Schrijven*in*de*onderbouw* Een leerlijn schrijven voor het vak Nederlands in de onderbouw havo/vwo van het Openbaar Lyceum Zeist * * * * * * * * *
* * * * * * * * * * * * * * * * Schoolproject*Peter*van*Klinken* Studentnr.*1597790* Datum:*16*mei*2013* *
*
Inhoudsopgave* * * Onderdeel'
'
'
'
'
'
* 1.*Voorwoord* * * * * * 2.*Analyse*huidige*situatie* * * * 3.*Onderzoek*situatie*op*andere*scholen* * 4.*Analyse*vakliteratuur* * * * 5.*Plan*van*aanpak:*het*schrijfdossier** * Beoordeling*van*schrijfopdrachten* * 6.*Docentenhandleiding* * * * 7.*Leerlingenhandleiding* * * * 8.*Instructie*voor*het*schrijfdossier*op*Magister* Geraadpleegde*literatuur* * * * Bijlagen* * * * * *
* * * * * * * * *
*
'
Pagina'
* * * * * * * * * * *
3* 4* 6* 9* 15* 16* 18* 24* 31* 32* 33*
2*
1.*Voorwoord* * Sinds*ik*voor*de*klas*sta*als*docent*Nederlands*ben*ik*mij*meer*en*meer*gaan*verbazen*over*de* weinige*aandacht*voor*de*vaardigheid*schrijven*in*de*onderbouw.*Waar*grammatica*en*spelling* in*de*eerste*drie*klassen*vaak*tot*in*den*treure*worden*behandeld,*wordt*het*leren*schrijven* maar*mondjesmaat*behandeld*–*laat*staan*getoetst.*In*de*overtuiging*dat*schrijfonderwijs*een* prominent*plek*verdient*in*het*curriculum*Nederlands*in*de*onderbouw*ben*ik*begonnen*aan*dit* project,*het*ontwikkelen*van*een*leerlijn*schrijven*voor*klas*1,*2*en*3.** Dit*ontwikkelen*is*een*interessant*proces*geweest.*In*de*beginfase*heb*ik*een*kleine*enquête* gehouden*onder*collega’s*van*het*vak*Nederlands.*De*uitkomsten*daarvan*bevestigden*mijn* hypotheses*wat*betreft*het*schrijfonderwijs*als*ondergeschoven*kindje,*maar*lieten*ook* duidelijk*zien*dat*veel*docenten*wel*meer*aandacht*aan*de*vaardigheid*schrijven*zouden*willen* besteden,*maar*dat*zij*niet*wisten*hoe*ze*dat*vorm*moesten*geven.** In*mijn*literatuuronderzoek*bleek*vervolgens*dat*schrijven*als*kernvaardigheid*inderdaad*meer* aandacht*verdient:*het*bepaalt*samen*met*leesvaardigheid*de*‘geletterdheid’*van*een*leerling.* Tegelijk*wordt*ook*duidelijk*dat*leren*schrijven*een*tijdrovend*en*intensief*proces,*dat*zowel* van*de*docent*als*de*leerling*inzet*vraagt*en*waarin*reflectie*en*feedback*een*belangrijke*rol* spelen.*Eenvoudig*gezegd*betekent*dit*dat*om*goed*te*leren*schrijven,*leerlingen*dit*vaak* moeten*oefenen*en*daar*intensieve*begeleiding*bij*nodig*hebben.* Deze*leerlijn*schrijven*probeert*een*en*ander*te*verenigen.*De*uitgangspunten*en*conclusies*van* mijn*vooronderzoek*zijn*in*dit*document*slechts*beknopt*weergegeven.*Wie*dit*interessant* vindt,*kan*dit*nalezen*in*het*zogenaamde*procesverslag.** Dit*document*is*geen*eindpunt.*Het*is*hopelijk*een*aanzet*om*structureel*meer*aandacht*te* genereren*voor*schrijfonderwijs*en*om*dit*gepaard*te*laten*gaan*met*reflectie.*Ongetwijfeld*zal* de*praktijk*weerbarstig*blijken*en*zullen*sommige*opdrachten*bijgeschaafd*moeten*worden.*Ik* ben*er*echter*van*overtuigd*dat*het*raamwerk*zoals*dat*er*nu*ligt*een*stevige*theoretische*basis* heeft*en*dus*sterke*tegenargumenten*behoeft*om*het*niet*te*doen*of*weer*af*te*schaffen.*Ik*hoop* echter*dat*de*ontwikkelingen*bij*het*vak*Nederlands*zich*eerder*zullen*ontwikkelen*richting* meer*in*plaats*van*minder*schrijven*–*als*mijn*bescheiden*praktijk]*en*literatuuronderzoek*iets* laat*zien*dan*is*het*wel*dat*het*belang*van*goede*schrijfvaardigheid*nooit*kan*worden*overschat* en*dat*de*mogelijkheden*om*schrijven*te*koppelen*aan*andere*vakken*of*andere* deelvaardigheden*bij*Nederlands*eindeloos*zijn.** * Peter*van*Klinken* Mei*2013* * * * *
