: Rudy en Emmy de Hoog

‘Mooi, met een bus vol schoolkinderen op pad’

Leeftijd: 81 en 79 jaar Vrijwilliger sinds: oprichting van de Waddenvereniging ‘We begonnen als vrijwilliger bij de oprichtingsvergadering van de werkgroep Den Helder’, vertelt Rudy. ‘Maar we zijn al betrokken bij de Waddenvereniging sinds de oprichting’, vult zijn vrouw Emmy aan. Rudy beaamt dat en al gauw worden er heel veel herinneringen opgehaald door het echtpaar, dat al 50 jaar zijn trouwe dienst bewijst aan de vereniging. Emmy en Rudy zijn van alle markten thuis. Zo reden zij met een standje van de Waddenvereniging heel Noord-Holland door. ‘Met een hele groep gingen we op pad, met alle spullen en boekjes die de vereniging op dat moment verkocht en we gaven voorlichting over de werkzaamheden’, herinnert Rudy zich. Emmy vertelt dat ze het jammer vindt dat de waddenbus niet meer bestaat: ‘De bus is destijds gejat en het diorama vonden we terug in een sloot, heel treurig.’ Verder was Rudy wadgids, voorlichter voor de Historische Zeilvaart Harlingen namens de Waddenvereniging en zat hij in de ledenraad. ‘Vroeger hebben we ook nog meegedaan aan de manifestaties’, vertelt Emmy, die zichzelf in plaats 8

van huisvrouw liever ‘waddenvrouw’ noemt. De mooiste herinneringen koestert het echtpaar aan de tijd dat er een bus vol schoolkinderen door de kop van NoordHolland reed. ‘Dat heette ‘Het Wad in de klas’. De kinderen kregen dan een hele dag

les over de Wadden’, vertelt Rudy enthousiast. ‘Wij werden meegevraagd als de bus ook naar Texel ging, want daar gaf ik dan een wadexcursie’, legt Rudy uit. Ook Emmy vond dat een mooie tijd.

flora & fauna

Niels Kooyman/Buiten-Beeld

Ook de grote grazers in het waddengebied, zoals de wisent, genieten van de lente.

3

De veldleeuwerik geldt als icoon van de lente. Het mannetje van deze grondbewonende zangvogelsoort van open weilanden en heidevelden, heeft een opvallende baltsvlucht. Voor natuurliefhebbers belichaamt die de uitbundigheid van de lente. De mannetjesveldleeuwerik vliegt op mooie voorjaarsdagen steil omhoog tot een hoogte van wel honderd meter. Daarna laat hij zich schroevend omlaag parachuteren naar op de grond zittende vrouwtjes. Tijdens de vlucht zingt hij onophoudelijk een muzikaal rollend en tjirpend lied. Pas vlak voor het landen bij een vrouwtje zwijgt de veldleeuwerikman. Minder feestelijk is, dat het al langer niet goed gaat met de veldleeuwerik en andere leeuweriksoorten in Nederland, waarschijnlijk door veranderingen in de landbouw.

Dansende spreeuwenwolken, huppelende koeien, vrolijk gekleurde vissen en vogels, de waddennatuur ziet er soms feestelijk uit. Maar vieren dieren ook echt feest? Journalist Marcus Werner duikt in het leven van 7 party-animals. Tekst: Marcus Werner

12

Weide als balzaal

1

Koeien die na een winter op stal voor het eerst weer het weiland in mogen, huppelen en springen naar buiten. Een vrolijk gezicht. Het meest lijkt het gedrag van de volwassen koeien op dat van de kalfjes die zij ooit waren. Kalveren en veel andere jonge zoogdieren vertonen spelgedrag, en ook de jongen van diverse vogelsoorten lijken te spelen. Bij vissen, reptielen en nagenoeg alle ongewervelde dieren is spel afwezig. Biologen zien in spelgedrag verschillende functies. Het kan een rol vervullen in het oefenen van voor het latere leven belangrijke spieren en hersenfuncties, maar ook kan het van belang zijn in het aanleren van sociaal gedrag en het bepalen van de sociale rangorde. Aannemelijk lijkt het dat koeien met hun gehuppel spieren losmaken en mogelijk ook rangordes opnieuw vaststellen. Een feestelijk gevoel moet het wel geven in koeienbreinen, de stal verlaten voor al dat malse gras.

2 Marc Guyt/Agami

Feest beesten

wikipedia

Zang en dans

Vrolijk kostuum

Het mannetje van de pitvis, een in de Waddenzee vrij algemene bodembewonende vis, is eens per jaar onmiskenbaar feestelijk gekleurd. In de baltstijd heeft de mannetjespitvis blauw en geel gemarmerde wangen, een felblauwe zijstreep en blauw en geel gestreepte rugvinnen die als vlaggen overeind staan. Het blauw licht haast als neonlicht op. Zijn feestkostuum heeft alles te maken met de paring. Het mannetje probeert daarmee het vrouwtje te verleiden om haar eieren bij hem af te zetten, waarna hij ze kan bevruchten. De feestelijke pitvis is een voorbeeld van seksuele selectie. Dat is het mechanisme waarmee bij veel mannelijke diersoorten de felle kleuren, tekeningen en andere lichaamsornamenten tot stand komen. Mannetjes met de felste kleuren of de meest uitgebreide ornamenten, krijgen doorgaans de meeste paringen. Dat ook bij mensenfeesten seksuele selectie een rol speelt, valt moeilijk te ontkennen.

WADDENmagazine 1-2015 13

14

7

Wervelende luchtshow De schrijvende en dichtende bioloog Dick Hillenius opperde in de jaren tachtig van de vorige eeuw, dat spreeuwen een soort ‘feest’ vieren. De meeste biologen lachten hem uit. Volgens de moderne gedragsbiologie, die diergedrag uitlegt in het licht van Darwins evolutietheorie, moet alle gedrag een evolutionair voordeel opleve-

ren. Gedrag zomaar voor de ‘lol’ past niet in die visie. Bovendien valt lastig wetenschappelijk vast te stellen of dieren plezier hebben. Maar wanneer je een grote groep onrustig fladderende en voortdurend kwebbelende spreeuwen ziet, is het goed voor te stellen dat ze een feestje vieren.

Lust voor leven

Als dolgedraaide dansers krioelen zij rond, vlak onder het wateroppervlak. Borstelwormen, de biologische groep van wormen waarbij ook de zeeduizendpoten horen, planten zich op een bijzondere manier voort. Vlak voor het paaien in de lente, meestal direct na volle maan, veranderen de doorgaans over de bodem kruipende of in holletjes levende wormen in een zwemmende vorm. Het langgerekte lichaam kort zich in en looppoten veranderen in platte zwempoten. Tijdens donkere nachten zwermen bij veel soorten de mannetjes en vrouwtjes naar het wateroppervlak. De vrouwtjes zetten hun eieren af en de mannetjes stoten, al rondjes draaiend om de vrouwtjes, hun sperma uit. Sommige borstelwormen geven hierbij licht, wat een feeëriek effect heeft. Zeeduizendpoten in de Waddenzee doen niet aan deze zogeheten ‘epitoke’ levensfase. De tot veertig centimeter lange en vaak in mosselbanken levende zager wel, al zijn het bij deze soort alleen de mannetjes die de zwemmende vorm aannemen. ron offermans buitenbeeld

4

Marcel van Kammen/Moments of nature

Veel vissoorten springen compleet het water uit om aan jagende roofvissen te ontsnappen. Toch staan biologen perplex van het regelmatige springen van sommige vissen. De diklipharder, een algemene zomergast in de Waddenzee, is zo’n springkampioen die zich op warme zomermiddagen en -avonden herhaaldelijk uit het water lanceert. Rovers lijken als verklaring onwaarschijnlijk, want in de Waddenzee ontbreken roofvissen die een volwassen harder aankunnen. Ook van zeehonden is niet bekend dat zij jagen in de bovenste waterlaag. Het zich ontdoen van luizen, een andere verklaring die door visbiologen is geopperd, lijkt weinig steek te houden, want dan zouden veel meer vissoorten moeten springen. Een interessante theorie is dat harders tijdens de sprong lucht happen om een duikklokachtige luchtbel in de zwemblaas aan te vullen. Daarmee overleven zij in het zuurstofarme water waarin zij op algen foerageren. Maar toch lijkt het met die sprongen alsof zij ook iets te vieren hebben - jump up!

Bij mensenfeesten hoort onlosmakelijk het ‘netwerken’, het opdoen van contacten die van belang kunnen zijn voor een geslaagde carrière. Feesten zijn er dus niet alleen voor de lol, maar ook voor het opdoen van informatie die van levensbelang kan zijn. Biologen vermoeden dat gezamenlijke roestplaatsen van vogels een soortgelijke rol spelen bij het uitwisselen van voor de overleving belangrijke informatie. Veel wadvogels komen tijdens hoogwater in grote aantallen samen op zogenoemde hoogwatervluchtplaatsen. Volgens studies van vogelbiologen van zeeonderzoeksinstituut NIOZ op Texel, lijken kanoetstrandlopers op hun hoogwatervluchtplaatsen van elkaar te kunnen afkijken welke dieren de beste voedselplekken hebben ontdekt op het wad. Kanoetstrandlopers moeten na het vullen van hun maag de gegeten schelpdieren enige tijd verteren. Vogels die vroeg aankomen op de hoogwatervluchtplaatsen ‘verklappen’ zo dat zij schelpdierrijke stukken wad hebben gevonden, is het idee. Door de volgende laagwaterperiode achter die dieren aan te vliegen, kunnen groepsleden van die kennis profiteren.

henk postma

flora & fauna

marcel van kammen

Jump, jump

Feestgedruis

en ook nog ...

