Het Waddengebied gaat voor Goud!
Voortgang in 2009
Buitenpost, 30 november 2009 Stichting Waddengroep
1
Voorwoord Financieel was 2009 wederom geen eenvoudig jaar voor de Waddengroep. In 2008 werd ons programma “het Waddengebied gaat voor goud” afgewezen voor het Waddenfonds, omdat de beoordelaars van mening waren dat door het programma bepaalde (duurzame) economische activiteiten bevoordeeld werden (“staatssteun”). Hoewel dit juist de bedoeling van het Waddenfonds is, waren er op dit punt op dat moment nog geen regelingen in werking getreden, daar de goedkeuring van de EG ontbrak. Na deze teleurstelling is vervolgens in overleg met de drie afzonderlijke Waddenprovincies besloten om het programma op te splitsen in 3 deelprojecten (Noord-Holland, Fryslân, Groningen) en te proberen om via het Plattelandsontwikkelingbeleid het programma gehonoreerd te krijgen. Alle 3 de provincies hebben in dezen eigen besluitvormingsstructuren, die zich in het algemeen kenmerken door decentrale besluitvorming (via gebiedsplatforms), waarbij de Provincie zich schikt in de decentraal genomen besluiten, ook als het gaat om gebiedsoverstijgende projecten waar platforms tegengesteld over kunnen besluiten. In zowel Groningen als Fryslân was de uitkomst van deze besluitvorming niet een lege dop, maar ook geen heel ei. In Noord-Holland verwachten we nog steeds het hele ei, maar de kip doet er wel heel lang over. Er kon niet afgewacht op een beschikking van Noord-Holland, omdat de posities in bepaalde processen anders verloren gaan en gezien het interprovinciale karakter van het project. Daarom is voor eigen rekening en risico (van het uitvoeringsorgaan) gestart met het project. Het ambitieniveau moest als gevolg van de besluitvorming wel omlaag. Twee gebiedsplatforms in het Waddengebied (Friese Waddeneilanden, Oost Groningen) hebben nee gezegd tegen het project en kunnen derhalve via het project niet meer worden bediend. Dit wil overigens niet zeggen dat de Waddengroep stil is gaan zitten wat betreft deze witte gebieden. In opdracht van ondernemers zijn (op no cure/no pay basis) een drietal projectplannen ontwikkeld, die passen binnen de Waddengroep-filosofie van ketenontwikkeling. Het gaat om projecten rond de “Terschellinger bierbrouwerij”, “het Amelands Product” en de “Amelandse beleefboerderij”. Alle drie de projecten werden met de gevraagde subsidie gehonoreerd door het betreffende gebiedsplatform. Inhoudelijk was 2009 het jaar van de economische crisis, maar misschien nog wel veel meer het jaar van de duurzaamheid. Overal in Nederland, regionaal en landelijk, ontstaan initiatieven die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan en daarmee zijn er kansen op nieuwe samenwerkingscoalities. Denk bijv. aan Slow Food en Leisure, Urgenda en streekproducten ut Grunnen. De werkelijkheid blijft echter weerbarstig. Het blijft een strijd om duurzaam met een klein marketingbudget een plaats en een meerprijs voor bijv. duurzame visserij, slow leisure, texels lamsvlees en andere oorspronkelijke streekproducten te bewerkstelligen. De productiewijzen zijn per definitie kleinschalig (en dus duur), terwijl veel afzetstructuren juist heel groot zijn en vaak ook zo denken. En toch hebben we het gevoel dat we ook dit jaar weer twee stappen vooruit hebben gezet. U kunt daarover in de navolgende notitie lezen.
2
Inleiding Het project ‘Het Waddengebied gaat voor Goud’ is een integraal project voor het ontwikkelen en stimuleren van duurzame gebiedseigen economische activiteiten in het Waddengebied. Dit meerjarige integrale project: verbindt diverse bedrijfssectoren (streekeigen landbouw, visserij, verwerking, handel, horeca en toerisme) op programmatisch en structureel niveau; vergroot het economisch perspectief van natuur- en milieuvriendelijk geproduceerde goederen en diensten; is vernieuwend door de integrale, intersectorale benadering van duurzame economische ontwikkelingen binnen het totale Waddengebied; versterkt de ontwikkelingspotentie door koppelingen tussen sectoren en bedrijven op activiteitenniveau; geeft kracht aan regiobranding met het streekmerk Waddengoud. Hierdoor is het mogelijk in de markt optimaal te profiteren van het imago van het Waddengebied en de daaraan verbonden commercieel te benutten gevoelswaarden. Het streekmerk Waddengoud is het belangrijkste middel om dit te realiseren.
Besluitvorming in deelnemende regio’s De besluitvorming over het project vindt (vond) niet integraal plaats, maar per Waddendeelregio. De tussenstand in de besluitvorming is op dit moment: In Noordwest Fryslân en Noord-Groningen wordt het project integraal uitgevoerd. In Noordoost Fryslân slechts de onderdelen die betrekking hebben om streekproducten. In de Kop van Noord en Texel loopt de besluitvorming nog, maar staat het stoplicht op groen. Op grond daarvan besloot de Waddengroep om ook in deze regio de werkzaamheden voor eigen rekening en risico aan te vangen. De Friese Waddeneilanden en Oost-Groningen (Oldambt) hebben helaas afgehaakt. Vanuit het project worden in deze regio’s geen activiteiten verricht.