*
3*
1.*Analyse*huidige*situatie* * Het*is*nog*niet*zo*gemakkelijk*om*de*huidige*situatie*te*analyseren.*Misschien*laat*de*huidige* praktijk*wat*betreft*schrijfonderwijs*zich*het*beste*vangen*in*de*term*‘onduidelijkheid’.* Allereerst*omdat*de*documenten*waarin*het*is*vastgelegd*elkaar*tegenspreken.*In*het* vakleerplan,*een*document*waarin*per*vak*is*vastgelegd*welke*vaardigheden*wanneer*(in*welke* klas)*aan*bod*komen,*staat*het*volgende*over*de*vaardigheid*schrijven:** * Klas*1:* Kattebelletje,*netjes*schrijven,*uitnodiging,*lay]out,*nieuwsbericht,*tekst*verdelen*in*alinea’s*e] mail,*formele*en*informele*taal,*folder,*variatie*in*taalgebruik,*ingezonden*brief*en*woordkeus.* * Klas*2* Recensie,*variatie*in*woordkeuze,*zakelijke*brief,**formele*taal,**advertentie,**wervend*schrijven;* verslag,*samenhang,*werkstuk,*opmaak*van*een*werkstuk,*verhaal*en*stijl.* * Klas*3* Schrijven*vanuit*een*bouwplan,*inleiding,*slot,*voorbeelden*geven,*publiek*gericht*schrijven,* duidelijke*taal,*posterpresentatie*en*lay]out,*betoog,*signaalwoorden,*uiteenzetting,* structurerende*zinnen.* * Dit*is*echter*letterlijk*overgenomen*uit*de*inhoudsopgave*van*de*gebruikte*methode*(Nieuw* Nederlands)*en*strookt*niet*met*de*praktijk.*Zo*wordt*er*in*klas*1*wel*gewerkt*aan*een*recensie,* maar*wordt*er*in*klas*2*geen*zakelijke*brief*geschreven.*Op*basis*van*de*planners*van*afgelopen* jaren,*kom*ik*tot*de*slotsom*dat*iedere*klas*op*dit*moment*ongeveer*één*keer*per*jaar*een* schrijfopdracht*krijgt*die*wordt*becijferd.*Dit*meestal*in*de*vorm*van*een*schrijftoets,*waarbij* ook*theorievragen*moeten*worden*beantwoord.*De*schrijfopdrachten*en*–toetsen*wisselen*de* laatste*jaren*echter*nogal.*Dit*lijkt*mede*veroorzaakt*door*het*feit*dat*er*de*nodige*personele* wisselingen*hebben*plaatsgevonden.* De*paragrafen*‘Schrijven’*uit*de*methode*worden*over*het*algemeen*wel*behandeld,*hoewel*de* hoeveelheid*tijd*die*ervoor*wordt*gereserveerd*minimaal*is*en*alleen*gericht*is*op*het*maken* van*de*bijbehorende*opdrachten*in*de*methode.*Schrijven*neemt*al*met*al*een*vrij*marginale* plaats*in*het*curriculum*van*de*onderbouw.*Nemen*we*bijvoorbeeld*de*toetsing*van*één*jaarlaag* onder*de*loep*(in*dit*geval*havo/vwo*3),*dan*komt*schrijven*er*in*verhouding*tot*de*andere* vaardigheden*bekaaid*van*af.** * Vaardigheid' Leesvaardigheid* Spelling* Grammatica* Spreekvaardigheid* Schrijfvaardigheid** Fictie*
Totale'weging' in'curriculum' 7* 6* 3* 3* 3* 2*
Woordenschat*
2*
' Figuur'1.'Curriculum'klas'3'OLZ.'In'deze'figuur'zijn'de'wegingen'van'alle'toetsmomenten'bij'elkaar' opgeteld.'Van'combinatietoetsen'is'de'weging'gesplitst,'behalve'bij'de'boekpresentatie'en'schrijfopdracht' ‘recensie'over'een'gelezen'boek’,'deze'zijn'respectievelijk'tot'spreekH'en'schrijfvaardigheid'gerekend.'Het' schrijven'van'een'geleide'samenvatting'is'half'tot'leesvaardigheid'en'half'tot'schrijfvaardigheid'gerekend.'' '
* *
*
*
4*
* Vaardigheid' Leesvaardigheid* Spelling* Grammatica* Spreekvaardigheid* Schrijfvaardigheid**
Totale'weging' in'curriculum' 6* 6* 4* 2* 2*
Woordenschat*
2*
' Figuur'2.'Curriculum'klas'1'OLZ.'In'deze'figuur'zijn'de'wegingen'van'alle'toetsmomenten'bij'elkaar' opgeteld,'op'dezelfde'manier'als'in'figuur'1.'' '