Kleurrijke kwelder Niet alleen dieren tonen hun fraaiste kleuren, ook kwelderplanten doen dat. Het is een feest voor het oog, wanneer in het late voorjaar de kwelder paars kleurt van bloeiende lamsoor. Eind juni, begin juli verschijnen de prachtige paarse bloemschermen van de lamsoor, een typische plant van de lage kwelder die nog af en toe bij extra hoog water onder loopt. Planten in deze zone van de kwelder kunnen een voor de meeste planten dodelijk zoutgehalte aan, en lamsoor is geen uitzondering. De plant scheidt overtollig zout uit via speciale zoutklieren aan de onderkant van de bladeren, waarvan de dichtheid kan oplopen tot meer dan zeshonderd klieren per blad. Op zonnige dagen schitteren de bladeren door aan de klieren hangende zoutkristallen. Wie denkt met lamsoor een feestmaal aan te richten, komt bedrogen uit. De zeegroente die als ‘lamsoor’ wordt verkocht, is eigenlijk een zeeaster. Echte lamsoor (statice) is niet eetbaar. WADDENmagazine 1-2015 15

titus reith

ColumnArjan Buiten, in het waddengebied, lopen je gedachten minder snel vast, meent Arjan Berkhuysen, directeur van de Waddenvereniging.

Dank ‘Binnen maken we de problemen, buiten lossen we ze op.’ Dat vind ik nou een mooie quote. Hij komt van Jaap, staatsbosbeheerder op Terschelling. ‘Als we met eilanders in een zaaltje gaan zitten en zeggen hoe we de duinen anders gaan beheren, stuiten we op weerstand. Als we met eilanders in de duinen lopen en bespreken waar we tegenaan lopen bij het beheer, hebben we zo een gedragen, goede oplossing te pakken’, vertelt Jaap. De eilanders kennende kan ik me dat helemaal voorstellen. Maar er zit nog meer waarheid in die quote. Binnen zitten we meestal ‘in ons hoofd’ en bedenken we de grootste problemen. Als we naar buiten kunnen, met de natuur en ruimte om ons heen, lijken die problemen vaak ineens veel minder groot. Een goeie wandeling vol rust, ruimte en natuur maakt je hoofd leeg. Je gedachten lopen minder vast.

16

In Nederland hebben we behoorlijk veel ‘buiten’ in ons waddengebied. Ha! Dat we dit hebben in zo’n klein, druk land is niet vanzelfsprekend. Vijftig jaar lang hebben mensen er voor geknokt, vaak vol enthousiasme, maar soms ook in vervelende situaties. Al die tijd was er steun van leden, donateurs en andere gevers. Al die jaren zijn er een heleboel bestuurders geweest die hun nek hebben uitgestoken en, tegen de tijdgeest in, hebben gekozen voor waarden die niet strookten met gangbare economische belangen. Het zijn al die mensen die ik wil bedanken. Bedankt voor het behoud van het wad, zodat het niet is ingepolderd. Bedankt voor het behoud van mooie kwelders, stilte en een vrijwel lege horizon. Bedankt voor alle voorlichting, die ons heeft bijgebracht dat hier iets bijzonders is. Dank voor buiten!

WADDENmagazine 1-2015 17

Jubileumboek met

€ 5,korting

50-jarig jubileum Waddenvereniging

Van bedreigde zee tot werelderfgoed ‘Er zijn mensen die, nadat ze met de boot op een van de Waddeneilanden zijn aangekomen, een paar danspassen maken. Alsof ze het moment van aankomst willen vieren. De bijzonderheid ervan benadrukken. Het “vieren van de Wadden” begint feitelijk al eerder, bij het opstappen op een van de veerdiensten vanuit de havens van Den Helder, Harlingen, Holwerd of Lauwersoog om de Waddenzee over te steken naar de eilanden.’ Tekst: Hans Revier

Deze woorden openen het boek De kleuren van het wad, dat verschijnt ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de Waddenvereniging. De ondertitel Van bedreigde zee tot Werelderfgoed symboliseert de kern van dit fraai geïllustreerde en rijk gedocumenteerde boek. De Waddenvereniging is opgericht in 1965 als geëngageerd antwoord op de verregaande plannen om een deel van de Waddenzee in te polderen. Met de beroemde slagzin ‘Wees wijs met de Waddenzee’ werd het gebied op de kaart gezet. Waar nu de Waddenzee met zijn beweeglijke getijdenstromingen voor rijke, onvervangbare en prachtige natuur zorgt, moesten strakke polders komen met eentonige aardappelakkers.

waar land en water elkaar ontmoeten, is door de inzet van hartstochtelijke natuurliefhebbers, waddenkenners en wetenschappers gered. De 50-jarige geschiedenis van de Waddenvereniging biedt een fascinerend inzicht in de ontwikkeling van de natuurbescherming in Nederland. Gedegen wetenschappelijk onderzoek steunde de inzet van de Waddenvereniging om kamerleden, politici, lokale bestuurders en andere betrokkenen ervan te overtuigen dat de waarde van de Waddenzee onontbeerlijk en noodzakelijk is. De vereniging vervulde een voortrekkersrol als het gaat om overtuigingskracht, inzet en betrokkenheid om kwetsbare natuurgebieden te beschermen.

Hartstocht en wetenschap

In De kleuren van het wad beschrijft Kester Freriks de geschiedenis van een halve eeuw Wadden en Waddenvereniging aan de hand van verhalen van tal van >

De unieke noordelijke archipel van eilanden en droogvallende platen, van dynamische stromingen en paradijselijke werelden 18

Visionaire gedachten

WADDENmagazine 1-2015 19

henk postma

Jubileumboek met

€ 5,gkortin

betrokkenen. Hij gaat het wad op met de vereniging De Vrije Wadlopers, hij noteert de bevindingen van de oprichter van de Waddenvereniging Kees Wevers en de huidige directeur Arjan Berkhuysen tijdens een spectaculaire tocht over het wad langs Terschelling. Hij ontmoet waddenbeschermers en wadminnaars van het eerste uur. Ook stuit hij op conflicten van toen, waarbij de emoties nog steeds hoog oplopen. Dat hoort allemaal bij een boek over de Wadden dat mensen aanspoort en inspireert tot hevige gevoelens en boeiende, soms zelfs visionaire gedachten.

Wie is…

Een onbekende film gevonden

Kester Freriks (1954) is schrijver van romans, essays en natuurboeken, waaronder Vogels kijken. Alle driehonderd Nederlandse vogelsoorten; Verborgen wildernis. Ruige natuur en kaarten in Nederland. Hij is verbonden aan de cultuurredactie van NRC Handelsblad en volgt al meer dan dertig jaar het Oerol Festival op Terschelling. Hij geeft jaarlijks rondleidingen tijdens de Kunstmaand Ameland. In 1982 werd hij bekroond met de Van der Hoogt-prijs voor literatuur.

Dit boek maakt duidelijk dat de Wadden niemand onberoerd laten. Tot de legendevorming behoort het verblijf van Godfried Bomans en Jan Wolkers in de jaren zeventig op Rottumerplaat. Nooit eerder werd zo schitterend vastgelegd hoe spannend en dreigend een eenzaam avontuur op het wad kan zijn. In het archief van de Waddenvereniging stuitte de auteur op een onontdekt scenario van Bert Haanstra over de Wadden. Dit scenario inspireert cineast Ruben Smit, bekend van De Nieuwe Wildernis, tot een nieuwe film. Ook krijgt voor het eerst het ‘geheime, verborgen eiland Wieringen’

zijn rechtmatige plaats als parel in de kroon van de Waddeneilanden.

De ultieme bekroning Kester Freriks gaat uitvoerig in op beroemde platen als de Razende Bol en snelstromende geulen als de Helsdeur tussen Den Helder en Texel. Met vogelliefhebbers kijkt hij naar de vogels, met wetenschappers duikt Freriks onder water op zoek naar de kleinste organismen die op de wadbodem leven en met deskundigen bestudeert hij de altijd weer veranderende wereld van stuifduinen en waterstromingen. Verder verdiept hij zich in de keur aan kunstzinnige activiteiten op de Waddeneilanden: theater- en muziekfestival Oerol op Terschelling, Into The Great Wide Open op Vlieland, Kunstmaand Ameland en het Internationaal Kamermuziekfestival Schiermonnikoog bekoren jaarlijks vele duizenden bezoekers. Het boek is geïllustreerd met historische kaarten, foto’s en archiefmateriaal. De kleuren van het wad is een onmisbare gids voor iedereen die geïnteresseerd is in het waddengebied. Het eindigt met de triomf van de Waddenvereniging, een grootse en terechte bekroning: in 2009 roept UNESCO de Waddenzee uit tot Werelderfgoed.

20

Vervloek me, vliespotige krijsende engel, belaag me. Hoe walgelijk ook het slijk de einder moet bereikt. Het wassen begint er, het beter tij. Van kindsbeen, van huis uit is mij ingefluisterd: op water lopen kan, voor wie bereid is om de zee te drinken.

uit: Anneke Brassinga: ‘Verschiet’, 2001. In mei 2015 wordt het totale oeuvre van Anneke Brassinga bekroond met de uitreiking van de P.C. Hooft-prijs.

Bestel nu al! Het jubileumboek is een initiatief van de Waddenvereniging, De Culturele Onderneming en uitgeverij Koninklijke Van Gorcum en verschijnt op 12 juni 2015. Lezers van het WADDENmagazine kunnen het boek nu al voor een speciale prijs (€ 19,95 i.p.v € 24,95) bestellen. Geef uw gegevens door op www.waddenvereniging.nl/ jubileumboek en het boek wordt zo spoedig mogelijk na publicatie aan u verzonden.

