VWO WON BETA+

biologie -‐ techniek -‐ natuur -‐ milieu -‐ theorie -‐ praktijk -‐ educatie

Eco-‐logic  Milieu & techniek

Op pad naar een duurzame toekomst

VMBO-‐T HAVO/VWO WON BETA+

Verras en verwonder je leerlingen!

DUURZAAM COMPETENTIE-‐ GERICHT LEREN

Tekst en vormgeving: De Verbinding. Eindredactie: André Leegwater.

OVER

ECO-‐LOGIC

Regio-‐opdrachten 1. Scholen geven aan in welk vakgebied en voor welke leerinhoud regionale inbreng is gewenst. 2. Bedrijf en school worden door ons met elkaar in contact gebracht.

1. Kennis

Jongeren betrekken bij duurzame ontwikkelingen?

Dat kan! De Verbinding laat jongeren meedenken over problemen en oplossingen op het gebied van duurzame ontwikkeling. Via oriënterende opdrachten en ontwerpvragen uit het bedrijfsleven kunnen leerlingen zich verdiepen in duurzame thema’s. Juist door hun onbevangenheid kunnen leerlingen unieke en verrassende ideeën aandragen voor maatschappelijke of technische pro-‐ blemen. De verbinding ondersteunt hierbij met aansprekende magazines over duurzame vraagstukken. Kies zelf de opdrachten uit een van de elf duurzame thema’s en maak een project op maat. Maak je project compleet met regionale vraagstukken en laat de Verbinding in samenwerking met bedrijven uit uw omgeving voor u een regionaal aanbod ontwikkelen.

Competentiegericht Leerlingen stellen zelf, in overleg met hun coach, hun eigen leerpad samen. Voor elk thema zijn leerdoelen vastgesteld. Elk leerdoel kan worden vervuld door het uitvoeren van opdrachten. Daarnaast zijn de te leren vaardigheden vastgesteld. De leerling kan vervolgens zelf bepalen welke combinatie van vaardigheden en opdrachten hij wil inzetten om het leerdoel te vervullen. Door het invullen van de behaalde cijfers in een matrix houden de leerling en de coach samen bij welke leer-‐ doelen en vaardigheden behaald zijn en welke nog wat aandacht nodig hebben. Via de leerdoelenmatrix kunnen kern-‐ doelen, vakken, projecten en disciplines op elkaar afgestemd worden. Vak-‐ overstijgend leren wordt zo wel heel eenvoudig!

Leerdoelen

3. De leerdoelen en ontwerpeisen voor het aanbod worden met elkaar afgestemd. 4. De Verbinding ontwikkelt in samenwer-‐ king met experts uit het bedrijfsleven een opdracht op maat.

Leerlingen leren • Over wat duurzame ontwikkeling inhoudt in termen van de sa-‐ menhang tussen economische ontwikkeling, sociale en culturele ontwikkeling en ecologische ontwikkeling. • Concepten over bio-‐gerelateerde techniek, water, energie, inkoop, productie en afval, voedsel en cosmetica, bouwen en gebouwen, stad en landschap, reizen en transport, gezondheid en welzijn, betrekken en deelnemen.

Het lesmateriaal van De Verbinding wordt digitaal ondersteund. Via de computer kunnen leerlingen zelfstandig werken aan de opdrachten. De leerdoelen matrix houdt daarbij een vinger aan de pols. Naast de opdrachten vindt u in de digitale werkomge-‐ ving bijpassende games, filmpjes en links.

2. Vaardigheden

5. De leerlingen gaan aan de slag met de regionale ontwerpopdracht.

Leerlingen kunnen • Concepten zoals leefomgeving, milieu, leefgemeenschap, wereld-‐ burgerschap, samenleving, ontwikkeling en technologie onderzoe-‐ ken en gebruiken en deze concepten duiden in termen van ruimte en tijd (lokale, nationale en mondiale gebeurtenissen/ervaringen). •Betekenisvolle vragen stellen die richting geven aan het zoe-‐ ken naar relevante informatie en antwoorden. • Een spectrum aan bronnen en technologieën kritisch be-‐ schouwen en gebruiken bij het zoeken naar antwoorden. • Samenwerken en deelnemen aan besluitvorming in hetero-‐ gene groepen. • Verschillende belangen onderkennen. • Een toekomstvisie ontwikkelen. •Informatie analyseren en op waarde beoordelen, daar kritisch op reflecteren, de informatie te verinnerlijken en gebruiken als argumenten; • Inclusief denken, rekening houdend met de complexiteit van dingen in termen van systeemperspectieven. • Argumenteren en redeneren (aspecten van burgerschapsvorming).