De*soorten*schrijfopdrachten*variëren*van*het*maken*van*een*folder*tot*een*recensie*over*een* gelezen*boek*(een*combinatie*met*fictie*in*het*curriculum)*en*het*schrijven*van*een*betoog.*Die* laatste*opdracht*staat*echter*weer*niet*op*de*jaarplanning*voor*het*schooljaar*2012]2013,* hetgeen*de*algehele*onduidelijkheid*typeert.** De*schrijfopdrachten*worden*allemaal*op*school*geschreven.*Soms*vindt*dat*plaats*in*een* toetsweek,*soms*gewoon*in*een*normale*lesweek.*Op*sommige*planners*is*sprake*van*het* inleveren*van*een*bouwplan.*Wat*betreft*de*beoordeling*werd*er*vorig*jaar*en*wordt*er*dit*jaar* gewerkt*met*een*beoordelingsmodel*waarin*leerlingen*in*totaal*100*punten*kunnen*scoren*voor* verschillende*aspecten*op*het*gebied*van*inhoud,*structuur*en*taalbeheersing.*Opvallend*is* daarbij*dat*inhoud*in*alle*gevallen*significant*zwaarder*wordt*gewogen*dan*vorm*en*taalgebruik.** Al*met*al*moet*worden*geconcludeerd*dat*schrijven*in*de*onderbouw*van*het*Openbaar*Lyceum* Zeist*een*onduidelijke,*maar*in*ieder*geval*marginale*plaats*inneemt*binnen*het*curriculum.** * * * *
*
*
5*
2.*Onderzoek*situatie*op*andere*scholen* * Om*te*onderzoeken*hoe*andere*scholen*het*schrijfonderwijs*invullen*en*hoe*ze*omgaan*met* knelpunten,*heb*ik*een*vragenlijst/enquête*opgesteld*en*deze*rondgestuurd*aan*docenten* Nederlands.*In*totaal*heb*ik*tien*reacties*gekregen,*die*denk*ik*een*redelijk*representatief*beeld* geven*over*de*invulling*van*schrijfonderwijs.** * Ik*vat*steeds*per*vraag*de*antwoorden*samen.* * 1.*Kunt'u'een'inschatting'geven'hoeveel'procent'van'de'onderwijstijd'er'op'uw'school'in'de' onderbouw'bij'Nederlands'wordt'besteed'aan'de'vaardigheid'schrijven?* De*meeste*respondenten*geven*aan*dat*ongeveer*10*à*15*procent*van*de*onderwijstijd*aan* schrijven*wordt*besteed.*Enkele*docenten*komen*op*of*streven*naar*20*procent.** * 2.*Hoe'belangrijk'vindt'u'de'vaardigheid'schrijven'in'de'onderbouw?* De*meeste*docenten*geven*aan*schrijven*‘belangrijk’*of*‘heel*belangrijk’*te*vinden.*Enkele* docenten*merken*op*dat*de*werkelijk*bestede*onderwijstijd*aan*schrijven*verhoudingsgewijs* daarom*eigenlijk*te*laag*is.*“Het*is*het*onderdeel*waarbij*alle*deelvaardigheden*samen*komen*en* duidelijk*wordt*waar*kinderen*moeite*mee*hebben”,*licht*een*docent*toe.** * 3.*Wat'vindt'u'precies'belangrijk'bij'schrijven?'* Uit*de*antwoorden*blijkt*wel*dat*schrijven*door*docenten*als*belangrijk*wordt*gezien*omdat* meerdere*deelvaardigheden*van*het*vak*Nederlands*erin*samenkomen.*Formuleren/zinsbouw,* woordenschat*en*spelling*worden*meermaals*genoemd*als*belangrijke*elementen*bij*schrijven.* Diverse*docenten*geven*aan*dat*in*de*bovenbouw*van*leerlingen*wordt*verwacht*dat*ze*een* ‘fatsoenlijke’*tekst*kunnen*schrijven*en*dat*hiervoor*in*de*onderbouw*de*basis*moet*worden* gelegd.*Daarbij*is*het*van*belang*dat*leerlingen*leren*om*planmatig*(vanuit*een*bouwplan)*en* volgens*een*duidelijke*structuur*(inleiding]middenstuk]slot)*te*werk*te*gaan*bij*schrijven.*** Eén*docent*merkt*op*dat*schrijven*belangrijk*is*voor*de*taalontwikkeling*en*voor*de* ontwikkeling*van*zelfreflectie.*Een*andere*docent*zegt:*“Schrijven*is*een*denkproces.*Leerlingen* moeten*hun*gedachten*formuleren*en*dat*het*liefst*foutloos.”* * 4.*Kunt'u'beschrijven'hoe'de'vaardigheid'schrijven'op'uw'school'in'de'onderbouw'wordt' onderwezen?'Volgt'u'de'methode?'Zo'ja,'welke'methode?'Zo'nee,'hoe'geeft'u'het'schrijfonderwijs' dan'vorm?' De*meerderheid*van*de*respondenten*zegt*primair*de*methode*te*volgen.