Wadloper en meeuw

De kleuren van het wad. Van bedreigde zee tot Werelderfgoed. Jubileumuitgave ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Waddenvereniging. Auteur: Kester Freriks. Vormgeving: André Diepgrond, In Ontwerp, Assen. 240 bladzijden. ISBN 9789023253990.

EPT

EC

ma W

A

DDENR

Kraakverse kokkels In 2012 opende meesterkok Marco Poldervaart zijn restaurant ’t Havenmantsje. In het markante pand pal aan de haven van Harlingen, proef je in de gerechten de wind, het water en het wad. Marco werkt graag met waddenproducten en speciaal voor het WADDENmagazine stelt hij een jubileum menu samen. Tekst: Marco Poldervaart foto's: Dorus Breidenbach

Kokkels à la Provençale

Om het gerecht af te maken

Sambal

Tomatencompote

2 chilipepers, fijngesneden 2 tenen knoflook, fijngesneden 70 gram zonnebloemolie 70 gram tomatenpuree 2 rode uien, gesnipperd 3 sjalotten, gesnipperd sap van ½ limoen rasp van 1 limoen

½ ui, fijngesneden 1 teen knoflook, geperst 1 takje tijm, rozemarijn en oregano olijfolie 1 dl droge witte wijn 1 blik tomaat in blokjes (200 gram) 20 gram suiker 30 gram sambal (zie recept hiernaast)

• Doe de chilipepers, knoflook en de zonnebloemolie in een kom en maal deze fijn met de staafmixer. • Fruit deze massa zachtjes aan. • Voeg daarna de tomatenpuree toe en laat een kwartier sudderen. • Doe de gesnipperde rode ui en sjalot erbij en laat het geheel nog een uur langzaam garen. • Breng op smaak met zout en verfris met het sap en de rasp van de limoen.

• Zet de ui, knoflook en het kruidenmengsel aan in de olie. • Blus met de witte wijn en laat die volledig inkoken. • Voeg de tomatenblokjes, suiker en de sambal toe. • Laat een uur zachtjes koken. • Mix de compote met de staafmixer en breng op smaak met zout.

22

250 gram kokkels olijfolie 1 teen knoflook, geperst witte peper uit de molen 1,5 dl droge witte wijn • Was de kokkels goed in ruim water. • Bak ze in olie zeer kort aan. • Voeg het geperste teentje knoflook toe en kruid met peper. • Blus met de witte wijn, doe een deksel op de pan en laat de schelpjes nog een halve minuut garen.

Afwerking peterselie, gehakt rucolablaadjes • Voeg nu 150 gram tomatencompote bij de schelpjes en schud een paar maal op zodat de tomatenjus lekker om de kokkels heen zit. • Werk af met gehakte peterselie en rucolablaadjes.

wadlekker

rco's

Nieuwe serie

Kokkels De Waddenzee is een topplek voor het vinden van kokkels. Kokkels leven in de wadbodem. Met hun sifons (zuigbuisjes) halen ze plankton van de bodem en uit het water. Kokkels zitten boordevol voedingsstoffen en dus energie. Daarom zijn ze een belangrijke voedselbron voor wadvogels, zoals de kanoetstrandloper of de scholekster. Sinds het stoppen van de mechanische kokkelvisserij zijn er weer volop kokkels in de Waddenzee. Goed nieuws voor de vogels, maar ook voor mensen die van lekker eten houden. Lokale vissers brengen de handmatig gevangen kokkels naar mijn thuishaven Harlingen. Bijna alle kokkels worden geëxporteerd naar Spanje, waar ze een geliefd onderdeel zijn van tapas of paella. Ik vind het logisch om kokkels uit de Waddenzee in mijn restaurant te gebruiken. Want dit mooie, pure product leent zich uitstekend voor een tapasgerecht. Schelpjes in witte wijn, tomatencompote en knoflook. Eenvoudiger kan niet. De smaak van de saus met het kookvocht, de kraakverse kokkels en dan het eten zelf: de schelpen leegslurpen, je vingers aflikken, het brood in de saus dopen en tot de laatste druppel de smaken van de Waddenzee oplepelen… WADDENmagazine 1-2015 23

Deining

marcel van kammen

www. wadden vereniging .nl

Tekst: Jojanneke Drijver, Ester Kuppen, Anne Nippel, Hans Revier, Auke Wouda

henk postma

De Waddenvereniging praat u bij over acties en actuele zaken rond het behoud van het waddengebied. Vaker waddennieuws ontvangen? Een abonnement op de digitale nieuwsbrief is gratis: www.waddenvereniging.nl.

Waterschapsverkiezingen Op 18 maart 2015 zijn er verkiezingen voor de Provinciale Staten en tegelijkertijd voor de besturen van 22 van de 23 waterschappen in Nederland. Deze verkiezingen zijn belangrijk voor het waddengebied. De waterschappen beheren alle dijken in het gebied, ook de dijken aan de wadkant van de Waddeneilanden. Bij dijkversterkingen bepalen de waterschappen welke dijken er komen: gewone ouderwetse dijken of dijken die beter is aansluiten bij de natuurlijke situatie. Waterschappen zijn ook belangrijk voor de relatie met het omringende land. Denk bijvoorbeeld aan visinlaten of een zo natuurlijk mogelijke overgang tussen riviertjes en beken met

42

de Waddenzee, zoals bij de Westerwoldse Aa in Groningen. Kortom, het werk van de waterschappen heeft invloed op de waddennatuur. Via deze verkiezing kun je zorgen dat de waterschappen voldoende rekening houden met de natuur, want in 22 waterschappen doet Water Natuurlijk mee aan de verkiezingen. Water Natuurlijk - geen politieke partij - is zo’n tien jaar geleden opgericht om de belangen van natuur en milieu binnen de waterschappen te behartigen en wordt gesteund door veel natuur- en milieuorganisaties. Meer info: www.waterschappen.nl of www.waternatuurlijk.nl.

Samenwerken aan een gezonde Eems De Waddenvereniging gaat niet in beroep tegen de vaargeulverdieping Eemshaven Noordzee. De afgelopen tijd is door bedrijven, overheden en natuurorganisaties in het programma ‘Economie en Ecologie in balans’ een begin gemaakt met de noodzakelijke verbetering van de kwaliteit van de Eems. De Waddenvereniging heeft besloten dat voortbouwen op deze samenwerking de beste manier is om de Eems weer gezond te maken. De Eems is er slecht aan toe. Door jarenlange verdiepingen, inpolderingen en rechttrekken zijn de stromingen veranderd. De Eems is hierdoor veel te troebel en deels zuurstofloos geworden. Onder deze slechte omstandigheden kan de natuur niet goed meer uit de voeten. De Waddenvereniging heeft in 2007 met de campagne ‘Red de Eems!’ deze problematiek op de agenda gezet, wat heeft geleid tot meer kennis van de problemen, diverse onderzoeken, pilots en plannen voor verbetermaatregelen. Zo is de basis gelegd voor een door Nederland en Duitsland gedragen pakket maatregelen, inclusief afspraken over de uitvoering.

Zorgen om grutto’s Sinds 1990 neemt het aantal rosse grutto’s sterk toe in de Nederlandse Waddenzee. De rosse grutto broedt in Noord-Scandinavië en Siberië, en overwintert als trekvogel zowel in Afrika als in de Waddenzee. De aantallen langs de OostAtlantische trekroute nemen echter af. Langs de kust in Afrika, maar ook dichter bij huis zoals in Denemarken, Duitsland en Engeland worden minder vogels waargenomen. In Nederland prefereren de rosse grutto’s de oostelijke Waddenzee. Het beschikbare voedsel, vooral wormen, speelt daarbij een grote rol. Maar ook in de westelijke Waddenzee worden steeds

meer rosse grutto’s waargenomen. Die grote aantallen betekenen niet automatisch dat het goed gaat met de populatie. De afname in landen buiten Nederland kan betekenen dat daar de gebieden in kwaliteit sterk zijn afgenomen. Harde uitspraken zijn daarover niet te doen, omdat de voedselsituatie onvoldoende is onderzocht. Met de in Nederland broedende gewone grutto gaat het slecht. Van deze karakteristieke weidevogel zijn in het afgelopen jaar te weinig jongen opgegroeid om de populatie op peil te houden. Er werden ongeveer 4600 jonge grutto’s geteld, terwijl er 10.000 nodig zijn om de popu-

latie stabiel te houden. De oorzaak wordt gezocht bij het aanhoudende warme weer, waardoor het grasmaaien al in april startte en er nog vele maairondes volgden. Bij iedere maaironde gaan er nesten verloren en sterven er opgroeiende kuikens die nog niet kunnen vliegen. Vogelbescherming Nederland is zeer bezorgd over de afname van de grutto en vraagt de provincies te kiezen voor een beheer dat de afname kan stoppen of zelfs tot een toename kan leiden. Meer informatie: www.redderijkeweide.nl.

WADDENmagazine 1-2015 43

Jubileumalbum

Nationale Postcode Loterij

In de prijzen Tijdens het Goed Geld Gala van de Nationale Postcode Loterij op 26 januari in het DeLaMar Theater in Amsterdam, ontving de Waddenvereniging het fantastische bedrag van € 500.000,-. Mede dankzij deze loyale steun van de Postcode Loterij, die vanaf 1997 de vereniging met substantiële bedragen ondersteunt, kan de Waddenvereniging zich blijven inzetten om het waddengebied zo goed mogelijk te bescherming.