Activiteiten Een deel van de onderdelen van het project worden voor deelregio’s gezamenlijk uitgevoerd, terwijl een ander deel van activiteiten specifiek betrekking heeft op een bepaalde deelregio. De onderdelen “Waddengoud Promotie en PR”, ‘’Noordelijke, landelijke en internationale samenwerking”, “Actiegericht onderzoek kansrijke sectoren” en “Nieuwe markten en verkooppunten” worden voor de hele regio uitgevoerd, terwijl de onderdelen “Waddengoud ketens en arrangementen”, “streekeigen, multifunctionele landbouw” en “streekeigen, duurzame visserij” in principe per deelregio worden uitgevoerd.
Voortgang overall-activiteiten In de volgende hoofdstukken wordt de voortgang in de diverse activiteiten besproken.
3
Waddengoud Promotie en PR Er wordt gewerkt aan een strategisch communicatievisie. Een interne werkgroep van Raad van Toezichtleden en leden van het uitvoeringsorgaan zijn hiermee aan de slag gegaan. Als belangrijke stap in het traject heeft op het Lauwersmeer, op de klipper Najade, een workshop met een groep van 20 mensen plaatsgevonden. Mensen uit het interne netwerk van Waddengoud (raad van toezicht, uitvoeringsorgaan, ondernemers) maar het merendeel externen (creatie, communicatie/ marketingdeskundigen, ervaringsdeskundigen), hebben een dag meegedacht over het toekomstige communicatiebeleid. Een en ander stond onder leiding van Gerard de Boer van Initio, het bureau dat het Waddengoud-logo heeft bedacht. Uit de workshop kwamen bouwstenen (adviezen) die worden meegenomen in de strategische communicatievisie en jaarlijkse communicatie/promotieplannen. Een aantal adviezen is al in uitvoering genomen, zo wordt gewerkt aan een nieuwe consumentenwebsite gekoppeld aan het Waddengoud-keurmerk. Deze website wordt belevingsgericht. De bestaande website krijgt nog meer het karakter van een beleidsmatige georiënteerde website, gericht op informatieverstrekking. Hier staan de nieuwsberichten, de projecten en de Waddengroep als organisatie centraal. Deze site krijgt een nieuw domein (bijv. www.waddengroep.org). Er zijn ook een aantal interessante adviezen, zoals een multimediale Waddengoudzender, die nader in onderzoek zijn genomen. In tussen gaan de lopende communicatie-activiteiten door: 1. Zo wordt de website up-to-date gehouden en regelmatig vernieuwd met nieuwsberichten en wordt een groep van ca. 1900 mensen regelmatig via de e-mail geattendeerd op nieuwe berichten. 2. De Waddengroep geeft ongeveer 1x in de 3 weken een persbericht uit over specifieke nieuwsfeiten. Tot op heden waren dit:
• • • • • • • • • • • • • • •
Texels lamsvlees brengt Golden Tulip Papendrecht meer kwaliteit Duurzame visserij eye-opener op Biovak Texelse lamsvlees groeit ondanks economische crisis Eerste erkende slaapproducten uit het Waddengebied lopen goed De Zaai-Ster boort duurzame vismarkt Noord-Nederland aan met Waddengoudvis Waddengoud voor kokkels uit Waddenzee Eerste Waddenkokkel bereikt het Nederlandse natuurvoedingskanaal Waddengoudreceptenwedstrijd voor keukenprinsen en –prinsessen Wie wordt Waddenkok 2009? Texelse lammetjesroute viert Week van de Smaak’ Waddengoud Culinair (2x)
Herberg “In de Valk” wint Waddensea Award Uitstekende kansen voor “verse” vismarkt in Lauwersoog Lauwersoog krijgt ‘onderwaterwinkel’ over duurzame visserij Slagerij Chris van Boeijen hult Baarnse kerstproeverij in Waddengoudsfeer
4
Deze berichten leiden tot vele, meer dan 250 publicaties, meestal in regionale of internet, maar zo nu en dan ook landelijke media. Ook is er veel free-publicity ontstaan door initiatieven van journalisten zelf die in aanraking kwamen met Waddengoud, o.a. door de bedrijven die het keurmerk Waddengoud voeren. Het gaat o.a. om 21 publicaties met een landelijk bereik o.a. artikelen in het NRC Handelsblad, Milieudefensie Magazine, Ekoland, Elle, Canvas (tv), Trouw, Delicious, Slagerswereld, Wining en Dining, Volkskrant en Porte Culinair (Duits, gastronomisch tijdschrift).
3. Het uitvoeren van een veelheid, tot op heden, 25 promotieactiviteiten. Het betrof: 2x met een stand aanwezig zijn op beurzen (o.a. de BioVak); 3x het geven van een excursie; 2x deelname aan een informatiemarkt; 4 x een actie voor het ontwikkelen en/of verspreiden van promotiemateriaal; 4x een lezing/presentatie betreffende Waddengoud; 1x sponsoring van de Waddengoud Wielerploeg; 5x deelname aan een culinaire markt, waaronder de Texelse lamsvleesdag en de Smaakmarkt Amsterdam; 4x een promotiedag o.a. de Waddengoud culinair en de Open Dag van de Texelse lammetjesroute. De Waddengoud Culinair welke met het Friesland College (Middelbare Hotelschool) en Fryslân Culinair (samenwerkingsverband Friese toprestaurants) werd georganiseerd was de activiteit met het meeste impact. Naast een culinaire markt en proeverij vond 9 oktober een Waddengoud receptenwedstrijd en de National Gastronomy Award Waddensea 2009 plaats. Ook werd er een Waddengoudprijs uitgereikt aan het restaurant voor het gerecht dat het beste scoorde op aantoonbare regionale en duurzame ingrediënten. Van de Waddengoud Culinair zijn leuke filmpjes te zien op You Tube (bijv. http://www.youtube.com/watch?v=aw-ynJhf-h8 ).