6. De uitwerkingen van de leerlingen worden gepresenteerd. Daar waar mogelijk aan het bedrijf zelf.

Inzetbaar Het leerarrangement van Eco-‐logic is geschikt voor de onderbouw van HAVO, VWO en Atheneum. Daarnaast wordt het ingezet voor profielwerkstukken. Met enige aanpassing zijn opdrachten uit Eco-‐logic te gebruiken in het VMBO. Eco-‐logic kan gebruikt worden binnen de vakken techniek, biologie, natuurkunde, maatschappijleer, en aardrijkskunde. Sommige onderdelen kunnen ook gegeven worden bij informatica, talen, geschiedenis en kunstvakken. Kies uit een van de elf duurzame thema’s of maak zelf een project op maat. Maak je project compleet met regionale vraagstukken en laat de Verbinding in samenwerking met regionale bedrijven voor u een regionaal aanbod ontwikkelen.

Digitaal

Gratis De Verbinding heeft er voor gekozen het bronnen gedeelte van de leerlingmagazines gratis te verstrekken via de werkomgeving. Het doel hiervan is het enthousiasmeren van een grote groep gebruikers.

Leerlingopdrachten Voor de leerlingopdrachten betaalt u slechts 5 Euro per klas per pro-‐ ject. Daarnaast betaalt u eenmalig een entreevergoeding van 45 euro per klas (max. 30 leerlingen) Dit in verband met de hostingskosten en de administratieve handelingen die verricht moeten worden. Voor meer informatie over de leerlingopdrachten kunt u contact opne-‐ men met leerlingaccount@educatie-‐deverbinding.nl.

3. Houding Leerlingen werken aan • Verwondering en nieuwsgierigheid. • Waardering en respect voor de onderlinge afhankelijkheid en de gelijkwaardigheid van alle levensvormen. • Waardering en respect vanuit de eigen cultuur en de eigen gemeenschap voor andere culturen erkenning van de onderlinge afhankelijkheid van de wereldgemeenschap. • Inzicht in onevenwichtigheden en onrechtmatigheden in de wel-‐ vaartsverdeling commitment aan mensenrechten en aan vreedza-‐ me oplossingen van conflicten. • Evenwichtige afwegingen bij conflicterende belangen. • Eigen keuze voor een duurzame en participerende levensstijl.

MILIEU & TECHNIEK

WATER

Nederland is een echt waterland. Maar dat is niet overal ter wereld het geval. Gezond drinkwater wordt alsmaar schaarser. In dit thema ontdekken leerlingen wat de mogelijkheden zijn om schoon en gezond drinkwater daar te krijgen waar het zo hard nodig is. Naast de drinkwater problematiek verdiepen leerlingen zich ook in het oppervlaktewater beheer. Zo kunnen leerlingen een fietstocht ontwikkelen over het (duurzaam) waterbeheer in hun omgeving dit thema is o.a. een regionale opdracht voor de omgeving Haarlemmermeer ontwikkeld over seizoen berging.

Wanneer noem je nu iets eigenlijk duurzaam? Leerlingen verdiepen zich in de verschillende visies die er zijn rond duurzaamheid. Via onderzoek-‐ en ontwerpvragen onder-‐zoeken ze de geschiedenis van de ‘groene’ revolutie, milieuproblemen en duurzame initiatieven. Ze gaan na welke actoren betrokken zijn en welke belangen meespelen bij het oplossen van milieu problemen en duurzame ontwikkelingen.

Gaat over: Scheikundige benadering van water, kookpunt en YULHVSXQWZDWHUîOWUHUHQHQ]XLYHUHQIXQFWLHHL-‐ genschappen voor mens, dier en plant, waterkwa-‐ liteit, zoet en zout water verdeling, schoon drinkwater, waterleidingsysteem, dijken, riool, innovatief oppervlaktewaterbeheer.