Kolencentrale op stoom De kolencentrale van RWE/Essent in de Eemshaven komt al aardig op stoom, maar de rechtszaak over de natuurbeschermingswetvergunning is nog steeds niet afgerond. De Waddenvereniging hoopt dat de Raad van State de nieuwe vergunningen vernietigt. Die zijn in 2013 afgegeven, omdat de Raad van State had geoordeeld dat er fouten zaten in de eerdere vergunningen. In een tussenuitspraak heeft de Raad van State geconstateerd dat de vergunningen voor de kwik-

44

emissie en de stikstofdepositie, die de centrale veroorzaakt, nog niet kloppen. Daarover wordt nu verder gediscussieerd. RWE/Essent mag zijn centrale ondertussen wel aanzetten, evenals die gebouwd mocht worden. Als de Raad van State uiteindelijk oordeelt dat de natuurbeschermingswetvergunningen niet in orde zijn, kan het zijn dat RWE/ Essent zijn investering in rook op ziet gaan, een risico dat bewust genomen is door te bouwen zonder definitieve vergunningen.

renate de backere

Deining

Wij zijn in de archieven gedoken om herinneringen op te halen aan acties, verhuizingen, vrijwilligers, bussen, hoog bezoek, kortom alles over 50 jaar Waddenvereniging. Wij zijn ook zeer benieuwd naar uw belevenissen met de Waddenvereniging en ontvangen graag uw foto’s, verhalen en anekdotes. Uploaden kan via www.waddenvereniging. nl/jubileumalbum, per e-mail naar [email protected] of per post: Postbus 90, 8860 AB Harlingen.

Waddenwijsheid Welke beestjes krioelen in het waddenzand? Welke stormen zijn het gevaarlijkst voor de waddenkust? Welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd? En hoe oud wordt een zwaardschede? De antwoorden op deze en vele andere vragen vind je in Meer Waddenwijsheid, een uitgave van de Waddenacademie in samenwerking met de Waddenvereniging en Ecomare. Het rijk geïllustreerde boekje bevat een selectie van artikelen die eerder zijn gepubliceerd in de wekelijkse en toegankelijk geschreven rubriek WadWeten op de websites van de Waddenacademie en de Waddenvereniging. Het boek is een vervolg op het in 2010 verschenen Waddenwijsheid. Het beschrijft hoe de wetenschap steeds weer nieuwe kennis over de Waddenzee boven water brengt. Ook laat het zien waarom de bescherming ervan onverminderd onze aandacht verdient en waarom het verwerven van kennis op volle kracht door moet gaan. Meer Waddenwijsheid, Uniepers Uitgevers, ISBN 9789087410230, € 12,90

De Waddenvereniging houdt deze zomer voor de derde keer de Werelderfgoedweken, waarbij je op bijzondere manieren het wad kunt ervaren. Dit jaar is er extra aandacht voor licht en duisternis. Leer navigeren op de sterren of overnacht op een klassiek zeilschip tijdens Midzomernacht. En samen met de wadloopgidsen van De Vrije Wadlopers organiseren we maar liefst drie actieve en avontuurlijke tochten in het waddengebied: we lopen naar Rottumeroog, doorkruisen wad, duin en strand van Schiermonnikoog tijdens het Rondje Wad en maken midden in de nacht wandelend de oversteek naar Ameland. De werelderfgoedexcursies worden begeleid door ervaren gidsen en aangeboden in samenwerking met lokale ondernemers. De meeste excursies bieden we tussen half juni en half september slechts eenmalig aan. Meld je dus snel aan voor unieke belevenissen als een yogasessie op een drooggevallen wadplaat en oesters zoeken en proeven tijdens Dagje Oesterman. Boek nu al via www.werelderfgoedweken.nl.

Werelderfgoedweken vol licht en duisternis WADDENmagazine 1-2015 45

Frank petersen

interview

PvdA-Kamerlid Lutz Jacobi:

‘De Wadden hebben een eigen aanpak nodig’ De afgelopen vijftig jaar waren talloze politici vaak persoonlijk betrokken bij de Waddenzee. Het bijzondere karakter van het gebied raakt bestuurders zoals Jan Terlouw, Pieter Winsemius én ook Lutz Jacobi. Als Tweede Kamerlid volgt zij namens de PvdA de Wadden op de voet. Een gesprek over zoutwinning, de bakfiets en lokale visserij. Tekst: Frank Petersen

Bakfiets ‘Voordat ik in de Tweede Kamer kwam was ik als directeur van de GGD in Fryslân vaak op de eilanden. Maar mijn waddenliefde is al van ver daarvoor. Die ontlook op Ameland, waar ik als puber tijdens vakanties kwam. Samen met vriendinnen uit Katlijk gingen we op de fiets naar de camping op Ameland. Ik reed op zo’n bakfiets. Ach, dat was misschien wel ver, maar wij waren meiden uit het dorp en dat deed je gewoon. Later studeerde ik gezondheidskunde op de lerarenopleiding Ubbo Emmius. Daar had ik een biologiedocent, Dick Jongman, die ons meenam naar Schiermonnikoog en de Zwarte Haan om kokkels en nonnetjes uit te graven. Toen is bij mij het idee gerijpt van een andere wereld. Je stapt van de wal af en je komt in een heel andere belevingswereld. Natuur! Ruimte! Door hem leerde ik de bijzondere natuur kennen. Dat gaf weer een extra

46

dimensie. Dat het mooi is wist ik al, maar dat die natuur ook heel kwetsbaar kan zijn heb ik me toen heel goed eigen gemaakt.’

Waddenwoordvoerder ‘In november 2006 werd ik Kamerlid. Dat was nog bij Wouter Bos en ik wilde woordvoerder Wadden worden. Dat lukte, niemand anders wilde de Wadden. Veel mensen wilden de zorg of sociale zaken, maar dan zit je elkaar vaak alleen maar in de weg en trek je als nieuwkomer vaak aan het kortste eind. Dat had ik nu niet. Het eerste wat ik als Kamerlid heb gedaan is het hele waddengebied bezoeken met een clubje partijgenoten. We spraken op de eilanden met eilanders over wat er volgens hen nodig is om de Wadden sterk te houden. Mijn stijl is om met de mensen te werken en dan aan de >

WADDENmagazine 1-2015 47

Lutz in het kort Lutz Jacobi (1955) is een geboren Friezin en woont in het Friese dorp Wergea samen met haar vriend Koos. Ze studeerde aan de Groninger Lerarenopleiding Nederlands en Gezondheidskunde. Na haar studie werkte ze bij de GGD. Ze begon als gezondheidsvoorlichter over aids en klom op tot directeur van de GGD Fryslân. Sinds 2006 zit zij in de Tweede Kamer voor de Partij van de Arbeid. Voor die fractie is zij woordvoerder Water, Deltaprogramma en Waterkwaliteit. Lutz Jacobi werd landelijk bekend in 2012, nadat ze zich verkiesbaar stelde om partijleider te worden. In november 2013 stemde zij als enige lid van haar fractie tegen de aanschaf van de Joint Strike Fighter.

48

slag te gaan in Den Haag. Die tour leverde me veel contacten en kennis op. Daarmee heb ik mijn eerste Waddenpuntenplan gemaakt, dat ik gebruikte als leidraad voor mijn inzet als Kamerlid. Mijn allereerste echte politieke resultaat als nieuw Kamerlid was dat de reddingshelikopters op de eilanden vanaf Vliegbasis Leeuwarden behouden bleven. Ook de Waddentoets uit 2008 is een resultaat dat ik belangrijk vind. Nieuwe regels moeten nu getoetst worden op ongewenste extra zware nadelen voor deze regio. De Wadden hebben gewoon een eigen aanpak nodig, een soort status aparte. Hier moet je samenwerken en niet concurreren. Jarenlang knokte ik voor behoud van de bemensing op de vuurtorens en dat is gelukkig ook geslaagd!’

Zoutwinning ‘Ik ben tegen zoutwinning en ik ben ook altijd tegen geweest. In het waddengebied moet je gepaste industriële activiteit hebben. Dat is dit niet. Ik vind zout ook niet van groot nationaal belang. Het bedrijf is een zoutbedrijf en natuurlijk vinden zij zout van heel groot belang. Het moederbedrijf (het Duitse K&S, red) staat verderop in Duitsland en stort een deel van zijn gewonnen zout ook weer rechtstreeks in de Eems. Dus waar zijn we hier mee bezig? Voor de manier van zoutwinning op deze plek moet je op zoek naar alternatieven. Het is politiek gezien van groot belang dat we de Mijnwet wijzigen. Dat heb ik in 2011 al geprobeerd, maar verloren. Er is nog steeds geen omgekeerde bewijslast voor mijnbouwbedrijven om aan te tonen dat mijnbouw zonder schade kan. Belachelijk. Zorg ervoor dat bedrijven de Wadden niet kapot maken, maar er juist iets aan toevoegen.’

Nationaal park ‘Zeven ministeries, zes eilanden, drie provincies, 29

gemeenten, die rimram aan bestuurlijke toestanden is niet vol te houden. Hier lopen we al jaren over te jeremiëren. Wat je vooral moet doen is eenduidige regie. Rijk en regio moeten zich wel beiden verantwoordelijk blijven voelen. Maar laat ze één beheerder maken, want dat is het allerbelangrijkste. Het Rijk moet zich juist niet terugtrekken. Dat kan helemaal niet, omdat je hier te maken hebt met Europese beschermingsregels waar de nationale overheid verantwoordelijk voor is. Provincies kunnen het natuurbeheer uitstekend doen, maar de nationale overheid moet verantwoordelijk blijven voor het beleid. Een nationaal park zoals de Duitse Waddenzee zou ik hier ook wel willen. Maar daar heb je wel draagvlak voor nodig en een grote meerderheid ziet dat nu nog niet zitten. Het past hier heel goed en wat mij betreft is dat nog niet afgeschreven.’

Het water krabbelt op

treiniging Protest tegen olieveron in Groningen.

