Waarom kiezen voor natuurlijk gras? Een discussie over natuurlijk gras versus kunstgras voor sport, spel en ontspanning Gepresenteerd door ESA – European Seed Association Section Forage Plants and Amenity Grasses (SFG) (Afdeling Voedergewassen en Gazongrassen)
Inleiding op dit document Indien u overweegt om een nieuwe grasmat voor uw sportveld te kopen en aan te leggen, dan zijn er veel vragen die u moet beantwoorden voordat u een besluit neemt – en een van deze vragen is of u voor een natuurlijke grasmat kiest of voor een kunstgras. De Afdeling Voedergewassen en Gazongrassen (SFG) van de European Seed Association (ESA) heeft een vergelijking gemaakt tussen natuurlijk gras en kunstgras voor sport, spel en ontspanning. Deze vergelijking is waarschijnlijk de nieuwste en meest uitgewerkte die er is. In dit discussiestuk geven we op basis van duidelijke feiten aan waarom wij geloven dat een natuurlijke grasmat de beste langetermijnoplossing is. Het bewijs is duidelijk – een natuurlijke grasmat is ideaal voor het milieu, het is uitzonderlijk gezond en veilig voor spelers, het voordeligste alternatief wat betreft aanbrengen en onderhouden, en de meeste voetballers en zelfs toeschouwers geven er de voorkeur aan. Het rapport van de ESA laat ook zien dat graskwekers met hun onderzoek en ontwikkeling een gezonde toekomst voor de natuurlijke grasmat hebben gewaarborgd. Dankzij hun werk, met name in de laatste tien jaar, zijn er nu uitstekende natuurlijke grasoplossingen beschikbaar voor grasveldproblemen als schaduw, luchtcirculatie en duurzaamheid in bijna elke situatie – hoe extreem de omstandigheden ook zijn. Daarnaast hebben ontwikkelingen in grasveldaanleg, drainage, voedingsprogramma's en expertise op het gebied van onderhoud ervoor gezorgd dat natuurlijke grasmatten gemakkelijker dan ooit aangebracht en onderhouden kunnen worden. Kunstgras heeft zijn plaats veroverd, maar we nodigen u uit om kennis te nemen van alle feiten die in dit document zijn verzameld voordat u een besluit neemt over de aankoop van een nieuwe grasmat voor een sportveld.
Missie van ESA ESA is de stem van de Europese zadenindustrie, die de belangen behartigt van iedereen die actief is op het gebied van onderzoek, telen, productie en marketing van zaden van landbouw-, tuinbouw-, en siergewassen. Planten uit zaden zijn de grondstof voor al het voedsel, leveren innovatieve en milieuvriendelijke industriële producten op en verfraaien ons landschap. De missie van ESA is dat zij streeft naar: •
effectieve bescherming van intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot planten en zaden
•
eerlijke en evenredige regulering van de Europese zadenindustrie
•
vrijheid van keuze voor klanten (boeren, telers, industrie, consumenten) uit het aanbod van zaden als gevolg van innovatieve, gevarieerde technologieën en productiemethoden.
Wat zijn de voordelen van natuurlijk gras? Volgens wetenschappers is ons klimaat snel aan het veranderen en dit heeft grote gevolgen voor flora en fauna – en vooral voor de gezondheid van de mens. Er is overal luchtvervuiling. Om de kooldioxide in de atmosfeer te helpen verlagen worden er regelmatig conferenties georganiseerd om landen aan te moedigen dit fatale proces stop te zetten. Natuurgras kan wat dit betreft zeer nuttig zijn. Jammer genoeg zijn er maar weinig mensen die zich hiervan bewust zijn en wordt de positieve bijdrage van zuurstofproductie en de opslag van kooldioxide door natuurlijk gras over het hoofd gezien. Mensen zijn begrijpelijkerwijs bezorgder over het verlies van een hectare regenwoud dan het verlies van een hectare gras. Hoewel beide zeer belangrijk zijn, is het een interessant feit dat de jaarlijkse productie van zuurstof en opslag van kooldioxide door een hectare gras groter is dan die van een hectare bos!
Gras heeft zo veel meer te bieden Natuurlijk gras heeft niet alleen positieve eigenschappen voor het milieu maar er kan ook veilig op worden gespeeld. Het absorbeert warmte van de zon op het speelveld, de kans op letsel is zeer gering, het is goedkoop en het allermooiste van natuurlijk gras is dat het zelfherstellend is. Welk ander product biedt al deze voordelen?
Vooruitgang van de plantenveredeling in de afgelopen 10 jaar Het telen van grassoorten voor recreatie en sport is een relatief jonge bedrijfstak. In de jaren 1960 begon het op een grotere schaal, maar pas in het begin van de jaren 1990 werd het specifiek telen van sportgras gemeengoed. Het telen van een nieuwe variëteit duurt gemiddeld 15 jaar. De vooruitgang die grastelers in de afgelopen tien jaar hebben geboekt is indrukwekkend. Er zijn nu natuurlijke grasoplossingen beschikbaar voor speelveldproblemen, zoals schaduw, luchtcirculatie, en duurzaamheid – in bijna elke situatie. Figuur 1 (hieronder) illustreert de vooruitgang die in de afgelopen vijf jaar is geboekt ten aanzien van de slijtvastheid. Een topras van de soort Engels raaigras met een uitstekende slijtvastheid viel terug van de eerste plaats in 1995 naar de tweeënveertigste plaats, omdat de kweekprogramma’s nieuwe rassen met een betere slijtvastheid hadden opgeleverd. (Bron: STRI Bingley, Engeland).