*Maar*alle*docenten* geven*aan*de*schrijfopdrachten*aan*te*passen*naar*eigen*inzicht*of*te*vervangen*door*andere* schrijfopdrachten.*Enkele*docenten*zeggen*de*methode*wat*betreft*schrijven*niet*of*nauwelijks* te*volgen*en*eigen*materiaal*of*opdrachten*te*gebruiken.*Sommige*docenten*proberen*leerlingen* ook*creatief*te*laten*schrijven*en/of*leerlingen*te*laten*schrijven*over*onderwerpen*die*dicht*bij* hun*belevingswereld*staan.** Eén*docent*beschrijft*ervaringen*met*peer'review:*“Elke*leerling*schrijft*een*tekst,*die*vervolgens* aan*de*hand*van*een*beoordelingsformulier*door*drie*klasgenoten*wordt*beoordeeld.*De*leerling* ziet*dus*zelf*ook*drie*andere*teksten.*Hierna*herschrijft*de*leerling*zijn*tekst*en*kan*hij*nog* vragen*stellen.*Vervolgens*wordt*er*een*‘toets’*afgesproken*en*schrijft*de*leerling*in*de*les*een* zelfde*soort*tekst,*die*door*de*docent*beoordeeld*wordt*met*behulp*van*hetzelfde* beoordelingsformulier.”* * 5.*Kunt*u*beschrijven*hoe*schrijven*wordt*getoetst*in*de*onderbouw?*Geef*zo*duidelijk*mogelijk* aan*wat*voor*toetsen/schrijfopdrachten,*hoeveel*(schrijf)toetsen*per*leerjaar,*enz.* Veel*scholen*geven*enkele*schrijftoetsen*per*jaar.*Leerlingen*schrijven*een*tekst,*die*vervolgens* wordt*becijferd.*Meerdere*docenten*geven*aan*dat*de*schrijfopdrachten*soms*worden* gecombineerd*met*andere*onderdelen*van*het*vak*Nederlands,*zoals*fictie.*Twee*docenten* zeggen*dat*op*toetsen*ook*theorievragen*over*schrijven*worden*gesteld.*Een*andere*docent*zegt*
*
6*
dat*er*wordt*gewerkt*met*schrijfopdrachten*die*niet*met*een*cijfer*worden*beoordeeld.*Bij*de* toetsen*krijgen*leerlingen*dan*wel*af*en*toe*schrijfopdrachten,*gekoppeld*aan*de*behandelde* theorie*uit*de*methode.** Een*docent*formuleert*treffend:*“Ik*zou*wel*vaker*schrijfopdrachten*willen*doen,*maar*het*kost* te*veel*tijd*(vooral*het*nakijken).”* * 6.*Wat*is*de*weging*van*deze*schrijftoetsen*ten*opzichte*van*andere*vaardigheden?* De*uitkomsten*op*deze*vraag*lopen*zeer*uiteen.*Op*enkele*scholen*telt*een*schrijftoets*of** ]opdracht*als*een*repetitie.*Andere*scholen*kiezen*voor*de*weging*1,*waar*andere*vaardigheden* dan*de*weging*2*of*3*hebben.*Bij*één*school*is*de*weging*2,*waar*so’s*een*weging*van*1*en* repetities*een*weging*van*3*kennen.** * 7.'Moeten'leerlingen'de'schrijfopdrachten'op'school'binnen'de'lestijd'maken'of'kunnen'ze'deze' thuis'maken?' Ook*hier*grote*variatie*in*de*antwoorden.*Sommige*docenten*geven*aan*de*leerlingen*het*liefst* op*school*aan*de*opdracht*te*laten*werken,*maar*hier*niet*altijd*de*tijd*voor*beschikbaar*te* hebben.*Ongeveer*de*helft*van*de*docenten*komt*daarom*uit*op*een*combinatie*van*op*school*en* thuis.*Twee*docenten*zeggen*de*schrijftoetsen*grotendeels*op*school*te*organiseren,*twee* andere*laten*leerlingen*het*juist*thuis*doen.*Twee*docenten*noemen*een*interessante* tussenvorm:** ]Leerlingen*schrijven*tijdens*de*les*een*kladversie.*Thuis*werken*zij*de*tekst*uit*op*de*computer.* Klad]*en*netversie*worden*ingeleverd.'* ]Het*voorbereidende*schrijfschema*vullen*leerlingen*thuis*in.*Het*schrijven*doen*ze*in*de*les.** * 8.*Hoe'worden'schrijftoetsen'of'–opdrachten'op'uw'school'beoordeeld?'Geldt'daarvoor'een'centrale' afspraak?'Wordt'er'gewerkt'met'een'vast'beoordelingsmodel'of'rubric?'