Beleving ‘Een goed idee vind ik bijvoorbeeld de lokale vismarkt in Wieringen. De visserij moet dienend zijn aan de omgeving: kleinschalig, oude vangtechniek, aanleveren direct aan de haven met lokale vismarkten. Voor al die vissers zou je eigenlijk in een keer één vergunning moeten krijgen. Dat scheelt bureaucratie, het past bij de Wadden en dat is ook echt toekomstgericht. Toen ik begon in de Tweede Kamer stonden natuur en vissers nog lijnrecht tegenover elkaar. Dat is nu anders en dat vind ik mooi. Iedereen snapt nu veel beter waar het hier om gaat: beleving! Keihard polariseren werkt niet meer. De tegenmacht van clubs als de Waddenvereniging blijft echter onontbeerlijk en geeft kansen aan mensen die brood zien in kleinschaligheid. Dat is hard nodig want als we allemaal gaan doen wat past binnen het gebied, zal het hier nog veel mooier zijn.’

50 jaar wetenschap Deel 1

Vervuild water Water is een belangrijk element in het waddengebied. De Waddenzee zelf natuurlijk, maar ook slenken, plassen en slootjes. In de afgelopen vijftig jaar heeft het water er zwaar onder vuur gelegen. Mede dankzij de Waddenvereniging wordt het water steeds iets schoner. In de komende drie edities blikken we verder terug op het werk van de Waddenvereniging. Tekst: Marcus Werner

Een woeste Waddenzee bij Lauwersoog. WADDENmagazine 1-2015 49

henk postma

wetenschap

interview

‘Zorg dat bedrijven de Wadden niet kapot maken, maar er juist iets aan toevoegen’

henk postma

wetenschap

Grootschalige bossterfte door zure regen bleef uit, maar het watermilieu had wel te lijden van het zuur

Actie tegen lozingen bij Delfzijl.

50

‘Het regent zwavelzuur’, dat stond boven een artikel in het eerste nummer van 1979 van het Waddenbulletin, de voorganger van het WADDENmagazine. Het stuk beschreef op alarmerende toon de verwachte gevolgen van de onverminderde uitstoot van zwavelen stikstofoxiden. Destijds braakten fabriekspijpen en auto-uitlaten massaal deze verbrandingsgassen uit. De ontdekking dat zulke zwavel- en stikstofverbindingen hoog in de atmosfeer met water en zuurstof reageren tot zwavel- en saltpeterzuur (zeer sterke zuren), om vervolgens in regen weer op land en water neer te dalen, deed milieubeschermers vrezen voor het ergste. Net als in meren in NoordScandinavië, waar extreem hoge zuurgraden werden gemeten en intussen geen vis meer te vinden was, zou ook in Nederland het land- en watermilieu ernstig onder de ‘zure regen’ gaan lijden. Zure regen werd een hype in de vroege jaren tachtig van de vorige eeuw. Helemaal nadat in 1981 een Duitse wetenschapper waarschuwde voor het grote ‘woudsterven’, het op grote schaal afsterven van bomen door zure regen. Die grootschalige bossterfte bleef uit, maar het watermilieu had wel degelijk te lijden van het zuur. Zo verdwenen onder meer de bijzondere ecosystemen van natte duinvalleien. Hetzelfde gold voor de kalkarme vennen in het waddengebied. Dergelijke milieus zijn extra gevoelig voor verzuring door een gebrek aan kalk, dat de effecten van verzuring gedeeltelijk opvangt. Zeldzame planten, vissen en andere waterorga-

nismen stierven door de verzuring, maar ook door het onder invloed van de zure omstandigheden vrijkomen van voor waterleven giftig aluminium uit de bodem. Al pakte zure regen niet uit als de enorme milieuramp die was voorspeld, alle aandacht voor de zuren uit de lucht leidde er wel toe dat fabrieken werden uitgerust met rookgasontzwavelingsinstallaties. Ook kregen auto’s door de invoering van katalysatoren veel schonere uitlaatgassen. In 2010 was de verzuring van het watermilieu met de helft afgenomen, een belangrijke voorwaarde voor het herstel van kalkarme ecosystemen.

Protest tegen smeerpijpen Vanaf het bestaan van de Waddenvereniging is er veel aandacht voor het lozen van afvalwater. De gevaren daarvan zijn ook reëel. Het Waddenbulletin stond tussen 1965 en 1970 vol met onheilspellende foto’s van schuimende Groningse kanalen, veroorzaakt door afvalwater, afkomstig uit de aardappel-, suiker- en strokartonfabrieken. In 1969 werd de beruchte ‘smeerpijp’ in gebruik genomen, die afvalwater van de suikerfabriek in Hoogkerk bij de stad Groningen tot zo’n anderhalve kilometer buiten de dijk in de buurt van Noordpolderzijl bracht en direct in de Waddenzee loosde. Halverwege de jaren zeventig werd een tweede smeerpijp aangelegd, die afvalwater uit aardappel- en strokartonfabrieken in Oost-Groningen loosde in de Eems bij Delfzijl. Het grootste probleem van de smeerpijpen: de geloosde smurrie van organisch afval. Dat is weliswaar afbreekbaar en op zich niet giftig, maar de afbraak door zuurstofverslindende bacteriën

Donkere wolken pakken zich samen boven Engelsmanplaat

maakt het water in de buurt van de pijpen door zuurstofgebrek onleefbaar voor nagenoeg al het andere waterleven. Jarenlang waarschuwde de Waddenvereniging voor de gevolgen van de smeerpijpen en ze bleven ertegen protesteren toen ze er eenmaal lagen. Het door milieuclubs voorgestelde alternatief van ‘zuivering aan de bron’ kreeg gaandeweg voet aan de grond, waardoor het geloosde afvalwater steeds schoner werd. Beide smeerpijpen liggen er nog, maar worden als gevolg van sterk verbeterde zuiveringstechnieken en het sluiten van de meeste fabrieken nauwelijks gebruikt.

Besmeurde vogels Stijgende welvaart en technologische ontwikkelingen in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, maakten het leven aangenamer voor de mens. Auto’s zoefden over de wegen, plastic gebruiksvoorwerpen rukten op en voor elk kwaaltje werd een geneesmiddel gemaakt. Water vormde een ideale afvoerput voor het afval van die welvaartsmaatschappij: onbruikbaar geworden, ge-

morste of overbodige olieproducten konden handig in zee uit zicht verdwijnen en rivieren verdunden de giftige bijproducten van de plastic- en geneesmiddelenindustrie en brachten die naar zee.Toch bleken olielozingen minder onzichtbaar dan gehoopt door kapiteins van schepen, die resten stookolie in zee lieten lopen. De gevolgen werden snel zichtbaar: met olie besmeurde zeekoeten, jan-van-genten en eidereenden spoelden in steeds grotere aantallen dood of stervend aan. Door verkleving door olie verliezen vogelveren hun waterdichtheid en isolerende eigenschappen. Instinctief probeert een vogel de veren schoon te poetsen en krijgt daarmee giftige bestanddelen van de olie binnen. Vooral vogels die op zee drijven zijn daarom vaak slachtoffer van olie.

50 jaar wetenschap Deel 1

Vervuild water

Olievervuiling drastisch gedaald Ook schepen die olie vervoeren lijden soms schipbreuk. De eerste grote ramp met een tanker was in 1967, toen de Torrey Canyon voor de Engelse zuidkust aan de grond liep. Duizenden tonnen olie stroomden in zee. Ruim dertigduizend vogels, vooral > WADDENmagazine 1-2015 51

henk postma

wetenschap

Tussen 1970 en 2011 daalde het aantal olie-incidenten met 90 procent. Het aantal vogelslachtoffers daalde mee

Fietstocht tegen de vervuiling van de Rijn.

50 jaar wetenschap Deel 1

Vervuild water

52

alken en zeekoeten, vonden de dood. In het waddengebied vond in 1969 een ramp plaats met een grote, waarschijnlijk geloosde, olievlek voor de kust van Terschelling. Minstens twintigduizend zeevogels stierven, waarvan meer dan de helft eidereenden. Het waddengebied is extra gevoelig voor olievervuiling, omdat olie zich op droogvallende platen over een groot oppervlak kan verspreiden en mosselbanken en waddieren kan vergiftigen. Actievoerders brachten in 1969 met een bakfiets Terschellingse vogelslachtoffers naar het Binnenhof, om de politiek te confronteren met de gevolgen van olievervuiling. De Waddenvereniging zou nog vele jaren strijden tegen olie in zee. De schepen werden veiliger en het toezicht nam toe. Hoewel olielozingen nog steeds plaatsvinden en scheepsrampen nooit zijn uit te sluiten, daalde tussen 1970 en 2011 het aantal olieincidenten met 90 procent. Het aantal vogelslachtoffers daalde mee.

Chemische cocktail Voor industrieën langs de Rijn, van Zwitserland tot Nederland, was het tot ver in de jaren tachtig de normaalste zaak van de wereld om in de rivier te lozen. Ook landbouwgif kwam via regenwater in de Rijn terecht. Het Rijnwater loopt in noordoostelijke richting weg langs de Nederlandse kust en een groot deel stroomt via het Marsdiep de Waddenzee in. Dat er zo een cocktail van gevaarlijke che-

mische stoffen in de Waddenzee terecht kwam, bleek uit wetenschappelijk onderzoek in 1964. Landbouwbestrijdingsmiddelen als DDT, dieldrin en endrin hoopten zich via het water op in visetende vogels op het wad. Sterns vielen zomaar dood uit de lucht. Lood, kwik en andere zware metalen namen na het verbieden van DDT-achtige stoffen rond 1980 hun plaats in. Kwik ontregelt de voortplanting van wadvogels en lood verstoort de zuurstofopname van allerlei dieren, bleek uit studies tussen 1981 en 1985. Ook zoutlozingen uit Franse kalimijnen in de Rijn vervuilden tot ver in de jaren tachtig het Noordzee- en Waddenzeewater.