Figuur 1 Veranderingen in de relatieve rangorde van een sportveldtype Engels raaigras-ras in de tijd.
Positie op de aanbevolen rassenlijst
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Tijd (Jaren)
Grotere dichtheid In de laatste 10 jaar is de spruitdichtheid gestaag verbeterd. Voor sportief gebruik betekent de grotere dichtheid, in combinatie met een groter herstellingsvermogen, dat de slijtvastheid sterk verbeterd is. Figuur 2 (hieronder) toont de toename van de spruitdichtheid in de afgelopen tien jaar van hoogwaardige, Engels raaigrasvariëteiten op de STRI -Bingley lijst (Bron: STRI). Figuur 2 Veranderingen in de spruitdichtheid van Engels raaigras-rassen voor gazons, openbaar groen en sportvelden in de laatste 10 jaar. 100000
80000
60000
Zodedichtheid 2 (spruiten per m ) 40000
20000
0 1995
1996
1997
1998
1999
2000
Tijd (Jaren)
2001
2002
2003
Dit betekent dat topvariëteiten met spruitdichtheden van circa 25.000 spruiten per m2, die in 1995 aan de top van de Bingley sportvariëteitenlijst stonden, nu overtroffen zijn en in de uitgave van dezelfde lijst in 2005 naar de onderkant zijn gedrukt, omdat er betere variëteiten zijn verschenen.
Verbeterde schaduwtolerantie Om te kunnen voldoen aan de omstandigheden in de nieuwe multifunctionele stadions hebben telers een aantal jaren variëteiten getest en geselecteerd onder schaduwrijke omstandigheden. Ze maakten gebruik van speciale tenten die in beperkte mate licht doorlaten (zie de foto hieronder). Het resultaat is dat het nu mogelijk is om specifieke variëteiten met verbeterde slijtvastheid bij schaduw aan te bevelen voor gebruik in stadions waar schaduw een probleem is.
Verbeterde warmtestress-tolerantie Door de grasveredeling is het mogelijk geworden om in alle klimaatgebieden van de wereld voetbal te spelen op natuurgras. Grassoorten en -variëteiten voor sportvelden zijn nu ook specifiek verkrijgbaar voor gebieden met watertekorten, zoals Afrika. Telers steken veel tijd en energie in het veredelen van grassoorten met verbeterde warmtestress- en droogtestress-tolerantie. Op de foto hieronder zien we hoe in Zuid-Frankrijk proeven worden genomen met de droogtetolerantie van grasmatten voor sportieve doeleinden.
Nieuwe grassoorten Er zijn aanzienlijke verbeteringen geboekt bij bekende soorten voor sportvelden, maar er is ook grote vooruitgang geweest bij het telen van nieuwe grassoorten. Er zijn nieuwe variëteiten op de markt gebracht van de soorten rietzwenkgras, veldbeemd en deschampsia. Als ze onder de juiste omstandigheden en onder goed beheer worden gebruikt, kunnen deze nieuwe innovaties voordelen brengen die nooit eerder zijn vertoond.
Een zonnige toekomst voor natuurlijk gras Volgens de meeste voetbalspelers is er niets beters dan spelen op natuurlijk gras. De aanzienlijke vooruitgang in de genetica van natuurlijk gras, plus nieuwe manieren om de wortelzone van sportvelden te construeren en de expertise in grasveldbeheer, heeft ervoor gezorgd dat voetballen op modderige velden verleden tijd is.
Hoe zit het met de gezondheids- en veiligheidsaspecten van kunstgras? De kwestie van de gezondheids- en veiligheidsaspecten van kunstgras ligt zeer gevoelig, met name wat betreft rechtszaken waarin kon worden aangetoond dat spelen op kunstgras direct heeft bijgedragen aan letsel. Procesvoering is ook afhankelijk van de bestaande nationale wetten. Om die reden is overtuigend bewijs moeilijk te vinden en datgene wat er aan bewijs is – hetzij harde bewijzen of indirecte aanwijzingen – komt vaak uit de VS waar: • • • •
kunstgras is ‘ontstaan’ het aantal speelvelden met kunstgras groter is de ervaring met kunstgras groter is men snel tot procederen geneigd is.
Turfgrass Producers International (TPI) – de internationale beroepsorganisatie voor producenten van graszoden – heeft een aantal jaren actief de eigenschappen van natuurlijk gras gepromoot en heeft veel nuttige referenties. De kracht van hun argument draait om talrijke vragen die specifiek betrekking hebben op kunstgras en die vooralsnog onbeantwoord blijven. (Bron: TPI Newsletter, Turfnews – september/oktober 2004). Er is minder informatie beschikbaar over ‘derde generatie’ kunstgrasvelden omdat ze nog niet zo lang op de markt zijn en omdat problemen die verbonden zijn aan langdurig spelen op kunstgrasvelden pas na enkele jaren tot uiting komen. De kunstgrasindustrie zelf hanteert twee standaarden voor de kwaliteitscontrole – De FIFA aanbeveling en individuele standaarden van kwaliteitscontrole met betrekking tot de componenten. De FIFA-criteria zijn zelfs gebaseerd op getallen voor natuurlijk gras. Er lijken over het algemeen twee soorten zaken te zijn die reden tot ongerustheid (kunnen) zijn. Dit zijn: specifieke en algemene gezondheids- en veiligheidskwesties.