‘’Noordelijke, landelijke en internationale samenwerking” Noordelijke samenwerking: Aan de noordelijke samenwerking rond streekproducten nemen op dit momenteel alleen partijen deel die in Groningen en Fryslân actief zijn. De Drentse partij (Drents Goed streekproducten) is uit het overleg gestapt, omdat zij zich slechts wilden richten op de belangen van hun coöperatieleden en geen meerwaarde zagen in een streekproductenprogramma vanuit een regionaal belang. Ook in Fryslân is vanuit de samenwerking nog geen gezamenlijk streekproductenprogramma tot stand gekomen. De vraag daartoe heeft er toe geleid dat de Provincie een beleidsnota heeft opgesteld, maar deze is nog steeds in besluitvorming. Private partijen, EU/POP, Provincie en Gemeenten in (Noord en Centraal) Groningen investeren in totaal bijna 1,5 miljoen euro in het programma ‘Streekproducten uut Grunn’. West en Oost Groningen gaan echter voor eigen projecten, los van de samenwerking. Het doel van het Groningse programma, waaronder het Waddengoud project valt, is het aanbod verder te ontwikkelen en de producten en diensten op allerlei manieren beter te vermarkten. Het programma valt onder de verantwoordelijkheid van Streekeigen Producten Nederland (SPN), die daarvoor een coördinator (Elles Bulder) heeft aangetrokken.
5
Landelijke samenwerking (SPN): Henk Pilat zit op voordracht van de Waddengroep in het bestuur (penningmeester) van SPN en neemt uit dien hoofde deel aan de (maandelijkse) overleggen. SPN heeft voor de Waddengroep een belangrijke functie voor de legitimatie van het Waddengoud streekmerk. SPN ziet toe op het Waddengoud systeem en zorgt voor erkenning waardoor de Waddengoud producten één op één lopen met het landelijke keurmerk erkend streekproduct. Er is landelijke website/database ontwikkeld (www.doedestreekproef.nl) waar alle erkende streekproducten op staan. Een groot deel hiervan is afkomstig uit het Waddengebied. Naast deze structurele activiteiten zijn er veel door SPN geïnitieerde projectmatige activiteiten waar het Waddengebied en/of Waddengoud van kan profiteren, bijv. de Week van de Smaak en de samenwerking met de Taskforce Multifunctionele landbouw. Internationaal Internationaal is de samenwerking met de Denen het meest intensief. De Denen hebben in navolging en in overleg met Waddenoud de laatste jaren een organisatie voor streekmarketing en -ontwikkeling opgebouwd, Vadehavsguld genaamd (http://www.vadehavsprodukter.dk/). De Denen hebben nu besloten om een vrijwel identiek logo te gebruiken als Waddengoud. Naast de naam, die in eigen taal wordt geschreven, is het enige verschil dat het Deense logo vier (Deense) Waddeneilanden heeft en de Nederlandse versie zes. Optisch zien de merken er voor de consument gelijk uit. Tenslotte is: "De Mercedes-ster ook in alle landen gelijk”. Met deze stap is weer een stap gezet naar een internationaal Waddenlabel, dat past bij een gezamenlijk Waddengevoel. Ook op het gebied van marktontwikkeling en promotie wordt gekeken, of meerwaarde kan worden bereikt. Zo zijn plannen uitgewerkt om op klassieke wijze met een zeilend vrachtschip (http://www.zeilendehandelsvaart.nl/) Waddengoud gecertificeerde producten te vervoeren tussen Deense en Nederlandse Waddenhavens. Vanuit de Waddengroep vinden wij het ook wenselijk dat er ook in Duitsland (Niedersachsen, Schleswig-Holstein) een “Waddengoudachtige” organisatie(s) ontstaat. In Niedersachsen heeft de Waddengroep meegewerkt aan het ontstaan van “Ost Friesland Schmeckt Nach meer eV”. Hoewel deze organisatie op projectmatige basis inmiddels verschillende regio-ontwikkelingsprojecten heeft uitgevoerd, lukt het niet om een constante factor te worden. Het functioneert meer als netwerk dan als organisatie. Het netwerk gebruikt de Waddengroep wel om transnationale projecten op te zetten. Zo wordt met een deelnemer van het netwerk “Ost Friesland Schmeckt Nach meer eV” een onderzoek gedaan naar de exploitatie van Wolhandkrabben (een exoot) in de Waddenzee. Een belangrijk hoogtepunt van de internationale samenwerking lijkt de derde International Gastronomy Award Waddensea te worden. Deze zal 22 september 2010 in Ribe (Denemarken) gaan plaatsvinden. Om de deelnemers vanuit de diverse Waddenregio’s te bepalen worden/werden er nationale/regionale voorverkiezingen gehouden. De Ostfriese en Nederlandse kandidaten zijn inmiddels bekend. De drie winnaars van het “2 Ostfriesichen Gastronomie Wettbewerbes” doen mee, terwijl Nederland de drie beste restaurants van de Waddenkok wedstrijd tijdens de Waddengoud Culinair als deelnemers afgevaardigd. Toevallig komen de winnaars uit alle drie Waddenprovincies (Hoogeland (Gr.), Ameland (Fr.) en Texel (NH). De Deense coördinator Ib Skjærlund en zijn zoon waren voor en tijdens de Waddengoud Culinair te gast om kennis te 6
maken met de Nederlandse aanpak van het evenement ter voorbereiding op de 3th International Gastronomy Award Waddensea in Ribe.