Gaat over: Duurzame levensstijl, globalisering, sociale structuur, bio-‐gerelateerde techniek, lineaire economie, gesloten kringloopeconomie, poli-‐ tieke invloed, economische invloed, veiligheid, milieu aspecten, probleemoplossend ontwerpen, SDUDGR[YDQ-HYRQVHFRHǸFLsQWLHSULVRQHUªVGLOOHPD

Voorbeelden: • 2QWZHUSYLMIZHESDJLQDªVYRRUHHQ îHWVWRFKWRYHURSSHUYODNWHZDWHUEHKHHULQ de omgeving van je school. • Ontwerp een duurzame kustverdediging voor een zwakke schakel.

Voorbeelden: • Maak een evolutiebord over de tien meest opzienba-‐ rende technologische ontwikkelingen. • Onderzoek de gevolgen van de ramp met de kernre-‐ actor in Chernobyl of Japan en betrek dit op de vier kernreactors in Nederland.

PROBLEMEN & OPLOSSINGEN Waarom zou je eigenlijk als bedrijf duurzaam gaan ontwikkelen? In dit thema worden voorbeelden gegeven waarom en hoe innovatieve bedrijven duurzame oplossingen en ontwerpen toepassen. O.a. via een website met bijbehorende opdrachten over het door Cradle tot Cradle geïnspireerde kantorenpark 20|20 in Hoofddorp en een ontwerpopdracht voor het maken van een storyboard voor een animatiefilmpje over het verduurzamen van de school. Gaat over: Ecologie, leefomgeving, abiotische factoren, biotische factoren, biodiversiteit, gesloten kringloop, leren van de natuur, life prin-‐ FLSOH VELRPLPLFU\FUDGOHWR&UDGOHVFKDDUVWHYDQJURQGVWRǺHQ NOLPDDWYHUDQGHULQJDIYDO]XUHQUHJHQEURHLNDVHǺHFW&)&ªV transitie Town, eco-‐herstellende scholen.

Voorbeelden: • 2QWZHUSHHQVWRU\ERDUGYRRUHHQVWRSPRWLRQDQLPDWLHîOPSMH over een duurzame ontwikkeling voor je school. • Ontwerp een bedrijfsplan, gebaseerd op een gesloten tech-‐ nologische en/of biologische kringloop, voor een duurzaam relatiegeschenk.

ENERGIE Wanneer is een energiebron duurzaam? De voordelen en nadelen worden via een webquest onderzocht. Concepten als hernieuwbare energie en afval vergisten voor nieuwe energie worden uitgelegd. In dit thema aandacht voor projecten voor hernieuwbare energie op scholen, zoals zonnepanelen en wind energie. Gaat over: Gaat over: soorten energie, formule van verbran-‐ GLQJHQIRWRV\QWKHVHNRROVWRȁULQJORRSIRVVLHOH brandstof, hernieuwbare energie, eerste, tweede HQGHUGHJHQHUDWLHELREUDQGVWRǺHQGHVWLOODWLH proces, natuurlijke energiebronnen, elektriciteit, opwekken van elektriciteit, daglicht, lichtspec-‐ trum.

Voorbeelden: • Bouw een gravity light • Laat een zelfgemaakt bootje of voertuigje voortbewegen op duurzame energie. • Houdt een lagerhuisdebat over energie.

STAD & LANDSCHAP

INKOOP PRODUCTIE & AFVAL

Afval verminderen begint al bij een slim design. Door aandacht te hebben in het design voor een duurzame materiaalkeuze, het verminderen van materiaal door slim te ontwerpen en door na te denken bij het ontwerpen over een retoursysteem kun je veel milieuproblemen voorkomen. Leerlingen verdiepen zich tevens in duurzamere productiemethodes, duurzamere distributie, recyclen, upcyclen, duurzamere afvalverwerking en restylen. Gerry van Ansems heeft veel scholen geholpen bij het restylen van de school. Een duurzame oplossing voor verbouwen. Als gastdocent laat ze de leerlingen graag zien hoe ze dat heeft gedaan.