Specifieke gezondheids- en veiligheidskwesties Letsel dat direct gerelateerd is aan spelen op kunstgras: Grasteen (verstuiking grote teen) Een pijnlijke ‘kneuzing’ of verrekking van de grote teen. Hoewel deze aandoening ook op natuurlijk gras kan voorkomen, komt hij op kunstgras vaker voor. (Bron: Foot Health Foundation of America). ACL (letsel van voorste kruisbanden) Er is veel onderzoek uitgevoerd in de VS waaruit blijkt dat dit probleem meer voorkomt onder vrouwelijke sporters en vaker op kunstgras dan op natuurlijk gras. Dit probleem lijkt verband te houden met wrijving van het schoenoppervlak, die hoger is op kunstgras dan op natuurlijk gras. (Bron: Orchard en Powell 2003). De National Football League (NFL) blijft onderzoek doen naar de verschillende soorten letsel, maar de resultaten zijn vertrouwelijk! Voetslot Dit kan gebeuren wanneer een speler te lange noppen heeft, die verhinderen dat de voet draait waardoor een te grote spanning op de knieën komt te staan. Sommige steden waar de speelvelden al zijn aangelegd, adviseren de gebruikers om de kans op letsel te verkleinen door schoenen met diepe profielen te dragen (d.w.z. een profiel van 11mm of dieper) en schoenen met een grotere dichtheid van de ribbels. (Bron: www.nwpr.bc.ca/mercer%20stadium.html ).
Hersenschudding Verschillende NFL-spelers hebben een hersenschudding gehad die zo ernstig was dat ze met hun sportieve loopbaan moesten stoppen. In het gebied rond St. Louis is een onderzoek uitgevoerd waarbij een natuurlijk oefenveld, een overdekt stadion met kunstgras en een niet overdekt oefenveld van kunstgras met elkaar werden vergeleken. Het overdekte speelveld was het hardst, en de schrijvers van het onderzoeksrapport waren van mening dat dit het hoge aantal gevallen van hersenschudding in de hand kan hebben gewerkt. (Bron: Naunheim et al oktober 2002). Kunstgras-brandwonden Een kunstgras-brandwond ontstaat wanneer een sporter met een onbedekt huidgebied over kunstgras ‘glijdt’. Omdat kunstgras een lagere wrijvingscoëfficiënt heeft dan natuurlijk gras, vooral als het nat is, glijdt de atleet over een grotere afstand, waardoor warmte wordt opgewekt en letsel wordt veroorzaakt dat een mengeling is van een schaaf- en een brandwond. (Bron: www.physsportsmed.com ).
Hoe de feiten precies liggen is niet helemaal duidelijk, maar er lijkt genoeg bewijs te zijn om verder onderzoek te rechtvaardigen. In een enquête die in 2004 werd uitgevoerd door de Amerikaanse National Football League Players’ Association (NFLPA), werd aan de spelers gevraagd welk oppervlak volgens hen tot meer letsel leidde. Maar liefst 91,18 procent zei kunstgras. (Bron: TPI newsletter, Turfnews – augustus 2005). Letsel dat indirect gerelateerd is aan het spelen op sportvelden met kunstgras: MRSA – hogere frequentie van methicilline resistente staphylococcus aureus infecties Uit een onderzoek is gebleken dat MRSA-infecties meer voorkomen bij Amerikaanse voetballers die op kunstgras trainen en spelen. Het lijkt erop dat schaaf-brandwonden door kunstgras de voetballers gevoeliger maken voor een latere MRSA-infectie in baden en whirlpools. (Bron: Begier et al nov 2004).