“Actiegericht onderzoek kansrijke sectoren” Op verschillende fronten wordt onderzocht of andere sectoren dan streekproducten verbonden zouden kunnen worden verbonden met Waddengoud. Voornamelijk is tot op heden gekeken naar Waddenkunst, Accommodaties, de Bruine Vloot en de Horeca. Waddenkunst: Op advies van Johanna Schuurman (beeldend kunstenaar te Nes (Dongeradeel)) is, na uitvoerige discussie, besloten om het Waddengoud-streekmerk (in eerste instantie) niet te richten op kunstproducten of kunstenaars maar op kunstpodia (bijv. galeries, kunstroutes, theater- en concertpodia, filmzalen, uitgeverijen, organisatoren van kunstzinnige evenementen), omdat op die manier de grootste toegevoegde waarde voor de regio kan worden bereikt. Door deze keuze wordt een uitspraak over de kwalificatie “het beste van het Wad” overgelaten aan professionals (de galeries), terwijl door de Waddengoud-standaard de het kunstpodium wordt getoetst op aspecten als streekeigenheid, duurzaamheid en gastheerschap. De idee bevindt zich nog in de fase van het opstellen van de standaard en het voeren van oriënterende gesprekken met de sector. Accommodaties: Op dit terrein heeft Mark de Waard voorstellen gemaakt voor de standaard. We hebben geconcludeerd dat de belangrijkste aspecten zijn: 1. Belevingswaarde: wat is het “Waddenverhaal” achter de accommodatie, op welke unieke, kenmerkende, eigenzinnige aspecten van het Waddengebied richt het zich; 2. Gastheerschap: Een persoonlijke benadering waarbij de gast wordt verrast binnen zijn verwachtingspatroon. Belangrijk daarbij is dat de persoonlijke betrokkenheid van de gastheer zich manifesteert in samenspel met andere bedrijven/activiteiten in de omgeving. 3. Kwaliteit: Waddengoud impliceert de beste kwaliteit. Onderscheidende kwaliteit manifesteert zich ons ziens vooral in de persoonlijke betrokkenheid en kwaliteit van de omgeving (beleving die het uitstraalt, de verwachting van de klant overtreffen). Echter de technische kwaliteit en de duurzaamheidsaspecten van de accommodatie dienen gewoon goed te zijn, rekening houdend met de prijsklasse waarop men zich richt. 4. Zingeving en betekenisvol: De ondernemer gaat verder dan het fysieke product, maar richt zich op het welbevinden van de gasten. (Criteria vrij naar Notities van Slow Leisure Texel) Het project heeft de voorbereidingsfase afgesloten en er wordt nu gezocht naar Pilot Accommodaties in Noordwest-Friesland en Noord-Groningen, aangezien dit projectonderdeel tot op heden alleen in deze gebieden is gehonoreerd. Bruine Vloot: Voor de Bruine Vloot geldt in principe dezelfde standaard als bij accommodaties. Hier zijn een tweetal bedrijven in de juiste Waddenregio’s (o.a. http://www.klipperisis.nl/) waarmee 7
wordt samengewerkt en die reeds een streekeigen of Waddengoud menu hebben. Ook bij deze bedrijven zal worden gekeken of ze kunnen en willen meedoen aan een pilot om Waddengoud-accommodatie te worden
Horeca: Er is een grote groep horecabedrijven die Waddengoud gecertificeerde streekproducten gebruiken. Vooral voor de visserijproducten en het Texels Lamsvlees is de Horeca een belangrijke afzetmarkt. Bij het Waddengoud gecertificeerde Echt Texels Lamsvlees worden de restaurants gecertificeerd en beloond met een schildje “wij serveren echt Texels Lamsvlees”. Aan de basis van de certificering staat daarbij een overeenkomst tussen de Waddengroep, de leverancier en de, thans 40 restaurants die het lamsvlees serveren. In het kader van de actiegerichte onderzoek kijkt de Waddengroep of er restaurants zijn die nog een stap verder (willen) gaan: een restaurant dat in alles een duidelijke verbintenis met de Waddenregio heeft, hetgeen bijv. blijkt uit de producten, de ligging, de presentatie, de promotie en het gebruik van lokale en Waddengoud-ingrediënten in de menu’s. Een restaurant dat ook blijkend uit de tevredenheid van de klanten een goede prijs/kwaliteit levert. Ook hier wordt gezocht naar een pilotbedrijf in Noordwest Friesland of Noord-Groningen.