Mysterieuze zwarte vlekken Ondanks het stopzetten van de jacht op zeehonden, bleef het aantal gewone zeehonden in de Waddenzee dalen. In 1978 werd met 450 dieren een dieptepunt bereikt. De reden achter het mysterieuze uitblijven van herstel van de zeehondenpopulatie werd ontdekt via onderzoek, dat in 1986 werd afgerond: zeehondenmoeders kregen door watervervuiling geen jongen meer. PCB’s, onder meer gebruikt als koelvloeistoffen, bleken de grootste boosdoeners. Vanaf circa 1990 verbeterde de waterkwaliteit door het terugdringen van lozingen in de Rijn, maar zogeheten ‘diffuse bronnen’ van schadelijke chemicaliën bleven zorgen baren. Een voorbeeld is het op schepen en jachten gebruikte anti-aangroeimiddel TBT, waarvan wulken steriel worden. Zelfs gunstige stoffen bleken schadelijk te kunnen zijn voor het waddenmilieu. De zogeheten ‘black

Jan-van-gent, slachtoffer van de olievervuiling.

spots’, mysterieuze zwarte vlekken die tegen het eind van de jaren negentig opdoken op het drooggevallen wad, bleken te wijten aan plaatselijke zuurstofloosheid dat alle bodemleven doodde. Door een overmaat aan fosfaat en nitraat, essentieel voor de groei van de zwevende algen die in zout en zoet water aan de basis van de voedselketen staan, groeide dit fytoplankton zo explosief, dat het zuurstof voor ander leven wegkaapte. Ondanks fosfaatvrije wasmiddelen en andere maatregelen om stikstof en fosfaat uit het watermilieu te houden, blijft een overmaat aan voedsel (eutrofiëring genoemd) tot op de dag van vandaag een probleem. In de Eems-Dollard vormt eutrofiëring, naast zeer veel zwevend slib in het water door voortdurend baggeren en ingrepen in de rivier, een dodelijke combinatie die grote delen van de rivier de Eems levenloos houdt. Het water van de Wadden is nog niet van de verpestende invloed van de mens af. Volgende keer in ‘50 jaar wetenschap’: Effecten van de visserij op de natuur van de Waddenzee.

Nieuwe bedreiging: plastic soep De kranten staan er de laatste jaren bol van: de gigantische drijvende eilanden van plastic afval, die door oceaanstromingen bijeengebracht worden en die op verschillende plekken in de wereldzeeën zijn te vinden. Ook in de Noordzee drijven grote hoeveelheden plastic. Zeevogels als de Noordse stormvogel zien drijvend plastic aan voor voedsel en eten het op. Dode stormvogels blijken

flinke hoeveelheden plastic in hun maag te hebben, zo ontdekten Nederlandse zeebiologen. Plastic in vogelmagen vergaat niet en verkleint de ruimte voor voedsel waardoor dieren verhongeren. Nog meer zorgen voor het zeemilieu baren piepkleine plastic bolletjes. Die ontstaan na verwering van in zee drijvend plastic. Ook speciaal gemaakte plastic ‘nanodeeltjes’, die onder andere in cosmetica worden

gebruikt, komen in het water terecht. Uit onderzoek blijkt dat zulke deeltjes, tot duizendmaal kleiner dan het fytoplankton, alomtegenwoordig zijn in zee en overal in de voedselketen opduiken. Dat microscopisch plastic afval schadelijk is voor het leven in zee is duidelijk. Maar hoe schadelijk precies en waarom, dat zijn vragen die wetenschappers nog moeten beantwoorden.

WADDENmagazine 1-2015 53

NIOZ

'In 1985 schepte ik mijn eerste emmer waddenwater.' Links van Katja Philippart staat NIOZonderzoeker Gerhard Cadée.

Passie voor het wad Volgens Katja Philippart

Op de zeilboot van haar ouders raakte Katja Philippart (1960) verknocht aan het zeemilieu. Op Texel doet ze onderzoek aan microalgen en probeert ze te doorgronden hoe het waddensysteem werkt. Als directielid van de Waddenacademie wil ze de kloof tussen wetenschap en beleid slechten.

De onzichtbare wereld van de microalg Klein, kleiner, kleinst

Kiezelwieren of diatomeeën

Tekst: Hans Revier

‘Met mijn ouders maakte ik al vroeg lange zeiltochten. Zo hebben we in de Biesbosch gevaren toen daar nog eb en vloed voorkwam. Ook kozen we vaak het ruime sop van de Noordzee en de Waddenzee. Heel bijzonder vond ik het droogvallen. Het water dat verdwijnt en de verborgen wereld van het wad die verschijnt. Die natuurlijke rijkdom fascineerde me. Ik koos voor een praktische opleiding en studeerde biologie aan de Wageningen Universiteit. In eerste instantie deed ik onderzoek op land en in zoet water, maar het zoute water bleef trekken. Toen ik de kans kreeg mee te helpen aan onderzoek aan waterplanten in De Bol, een brak natuurgebied op Texel, greep ik die. In 1985 schepte ik daar een eerste emmer waddenwater, vlakbij de plek waar ik nu al jaren woon. Ik liep vervolgens stage op het NIOZ en deed later op Texel en Terschelling promotieonderzoek aan zeegras.’

De schuimalg vormt kolonies

Fytoplankton (microalgen in het water) is belangrijk voedsel voor zoöplankton (onder meer microscopisch kleine kreeftjes en larven van schelpdieren) en voor de wormen en schelpdieren, zoals mosselen die op de wadbodem leven. Het microfytobenthos (microalgen op de wadplaten) wordt begraasd door verschillende soorten wormen, schelpdieren en vissen, zoals harders en zelfs door vogels, waaronder de bergeend. De diatomeeën of kiezelwieren vormen een speciale groep binnen de microalgen. Ze hebben een extern skelet van kiezel dat als doos en deksel in elkaar past. Kiezelwieren die op de bodem leven, kruipen bij laag water naar de oppervlakte en kunnen, zeker in het voorjaar, de wadplaten bruin kleuren. NIOZ

‘Sinds 1994 werk ik op het NIOZ waar ik onder meer verantwoordelijk ben voor NIOZ

54

Meting vanaf de steiger

de metingen vanaf de NIOZ-steiger in het Marsdiep. Sinds 1974 meten we daar dagelijks de temperatuur, het zoutgehalte en de troebelheid van het water. Ook nemen we monsters van het fytoplankton, dat zijn microscopisch kleine algen. Met zo’n langdurige meetreeks kunnen we veranderingen van jaar tot jaar volgen. Ook al zijn die algen prachtig om te zien, ik ben zeer verknocht aan het ontrafelen van de processen die aan de ongelooflijke rijkdom van het waddensysteem ten grondslag liggen. Vooral de primaire productie - al die verschillende soorten microalgen die onder invloed van zonlicht en voedingstoffen in het water groeien en als voedsel dienen voor zoöplankton en schelpdieren - want die fungeert als motor voor dat systeem.’

Licht bepaalt de algengroei ‘Van de veranderingen die we in de loop van de tijd meten en de verklaringen die we daarvoor vinden, kan ik echt lyrisch worden. Zo zien we dat het beleid voor het terugdringen van de overmaat aan voedingsstoffen vanuit de rivieren, zoals > WADDENmagazine 1-2015 55

Passie voor het wad

fosfaat en stikstof, succesvol is geweest. Dat vinden we terug in de soortensamenstelling en de hoeveelheden algen. Vooral de hoeveelheid fosfaten in het water bepalen in het voorjaar hoeveel algen er leven. Licht speelt ook een grote rol bij de algengroei. Daarom meten we ook de troebelheid van de Waddenzee, maar daar zien we geen langjarige veranderingen. Terecht vragen de vissers of het terugdringen van het fosfaat ook van invloed is geweest op de achteruitgang van de visstand. Maar het is erg lastig om die vraag te beantwoorden. Veel factoren spelen daarbij een rol. Zo lijkt de visstand in de Waddenzee mede te worden beïnvloed door processen die op de Noordzee spelen. Een relatie tussen de visstand in de Waddenzee en de fosfaten ligt daarom

niet als eerste voor de hand. Onze onderzoeksresultaten roepen ook andere vragen op. Hoeveel voedingsstoffen worden eigenlijk vanuit de Noordzee aangevoerd en hoe belangrijk is dat tegenwoordig voor de primaire productie? Welke hoeveelheid algen graast het zoöplankton? Om dat uit te zoeken zijn we begonnen met graasproeven in het laboratorium. Daaruit blijkt dat het zoöplankton de hoeveelheid algen aardig onder de duim kan houden. De grote vraag is natuurlijk of de resultaten van onze metingen in het Marsdiep uiteindelijk iets zeggen over de hele Waddenzee. Uit een groot vergelijkend onderzoek met andere meetreeksen kunnen we gelukkig concluderen dat de gemeten trends zeker vergelijkbaar zijn.’

De ontdekking Zoetwateralg prooi voor schelpdieren

nioz

‘In ons onderzoek meten we ook hoeveel microalgen in verschillende delen van de Waddenzee door schelpdieren uit het water worden gefilterd. We hadden verwacht dat die filtratieoogst vanuit de zeegaten richting de vastelandskust zou afnemen. Want uit het water dat daar met de vloedstroom arriveert zijn al veel algen gefilterd. Dat bleek niet te kloppen voor het gebied bij de Afsluitdijk. Daar maten we juist een hele grote capaciteit. Uiteindelijk bleek dat zoetwateralgen, die met het spuien van IJsselmeerwater in de Waddenzee terecht komen, een belangrijke voedselbron voor de schelpdieren in dat gebied zijn.’