Algemene gezondheids- en veiligheidskwesties Warmte Het is algemeen bekend dat kunstgrasoppervlakken hogere temperaturen hebben dan natuurlijk gras. In 2002 bracht de Brigham Young University, in Utah, een kunstgrasoppervlak aan. Een van de trainers kreeg blaren in zijn sportschoenen door gewoon op het oppervlak te lopen. Vervolgens werd een onderzoek uitgevoerd waaruit bleek dat de gemiddelde temperatuur tussen 7 uur 's morgens en 7 uur 's avonds 47° C was met een maximum van 69° C bij kunstgras, en 26° C met een maximum van 32° C bij natuurlijk gras. Irrigatie verlaagde de temperatuur, maar deze liep daarna weer snel op. Kunstgras had zelfs in de schaduw een hogere oppervlaktetemperatuur dan natuurlijk gras. (Bron: Williams en Pulley, Brigham Young University). De noodzaak om te irrigeren om de oppervlaktetemperatuur te verlagen en het veld bespeelbaar te houden is een belangrijke kwestie, niet alleen in termen van algemene waterconsumptie, maar ook wat betreft de kwaliteit van het gebruikte water. Het is van groot belang dat uitsluitend schoon drinkwater wordt gebruikt, omdat anders algen kunnen groeien op de vezels van het kunstgras. Dit is een aanzienlijk probleem in het licht van de huidige discussies in sommige derdewereldlanden, want veel landen hebben nauwelijks genoeg water om te drinken, laat staan om kunstgrasvelden te irrigeren! Wat zijn de consequenties voor voetballers die op deze warmere oppervlakken spelen, en wat zijn de effecten van de dampen die gegenereerd worden door de rubberkorrels die als opvulsel worden gebruikt? Bacteriën Natuurlijke graszoden bevatten veel verschillende bacteriën die het speelveld zuiveren en ontdoen van menselijke lichaamssappen (zweet, spuug, braaksel, bloed, urine etc.), uitwerpselen van dieren, en algen. Sommige fabrikanten van kunstgras prijzen de afwezigheid van bacteriën aan als een positieve eigenschap. Maar hoe intensief worden speelveldzuiveringsproducten gebruikt en hoe effectief zijn ze? Onkruid en schimmels In tegenstelling tot wat er meestal wordt aangenomen kunnen onkruid en schimmels al enige tijd bestaande kunstgrasvelden aantasten. Maar welke producten zijn speciaal voor kunstgrasvelden goedgekeurd, als gegeven is dat het gebruik anders is dan op niet verende oppervlakken, bestratingen, verharde paden etc.? Rubberkorrels Er is op gewezen dat hergebruikt rubber van oude sportschoenen of banden wordt gebruikt. Maar wat zijn de gevolgen van het spelen op deze velden en de bijbehorende dampen? Hoewel kunstgras niet direct wordt geassocieerd met spel, wordt het wel gepromoot voor gebruik in dichtbevolkte
stedelijke gebieden waar het intensief wordt gebruikt. In deze gebieden komt echter ook vandalisme voor. Wat zou het gevolg zijn als vandalen een kunstgrasveld in brand steken in een dichtbevolkt gebied? (Voorbeeld: Kampioenschappen 2005, San Siro stadion – Inter Milan ). De derde generatie kunstgrasvelden van het type rubber-infill, zoals die nu worden gebruikt, blijken gevaarlijk voor de volksgezondheid te kunnen zijn. Recentelijk zijn in Italie 350 kunstgrasvelden uit gebruik genomen, omdat er kankerverwekkende stoffen gevonden zijn (rubber stof, zware metalen, etc). Het Italiaanse Ministerie van Volksgezondheid heeft daarom een gebruiksverbod voor deze velden ingesteld. (bron: La Pubblica, 20 april 2006)
Kunstgras zal een functie hebben in de toekomst en sommige problemen die met kunstgras worden geassocieerd kunnen ook met natuurlijk gras worden geassocieerd. Maar de schaal van de problemen met natuurlijk gras is bekend en deze problemen zijn al gedurende lange tijd onderwerp van onderzoek. Dit is nog niet het geval bij kunstgras. We hebben te maken met een onbekende die een directe invloed kan hebben op spelers. Wordt er voldoende rekening gehouden met deze aspecten wanneer de keuze voor kunstgras wordt gemaakt?
Wat zijn de gevolgen voor het milieu van kunstgras? Afval en hergebruik Een kunstgrasspeelveld 'verliest' elk jaar ongeveer drie ton materiaal (rubberkorrels voor de refill en zand), gewoon door er normaal op te spelen. Maar er is weinig bekend over waar dit materiaal naartoe gaat en welk effect het kan hebben op het milieu en de gezondheid van de mens. (Bron: DBU (Deense Voetbalbond) website – www.dbu.dk ). De Internationale Vakvereniging van Graszodeproducenten (TPI) doet hier ook onderzoek naar.
Een groep deskundigen die problemen met kunstgrasvoetbalvelden in Duitsland heeft bestudeerd – onder de naam Initiative WM -Rasen e.v. -Weissbuch – merkte op dat bij een vernieuwing van een voetbalveld van kunstgras 250 ton afval werd geproduceerd. Dit afval omvat 20 ton polyethyleenvezels, polypropyleen en latex (caoutchouc/butadienstyrol), plus 105 ton rubberkorrels en 127 ton zand (vermengd met een hoeveelheid rubberkorrels).
Rubberkorrels worden gebruikt als brandstof in de betonindustrie en voor de verwijdering ervan wordt normaliter betaald. Het zand kan zonder grote kosten worden gebruikt als vulgrond. De kunststoffen worden gewoonlijk verbrand omdat recycling, net als bij de rubberkorrels, zeer duur is. De DBU heeft een werkgroep in het leven geroepen om de recycling en andere kwesties rond kunstgrasvelden te onderzoeken. In Denemarken werd tot op heden te weinig wetenschappelijk onderzoek verricht naar dit onderwerp. (Bron: DBU-woordvoerder).
Chemicaliën Er kunnen vraagtekens worden geplaatst bij toekomstig gebruik van zout op velden op zandbasis voor het gebruik ervan in de winter. Hetzelfde geldt voor het gebruik van zout op kunstgrasvelden, en de aanbevolen aan te brengen hoeveelheid van twee ton per jaar van zowel natriumchloride als calcium. (Bron: DBU website). Andrew McNitt, van de Pennsylvania State University zegt dat sommige terreinmanagers standaard een oplossing van een vezelverzachter aanbrengen om statische aantrekking van de vezels en daarmee het kleven van zwarte rubberen korreltjes aan de vezels te voorkomen. Deze vezelverzachter kan het veld echter ook glad maken. Een Speciale Taakgroep die de TPI in 2004 oprichtte maakte bekend dat zuivering van het speelveld dient te geschieden met behulp van antiseptische schoonmaakmiddelen. Dit werpt een groot aantal vragen op over hoe combinaties van chemicaliën zich gedragen op kunstgrasvelden en hoe zij spelers beïnvloeden.