Hoe groen is de omgeving van je school? Waarom zijn regionale producten vaak duurzamer? Is het mogelijk om in de stad te tuinieren? Hoe richt je een voedselbos in de stad in? Vragen die leerlingen kunnen gaan onderzoeken in dit thema. Concepten als streekproducten en lokaal produceren, seizoensgebonden producten, biologisch tuinieren, verticaal tuinieren, planologie en landschapsinrichting worden uitgelegd. Midden in de stad Amersfoort staat de kas van Daphne. Daphne laat zien hoe je midden in de stad kunt tuinieren en hoe haar kas wordt ingezet door wijkbewoners voor feestjes en weekend restaurant. Gaat over: Lucht, samenstelling van lucht, verontreinigingen van lucht, fotosynthese, groei, luchtvochtigheid, temperatuur, klimaatgordels, groenvoorziening op het schoolplein, groene wanden, ecologisch groen-‐ beheer, stadstuinen, perma cultuur, compostbak en wormenbak.

Gaat over: Cijfers over afval, verschillende afvalstromen, scheiden DDQGHEURQODGGHUYDQ/DQ]LQJDIYDOKLsUDUFKLHDIYDO  voedsel, downcyclen, recyclen, upcyclen, renoveren, com-‐ posteren, zwerfafval, duurzame materialen en keurmer-‐ NHQGXXU]DDPYHUSDNNHQVFKDDUVHVWRǺHQ

Voorbeelden:

Voorbeelden: • Verpak een cadeau, zonder lijm, nietjes, touw of tape te gebruiken. • Organiseer met je klas een second life kledingbeurs.

BOUWEN & GEBOUWEN In de Europese Unie (EU) moet het aandeel duurzame energie in 2020 20% bedragen, daarnaast moet de uitstoot van CO2 in 2020 met 20% teruggedrongen zijn, ten opzichte van 1990. Elk EU-‐land heeft verplichtingen opgelegd gekregen, die er met elkaar voor moeten zorgen dat de EU-‐doelen gehaald worden. Energie neutrale gebouwen kunnen meehelpen deze doelstellingen te realiseren. In dit thema komt o.a. energie neutraal bouwen, zelf voorzien in energie en water, multifunctionele gebouwen, demontabele gebouwen, Cradle to Cradle bouwen en duurzame bouwtechnieken en duurzaam gebouwde scholen aan de orde. Gaat over:

VOEDSEL & COSMETICA

De kantine van een school kan heel veel betekenen op het gebied van duurzame ontwikkeling. Leerlingen onderzoeken hoe duurzaam de kantine is. Samen met de leerlingen wordt gewerkt aan een duurzamere kantine. Verder ook: Hoe duurzaam is de consumptie van vlees? Wat wordt het nieuwe eiwitrijke voedsel van de toekomst?. En naast voedsel wordt er ook aandacht besteed aan duurzaam afbreekbare schoonmaakproducten en dierproefvriendelijke cosmetica Gaat over:

Zelfvoorziend wonen, Cradle to Cradle bouwen, earthships, energieneutrale woningen, duurzame materialen in de bouw, mobiele woonsystemen, demontabele bouwsystemen, verplaatsbare wanden, goede akoestiek, passief daglicht, 5500 Kelvin Rca >95%.

Voedselpiramide, wat je eet ben jezelf, voedings-‐ VWRǺHQGXXU]DPHNDQWLQHYHJDQLVPHYHJHWDULV-‐ me, biologisch, ecologisch, keurmerken, voedsel-‐ verspilling, eiwitrijk voedsel in de toekomst, slow IRRGVXSHU)RRG*02 VQDWXXUOLMNHFRVPHWLFD GLHUSURHYHQYRHGVHO©SULQWHQª

Voorbeelden:

Voorbeelden:

• Ontwerp een duurzame, multifunctionele ruimte voor school en maak een maquette voor het ontwerp. • Maak een plan om een gedeelte van je school te restylen.

• Bedenk een manier om verticaal te tuinieren in de VFKRRORS]RªQPDQLHUGDWHURRNRSORVVLQJHQ]LMQ voor watergeven en verzorgen tijdens weekenden en schoolvakanties. • Bestudeer een natuurvriendelijke oever en maak een analyse van de planten die er groeien.

• Ontwerp een duurzaam en gezond product als extra aanbod voor in de schoolkantine. • Maak een eigen lippenbalsem van natuurlijke producten.