56

‘In 2013 ben ik benoemd tot directielid van de Waddenacademie. De Waddenacademie doet zelf geen onderzoek, maar probeert het onderzoek in het waddengebied zo veel mogelijk te ondersteunen en te coördineren, en onderzoekers en onderzoek aan elkaar te koppelen. Verder organiseren we symposia over actuele thema’s en benoemen onderwerpen die nader onderzocht moeten worden. Binnen de directie beheer ik de portefeuille ecologie. Andere portefeuilles zijn cultuurhistorie, economie, geowetenschap, klimaat & water en internationalisering.

Barometer voor de Wadden Vaak wordt de vraag gesteld of het goed of slecht gaat met de Waddenzee. Daarom zijn we bezig met het ontwikkelen van een waddenbarometer. Veel langetermijnveldobservaties op het gebied van de ecologie, maar ook economische en sociaal-culturele waarnemingen worden daarin verwerkt. Iedereen kan dan jaarlijks in één oogopslag zien wat de staat van het waddengebied is. Of dat goed of slecht is, daarover doen we geen uitspraken. Als wetenschapper kunnen we de getallen alleen duiden. Maar we zetten de beleidsdoelen er wel bij. Daarover moet dan een dialoog ontstaan tussen alle betrokkenen. Ik zou willen dat nog meer systematische metingen in de Waddenzee plaatsvinden, omdat ik zie dat we nog wel eens misgrijpen als we waargenomen veranderingen proberen te verklaren. Door gericht te monitoren krijgen we meer kennis over de rijkdom en draagkracht van het waddensysteem.’

Bijdragen vanaf € 5,- ontvangen een zakje goed zout. Geef je € 25,- of meer, dan ontvang je het prachtige en kwalitatief hoogwaardige Goed Zoutmolen, gevuld met handgeoogst Sel de Gris de Guérande (zeezout) uit Bretagne, vervoerd door het enige vrachtzeilschip ter wereld de ‘Tres Hombres’ naar Terschelling en ter beschikking gesteld door Het Olde Ambaecht.

Genietwad

Alle activiteiten van de Waddenvereniging vindt u in de kalender op onze website: www.waddenvereniging.nl.

Van het wad: boeken, apps, wandelingen, eten, kunst en meer

www. wadden vereniging .nl

Tekst: Paula Zuidhof

Zien

Het Gronings Tussengebied

Het fotoproject Wad’s up van fotograaf Norma van der Horst heeft geresulteerd in een bijzonder fotoboek: Het Gronings Tussengebied, streek van water en wad. Het is een kunstzinnig beeldverslag van een fotografische voettocht van een jaar langs de gehele Groningse kustlijn, inclusief Rottumeroog en Rottumerplaat. Op haar eigen wijze toont Van der Horst met schilderachtige landschappen en stillevens de sporen van getij, weer en tijd. Het boek kost € 24,95 en is te bestellen door te mailen naar: [email protected].

Spannend kijkje in een bunker Wat is een bunker eigenlijk en wat deden de soldaten die er werkten? Je weet het als je een kijkje neemt in Bunkermuseum Schlei, gevestigd in een bunker op Schiermonnikoog. In de Tweede Wereldoorlog was het een communicatiecentrum. De gegevens van radar en radiosignalen werden doorgegeven aan de Luftwaffe, die de geallieerde vliegtuigen probeerde te onderscheppen. Om deze ge-

gevens te verwerken stond in deze bunker een Seeburgtisch: een glazen tafel waarop de posities van vliegtuigen met lampjes werden weergegeven. In het museum krijgen bezoekers een idee van het functioneren van de radarstelling en het verloop van de oorlog op Schiermonnikoog. Bunkermuseum Schlei is in de duinen, vlakbij strandpaviljoen de Marlijn. Info: www.bunkermuseumschlei.nl.

Reizen

Met de Hopper naar Texel

Texel heeft een nieuw openbaar vervoersysteem. Vanaf het NS-station in Den Helder vertrekt de Texelhopperbus (lijn 28) naar de veerhaven. Deze bus rijdt de boot op en brengt je via een vaste route door naar Den Burg en De Koog. Bij het Connexxionloket op het station of bij de buschauffeur koop je voor € 5,50 een combikaartje. Dit kaartje is geldig voor een overtocht met de boot en van de boot naar elke gewenste locatie op Texel. Daarbij wordt eventueel gebruik gemaakt van kleine busjes. Voor regelmatige gebruikers is een Texelhopperpas verkrijgbaar, die de gemaakte ritten opslaat en aan het eind van de maand door automatische incasso afrekent. Info: www.texelhopper.nl. 58

Proeven

Doen

Doen Schaapjes op steigerhout

Texelse asperges

Vreugdevuur op Texel

Het begon eigenlijk als grapje, maar in ruim tien jaar tijd is de Texelse aspergeteelt van de familie Keijser een begrip geworden, en niet alleen op het eiland. Asperges houden van de Texelse leemhoudende grond. Beregenen mag niet, dus de natuur heeft het voor het zeggen. Om te droge grond te voorkomen, worden de ruggen van de heuveltjes waarin de asperges groeien, bedekt met folie. Met de zwarte zijde naar boven wordt warmte geabsorbeerd en groeien de asperges sneller. Wordt de folie omgedraaid, met de witte kant boven, dan weerkaatst het zonlicht en zakt de temperatuur, waardoor de groei vertraagt. Zo kan de oogst enigszins worden beïnvloed. De Texelse asperge is te koop van half april tot juni, afhankelijk van de weersomstandigheden. Info: www.texelseasperge.nl.

Elk jaar op 30 april worden tegen zonsondergang op diverse plaatsen op Texel de zogenaamde ‘Meierblissen’ aangestoken. In de weken voorafgaand verzamelen kinderen gesnoeide takken en ander brandbaar materiaal. Het vuur wordt gecontroleerd door volwassenen, die zich daarbij aan gemeentelijke regels moeten houden. De belangstellenden staan bij het vuur, soms worden er aardappeltjes gepoft aan een spies en sommige kinderen krijgen roetstrepen op hun gezicht. De ‘Meierblis’ is een traditioneel vreugdevuur, waarmee de komst van de lente en het licht gevierd wordt. ‘Blis’ is het Texelse woord voor vuur.

Leuk als herinnering of als persoonlijk cadeautje van Ameland, deze schaapjes op steigerhout. Je kunt ze kopen, maar ook zelf maken tijdens een workshop van ’t Smederijtje, een winkeltje in woonaccessoires en cadeaus in Buren op Ameland. In het winkeltje staan een paar grote werktafels waaraan regelmatig workshops worden gegeven, individueel of voor groepen tot ongeveer twintig personen. Niet alleen de schaapjes staan op het programma, je kunt er ook sieraden maken, mozaïeken samenstellen, bloemschikken, zeepkettingen maken en meer. Voor programma, openingstijden en kosten zie www.tsmederijtje.nl.

Weekend weg

123RF M. Bahutskaya

Expositie

In balans

Hervind je evenwicht tijdens een yogaweekend aan zee. Island Yoga op Vlieland organiseert het yogaweekend ‘Evenwicht’ op 27, 28 en 29 maart, aanbevolen als een ‘lekker weekend op een mooi eiland’. In het arrangement worden diverse yogasessies gecombineerd met een workshop ‘zelf bereiden van groene smoothies en het maken van rauwe chocolaatjes, zonder suiker maar mét superfoods’. Island Yoga werkt samen met bed & breakfast Torenzicht voor de twee overnachtingen. Het yoga-arrangement met workshop kost € 159,-. Het totale programma is te lezen op www.islandyoga-vlieland.nl. WADDENmagazine 1-2015 59

Genietwad Sprookjes van Schier De eindeloze zee, het donkere dennenbos, het zompige wad en niet te vergeten de kleine woongemeenschap, ze vormen de onuitputtelijke bron voor de Nieuwe Eilander Sprookjes van Schiermonnikoog, geschreven door Erik Jansen en Gerard Metz met illustraties van Gradus. In dit boekje staan nieuwe sprookjes over Schiermonnikoog. Soms spelen ze in het heden, maar vaak ook in het roemruchte eilander verleden. Verder bevatten ze alles wat sprookjes leuk maken: tovenaars, heksen, stoere boswachters en gelukkige eindes. Hoewel dat laatste bij sommige van deze sprookjes nog maar de vraag is… Het boek telt tweehonderd pagina’s en dertig kleurenprenten. Prijs: € 13,50. Onder meer te koop via www.schiermonnikoogshop.nl.

Doen

Hippe strandtent op Lauwersoog

Er is lang en ingrijpend verbouwd, maar het resultaat is ernaar. Op de plek waar Villa Zeezicht was, is nu Waddengenot aan Zee, een nieuwe hippe strandtent met terras. Het adres is Zeedijk 1, Lauwersoog. Aan de ene kant de Waddenzee, aan de andere kant het Lauwersmeer. Dichtbij is de aan- en afvaart van de boot naar Schiermonnikoog. Het restaurant heeft een trendy inrichting, met veel steigerhout. De menukaart is vernieuwd, het aanbod van koffie en thee is uitgebreid. Wat blijft zijn de verse kreeft, oesters en huisgemaakte kibbeling. Wie wil kan bij laagwater zelf op zoek naar oesters. Het restaurant levert voor vijf euro een emmer en oestermes. 60

Bruine vloot start het vaarseizoen

Op zaterdag 11 april is de feestelijke start van het zeilseizoen van de bruine vloot tijdens de Harlinger Vlootdag. Ook de Waddenvereniging zal hier aanwezig zijn. Bezoekers krijgen een indruk van de vele vaaractiviteiten op de

Waddenzee. De nautische markt en braderie hebben eetkraampjes, muzikale presentaties, waaronder een shantykoor, demonstraties van oude ambachten en diverse workshops. Kinderen kunnen zich vermaken in en op de aanwe-

Doen

Anja Brouwer

Lezen 123RF Javarman

Proeven

Alle activiteiten van de Waddenvereniging vindt u in de kalender op onze website: www.waddenvereniging.nl.