Milieuproblemen met rubberstof De Speciale Taakgroep van de TPI vroeg zich af wat er gebeurde met het siliciumdioxidestof en de cadmiumdeeltjes uit het rubber. De resultaten zijn op dit moment nog niet bekend.
Evenwicht CO2-O2 Uit onderzoek van Initiative WM -Rasen e.v. -Weissbuch bleek dat een voetbalveld van natuurlijk gras genoeg zuurstof produceert voor 120 mensen per jaar. Het tijdschrift Football & Stadium Management van januari 2005 schreef dat een hectare natuurlijk gras 11 ton kooldioxide vasthoudt. Het tijdschrift Pitchcare.com stelt dat een speelveld met natuurlijk gras meer zuurstof oplevert dan een hectare bos. (Bron: www.pitchcare.com ). Het is duidelijk dat kunstgras hier niets aan bijdraagt.
Watergebruik In het rapport van Initiative WM -Rasen e.v. -Weissbuch, wordt in de vergelijkingen van de kosten van kunstgras en natuurlijk gras geen rekening gehouden met kosten van irrigatie van kunstgrasvelden, maar het is duidelijk dat sproeien nodig is voordat er gespeeld wordt. De FIFA adviseert kunstgras te besproeien om het oppervlak af te koelen, het aantal brandwonden (die optreden als de temperatuur van de huid hoger is dan 60 °C) te minimaliseren en de infill te stabiliseren. Irrigatie van kunstgrasvelden in koudere klimaten is alleen nodig om sneller te kunnen spelen. Bij de hoge temperaturen in zuidelijke landen is irrigatie noodzakelijk om de temperatuur op het veld door middel van verdamping te verlagen. In Denemarken wordt het waarschijnlijk standaard om automatische irrigatiesystemen op kunstgrasvelden te plaatsen, evenals verwarmingssystemen. Deze kosten zijn nog niet opgenomen in DBU-begrotingen. (Bron: woordvoerder DBU).
Reuk en luchtkwaliteit De Speciale Taakgroep van de TPI doet onderzoek naar de gassen die vrijkomen als een kunstgrasmat in brand staat, en naar de gevolgen ervan voor brandweerlieden. De resultaten zijn nog niet beschikbaar.
Kunstgras brandt niet echt, maar smelt. De Deense brandweer heeft het gebruik van derde generatie kunstgras binnen verboden, omdat mensen niet aan een brand zouden kunnen ontsnappen door de rookontwikkeling. (Bron: woordvoerder DBU). De bezorgdheid is geuit dat rubber van autobanden, dat in sommige gevallen wordt gebruikt om kunstgrasvelden te maken, kanker en ademhalingsproblemen kan veroorzaken.
Dit zou een probleem kunnen zijn wanneer het sportveld ook voor andere doeleinden zou worden gebruikt. De DBU adviseert het groene kunstrubber (EPDM) te gebruiken in plaats van het zwarte bandenrubber. Het EPDM ruikt niet, maar kost drie keer zo veel als zwart rubber. Dit betekent een extra kostenpost van EUR 135.000 voor het installeren van een sportveld. (Bron: woordvoerder DBU). Het vakblad Environmental Business News van de Universiteit van Michigan (een publicatie op het gebied van groen bouwen en ontwerpen) rapporteerde dat kunstgras vluchtige organische stoffen afscheidt die een rubbergeur afgeven, die problemen kan opleveren voor astmatici.
Algen op kunstgras De Speciale Taakgroep van de TPI vraagt welke chemicaliën gebruikt kunnen worden voor het bestrijden van algen en onkruid, en houdt ook rekening met de hoeveelheden water die gebruikt worden voor het afkoelen van een sportveld. Voor dit doel zijn geen chemicaliën goedgekeurd vanwege de verontreiniging door afvloeiend water. Algen kunnen worden bestreden door twee keer per week te borstelen, maar dat maakt het onderhoud behoorlijk duurder. De Chemische onderneming Ciba verklaart op haar website dat algen en mossen kunstgras een lelijk groene of bruine kleur geven en het veld glad maken. De onderneming raadt chemicaliën aan die kleurpigmenten bevatten. Een Engelse fabrikant van apparatuur voor het onderhoud van grasmatten noemt op zijn website chemische stoffen als glyfosaat, dichlorofeen en ijzersulfaat als bestrijdingsmiddelen voor algen. Er wordt niet verklaard of deze chemische stoffen gebruikt mogen worden op kunstgras! (Bron: www.sisis.com ). Er is hier sprake van een duidelijke tegenspraak, aangezien de chemische stoffen die gebruikt worden voor de bestrijding van algen en mossen wegspoelen met het water voor irrigatie en afkoeling!