“Nieuwe markten en verkooppunten” In de organisatorische opzet die de Waddengroep heeft gekozen is de handels- en distributiefunctie een privaat gebeuren: De verantwoordelijkheid voor het vinden van nieuwe markten en verkooppunten ligt dan ook bij de bij Waddengoud aangesloten bedrijven (licentiehouders). De rol van de Waddengroep beperkt zich in dit organisatiemodel tot zaken als adviseren, eerste contacten leggen, promotionele activiteiten organiseren en potentiële klanten doorgeven. Door de opgebouwde naamsbekendheid melden zich regelmatig verkooppunten die “Waddengoud” producten in het assortiment willen opnemen. Het aantal afzetpunten met Waddengoud gecertificeerde producten is de afgelopen tijd fors toegenomen. Alleen al in de Non-food sector kwamen er door de Texelse schapenwollen slaapproducten van Texel Wool enkele honderden afzetpunten in heel het land bij. Thans speelt hier het exportvraagstuk. Ook op het gebied van duurzame visserij was er substantiële groei in afzetpunten. Meer natuurvoedingswinkels verkochten Waddengoud gecertificeerde vis, nu naast ODIN (www.seaofjoy.nl), ook Udea (www.proef.nu) en de Zaaister (www.puurnoordnederland.nl) duurzame visproducten verkopen. De groei van het volume in dit segment gaat echter traag, aangezien de Waddengoud visproducten die hier verkocht worden (Kokkels, Harder) tamelijk onbekend zijn bij de consument. Naast het natuurvoedingssegment worden er door de vijf deelnemende vislicentiehouders nieuwe afzetpunten in de betere Horeca gevonden. In dit segment ontstaan gemakkelijk nieuwe verkooppunten: veel horeca verkooppunten willen zich met duurzame vis, waar de oorsprong van bekend is, onderscheiden. Een van de bij Waddengoud aangesloten bedrijven is bezig om samen met andere vissers een Coöperatieve Verkooporganisatie op te zetten. Dit bedrijf is ook actief met vis op een aantal boerenmarkten. 8
Op het gebied van Texels Lamsvlees komt er op Texel zelf af en toe nog een afzetpunt bij. De meeste groei komt echter van de vaste wal, waar zowel een aantal horecabedrijven (bijv. Golden Tulip Papendrecht) als een aantal kwaliteitsslagers (bijv. scharrelslagerij, Baarn) besloten hebben om het Echt Texels lamsvlees op te nemen in het assortiment. In NoordNederland is een groothandel gevonden die met het lamsvlees aan de slag is in zijn gebied. Ook op gebied van de delicatessen is er nog sprake van groei. Er zijn inmiddels in dit segment ongeveer 12 nieuwe verkooppunten bijgekomen
Waddengoud ketens en arrangementen Er zijn heel wat ontwikkeling in ketens waar Waddengoud bij betrokken is. De bijzonder fruit ketens: De belangrijkste producten zijn Duindoorn, Cranberry, Aronia, Vlier, Blauwe bes, Rode Bes en Witte bes. Bij Kollumerzwaag is de Noordelijkste wijngaard van start gegaan. Op het gebied van teelt komt zo langzamerhand (in Noordoost Friesland) nieuw areaal van Duindoorn en Blauwe bes in productie. De andere teelten blijven stabiel qua areaal. Qua verwerking ontstaat in Noordoost Friesland nieuwe capaciteit voor productontwikkeling en kleinschalige productie waardoor nieuwe producten (bijv. Witte bessen producten geteeld in Noord Groningen) ontstaan. De afzet in deze ketens groeit licht. De Vleesketens: Aan de ontwikkeling van de belangrijkste Waddengoud gecertificeerde vleesketen, de Texelse lamsvleesketen, werd de nodige zorg besteed. Zo werd een onafhankelijk deskundige ingezet om te trachten om de slachtplaats in Texel open te houden en om te onderzoeken of er niet een betere samenwerking tussen de Texelse slagers mogelijk is. De slachtplaats lijkt behouden voor Texel nu er zicht is op opvolging, de samenwerking tussen de slagers komt moeizaam op gang. Om de Texels lamsvleesketen extra in het zonnetje te zetten werd in de Week van de Smaak een Open Dag georganiseerd waarbij een proeverij werd gekoppeld aan de door de VVV Texel ontwikkelde lammetjesfietsroute. De idee van de Texelse lamsvleesketen krijgt ook navolging elders in de Waddenregio. Zo zijn er langs de Friese en Groningse Waddenkust initiatieven om het vlees van de kwelders en de zeedijk tot waarde te brengen. Zo presenteerde De Herberg van Ternaard samen met Slagerij Smit uit hetzelfde dorp op de Waddengoud Culinair het Lam van de Zeedijk. Ook op de Friese Waddeneilanden zijn er initiatieven, zo wordt lamsvlees van Ameland onder de noemer van “De Zoute Weide” (http://www.dezouteweide.nl/lamsvlees.html) afgezet in restaurants van Utrecht en omgeving. Voor het rundvee is er nog niet een keten gevonden die goed past bij de Waddengoud uitgangspunten van streekeigenheid en duurzaamheid. Het natuurvlees wat er is, is vaak afkomstig van exoten (bijv. Schotse Hooglanders) en wordt vaak geproduceerd door grote natuurbeherende organisaties (bijv. Staatsbosbeheer), waar veel bedrijven uit de vleesbranche toch met een kritische blik naar kijken, omdat het concurrentiespeelveld niet gelijk is aan dat van de particuliere vleesveehouders. Echter ook particuliere vleesveehouders werken vrijwel altijd met buitenlandse vleesrassen (Limousin, Hereford, Blonde d’Ánquitaines), waarvan in sommige gevallen de diervriendelijkheid te wensen overlaat (denk aan Dikbillen). 9
Tot op heden is dan ook nog geen Waddengoud uitgereikt voor Rundvleesproducten. De Zuivelketens: Bij de ontwikkeling van zuivelketen gaat het veelal om zelfzuivelaars of om MKB bedrijven die specialiteiten/delicatessen voort brengen. Het gaat om verwerkers van koeienmelk, geitenmelk, schapenmelk en paardenmelk. Een tweetal van hen presenteerde zich op de Waddengoud Culinair. Met twee producenten uit Noord-Groningen wordt een traject gelopen om een nieuwe markt te ontwikkelen. Naast deze kleinschalige ontwikkelingen zijn er ook een tweetal groepen boeren in de Waddenstreek die in samenwerking met de grote verwerkers speciale producten willen maken. Wij denken dat het Waddengoud-streekmerk ook in deze gevallen meerwaarde kan brengen. In de loop van de tijd zijn er een aantal gesprekken gevoerd, maar tot op heden heeft dit niet tot vervolgstappen geleid. De Akkerbouwketens: Voor verder ontwikkeling van het mouterij- en streekstroomproject in Noordwest Fryslân was de doelstelling om de bekendheid van deze keten van akkerbouwersmouter-molenaar-brouwer/stoker te vergroten. Daartoe droeg de Waddengroep Aart van de Linde van de Fryske bierbrouwerij Us Heit voor als “ Held van de Smaak”. Aart van der Linde werd eerst winnaar van de provinciale verkiezingen en daarna van heel Nederland. Aart won de prijs omdat hij door de unieke kleinschalige mouterij grondstoffen uit zijn eigen regio gebruikt, een duurzame productiemethode heeft en zijn afzetmarkt vrijwel binnen de grenzen van Friesland ligt. "Hij produceert zijn bier duurzaam met korte lijnen naar de afnemers''. De verkiezing tot Held van de Smaak bracht in vakkringen in één klap de gewenste nationale bekendheid. Naast deze ketens werd ook gewerkt aan een aantal bijzondere akkerbouwproducten, zoals de afzet van Koolzaadolie (Noordoost Fryslân) en bijzondere aardappelrassen (Noordwest Fryslân). De bijzondere aardappelrassen, biologisch geteeld, werden gepresenteerd op de Waddengoud Culinair.
