Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties

Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties

Graag nemen wij u mee in onze gedachten achter het ontstaan van lokale gemeenschaps-‐coöperaties en het nut en noodzaak hiervan. We gebruiken daarvoor de denklijn uit The Golden Circle zoals die bedacht en ontwikkeld is door Simon Sinek. Zijn Ted Talk is zeer inspirerend. Start met de Waarom vraag?: Waarom ontstaan de lokale initiatieven op het gebied van duurzame energie? Vrijwel overal komt de volgende slogan terug: ‘Wij willen betaalbare, eigen en duurzame energie!’. En waarom willen ze dat?: Betaalbaar: Het energieverbruik van een gemiddeld huishouden loopt al gauw richting de € 2.000,-‐-‐ per jaar. Dat is meer dan een modaal netto maandinkomen. Uiteraard is deze rekening inclusief belastingen en netwerkkosten. Het is veel geld. Doordat nieuwbouw woningen steeds zuiniger worden (beter geïsoleerd zijn) zien we weliswaar een lichte daling van het gemiddelde verbruik en omdat er een overschot aan productie op de ‘markt’ is zien we ook een lichte daling van de prijzen maar feitelijk is dit een schijnwerkelijkheid. CO2 reductie gaat letterlijk van levensbelang worden. Zie hiervoor bijvoorbeeld het laatste IPCC rapport. Toch lukt het nog steeds niet om de CO2 uitstoot een faire prijs te geven. Onlangs werd zelfs door de oud CEO van Shell in een speciale uitzending van De achterkant van het gelijk aangegeven dat CO2 eigenlijk minimaal €80,-‐-‐ per ton zou moeten kosten. Een m3 gas wordt dan inclusief btw € 0,18 duurder en een uit steenkool gewonnen kWh stroom wordt dan ongeveer € 0,05 duurder. Dit scheelt op een jaarrekening € 560,-‐-‐ netto per jaar, 40% meer dan nu. Een liter diesel wordt dan ongeveer € 0,30 per liter duurder. De lage energieprijzen die nu op de markt gelden zijn dan ook niet de werkelijke prijzen. Door de enorm toegenomen winning van schaliegas en schalieolie in de VS ontstaat concurrentie met de van oudsher olie en gas winnende naties. Die moeten wel hun huishoud boekje op orde houden. Door juist meer te winnen neemt het volume toe maar door de lagere prijzen houden ze het totale inkomen op peil. Er komt een moment waarop winning niet meer rendabel is (bodemprijzen) en dan treedt de beroemde varkenscyclus weer in, dan worden installatie stilgelegd wachtend op betere tijden, het aanbod daalt dan weer en de prijs stijgt. Het is net echt. Meerdere publicaties, waaronder die van de Erasmus universiteit, spreken steeds vaker van een economische tijdbom voor de samenleving. Dit risico wordt lokaal steeds zichtbaarder. Energiearmoede is al een bekend begrip. Bedenk u echter ook wat het doet met de waarde van een woning die een hoog energieverbruik nodig heeft vanwege de slechte isolatie. Banken gaan steeds meer de energielasten meetellen als een ‘schuld’ waardoor je voor een energie neutrale woning meer kunt lenen.

Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers. Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk

Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties De bestaande woningvoorraad isoleren is dus niet alleen goed voor het klimaat maar ook goed voor de koopkracht, de woningwaarde en de woningmarkt als geheel. Als oude woningen niet meer (goed) verkocht kunnen worden dan zal de doorstroming ook minder zijn. Continu geleverde betaalbare Energie is nu echt een eerste levensbehoefte waarvan de betaalbaarheid zo maar direct kan veranderen. Eigen energie: De productie van hernieuwbare energie uit zon, water, wind, bodem en lucht kan ook in Nederland lokaal. De techniek maakt het mogelijk en die techniek wordt ook nog een ras beter. Alhoewel balanceren en bufferen een uitdaging wordt/is zal ook die techniek meer en meer toepasbaar worden. Dit maakt het mogelijk dat niemand met lede ogen hoeft toe te kijken hoe we afhankelijk zijn/blijven van steenkool uit Colombia, Olie uit het Midden Oosten of gas uit bevend Slochteren of van meneer Poetin. De wens om niet afhankelijk te zijn wordt bij lokale initiatieven veelal gecombineerd met de wens om een bijdrage te leveren aan het klimaatprobleem. Iedereen die het nieuws volgt, leest -‐ ziet en hoort wat er aan de hand is maar het wereldprobleem oplossen kan niemand alleen. Lokaal, in eigen huis, binnen de eigen invloedsfeer kan men een bijdrage leveren. Voor de portemonnee maar ook voor de toekomst van de kinderen. Duurzaam: Alhoewel dit woord dit jaar op de lijst van 10 woorden staat welke verkozen kunnen worden tot het woord dat uit het vocabulaire geschrapt moet worden betekent duurzaam gewoon langdurig houdbaar. Omdat het te pas en te onpas gebruikt wordt om gedrag te groenwassen en omdat het klinkt als duur en zuur heeft het een negatieve connotatie gekregen. Toch is streven naar een langdurig houdbare leefomgeving van deze tijd. Naast de noodzakelijke CO2 reductie is leefbaarheid in het algemeen een basis om lokaal samen aan de slag te gaan op nuttige thema’s zoals energie. Ook zorg, voedsel, glasvezel en zelfs eigen lokaal geld zijn thema’s die opgepakt worden. Voorbeelden hiervan zijn www.thuisafgehaald.nl en www.peerby.nl en http://repaircafe.nl en http://bristolpound.org en http://www.broodfonds.nl . De energieke samenleving is op zoek naar meer houdbare modellen voor de toekomst. HOE doe je dat dan betaalbare, eigen en duurzame energie organiseren? Dit is een heel belangrijke vraag. Die je volgens Simon Sinek dus eerst stelt voordat je jezelf de vraag stelt wat je dan allemaal kunt gaan doen. Het ‘wat’, wat ga je dan precies doen?, beschrijven wij op de productenpagina van de website van www.vecnb.nl . Betaalbare, eigen (onafhankelijke) en duurzame energie realiseren is iets wat alle partijen aangaat. Bedrijven, burgers, overheid, scholen, instellingen en verenigingen. Het is een eerste levensbehoefte geworden. Niemand kan eigenlijk meer op de ander gaan zitten wachten totdat die in beweging komt. De realiteit van de dag is dat Nederland slechts op de 1 na laatste plaats van duurzame landen staat op gelijke hoogte met China en net voor Letland. We produceren nu 4,5% van alle energie uit duurzame bron als je daar tenminste biomassa bijstook in kolencentrales bij telt en we moeten zeker naar 40% in 2030 en 100% in 2050. Dit is een enorme opgave die alleen gerealiseerd kan worden door nu te besluiten direct met elkaar samen te gaan werken. Samenwerken is echter niet makkelijk in een samenleving die ingericht is volgens het competitieve model. Competitie is goed voor de prijsvorming is de gedachte e.a. onderbouwd vanuit de Speltheorie. Dit is een wiskundige (econometrie) model waarbinnen zowel de competitieve speltheorie als de coöperatieve speltheorie is uitgewerkt. Van belang is iets te begrijpen van de peer-‐to-‐peer economie die momenteel ontstaat. Delen is het nieuwe hebben is daarbij een gezegde geworden. Onderstaand figuur en uitleg geeft de ontwikkelingen op dit moment in een kwadrant weer. E.a. is ontleend aan het werk van Michael Bauwens de grondlegger van de Peer2Peer Foundation.


Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties

Onderstaand is een kopie van de tekst van de website van Plan C Start kopie tekst: Netarchisch kapitalisme Een goed voorbeeld van netarchisch kapitalisme is Facebook. De bedoeling van Facebook is de peer-‐to-‐peer dynamiek van de gebruikers om te zetten in ruilwaarde voor de aandeelhouders. Om die reden kunnen we Facebook als een duidelijk winstgedreven systeem omschrijven. Dit systeem is duidelijk een peer-‐to-‐peer systeem omdat gebruikers er gratis gebruik van kunnen maken. Je kan Facebook gebruiken hoe jij dat wil en bent tot niets verplicht binnen het systeem. Het centrale aspect zit hem er in dat je als gebruiker niet betrokken wordt in het ontwerp van het platform én dat je niets te zeggen hebt over de privé data die je ter beschikking stelt op het platform. Er is steeds een zekere tweestrijd verscholen in dergelijke systemen. Langs de ene kant krijgt de gebruiker de mogelijkheid om gratis van een bepaalde dienst gebruik te maken, langs de andere kant wordt de waarde van het systeem bepaalt door de gebruikers, die er niet voor betaald worden, een systeem waarop veel freemium-‐ modellen gebaseerd zijn. Aanvulling: Het inmiddels bekende Über is hier ook onder te scharen. Verspreid kapitalisme Verspreid kapitalisme of persoonlijk kapitalisme bestaat uit systemen gebaseerd op individuele kapitaaltransacties zonder monopolievorming. Het merendeel van de peer-‐to-‐peer marktplaatsen (vb. Ebay ) zijn een vorm van verspreid kapitalisme. Gebruikers kunnen gebruik maken van het systeem om zichzelf te verrijken. Ook de online munt Bitcoin kan gezien worden als een vorm van verspreid kapitalisme. De manier waarop een verspreid kapitalistisch systeem zich ontwikkelt, hangt af van de intentie van de gebruiker ervan. Zo kan AIRBNB door een werkloze gebruikt worden om het wegvallen van zijn inkomen deels te compenseren, maar eveneens door een huisjesmelker die op die manier meer geld kan ontvangen dan via traditionele verhuurkanalen.


Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties Global commons Een global commons-‐systeem is een systeem dat op een centrale plaats georganiseerd wordt maar met als doel de gebruikers in staat te stellen van de diensten gebruik te maken. Een goed voorbeeld hiervan is Couchsurfing De waarde van het systeem wordt gegenereerd door de gebruikers, en output van het systeem staat ook ten dienste van de gebruikers (niet per se dezelfde gebruikers). Couchsurfing is wat Michel Bauwens omschrijft als een globaal-‐lokaal systeem. Het systeem is wereldwijd universeel, maar de output is erg lokaal gericht. Lokale veerkracht In het laatste kwadrant vinden we decentrale doelgedreven systemen terug. Deze systemen bevinden zich traditioneel in de transitie-‐sfeer. Voorbeelden van deze systemen zijn zaken als stadslandbouwgroepen, buurttuinen, alternatieve (lokale) munten of collectieve aankoopsgroepen. Het doel van deze systemen is het uitbouwen van een veerkrachtige lokale gemeenschap. Aanvulling: energie-‐coöperaties zoals wij ze voorstaan vallen onder de lokale veerkracht (gemeenschaps-‐ coöperaties). Hybride peer-‐to-‐peer modellen Volgens Michel Bauwens kan peer-‐to-‐peer in deze vier vormen (of een mix ervan) voorkomen. Hoewel de uitkomst van de peer-‐to-‐peer revolutie nog niet vaststaat, meent Michel Bauwens al een duidelijke tendens te herkennen richting decentrale systemen die zich op lokaal niveau manifesteren maar een globale impact inhouden (in principe een mengvorm van global commons met lokale veerkracht). Eén van de belangrijke uitdagingen waar de peer-‐to-‐peer modellen mee te maken hebben, is hoe zij zich kunnen ontplooien binnen het bestaande economisch kader. Vooral peer-‐to-‐peer initiatieven, zoals peer-‐to-‐ peer product design, die kunnen bijdragen tot meer duurzaamheid in het algemeen en duurzaam materialenbeheer in het bijzonder botsen met de realiteit van traditionele businessmodellen. Product-‐dienst gebaseerde business modellen bieden misschien een uitweg: lees hier analyse Een lezing van Michel Bauwens kan je hier terugzien. Einde kopie tekst Lokale veerkracht met energie. Onder ‘waarom’ is beschreven wat energiekosten voor een lokaal effect hebben. Als de uitgaande kasstromen lokaal gehouden kunnen worden dan is dat goed voor de lokale economie, de koopkracht, de sociale cohesie, tegen energiearmoede, woningwaarde, werkgelegenheid ofwel de lokale veerkracht. Voor een mooi voorbeeld verwijzen we naar Feldheim of Texel Energie. Het lokaal organiseren van duurzame energie, lees: het sluiten van de energiekringlopen’ past ook helemaal bij de duurzaamheidsvisies. Hoe meer het systeem lokaal in balans is, hoe meer lokale veerkracht er zal zijn. We beschrijven een wenkend perspectief voor de toekomst. Op naar een 100% schone energietoekomst met gesloten kringlopen ecologisch, sociaal en economisch. Alles is met elkaar verbonden, via wijze-‐ (zo je wilt slimme) technieken vindt een continue uitwisseling plaats tussen opwekking, gebruik en hergebruik van energie. Afval – voedsel – mest (ook humane) zijn onderdeel van deze kringloop. Niets gaat meer verloren, er is zelfs sprake van een overschot aan energie. De zon biedt namelijk in 1 uur voldoende energie om de hele mensheid een jaar rond van energie te voorzien.


Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties Het is net een eco-‐systeem. Neem een oerwoud als voorbeeld. De enorme biodiversiteit aan soorten zorgt voor een zeer stabiel systeem. Biodiversiteit staat voor leven, diversiteit van leven, alles wordt gerecycled, afval van de een is voedsel voor het andere. De waterhuishouding is in balans en soorten gedijen, overvloed is aanwezig. Het is bij de gratie van de onderlinge verschillen dat deze biodiversiteit mogelijk is. Haal je de diversiteit uit een oerwoud weg, dan verdwijnt ook het leven (bio) en resteert uiteindelijk alleen nog maar klapzand. Hoe ziet dat er uit op het thema decentrale energie – lokale veerkracht?: Waar mogelijk wordt de kracht van de zon benut. Via PV (Photo Voltaïsche) omzetting in stroom en via thermische omzetting van de zon in warmte. Ook Wind is een gevolg van zonnekracht. Grote(re) windmolens voorzien in de energievoorziening van bedrijven en huishoudens die zelf geen stroom kunnen opwekken maar wind wordt ook meer en meer lokaal/thuis benut. Werveling van warmere lucht die via het dak omhoog gaat brengt een nokgenerator in beweging. Ieder huis/gebouw wordt een eigen energiecentrale. Goed geïsoleerde nieuwbouw en fors gerenoveerde (geïsoleerde) oudbouw heeft alleen nog lage temperatuur verwarming nodig die door stroom opgewekt wordt. Zonthermie zal ook een steeds grotere bijdrage gaan leveren. Nu nog te duur maar nieuwe systemen die zowel PV als thermie combineren gaan de dienst uitmaken. Onder het huis zal warmte gebufferd worden via ingenieuze systemen en via ORCs (Organic Ranking Cycle) kan zonnewarmte ook omgezet worden in stroom. Via warmtewisselaars wordt energie uit de lucht gehaald en via WKO’s uit de bodem. Restwarmte wordt volledig benut. Een smartgrid verbindt alles met elkaar. Zelfs de koelkast, de vrieskist en de wasautomaat zit verbonden aan dit systeem. Nieuwe koelkasten en vrieskisten hebben batterij techniek in zich waarmee het mogelijk is geworden de energie uit de zon op te slaan en deze weer te benutten als hij nodig is. Via APPs kan de energievoorziening thuis gestuurd worden. Ingenieuze verrekensystemen zorgen ervoor dat een overschot van energie van het ene huis naar het andere huis plaats vindt voor de noodzakelijke balancering. Batterijen in auto’s, fietsen, wit-‐ en bruingoed, omvormers en geplaatst in de meterkast vullen daarmee een deel van de balancerings-‐ en bufferingsuitdaging op. Prijzen voor energie fluctueren met het aanbod en stimuleren daarmee ander gedrag. Windmolens worden gesitueerd op energiepleinen in de gemeenschap waar ook het riool uitkomt. Mest uit de omgeving komt hier ook terecht en bruikbare biomassa uit maaisel bijvoorbeeld ook. Via vergisting ontstaat biogas hetgeen via wassing en invoeding in het aardgasnetwerk alleen nog benut wordt voor het incidenteel bij -‐ verwarmen van de woning (extreme winter) en het bij-‐verwarmen van tapwater (douche) waar nog niet gewerkt kan worden met een zonneboiler. De energiepleinen zijn ook een stimulatie voor bedrijfsactiviteiten cleantech gerelateerd waarbij bruikbare grondstoffen uit de aangeleverde biomassa stromen worden benut. Het digestaat van de vergisting wordt als bemesting van tuinen en akkers hergebruikt. Overtollig gas wordt omgezet in LNG dat opgeslagen wordt voor tijden van schaarste en/of het lokale vervoer maakt hiervan gebruik. Deze microgrid systemen bedienen met name de huishoudens en het MKB. Het microgrid zit verbonden met een supergrid waaraan ook het grote bedrijfsleven gekoppeld zit. Dit supergrid voorziet enerzijds in een balancering tussen de microgrids maar anderzijds ook in de enorme hoeveelheden energie die de multinationale bedrijven gebruiken. Eerst nog geleverd vanuit fossiele bron met CCS (Carbon Capture en Storage) en kernenergie uit nog niet afgeschreven centrales, later uit een mix van de nieuwe generatie kerncentrale (benutting/opmaken oude splijtstofstaven), geothermie, waterkracht (+blue-‐energy) en later mogelijk kernfusie aangevuld met aardgasgestookte centrales met CCS. Door deze systemen te scheiden ontstaat ook een levelplaying field tussen de enorme grootverbruikers (per fabriek soms meer dan een heel dorp bij elkaar) en burgers, mkb en lokale instellingen. Transportverliezen worden berekend daar waar ze thuishoren (bij de producent). De btw op levering van energie blijft gewoon bestaan, de energiebelasting wordt vervangen door een opslag per transactie in te voeren. De energiebelasting van de huishoudens en het mkb gaat naar de lokale overheid. De energiebelasting van de grootverbruikers naar


Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties de nationale overheid. Het netwerkbedrijf is een nutsbedrijf. Kosten van het net worden door deze bedrijven gesocialiseerd naar rato van het verbruik. Eventuele verhuizing van de grote industrie en het wegvallen van de bijbehorende werkgelegenheid wordt opgevangen door de nieuwe economie die ontstaat door de lokale activiteit in het microgrid scenario zoals hier omschreven. De Bruto toegevoegde waarde voor de nationale economie zal minimaal gelijk blijven of zelfs fors toenemen. Er is een nieuwe bedrijfstak ontstaan. Omdat alles en iedereen met elkaar verbonden is, is het ook belangrijk dat iedereen mee doet en mee kan doen. Een lokale gemeenschapscoöperatie ingericht volgens de juiste governance en principes kan een goede rechtsvorm zijn welke dient als een lokaal verbindend platform. Om dit te realiseren verwijzen we weer naar de speltheorie maar dan naar de coöperatieve speltheorie en het begrip tragedie van de meent . Door het maken van bindende afspraken met elkaar om energie als middel (lokale veerkracht) in te zetten in plaats van een doel zal uiteindelijk iedere deelnemer er beter van worden (wetenschappelijk bewezen in de speltheorie). Terwijl bij het handhaven van het competitieve spel (het vrije marktmodel) er uiteindelijk maar enkele winnaars zullen zijn. Een lokale gemeenschapscoöperatie is derhalve een uitvoeringsplatform van een samenwerking tussen lokale overheid, ondernemers en gemeenschap e.a. volgens onderstaand plaatje. Gewenste Situatie lokaal

De kunst is om de huidige situatie volgens onderstaand plaatje om te buigen naar de gewenste situatie zoals hierboven omschreven. Het onderstaande plaatje wordt ook wel omschreven als het hybride-‐scenario of het BAU scenario (Business As Usual). De realiteit is dan ook dat Nederland op dit moment op 4,5% duurzame energieproductie zit en de net afgesproken doelstelling in het Nationale Energieakkoord al weer ter discussie staat. 7