Uitloging van chemische stoffen Uit onderzoek van InitiativeWM -Rasen e.v. -Weissbuch bleek dat de UEFA heeft bevestigd dat het gebruik van rubberkorrels niet in overeenstemming is met alle nationale milieuvoorschriften, en dat grondwater kan worden verontreinigd met zink, cadmium, lood, kwik en andere ongewenste chemische stoffen. In Berlijn heeft de voetbalbond besloten geen gebruik meer te maken van zwarte rubberkorrels omdat de leveranciers geen garantie tegen uitloging en emissie van gas konden geven. Uit onderzoek bleek ook dat natuurlijk gras stof bindt en chemische stoffen absorbeert. Bij het Noorse Instituut (Norsk byggeforsknings institut) loopt een project voor de Nordic
Football Association over uitloging door kunstgrasvelden. (Bron: woordvoerder DBU). Bij een bakkenproef, waar graszaad was ingezaaid op een bodem van grond vermengd met verschillende percentages rubberkorrels, bleek het gras na verloop van tijd af te sterven. Alleen in de nuloptie bleef het gras in leven. (Bron: Barenbrug Research)
Wat zijn de investerings- en onderhoudskosten van kunstgrasvelden? Aangetoond kan worden dat natuurlijk gras zeer concurrerend is vergeleken met kunstgras. (Zie de vergelijking van de kosten van natuurlijk gras en kunstgras in Figuur 3, pagina 16). De kosten van het aanleggen van nieuwe sportvelden verschillen aanzienlijk tussen Europese landen, vanwege de verschillen in materiaal- en arbeidskosten, klimatologische omstandigheden, bodemgesteldheid etc.. Om die reden is een marge voor de kosten aangegeven waar de verschillen te groot lijken te zijn. De jaarlijkse kosten voor kunstgras zijn zeer hoog en vaak veel hoger per speeluur dan natuurlijk gras. Dat komt door de zeer hoge investeringskosten voor kunstgras. De verschillen in onderhoudskosten zijn niet zo groot als veel mensen aannemen. Dit betekent dat er meer geld kan worden besteed aan onderhoud voor natuurlijk gras terwijl het dan toch nog het goedkoopste alternatief blijft! Een met rubber opgevuld veld kost tussen de EUR 500.000 en EUR 600.000, inclusief verlichting en omheining. Voor deze investering krijg je een veld dat geschikt is voor meer dan 1000 speel- en trainingsuren per jaar. Die 1000 uur is waarschijnlijk alleen haalbaar voor zeer grote voetbalclubs met veel leden, want dit betekent dat het veld ten minste drie uur wordt gebruikt op elke dag van elke week van het jaar. Hoeveel clubs halen dat? De gepresenteerde 900 uur gebruik in de tabel is al moeilijk te halen. Voor voetbalstadions die maximaal 30 wedstrijden per jaar houden is een kunstgrasveld ongetwijfeld een zeer zware investering.
Voor een met kunstvezels versterkt natuurlijk grasveld, dat geschikt is voor 500 tot 700 gebruiksuren per jaar (wedstrijden en training), is een investering nodig van circa EUR 255.000. Velden van honderd procent natuurlijk gras met een capaciteit van maximaal 500 uur zijn veel goedkoper en variëren in prijs van EUR 70.000 tot EUR 140.000. Het is duidelijk dat de investering bij kunstgras hoger is. Voor de synthetische toplaag wordt vaak een levensduur van 15 jaar berekend, maar tot dusver heeft niemand een dergelijk veld gedurende dit aantal jaren gehad. In de bedrijfstak wordt ervan uitgegaan dat een maximum van 10 jaar een realistischer levensduur is. De jaarlijkse kosten stijgen hierdoor fors. De onderhoudskosten van een kunstgrasveld, zoals berekend door de fabrikanten, zien er tamelijk optimistisch uit. Sommige mensen die op kunstgrasvelden werken worden nu al geconfronteerd met onverwacht onderhoudswerk, dat tot aanzienlijk hogere kosten leidt. In veel concurrerende overzichten van fabrikanten van kunstgras worden de onderhoudskosten voor natuurlijke grasvelden veel te hoog berekend. Een bedrag van EUR 5.000 tot EUR 15.000 is een realistisch cijfer. De kosten van natuurlijke grasvelden zijn voor een groot deel afhankelijk van de intensiteit van het gebruik en ook van de bekwaamheid van de terreinmanager. Dankzij de introductie van verbeterde grasvariëteiten en nieuwe soorten, is het nu mogelijk forse besparingen te realiseren op de onderhoudskosten van natuurlijke grasvelden. De jaarlijkse onderhoudskosten van kunstgrasvelden liggen eveneens tussen de EUR 5.000 en EUR 15.000 per veld per jaar. Wanneer natuurlijke grasvelden moeten worden vernieuwd of opnieuw moeten worden ingezaaid, wordt de toplaag vaak gebruikt voor het maken van compost. De hieraan verbonden kosten zijn in feite verwaarloosbaar. Voor kunstgras of combinatievelden geldt een heel ander verhaal! Het recyclen van de vezels en het rubber kost geld en het hele proces brengt ernstige milieuproblemen met zich mee. Het recyclen van kunstgras kost ongeveer EUR 10 per m2. Voor een 100% kunstgrasveld (7.5 00 m2) is dat EUR 75.000! Het is een feit dat vier van de vijf proefpilots van kunstgras van de UEFA, die recentelijk zijn geïnstalleerd, alweer vervangen moesten worden, omdat ze niet aan de normen voldeden. Dat is een enorme geldverspilling. Bovendien hebben voetbalclubs en lokale autoriteiten die soortgelijke producten hebben gekocht nu sportvelden die waarschijnlijk niet aan de hoogste kwaliteitsnorm voldoen. De vraag is of deze sportvelden de voorspelde levensduur van 10 jaar halen? Als dat niet zo is, zullen de jaarlijkse
kosten ervan aanzienlijk toenemen.