REIZEN & TRANSPORT

Wat zou het voor effect geven als alle auto’s op biobrandstof zouden gaan rijden? Of elektrisch? Via het energie transitiemodel, gemaakt door Quintel Intelligence, onderzoeken de leerlingen het effect van de verschillende vervoersmogelijkheden. In dit thema wordt dieper ingegaan op het maken van biobrandstof, elektrische scooters, het bedenken van een veilig verkeersplan, duurzamere mobiliteit en aanverwante vraagstukken.

Gaat over: Transport, vervoer vroeger en nu, soorten transportmiddelen, transport van de toekomst, duurzaam transporteren, mobiliteit, planologie van een stad/dorp, motoren techniek, biobrand-‐ VWRǺHQNDSSHQRHUZRXGHQJURHQHVWURNHQURQG de snelweg, smartgrid.

Voorbeelden: • Maak een organisatie schema voor een duur-‐ zaam schoolreisje. • 2QWZHUSHHQYHUYRHUVSODQYRRUGH)ORULDGH

GEZONDHEID & WELZIJN Heel veel scholen hebben een slecht binnenklimaat. Leerlingen onderzoeken hoe het met het binnenklimaat van hun school gesteld staat. Via voorbeelden van andere scholen worden leerlingen geïnspireerd hoe ze op hun school een gezondere binnenklimaat kunnen realiseren. Tevens is er in dit thema aandacht voor ergonomische meubelen op de school. Gaat over: Preventie, diagnose stellen met bio-‐gerelateerde technieken, meten is weten, gezond binnen-‐ NOLPDDWDOOHUJLHsQJH]RQGHHQIULVVHVFKROHQ biometrie (meten in/aan het lichaam), ergonomie, biofeedback, human factors engineering.

Voorbeelden: • Ontwikkel een databank van gegevens over menselijke maten voor het ontwerpen van een product. • Ontwikkel een hulpmiddel voor jongeren met dyslexie (of een andere beperking), zodat ze beter mee kunnen komen met het huidige onderwijssysteem.

BETREKKEN & DEELNEMEN Hoe ‘eerlijk’ en duurzaam is je spijkerbroek? In dit thema wordt stil gestaan bij de arbeidsomstandigheden bij het vervaardigen van producten. Er wordt uitgelegd waarom het belangrijk is dat iedereen mee kan participeren in de samenleving. Leerlingen zetten zich in voor een goed doel en betrekken, als dat mogelijk is, ook de ouders en/of wijkbewoners.

Gaat over: Sociale duurzaamheid, sociocratie en democratie, leiderschap, buurt participatie, arbeidsomstandighe-‐ den, mensenrechten, multiculturele samenleving, wereldburgerschap, mondialisering, burgerschap en rentmeesterschap, cultuur, armoede en diversiteit.

Voorbeelden: • 0DDNHHQ©JURHQHJLGVªZDDULQVWDDWYHUPHOG waar welke duurzame producten te koop zijn in de omgeving van jouw school. • Organiseer een duurzaam (wijk)feest en be-‐ steed op dit feest aandacht voor een goed doel.

EDUCATIE ROUTES

In samenwerking van diverse bedrijven is door De Verbinding een App ontwikkeld die u kunt inzetten om leerlingen meer betrokken te laten raken bij hun dagelijkse omgeving. De thema's zijn vrij in te vullen, maar u kunt bijvoorbeeld denken aan een waterbeheer-‐ of duurzame bedrijven route in uw eigen schoolomgeving. De App kan eventueel aangevuld worden met een leuke leerlingopdracht waarin zij zelf een route plannen en uitwerken. Deze route kan vervolgens door De Verbinding als echte App gepubliceerd worden.

ECO-‐LOGIC

Aanvullende mogelijkheden Introductie programma:

Op weg naar een duurzamere school.