Klein Vaarwater Wandelweekend

Meedoen met de Klein Vaarwater Wandeltocht op 11 april betekent actief genieten van het voorjaar op Ameland. Het Wandelweekend (een vervolg op Nordic Walk op Ameland) biedt de gelegenheid om er twee dagen op uit te trekken. Vakantiepark Klein

Doen Voorjaar op de Peazemerlannen

zige attracties. Aan beide kanten van de Zuiderhaven liggen klippers, schoeners en tjalken. Je kunt de schepen bezichtigen, informatie krijgen van de bemanning en misschien een stukje meevaren het wad op.

www. wadden vereniging .nl

In het noorden van Friesland, bij het dorpje Peasens, ligt het natuurgebied Peazemerlannen. Je kunt hier goed zien hoe in ruim veertig jaar tijd door toeval een natuurgebied van grote waarde is ontstaan. Tijdens een zware storm in 1973 sloeg het water een gat in de dijk van de buitenste polder, de Waddenzee kreeg vrij spel. Zo ontstond een gevarieerd kwelderlandschap. Stil is het er nooit. Altijd hoor je vogels, zoals nu de scholeksters, kieviten, tureluurs en kluten. Overstroming van het natuurgebied komt nog maar zelden voor, omdat de kwelder door aanspoelend slib steeds hoger komt te liggen. De zoutminnende planten op de kwelders zorgen voor bijzondere kleuren. Peazemerlannen is goed bereikbaar met de auto. De dichtstbijzijnde bushalte is in Peasens. Wandelen is mogelijk op diverse paden.

Vaarwater biedt het weekend aan als arrangement, maar deelname op zaterdag is voor iedereen. De wandeltocht voor sportieve wandelaars en nordic walkers voert door de natuur rondom het vakantiepark. Starten kan vanaf 10.00 uur. Onderweg kom je verschillende

bezienswaardigheden tegen die meer vertellen over het werken en wonen aan de oostkant van Ameland. De wandeling is naar keuze 10, 15 of 20 kilometer, iedereen loopt in eigen tempo. Aanmelden: www.kleinvaarwater.nl.

Expositie

De orde van de jutter In juttersmusea zie je meestal een ratjetoe aan gejutte spullen. Zo niet bij jutter Wim Kruiswijk. Van oorsprong is hij boekhouder en gewend te ordenen. Hij telt en rubriceert al zijn strandvondsten, om ze vervolgens in een eigen context te plaatsen. Zijn jutterscollages zijn ware kunstwerken. Ruim zestig daarvan zijn te bewonderen op de tentoonstelling ‘In de orde van de jutter’. Bij de expositie is de korte documentaire Zee van verhalen te zien, gemaakt door Dana Verbaan, waarin je nader kennismaakt met Kruiswijk en zijn bijzondere manier van jutten en leven. Te zien t/m 31 mei in Kaap Skil, museum van jutters & zeelui in Oudeschild op Texel. Museumkaarthouders hebben gratis toegang. www.kaapskil.nl.

WADDENmagazine 1-2015 61

Nieuwe serie

De Waddenvereniging heeft voor ondernemers op en rond de Wadden de WAD 500 Club opgericht. Doel is: kansen benutten die het Werelderfgoed Waddenzee biedt voor bedrijven. Een van de deelnemers is Jeanet de Jong, de oprichter van Waddenpost en eigenaar van Persbureau Ameland.

herman verheij

Wad500club

WADDENmagazine

WADDENmagazine, maart 2015, nummer 1. Verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave van de Waddenvereniging. E-mail: [email protected]. ISSN 0 166-4824 Hoofdredactie: Hans Revier Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder Redactie: Corina van der Meulen, Lidewij Kemme, Frank Petersen, Jojanneke Drijver, Marrit van den Akker, Marcus Werner

Tekst: Daniël Mulder

Ledenraad

De ledenraad van de Waddenvereniging heeft een zware adviesfunctie. De maximaal 25 leden worden benoemd tijdens de Algemene Ledenvergadering. Hun zittingsduur is maximaal 2 keer 4 jaar. Samenstelling: De samenstelling van de ledenraad is, op grond van betrokkenheid en deskundigheid, evenwichtig. De leden zijn geografisch verspreid over Nederland.

Idee en concept: Sanoma Vormgeving: Très Melis

persbureau ameland

Jantina Scheltema

Druk: Pijper Media, Groningen

• Bedrijf: Waddenpost en Persbureau Ameland • Opgericht: 2013 en 2008 • Eigenaar: Jeanet de Jong • Werknemers: N.v.t. • Locatie: Hollum • Website: www.waddenpost.nl en www.persbureau-ameland.nl

62

Advertenties: A2 Acquisitie & Advies Tel. 023 - 526 04 05. E-mail: [email protected]

Broedplaats voor liefhebbers Ameland is haar geboortegrond en al sinds 1987 werkt Jeanet de Jong (58) op dit eiland als correspondent. In 2004 begon ze Persbureau Ameland waarmee ze lokale en regionale media voorziet van nieuws. Ook beheert ze de Ameland Pers Uitgeverij en in augustus 2013 begon ze met de website Waddenpost. ‘Tijdens mijn journalistieke werk kwam ik veel verhalen en beelden tegen die ik niet kwijt kon bij mijn persbureau. Bijzondere foto’s, gedichten over de Wadden, ervaringen van mensen en bijzondere wetenswaardigheden over de Waddenzee en de eilanden. Er valt ook zo veel leuks te vertellen over dit gebied! Toen ben ik begonnen met de website Waddenpost. En Waddenpost sluit aan bij de doelstellingen van het Werelderfgoed Waddenzee: het gebied onder de aandacht brengen. Mede daarom heb ik mij aangesloten bij de WAD 500 Club.’ Waddenpost is een website, of zoals De Jong het omschrijft, een broedplaats waar iedereen zich als ‘waddenposter’ kan aanmelden die iets over de Wadden kwijt wil. ‘Van blogger tot een hotel die de klanten op de hoogte wil houden van de verbouwing. De gemeenschappelijke

factor is liefde voor het gebied en daarover willen publiceren.’ De berichten op de site krijgt De Jong wel eerst onder ogen. ‘Zo bewaak ik de kwaliteit.’ De site is geen hobbyproject van de Amelandse. ‘Ik verdien geld met de site, maar ik wil ook een platform zijn waar andere waddenbedrijven omzet kunnen halen. Bijvoorbeeld door advertenties te koppelen aan de artikelen die ze posten.’ Daarvoor moet wel het aantal bezoekers van de website omhoog. ‘Nu heeft de site ongeveer 20.000 pageviews per maand, maar ik wil graag naar 1 miljoen pageviews.’ Voor waddenfans is Waddenpost een schatkamer boordevol informatie. ‘Ik was altijd behoorlijk op Ameland georiënteerd, maar via Waddenpost merk ik hoeveel meer de Wadden te bieden hebben. Ik had bijvoorbeeld nog nooit gehoord van een black sun, dat is het natuurfenomeen waarbij een enorme groep vogels bij elkaar vliegt en voor een soort zonsverduistering zorgt. Ook heb ik door de site meer de schoonheid ontdekt van de Duitse en Deense Wadden.’

Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden behoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie. Waddenvereniging Postbus 90, 8860 AB Harlingen Droogstraat 3, 8861 SR Harlingen Tel. 0517-493693, fax 0517-493601 E-mail: [email protected] www.waddenvereniging.nl Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33 BIC: RABONL.2U De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting. Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,25 euro per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar. Giften en legaten Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging. Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC© gecertificeerd papier. De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op. Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

Taken: De ledenraad komt ten minste tweemaal per jaar bijeen en krijgt ondersteuning vanuit het bureau van de vereniging. De raad adviseert in ieder geval over de begroting, de jaarrekening, het jaarverslag en het beleidsplan. Daarnaast adviseert hij het bestuur en de ALV gevraagd en ongevraagd over alle andere zaken. Structuur: De ledenraad kent verschillende adviesgroepen waarin leden van de raad zitting hebben, zoals: • Ruimtelijke ordening en geologie • Ecologie en gezondheid • Organisatie, begroting, fondsenwerving en jaarstukken • Communicatie, zichtbaarheid en jubileum Dagelijks bestuur: • Jan Castelein, voorzitter ([email protected] / 026-4742577). • Foppe Huitema ([email protected] / 06-53427382) • Wietske Jonker-ter Veld, secretaris ([email protected] / 0592-541762). Leden van de ledenraad 20142015: Jan de Boer, Wijtze Boomsma, Maaike van Boven-Klunne, Hans Domburg, Peter de Groot, Hans Hiemstra, Rudy de Hoog, Sergej KoopmansMolenveld, Rosalie Martens, Gerard van Vliet, Chris Weijer, Astrid van de Weijenberg. Meer weten over de ledenraad? Stuur een e-mail naar een van de bestuursleden van de ledenraad of neem telefonisch contact op.

Wondere wereld

Ga deze zomer tijdens de Werelderfgoedweken van de Waddenvereniging mee het wad op. Boek een van de excursies en ervaar de wonderbaarlijke waddennatuur. Dit en nog veel meer zomerse belevenissen vind je in het komende nummer van het WADDENmagazine, dat in juni verschijnt. www. wadden vereniging .nl

Ga voor nieuws, acties en verenigingszaken naar

www.waddenvereniging.nl WADDENmagazine 1-2015 63