De Groenteketens: De meeste streekeigen groenteteelten voor het Waddengebied zijn zonder twijfel de zilte en brakke teelten. Een van de licentiehouders, Stichting Stichting Sint Donatus, heeft een proeftuin “Zilte landbouw” ingericht, waar in samenwerking met academische onderzoekspartners allerlei bijzondere, zilte teelten worden bedreven. Verder is er in het Waddengebied nog weinig op dit terrein. In Noordoost Fryslân is een bedrijf dat op de kwelders sinds langere tijd zeegroenten (zeeaster, zeekraal) verbouwd en in Wieringen is een bedrijf dat op een buitendijks terrein Zeegroenten verzameld (“wildpluk”). Voor “wildpluk” wordt voor andere buitendijkse plekken geen toestemming gegeven, omdat het vogels zou verstoren. Vreemd is wel dat een particulier wel twee kilo voor eigen gebruik op de kwelder mag verzamelen, waar de vogels kennelijk geen last van hebben. Voor Noordwest Fryslân en Texel is de ontwikkeling van een project (“gemengd zilt bedrijf”) ondersteund om een combinatie tussen zilte teelten en aquacultures tot stand te brengen. Het project is een samenwerking tussen bedrijven en onderzoeksinstelling waarbij in Noordwest-Fryslân (Harlingen) en Texel (bij het NIOS) teeltlocaties worden ingericht. Op Texel werd ook getracht om de Zilte Landbouw een plek te geven in een meer natuurlijke visie betreffende de toekomstige dijkversterking Op terrein van “zoete” groenten is een Shitaki teler op Texel en een Knoflookteler in Wieringen begeleid. Aangezien bij deze teelten het “Waddengevoel” veel minder sterk speelt 10
wordt hier ook gekeken naar delicatessen waar een combinatie wordt gemaakt met een zilt element. Overig: In Noordwest Fryslân werd onderzocht of ansichtkaarten met Waddenfotografie ook een plaats zouden kunnen krijgen in het assortiment van de groothandel voor delicatessen. Het antwoord was negatief omdat voor het product moeilijk een groothandelsfunctie kan worden opgebouwd daar de directe verkoop vanaf de product naar het verkooppunt via internet en verzendhandel zo eenvoudig is. Voor deze producent van Waddenkaarten werden daarna een aantal contacten voor interessante verkooppunten gelegd. Door het overlijden van Yvonne de Valk, De Tafeldame, is de Waddengoudcatering activiteit voorlopig gestopt. Er is gezocht naar een bedrijf dat deze activiteit nieuw leven in kan blazen. Er daartoe zijn verregaande contacten gelegd met het Noord-Groningse bedrijf “Gekruid en Geroerd”. Tijdens een werkconferentie op het Zeilschip De Najade werd de catering nieuwe stijl uitgetest en ruim voldoende bevonden. Er is een plan gemaakt hoe het een en ander verder dient te worden aangepakt. De ontwikkeling van de Waddengoud gecertificeerde Texelse wolketen loopt bijzonder voorspoedig. De wol van de Waddengoud schapenboeren wordt apart ingezameld en zij ontvangen een hogere prijs voor hun wol. De slaapproducten, zoals dekbedden en futon, hebben een zeer goed onthaal in de markt gekregen. Ondermeer via speciale flyers, die verstuurd zijn naar alle dealers, heeft de Waddengroep bijgedragen aan het succes. Op Texel werd de ontwikkeling van diverse nieuwe natuurcosmetica producten op basis van typische regiogrondstoffen, als Wolvet, Algen en Lamsvet, ondersteund. Sommige producten hebben inmiddels een plaats op de markt verworven. Ook wordt een traject op Texel ondersteund om de komen tot een speciaal Bijenbedrijf. Gedachte is om iets te ontwikkelen rond de zogenaamde Zwarte Bij, een ras dat met uitsterven bedreigd wordt.