Eco-‐logic Leerarrangement Het basisarrangement bestaat uit het projectboek ‘Milieu en Techniek’, een leerdoelenmatrix en een vaardighedenkom-‐ pas. Kies daarnaast uit één van de tien duurzame thema’s. Zoals bijvoorbeeld water, energie, bouwen & gebouwen of voedsel & cosmetica. Per thema is een schat aan opdrachten en ontwerpvragen opgenomen waaruit u zelf een keus kunt maken. Naast zelfontwikkelde opdrachten verwijzen we ook naar projecten en opdrachten van andere organisaties die bij het thema passen. Of stel uw eigen project samen met content uit de diverse thema’s. Alle thema’s worden ondersteund met bronnenmateriaal en opdrachten binnen een digitale werkom-‐ geving. De digitale werkomgeving kan prima worden gelinkt aan de ELO van de school. (Noot:  De  thema’s  water  en  energie  zijn   in  2013  beschikbaar.  Overige  thema’s  worden  in  2014  geïntroduceerd)

Praktisch • Doelgroep: Onderbouw VO en voor de profielwerkstuk-‐ • •

• •

ken bovenbouw VO Vakken: Techniek, biologie, natuurkunde, maatschap-‐ pijleer, aardrijkskunde, NLT onderbouw, ANW, WON, profielwerkstukken. Toepassingen: Projecten van zes tot tien weken of op maat gemaakte vakoverstijgen-‐ de projecten voor bijvoorbeeld in een pro-‐ jectweek. Begeleiding: Gastlessen verzorgd door experts en trainingen verzorgd door trainers van de Verbinding. Vergoeding: Vergoeding kan komen vanuit het programma ‘School aan Zet’ in het kader van aandacht voor excellente leerlingen of het bevorderen profielkeuze Natuur en Techniek (NT). Tevens is soms vergoeding mogelijk vanuit budget voor onderwijsvernieuwing.

Eco-‐logic Regionaal In samenwerking met bedrijven kunnen er regionale ontwerpvragen worden ont-‐ wikkeld. Zo zijn er nu voor de omgeving Haarlemmermeer diverse regionale ontwer-‐ popdrachten beschikbaar. En voor de scholen in Utrecht wordt een duurzame bedrijventocht ontwikkeld die vanaf januari 2014 beschikbaar is. Mocht u interesse hebben in een regionaal aanbod, neem dan gerust contact met ons op.

‘Op weg naar een duurzamere school’ is een korte introductie in Cradle to Cradle en de elf duurzame thema’s. De school wordt als rolmodel gebruikt om het concept duurzame ontwikkeling uit te leggen. Leerlingen brengen in kaart hoe duurzaam de school is. Ze verdiepen zich in Cradle to Cradle en de elf duurzame thema’s via een digitale excursie bij kantorenpark 20|20 in Hoofddorp. Een excursie op het kantorenpark zelf is optioneel. Leerlingen ontwerpen voor hun school een roadmap gebaseerd op de Cradle to Cradle principes en één van de duurzame thema’s. Van de roadmap wordt een kwartspel gemaakt. Extra optie: roadmap laten verwerken in een animatiefilmpje.

Introductieprogramma:

Duurzaam, waar zou je (niet)!

Dit introductieprogramma is een korte introductie over milieu problemen en duurzame innovaties vanuit het bedrijfsleven. Aan leerlingen wordt de vraag gesteld wat ‘duurzaam’ is. Ze krijgen de opdracht om voor een bedrijf een duurzaam geschenk te ontwerpen. Via een duurzame bedrijventocht in de binnenstad gaan leerlingen informatie verzamelen voor hun ontwerp. De leerlingen worden opgedeeld in vier rollen; designers, distributeurs, verkopers en afvalverwerkers. Iedere leerling werkt vanuit z’n eigen rol mee aan het ontwerp. De op-‐ dracht kan worden ondersteund door de expertise van Fioen van Balgooi; een gecertificeerde ervaringsdeskundige op het gebied van Cradle to Cradle ontwerpen.

Gastlessen en trainingen

Speciaal voor u zijn er gastlessen in samenwerking met experts ontwikkeld, waarmee het project nog aansprekender gemaakt kan worden. De gastles-‐ sen sluiten aan bij diverse thema’s en opdrachten van Eco-‐logic. Naast gastlessen geeft de Verbinding individuele en op maat gemaakte trainingen aan docenten, zodat u goed voorbereid de projecten kunt begeleiden.

DE VERBINDING info@educatie-‐deverbinding.nl 035-‐8884204 WWW.EDUCATIE-‐DEVERBINDING.NL