* Een*meerderheid*(zes*docenten)*zegt*dat*er*bij*het*corrigeren*van*schrijfopdrachten*gewerkt* wordt*met*een*vast*beoordelingsmodel*of*rubric,*die*door*alle*docenten*wordt*gehanteerd.* Twee*docenten*geven*aan*geen*centraal*nakijkmodel*te*gebruiken*maar*de*criteria*vooraf*met* de*leerlingen*te*bespreken*en*dit*als*uitgangspunt*te*hanteren*voor*de*correctie.* * 9.*De'vaardigheid'schrijven'wordt'door'docenten'vaak'als'lastig'beschouwd:'het'is'lastig'te'doceren' en'levert'veel'nakijkwerk'op.'Hoe'gaat'uw'school/sectie'hier'mee'om?'* Meerdere*docenten*beamen*dat*er*met*deze*factoren*wordt*geworsteld*en*dat*het*onderwijs*op* dit*punt*nog*in*ontwikkeling*is.*Drie*docenten*geven*toe*dat*dit*wordt*opgevangen*door* simpelweg*het*aantal*opdrachten*te*verminderen.*Het*resultaat*is*dat*deze*docenten*dus*minder* aandacht*aan*schrijven*zeggen*te*besteden*dan*ze*eigenlijk*zouden*willen.*Eén*docent*geeft*aan* vrij*te*zijn*om*enkele*schrijfopdrachten*vrij*in*te*plannen*gedurende*het*jaar,*zodat*in*ieder* geval*het*moment*van*nakijken*gestuurd*kan*worden.*Een*andere*docent*zegt*de*hoeveelheid* nakijkwerk*te*reduceren*door*leerlingen*veel*zelf*te*laten*ontdekken*en*elkaars*werk*te*laten* beoordelen.*Een*ander*constateert*nuchter:*“Het*nakijkwerk*is*inderdaad*intensief*en* tijdrovend,*maar*het*hoort*bij*ons*vak.”* * 10.'Wat'zijn'volgens'u'kritische'succesfactoren'voor'schrijfonderwijs'in'de'onderbouw?'M.a.w.' waaraan'moeten'goede'schrijflessen'of'–modules'voldoen'om'tot'effectief'schrijfonderwijs'te' komen?' De*respons*op*deze*vraag*is*zeer*uiteenlopend.*De*meeste*docenten*noemen*enkele* succesfactoren*uit*hun*eigen*onderwijs.*Het*levert*zoveel*tips*op*dat*moeilijk*is*vast*te*stellen* wat*nu*‘kritische*succesfactoren’*zijn*en*wat*niet.*Niettemin*springen*enkele*factoren*eruit:** • Hoe*beter*de*opdracht*aansluit*bij*de*belevingswereld*van*de*leerling,*hoe*beter*het* resultaat*(5x*genoemd).* • Niet*alleen*zelf*schrijven,*maar*ook*werk*van*medeleerlingen*lezen*en*beoordelen*(of* daar*feedback*op*geven).*Zo*ontwikkelen*ze*een*kritischer*schrijfhouding*(4*x*genoemd).*
*
7*
•
Leerlingen*duidelijk*maken*dat*goed*leren*schrijven*nog*steeds*ontzettend*belangrijk*is* en*dat*dit*van*zowel*de*docent*als*de*leerling*inspanning*en*tijd*vergt*(4*x*genoemd).*
* Overige*succesfactoren*dan*wel*tips:* • Veel*korte*teksten*schrijven*(beter*vijf*korte*tekstjes*schrijven*dan*twee*lange).* • Voorbereidingsschema's*zijn*nuttig,*maar*leerlingen*gebruiken*ze*soms*helemaal*niet*bij* het*schrijven*zelf.*Dat*moet*dus*geoefend*worden.** • Correct*brongebruik*moet*vanaf*het*begin*aangeleerd*(en*plagiëren*zo*snel*mogelijk* afgeleerd)*worden.* • ‘Peerreview’*werkt*alleen*als*leerlingen*heel*concrete*punten*krijgen*om*naar*te*kijken.* • De*theorie*in*de*schrijflessen*moet*leerlingen*strategieën/bouwplannen*aanreiken,* zodat*zij*goed*voorbereid*een*tekst*kunnen*schrijven.** • Eisen*stellen:*laat*merken*dat*je*niet*gauw*tevreden*bent.* • Laat*kinderen*zien*hoe*de*aangeleerde*deelvaardigheden*terugkomen*in*de* totaalvaardigheid*schrijven,*zodat*zij*een*grotere*motivatie*ontwikkelen*voor*die* onderdelen.** • Omdat*er*zoveel*aspecten*zijn*die*samenkomen*in*een*schrijfopdracht,*is*het*belangrijk* dat*een*leerling*duidelijke*feedback*krijgt*en*ook*iets*kan*doen*met*die*feedback.*Dus*in* een*volgende*schrijfopdracht*moet*hij/zij*die*feedback*kunnen*verwerken.