Figuur 3 – Vergelijking van investerings- en onderhoudskosten voor natuurlijk e grasvelden versus kunstgrasvelden Natuurlijk gras Normaal
Combinatie natuurlijk gras + kunstgras Gras + 3% kunstgras
Kunstgras
Type Aantal speeluren
400
700
900 – 1300
Investeringskosten
70.000 – 140.000 €
200.000 – 250.000 €
500.000 – 600.000 €
Investeringskosten verlichting
40.000 € niet nodig voor elk veld
40.000 € nodig voor elk kunstgrasveld
Omheiningskosten
15.000 € niet nodig
40.000 € nodig voor elk gecombineerd veld 15.000 € nodig
15.000 € nodig
Onderhoudskosten
5.000 – 15.000 €
6.000 – 15.000 €
5.000 – 15.000 €
Elektriciteitskosten 350 uur, 8 lampen x 25.2 kW x 0,085 E Rentekosten 6%
Geen
6.000 €
6.000 €
4.200 – 8.400 €
12.000 – 18.300 €
33.000 – 40.000 €
Levensduur toplaag = 60% van de investering Levensduur Afschrijvingskosten
15– 25 jaar
15– 25 jaar
10 – 15 (?) jaar
15– 25 jaar 3.500 – 7.000 €
15– 25 jaar 12.750 – 15.250 €
30 jaar 55.500 – 42.575 €
Kosten recycling
Geen
10 €/m 2 = 75.000 €
10 €/m 2 = 75.000 €
Totaal jaarlijkse kosten
12.700 – 30.400 €
36.750 – 54.550 €
99.500 – 103.575 €
Totaal jaarlijkse kosten per speeluur
31,75 – 76,00 €
52,50 – 77,93 €
79,67 – 110,55 €
Rubber vulling
Overige economische aspecten FIFA verklaart het volgende: “FIFA reageert op de groeiende vraag naar voetbal op kunstgras, voornamelijk in gebieden waar het klimaat het onmogelijk maakt om het gehele jaar voetbalwedstrijden te organiseren op goed natuurlijk gras.” (Bron: FIFA kwaliteitsconcept voor kunstgras). Dit lijkt redelijk, maar het zit ingewikkelder in elkaar. In arctische gebieden is een verwarmingssysteem noodzakelijk om het speelveld vrij van sneeuw en ijs te houden. Dit betekent reusachtige extra investerings- en onderhoudskosten. Zijn professionele clubs en lokale autoriteiten bereid om daarvoor te betalen? Voor toeschouwers is er niks aan om naar voetbal te kijken bij temperaturen ver onder het vriespunt. In droge en warme klimaten kan een kunstgrasveld een interessante oplossing lijken, maar er is water (van goede kwaliteit) nodig om het sportveld af te koelen en bespeelbaar te houden. Er zijn dus extra investeringen nodig voor irrigatieapparatuur. De vraag is of mensen in warme klimaten drinkwater nodig hebben om te overleven of te voetballen? Een natuurlijk grasveld dat bedekt is met aangepaste (tropische) grassoorten is een goed alternatief, en is zeker veel goedkoper.
Het mooie spel Spelaspecten – de zienswijze van spelers Enquêtes onder professionele voetballers hebben enkele interessante resultaten opgeleverd. Het is duidelijk dat de meeste spelers de voorkeur geven aan natuurlijk gras (Bron: VVCS en FIFpro, Nederland). Verklaringen die deze voorkeur ondersteunen zijn ook verschenen in een Nederlandse krant (Gelderlander 12/3/05), en recentelijk verklaarde de voetballer Marc Hegeman, die voor Heracles Almelo op kunstgras speelde, het volgende: “Wij spelers kregen opdracht om positief te reageren op alle vragen omtrent kunstgras.” (Bron: Dagblad vh Noorden 28/01/06). Bij de amateurs geeft een klein aantal de voorkeur aan spelen op kunstgras, maar die voorkeur wordt voornamelijk bepaald door hun slechte ervaringen met slecht onderhouden natuurlijke grasvelden. Ondanks de voordelen van kunstgrasvelden (effen oppervlak, minder invloed van weersomstandigheden) komen de spelers telkens weer met dezelfde opmerkingen over kunstgras: Rafael van der Vaart, een voormalige speler van Ajax, Amsterdam, zei het volgende nadat hij op kunstgras had gespeeld: “Dit kunstgras was een ramp. Het deed zeer aan mijn voeten. Ik hoop echt dat we dit niet krijgen in de Amsterdamse Arena. Als dit de toekomst is, kan ik beter stoppen met voetbal.” (Bron: regionale kranten Holland). Arno Arts, VVV -Venlo: “Voetballen op kunstgras is niet te vergelijken met spelen op natuurlijk gras. Ik vond het maar niks en 8 van de 10 spelers van mijn team hebben dezelfde mening.” (Bron: regionale kranten Holland). Bram Marbus, Go Ahead Eagles, Deventer: “ Ik vond het niet prettig. Het is ruw en ik kreeg pijn in mijn knieën en enkels. Het lijkt totaal niet op gras!” (Bron: regionale kranten Holland). Thomas Hässler, Team manager, Salzburg, Oostenrijk (UEFA teststadion voor kunstgras): “Elke speler die ik ken wil op natuurlijk gras spelen. Ik kijk persoonlijk uit naar elke uitwedstrijd.” (Bron: regionale kranten Holland). Patrick Lodewijks, keeper van Feyenoord, Rotterdam: “ Ik zal zeker de laatste keeper zijn die professioneel voetbal speelt op de leeftijd van 40 jaar, want met kunstgras moeten keepers op hun 34ste stoppen vanwege versleten heupen” (Bron: Algemeen Dagblad, landelijke krant in Nederland, 26/1/06).