Duurzame Viskweek en Visserij Bij Waddengoud en Vis kan het zowel gaan om Duurzame Viskweek als ook om Duurzame Visserij. Op het terrein van de Viskweek hebben zich drie bedrijven (2 in Noordwest Friesland; 1 in Noord-Groningen) bij de Waddengroep gemeld die interesse hadden voor Waddengoud. Zij willen met Waddengoud hun product onderscheiden ten opzichte van de bulk. De totstandkoming van dergelijke normering vraagt echter de nodige zorgvuldigheid. Het moet gaan om een duurzame productiemethode, het mag niet gaan om “dierindustrie”. En het moet voldoende “”Wadden” zijn (zilt “water”, regionaal voer etc.). De “viskweek”markt bleek echter zo concurrerend (o.a. Aziatische import) dat genoemde viskwekerijen het bijltje er bij neer hebben gegooid, voordat de Waddengoudnormen tot stand kwamen. De Waddengroep heeft daarop besloten vooreerst dit traject van normontwikkeling stop te zetten. Met twee bedrijven wordt nog wel geëxperimenteerd met een “biologische” teelt van “Zeeforel” Bij de ontwikkeling van een streekeigen, Duurzame Visserij was er meer ontwikkeling dan bij de viskweek. 11
Aan twee Handkokkelaars, een van Harlingen en een georiënteerd op Lauwersoog, werd het Waddengoudcertificaat verleend. Bij de ketenvorming gericht op het vermarkten van hun product werden contacten gelegd in de natuurvoedingssector en werd een speciale Waddengoud Kokkelflyer ontwikkeld. Het vinden van afzet lukt mondjesmaat, daar het product Kokkels erg onbekend is in Nederland. Een schelpdierenverwerker en –handelaar uit Harlingen is recent Waddengoud gecertificeerd. Dit betekent zowel aansluiting van nieuwe Handkokkelaars, als ook nieuwe kansen op marktontwikkeling, daar dit bedrijf nieuwe innovatieve producten in ontwikkeling heeft. Voor Japanse Oesters is de voorlopige Waddengoudnormering aangevuld en voorgelegd aan de natuurbeschermingsorganisaties. Het Japanse Oester experiment is nog steeds niet van de kant, nu schijnt er weer gewacht te worden op vergunningen van de Provincie. Er is ook nog gekeken naar Waddengoud-standaards voor Paling, Tong en Wolhandkrabben. Bij Paling zal dit op heel zorgvuldige manier dienen te gebeuren, gezien dat deze diersoort op de “”Rode” lijst staat. In Noord-Groningen is wel contact met een bedrijf dat goed dienst zou kunnen doen als pilotbedrijf. Wat betreft Tong wordt gewacht op een MsC normering van het bedrijf uit Den Oever dat interesse toont. Met een MsC certificaat is ons inziens in dit geval de duurzaamheidskant voldoende afgedekt. Wat Wolhandkrabben betreft worden de uitkomsten van het onderzoek van de Duitsers afgewacht. In zowel Harlingen als Lauwersoog is een haalbaarheidsonderzoek naar de Verse Vismarkt gedaan. In Harlingen is het onderzoek nog gaande, terwijl in Lauwersoog het onderzoek positief is afgesloten. Het rapport werd eind oktober 2009 aangeboden aan gedeputeerde Douwe Hollenga. Er is inmiddels een werkgroep aan de slag die de start van de Vismarkt in juni 2010 voorbereid. In Lauwersoog start een van onze licentiehouders, Goede Vissers, een informatiecentrum Duurzame Visserij, annex streekproductenwinkel/horeca. Binnen onze mogelijkheden en de wensen van de ondernemers zijn/worden zij ondersteund met advies en financiële middelen.
Streekeigen, multifunctionele landbouw Naar schatting een kwart van de landbouwbedrijven in de Waddenstreek doet aan Verbrede, of multifunctionele landbouw. Het grootste deel, daarvan doet alleen aan Agrarisch Natuurbeheer, waarbij de vergoedingen zijn gebaseerd op gederfde inkomsten of gemaakte kosten. Ook duurzame energieproductie is duidelijk in opkomst. Andere multifunctionele activiteiten, deze hebben speciale belangstelling van de Waddengroep, zorgen er voor dat burgers op de bedrijven komen. Denk aan huisverkoop, boerderijwinkels, recreatieve en toeristische activiteiten, educatie en zorglandbouw. Ook is er een groep boeren die verschillende multifunctionele activiteiten met elkaar combineren, om “economies of scope” (“voordelen door variëteit”) te halen. Door een afstudeerder van de RUG werd hier in opdracht van de Waddengroep onderzoek naar gedaan (A.K. de Vries, multifunctionele landbouw in het Waddengebied, - onderzoek naar combinaties van nevenactiviteiten -, 2009). Het bleek dat een groot deel (74%) van de onderzochte bedrijven verschillende multifunctionele activiteiten combineren. Uit het onderzoek bleek tevens dat niet de ruimtelijke ordening wetgeving de grootste (maar wel een substantiële) belemmering vormt voor multifunctionele landbouw, maar dat dit de hoge investeringen zijn. Dit geldt zeker voor boeren die het degelijk willen aanpakken en streven naar een substantiële bijdrage van multifunctionele landbouw aan het inkomen. 12