* • Leerlingen*hun*schrijfproducten*laten*bewaren*en*aan*het*eind*van*het*schooljaar*laten* bekijken*en*evalueren.** • Leerlingen*de*mogelijkheid*bieden*om*de*tekst*eerst*via*ELO*naar*de*docent*te*mailen* die*dan*eerst*de*tekst*van*commentaar*voorziet,*zodat*de*leerling*zelf*een*verbeterde* versie*kan*produceren.* • (Ook)*bij*een*schrijftoets*keuzemogelijkheid*bieden,*bijv.*twee*opdrachten*voor*dezelfde* tekstsoort.* * * 11.*Is'of'zijn'er'specifieke'schrijfopdrachten'waar'u'positieve'ervaringen'mee'hebt?* Ook*hier*noemen*veel*docenten*dat*het*goed*werkt*om*leerlingen*de*vrije*hand*te*geven*in* onderwerpkeuze*of*een*onderwerp*dichtbij*hun*belevingswereld*aan*te*reiken.** Leuke,*leerzame*of*interessante*schrijfopdrachten*die*worden*genoemd:* • brief*die*daadwerkelijk*opgestuurd*wordt* • recensies*van*boeken* • klachtenbrieven*in*de*belevingswereld*van*de*leerling*(bijv.*over*toetsen*op* huiswerkvrije*dagen)* • creatieve/open*opdrachten,*zoals*een*reclametekst*maken*bij*een*zelfverzonnen* product.* • een*persoonlijk*verslag*van*een*activiteit*of*persoonlijke*ervaring*(in*dit*geval*een* poldersportdag)* • (creatieve)*schrijfopdrachten*gekoppeld*aan*fictie,*zoals*een*ander*slot*voor*het*verhaal* bedenken*of*dagboekfragmenten*schrijven.* • een*stuk*schrijven*vanuit*een*ander*vak*(bijv.*bij*een*informatieve*tekst*over*of*een* samenvatting*van*een*aardrijkskundig*onderwerp)* • ingezonden*brief*n.a.v.*actueel*of*aansprekend*onderwerp' ' '
*
8*
3.*Analyse*vakliteratuur* * Schrijven*is*een*belangrijke*vaardigheid.*Allereerst*omdat*in*onze*informatiesamenleving* voortdurend*een*beroep*wordt*gedaan*op*onze*schriftelijke*uitdrukkingsvaardigheden.* Daarnaast*is*schrijven*samen*met*lezen*een*van*de*twee*pijlers*van*geletterdheid,*oftewel*de* beheersing*van*schriftelijke*taal.*Het*is*daarom*vreemd*dat*scholen*doorgaans*veel*aandacht* besteden*aan*lezen,*maar*niet*aan*schrijven,*temeer*daar*schrijven*een*gunstige*invloed*heeft*op* lezen.*Dit*laatste*geldt*ook*andersom,*waarmee*lezen*en*schrijven,*de*kernvaardigheden*op*het* gebied*van*taal,*elkaar*dus*ook*wederzijds*positief*beïnvloeden*(Korstanje,*2012;*Van*der*Leeuw* &*Meestringa,*2012).** In*de*kerndoelen*Nederlands*is*deze*vaardigheid*als*volgt*opgenomen:* 1.*De*leerling*leert*zich*mondeling*en*schriftelijk*begrijpelijk*uit*te*drukken.* 2.*De*leerling*leert*zich*te*houden*aan*conventies*(spelling,*grammaticaal*correcte*zinnen,* woordgebruik)*en*leert*het*belang*van*die*conventies*te*zien.* 9.*De*leerling*leert*taalactiviteiten*(spreken,*luisteren,*schrijven*en*lezen)*planmatig*voor*te* bereiden*en*uit*te*voeren.* 10.*De*leerling*leert*te*reflecteren*op*de*manier*waarop*hij*zijn*taalactiviteiten*uitvoert*en*leert,* op*grond*daarvan*en*van*reacties*van*anderen,*conclusies*te*trekken*voor*het*uitvoeren*van* nieuwe*taalactiviteiten.* (Bonset,*2010)* * Wat*leerlingen*precies*zouden*moeten*beheersen*op*het*gebied*van*schrijven,*is*nauwkeuriger* vastgelegd*in*de*referentieniveaus,*vastgesteld*door*de*Expertgroep*Doorlopende*Leerlijnen*en* door*de*overheid*bij*wet*vastgesteld*als*streef]*en*eindniveaus*die*leerlingen*in*het*onderwijs* dienen*te*behalen.*Hierbij*is*niveau*1F*het*basisniveau*in*klas*1,*niveau*2F*het*minimale* eindniveau*voor*alle*leerlingen*in*de*onderbouw,*niveau*3F*het*minimale*eindniveau*voor*havo* 5*en*niveau*4F*het*eindniveau*voor*vwo.