Chaos HIER 2.0

WET M-O

VNG TENDER

AFM

SDE+

ENERGIESPRONG MOED

BLOK VOOR BLOK BEA

GELD

BELANGEN

OMGEVINGSDIENST

VEC

GEDRAGSCODE

CROWDF EC

ALTERNATIEVE GEDRAGSCODE 6


Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties Organisatiekracht lokaal: We krijgen vaak te horen dat al die lokale initiatieven leuk zijn maar geen organisatie kracht hebben. Deze indruk ontstaat omdat er pas op slechts enkele plaatsen echt sprake is van samenwerking tussen de drie-‐ eenheid, overheid-‐markt-‐gemeenschap. Het is juist hier waar het duidelijk wordt dat er dan wel een grote organisatiekracht ontstaat. Er zijn alleen bindende afspraken met elkaar voor nodig. Een faciliterende gemeente is een gemeente die feitelijk niets doet. Een participerende gemeente die zich houdt aan de afspraken is net zo nodig als participerende burgers en bedrijven die zich houden aan de afspraken. Het klopt dus dat ieder initiatief wat geen lokale verbinding kan maken geen organisatiekracht zal kennen. Dat wil echter niet zeggen dat er geen organisatiekracht te organiseren is. In onze optiek zal dan ook een brede lokale samenwerking tot stand moeten komen. Een samenwerking tussen markt, overheid en gemeenschap. Met bindende afspraken (we doen het samen) en lokale energieagenda’s die voorzien in het aanbrengen van orde in de huidige chaos. Samen hebben die lokaal een grote organisatiekracht zeker als ze ervoor kiezen om de kansen die er zijn (bijvoorbeeld windmolens) samen te realiseren als middel, als draaischijf om de energietransitie aan te jagen in plaats van toe te zien dat ze een economisch doel worden voor de individuele ontwikkelaar. We halen de verschillende fasen uit de Chaostheorie erbij (figuur van De Limes):

Fases bij Veranderen

(1) Ongeïnformeerd Optimisme

(5) Routine

(2) Geïnformeerd Pessimisme

(4) Geïnformeerd Optimisme (3) Hoopvol Realisme

Het is van belang zo snel mogelijk door de eerste 2 fasen van ontwikkeling heen te komen. De eerste fase kenmerkt zich weliswaar door een hoog enthousiasme of bereidheid bij de verschillende partijen maar doordat het energievraagstuk veelzijdig en complex is worden al snel beginnersfouten gemaakt en komt men in de brij van regelgeving maar ook verschillende inzichten (zie 4 vormen van kapitalisme uit het kwadrant) terecht en dat leidt tot Geïnformeerd Pessimisme, fase 2. Als dit niet van te voren duidelijk is, dan stranden alle goed bedoelde initiatieven in deze fase. Het is daarom van belang zo snel mogelijk met alle partijen de noodzakelijke kennis die aanwezig is lokaal te halen en met elkaar die projecten op te pakken die kansrijk zijn. We verwijzen hiervoor naar zonprojecten, Sociaal Levende Wind en gezamenlijke aanpak reductie. Een lokale Energie uitvoeringsagenda kan aan de basis liggen van de bindende afspraken die lokaal gemaakt worden voor het vormgeven van een betaalbare, eigen en duurzame energietoekomst. In samenwerking met TNO hebben Michael Daamen en Martijn Messing namens de VEC Nbr. een serious game ontwikkeld dat ingezet kan worden om in 1,5 tot 2uur met alle lokale actoren meer inzicht te krijgen


Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties in de verschillende rollen van partijen (gemeenschap, markt, overheid, woningbouwvereniging, netwerkbedrijf) in deze transitie en de mogelijke van buitenaf komende factoren die van invloed zijn. Het nationale energieakkoord met haar 10 pijlers, het uitvoeringsinstrumentarium zoals de SDE+ regeling, de huurders ontzorg-‐regeling, het Sociaal Levende Wind model en de provinciale en EU fondsen zijn de gereedschapskist die lokaal ter beschikking staat om aan de slag te gaan waarbij het een politiek besluit zal zijn hoe de komende 6 maanden tot 1 jaar de windopgave in Nederland ‘verdeeld’ zal worden. Indien de windopgave op de zoeklocaties in Nederland en de provincie Noord Brabant in het bijzonder ‘weggegeven’ wordt aan de projectontwikkelaars en bestaande energiebedrijven dan wordt het vinden van een financiële drager voor de energietransitie naar een veerkrachtig model (micro-‐grid gemeenschap) in combinatie met een supergrid een vrijwel onuitvoerbare opgave. Het is een keuze die nu gemaakt moet worden.


Waarom Hoe en Wat van lokale (gemeenschaps-) coöperaties

Recommend Documents