Om een positieve ontwikkeling van een streekeigen, multifunctionele landbouw te bewerkstelligen blijkt het dan ook een goede benadering om een vorm van investeringsbijdrage te koppelen aan individuele begeleiding van een deskundige. In het verleden werd deze benadering door de Waddengroep al succesvol toegepast bij o.a. huisverkoop en boerderijwinkels (Noord-Holland, Fryslân), streekstroom en de informatiecentra Texels lamsvlees. Dit jaar is vanuit dezelfde benadering het project “huisverkoop en boerderijwinkels Groningen” gestart. Op het terrein van huisverkoop en boerderijwinkels is een groot netwerk opgebouwd, waar de Waddengroep contacten mee onderhoudt. In Noord-Fryslân wordt in het kader van het project op dit moment contact onderhouden met tien boerenwinkels, In Noord-Groningen met acht en in de Kop van Noord-Holland en Texel met drie. Op het terrein van Duurzame Energie (“streekstroom”) worden informatiebijeenkomsten gefaciliteerd o.a. een avond over Zonne-energie en een avond over kleine windmolens. Er is een groep van ruim 30 bedrijven in de relatiekring van de Waddengroep die belangstelling hebben voor Streekstroom. Een toenemend aantal bedrijven realiseert via de SDE en provinciale regelingen duurzame energievoorzieningen. Op het terrein van multifunctionele activiteiten op het gebied van recreatie en toerisme (incl. educatie) werd een flyer ontwikkeld en verspreid van de drie onder die noemer gebrachte Texelse bezoekboerderijen. Bedoeling is om dit onderdeel, Agro toerisme, in het Waddengebied best belangrijk, te integreren met het breder opgezette onderdeel Waddengoud-toerisme (verblijf, vermaak). Op het gebied van Agrarisch Natuurbeheer zijn de diverse Agrarische Natuurvereniging actief en het tot waarde brengen van het reguliere beheer en onderhoud (via pakketten) lijkt bij hen in goede handen. Voor de Waddengroep zijn vooral bedrijven uit deze categorie interessant die communicatieve en educatieve instrumenten inzetten om de natuur op het bedrijf beleefbaar te maken. Het aantal ondernemers dat op deze wijze werkt is nog erg beperkt. Met Zorglandbouw komt de Waddengroep vooral in aanraking doordat veel van deze bedrijven een winkel, gerund door cliënten, willen opzetten c.q. willen professionaliseren. Ook op dit terrein zijn er provinciale verenigingen en een Landelijk Steunpunt die de bedrijven verder helpen met deskundigheid in geval van inhoudelijke en bedrijfmatige vragen die de zorg betreffen. Concluderend: Op het gebied van multifunctionele landbouw richt de Waddengroep zich vooral op huisverkoop en boerderijwinkels, streekstroom, agro-toerisme en het beleefbaar maken van agrarische natuur.
13
Conclusie Het Waddengroep project “Het Waddengebied gaat voor goud” is een integraal project voor het ontwikkelen en stimuleren van duurzame gebiedseigen economische activiteiten in het Waddengebied. Zo werd er succesvol gewerkt aan de ontwikkeling van diverse ketens in de Waddenstreek die hun basis vinden in de landbouw o.a. Bijzonder Fruit, Vlees, Zuivel, Akkerbouw en (Zilte) Groenten. De Waddengoud gecertificeerde Wolketen beleefde de grootste sprong voorwaarts, terwijl aan een herstart van de Waddengoudcatering wordt gewerkt. De duurzame viskweek in de Waddenstreek kwam nauwelijks van de grond, terwijl er in de duurzame visserij diverse nieuwe impulsen zijn gegeven. Ondermeer de certificering voor Handkokkelaars en het op de markt komen van Waddenkokkels, de haalbaarheidsonderzoeken naar Verse Vismarkten in Harlingen en Lauwersoog en het Informatiecentrum Duurzame Visserij in Lauwersoog. Zowel in de Agro-ketens als in de Visserijketen ontwikkelde het aantal verkooppunten zich voorspoedig. Op het gebied van multifunctionele landbouw richt de Waddengroep zich vooral op huisverkoop en boerderijwinkels, streekstroom, agro-toerisme en het beleefbaar maken van agrarische natuurbeheer. In het actiegerichte onderzoek naar voor Waddengoud kansrijke sectoren werd voortgang geboekt bij Accomodaties, de Bruine Vloot, podia voor Waddenkunst en de Horeca.
Om alle bovenstaande sectoren te kunnen bedienen wordt gewerkt aan een strategische communicatievisie. Daartoe werd ondermeer een workshop met deskundigen gehouden. Hieruit kwamen een aantal nieuwe ideeën. Zo komt er een aparte op consumentengerichte Waddengoudwebsite en wordt er een oriënterend onderzoek gedaan naar een multimediale Waddengoudzender. Ondertussen gingen de lopende communicatie-activiteiten door zoals het up-to-date en actueel houden van de bestaande website met nieuwsfeiten, het versturen van driewekelijkse persberichten, het voeden van journalisten en het uitvoeren van vele promotieactiviteiten. Het hoogtepunt van het jaar was de Waddengoud Culinair. Hier werd een Culinaire Waddenmarkt en –proeverij, een Waddengoud receptenwedstrijd en de National Award Waddensea gehouden.
De Noordelijke samenwerking kwam alleen in de Provincie Groningen van de grond. De Waddengroep neemt met twee projecten deel aan het gemeenschappelijke programma “streekproducten ut Grunnen”. Landelijk leverde de samenwerking in SPN het een en ander op, ondermeer een website van alle erkende streekproducten in Nederland (www.doedestreekproef.nl). Internationaal werd vooral samengewerkt met de Denen. Dit resulteerde ondermeer in de Derde Internationale Gastronomy Award, die op 22 september in Ribe (DK) zal worden gehouden
14
Op alle genoemde activiteitenvelden werd in het eerste jaar van het project voortgang geboekt. Een belangrijke handicap blijft dat de Friese Waddeneilanden hebben besloten om niet mee te doen, waardoor op de eilanden gescheiden trajecten ontstaan. Ook is een vervelend gegeven dat er nog geen beschikking is voor de Kop van Noord-Holland en Texel. Desondanks zien wij 2010 met vertrouwen tegemoet.
15