*Voor*de*onderbouw*betekent*dit*dat*in*klas*2* opdrachten*op*niveau*2F*moeten*worden*afgestemd*en*in*klas*3*een*begin*kan*worden*gemaakt* met*het*toewerken*naar*niveau*3F,*op*dat*moment*het*zogenaamde*streefniveau.*In*de*bijlagen* is*een*gedetailleerde*beschrijving*opgenomen*van*de*referentiesniveaus*op*het*gebied*van* schrijfvaardigheid*in*de*onderbouw.* Overigens*constateren*de*auteurs*van*het*gezaghebbende*rapport*Het'schoolvak'Nederlands' opnieuw'onderzocht'dat*de*beschrijvingen*in*de*kerndoelen*en*referentieniveaus*eigenlijk*een* wetenschappelijke*basis*ontberen.*Een*reden*hiervoor*is*dat*er*de*laatste*decennia*weinig* onderzoek*is*gedaan*naar*schrijven*en*schrijfprestaties*van*leerlingen.*Er*is*daarom*weinig* bekend*over*de*stand*van*het*schrijfonderwijs*in*het*voortgezet*onderwijs.*Het*weinige* wetenschappelijk*onderzoek*op*het*gebied*van*schrijven*dat*wel*verricht*is,*laat*zien*dat*in*de* schrijfdidactiek*steeds*meer*aandacht*komt*voor*proces*en*communicatieve*functie,*dat*om* leerlingen*aan*te*zetten*tot*reflectie*op*schrijfproduct*en*–proces*intensieve*ondersteuning* vereist*is,*dat*leerlingen*over*het*algemeen*onder*de*norm*scoren*die*beoordelaars*hanteren*of* zouden*willen*hanteren,*dat*observerend*leren*(bijv.*door*het*lezen*van*schrijfproducten*van* anderen)*succesvol*kan*zijn*en*dat*computerondersteuning*bij*schrijfonderwijs*effectief*kan*zijn* (Bonset*&*Braaksma,*2008).** * In*de*overzichten*van*vakliteratuur*op*het*gebied*van*schrijfonderwijs*komen*een*aantal* duidelijke*ontwikkelingen*naar*voren:** 1. Toenemende*aandacht*voor*het*schrijfproces*in*plaats*van*het*schrijfproduct.* 2. Toenemende*aandacht*voor*strategieën*op*het*gebied*van*schrijven.* 3. Toenemende*aandacht*voor*de*communicatieve*functie*van*schrijven*in*plaats*van*als*op* zichzelf*staande*vaardigheid.* * * / /
*
9*
1/&/2./Toenemende/aandacht/voor/het/schrijfproces/en/het/gebruik/van/strategieën// Het*klassieke*schrijfonderwijs*draait,*of*draaide,*om*het*schrijven*van*een*tekst.*Maatgevend* was*daarbij*of*het*eindproduct*wel*of*geen*goede*tekst*is*in*de*ogen*van*de*beoordelaar.*De* laatste*decennia*vindt*er*echter*een*verschuiving*plaats,*waarbij*het*schrijfproces'steeds* belangrijker*wordt.*Niet*langer*telt*alleen*het*eindproduct,*maar*in*toenemende*mate*ook*de* weg*daarnaartoe.*Het*schrijven*zelf*is*dus*centraal*komen*te*staan;*kinderen*moeten*leren*hoe* ze*een*schrijftaak*kunnen*aanpakken*en*wat*bij*een*schrijftaak*belangrijk*is.* Deze*zogenaamde*procesgerichte*didactiek*krijgt*in*het*voortgezet*onderwijs*langzamerhand* meer*voet*aan*de*grond.*Toch*constateren*onderzoekers*dat*ondanks*het*feit*dat*de*methoden* deze*uitgangspunten*meer*en*meer*overnemen,*de*procesgerichte*didactiek*in*de*praktijk*nog*te* weinig*zichtbaar*is.*Het*schrijfonderwijs*blijkt*sterk*‘leraargestuurd’;*de*leraar*is*veelal*nog* regisseur*en*nog*weinig*de*coach*van*leerlingen*bij*het*schrijven.*Elementen*als*procesgerichte* ondersteuning,*tekstbesprekingen*houden,*teksten*herschrijven*en*onderlinge*interactie*en* samenwerking*komen*nog*relatief*weinig*voor.*Dat*is*jammer,*want*procesgericht* schrijfonderwijs*leidt*tot*meer*schrijfplezier*van*leerlingen*en*uiteindelijk*tot*kwalitatief*betere* teksten*(Korstanje,*2012;*Franssen*&*Aarnoutse,*2003).* Een*didactiek*waarin*het*schrijfproces*centraal*staat*en*duidelijk*wordt*gestructureerd*dient* twee*voorname*doelen.