Spelers praten ook over de geur van gras, het maken van slidings op natte natuurlijke grasvelden, etc. en sommige mensen denken dat dat gewoon nostalgie is. Maar voetbal heeft alles te maken met emotie. Dat is het spel!
Reactie van de bal Op natuurlijk gras is de reactie van de bal optimaal – de juiste snelheid, spin en het terugstuiten van de bal. Alleen een zeer slecht onderhouden veld kan een negatieve invloed hebben op de reactie van de bal. Volgens een van de laboratoria van de FIFA (ISA, Holland) zal het erg moeilijk zijn om dezelfde balreactie te krijgen op kunstgras. De vraag is of deze problemen ooit opgelost kunnen worden?
Kenmerken van de wedstrijd Door voetbal te spelen op kunstgras zal het spel aanzienlijk veranderen en meer op indoor voetbal gaan lijken. Is dat nu echt wat de toeschouwers willen? Hockey en voetbal kunnen moeilijk met elkaar worden vergeleken, want een hockeybal wordt veel meer beïnvloed door de oppervlaktekwaliteit van het speelveld. Een voetbal gedraagt zich anders. Bovendien is voetbal een contactsport en hockey is dat juist niet. Om deze redenen kan worden gezegd dat kunstgras een zegen is voor hockey, maar hetzelfde geldt niet voor voetbal.
Natuurlijk gras slaat terug met voortreffelijke alternatieven! Het is waar dat de bedrijfstak voor natuurlijk gras geen snelle oplossing heeft geboden voor de nieuwe problemen die zich aandienden op sportparken (te veel spelers op een beperkt aantal velden) en in voetbalstadions (schaduw, multifunctioneel gebruik, daken). Maar dit is nu veranderd, waardoor natuurlijk gras weer volop in de schijnwerpers staat. Er zijn uitstekende nieuwe producten op de markt gekomen, die terreinmanagers van lokale autoriteiten en sportstadions in staat stellen om het gehele jaar door een natuurlijk grasveld van voortreffelijke kwaliteit te bieden.
Verlichtingssystemen Een bedrijf in Nederland heeft een concept ontwikkeld waardoor gras het hele jaar door kan groeien, zelfs in de winter. Dit concept is een uitstekend hulpmiddel voor natuurlijk gras in stadions. Het systeem is geïnstalleerd bij PSV Eindhoven, SC Heerenveen, Newcastle United, Sunderland (foto hieronder) en last but not least, Arsenal. De resultaten zijn indrukwekkend. Het veld twee maal per week maaien in de winter! Wie had vijf jaar geleden gedacht dat dat mogelijk zou zijn? (Bron: SGL www.sglconcept.com ).
Nieuwe grassoorten, -variëteiten en mengsels Met de introductie van nieuwe soorten als Rietzwenkgras, Poa en Deschampsia, kunnen schaduwproblemen in stadions zeer effectief worden opgelost. Nieuw uitgebrachte variëteiten van Engels raaigras en Veldbeemdgras bieden een hogere dichtheid van graszoden, een verbeterde slijtvastheid en duurzaamheid. Daarnaast draagt een verlengd groeiseizoen van deze soorten bij aan een betere prestatie van natuurlijke gras tijdens de slechtste perioden voor de groei van gras gedurende het jaar.
Kwekers investeren veel in het ontwikkelen van betere mengsels van grassen teneinde de meest hoogwaardige mengsels te kunnen bieden aan de sportmarkt. De beschikbaarheid van nieuwe soorten en variëteiten heeft geresulteerd in belangrijke verbeteringen, die enthousiast zijn ontvangen door zowel terreinmanagers als spelers.
Onderhoudsprogramma's Nieuwe grasmengsels en technologieën vereisen ander onderhoud van de velden. Gezamenlijke inspanningen van graszodenkwekers, de meststoffenindustrie, cultuurtechnische bedrijven, machinefabrikanten en organisaties van terreinmanagers hebben geleid tot beter aangepaste onderhoudsprogramma's voor natuurlijk gras onder alle omstandigheden. Dankzij nieuwe technologie en meer kennis is het nu mogelijk om terreinmanagers beter te adviseren, zodat ze het gehele speelseizoen de hoogste kwaliteit sportvelden kunnen bieden.
Conclusie In dit rapport heeft de afdeling Forage Plants and Amenity Grasses van de European Seed Association laten zien dat er een rol is weggelegd voor kunstgras. Er zijn echter een groot aantal belangrijke factoren waarmee rekening moet worden gehouden voordat besloten wordt om over te gaan tot het aanschaffen of vervangen van een natuurlijk grasveld of een kunstgrasveld.
© ESA 2006