*Ten*eerste*is*een*schrijftaak*buitengewoon*complex*voor*de*meeste* leerlingen.*Het*vraagt*om*denkactiviteiten*op*een*hoog*cognitief*niveau,*zoals*het*analyseren*en* samenvoegen*van*informatie,*het*structureren*van*informatie*en*het*onder*woorden*brengen* van*concepten.*Daarbij*komt*nog*dat*de*verschillende*deelvaardigheden*van*taal,*zoals*spelling* en*grammatica,*allemaal*op*juiste*wijze*moeten*worden*toegepast.*Het*inzichtelijk*maken*van*de* verschillende*fases*die*een*schrijver*kan*doorlopen*om*uiteindelijk*tot*een*goede*tekst*te* komen,*helpt*om*dit*complexe*proces*voor*leerlingen*overzichtelijk*en*succesvol*te*maken.*Ten* tweede*dient*procesgericht*schrijfonderwijs*ook*de*docent,*want*die*heeft*daarmee*een*model* in*handen*om*meer*grip*te*krijgen*op*het*onderwijzen*van*schrijven,*iets*wat*door*docenten* doorgaans*moeilijk*wordt*gevonden*(Korstanje,*2012).** ** Voor*procesgerichte*didactiek*bestaan*meerdere*modellen,*maar*grofweg*bevat*deze*de* volgende*kenmerken:* 1.'Oriënteren'op'de'schrijftaak' Deze*fase*dient*om*de*aandacht*van*de*leerlingen*te*richten*op*de*schrijftaak.*De*voorkennis* wordt*geactiveerd,*leerlingen*brainstormen,*doen*ideeën*en*inspiratie*op,*ordenen*hun* gedachten*en*maken*plannen*voor*hun*schrijftaak.*Vragen*die*de*oriëntatie*kunnen*sturen,*zijn* bijvoorbeeld:* ]Wat*voor*soort*tekst*moet*ik*schrijven?* ]Hoe*ziet*zo’n*tekst*eruit?*Waar*moet*ik*speciaal*op*letten?* ]Wie*gaat*de*tekst*lezen?* ]Wat*wil*ik*bereiken*met*de*tekst?* ]Heb*ik*eerder*zo’n*tekst*geschreven?* * 2.'Voorbereiding'op'de'schrijftaak'' In*deze*fase*bereiden*leerlingen*zich*voor*op*het*schrijven*van*de*tekst.*Daarbij*spelen*meerdere* elementen*mee:** ]inhoudelijke*voorbereiding,*dus*het*zoeken*en*ordenen*van*informatie* ]de*structuur*en*opbouw*van*de*tekst*voorbereiden* ]nadenken*over*tekstdoel*en*tekstsoort,*al*dan*niet*in*combinatie*met*het*bestuderen*van* voorbeeldteksten.* Deze*fase*kan*uitmonden*in*een*schrijfplan*of*bouwplan*voor*de*te*schrijven*tekst.* * 3.'Uitvoeren'van'de'schrijftaak' Deze*fase*behelst*het*schrijven*zelf.*Leerlingen*gaan*(aan*de*hand*van*hun*schrijfplan)*aan*de* slag*met*het*schrijven*van*hun*tekst.*Een*stappenplan*kan*leerlingen*helpen*om*effectiever*te* schrijven.**
*
10*
* 4.'Reflecteren'en'reviseren' Iedere*ervaren*schrijver*kan*beamen*dat*een*goed*schrijfproduct*zelden*in*één*keer*tot*stand* gekomen*is.*Vaak*is*het*een*kwestie*van*stukken*herschrijven*en*bijschaven.*Het*is*hiervoor* belangrijk*dat*leerlingen*leren*om*kritisch*naar*hun*eigen*teksten*te*kijken*en*om*te*zien*dat*een* tekst*eigenlijk*altijd*nog*beter*kan.*Als*het*schrijven*is*afgerond*is*een*reflectie]*en*revisiefase* daarom*van*groot*belang.*Leerlingen*controleren*hierin*of*ze*aan*hun*schrijfplan*hebben* voldaan,*of*het*tekstdoel*goed*uit*de*verf*komt,*of*de*inhoud*voor*henzelf*en*voor*anderen* duidelijk*is,*of*de*opbouw*logisch*is*en*of*alle*informatie*is*verwerkt.*Bij*voorkeur*zit(ten)*er*een* of*meerdere*dag(en)*tussen*fase*3*en*4.*Het*is*namelijk*moeilijker*om*je*tekst*kritisch*te* bekijken*als*deze*nog*‘vers’*is.*Het*verdient*tevens*aanbeveling*om*leerlingen*elkaars*teksten* kritisch*te*laten*lezen.*Na*inhoudelijke*reflectie*volgt*reflectie*op*de*vorm:*klopt*de*zinsbouw,* zitten*er*nog*spelfouten*in,*heeft*elke*zin*een*hoofdletter*en*een*punt,*etc.*Tot*slot*werken* leerlingen*aan*een*verbeterde*versie*van*hun*tekst*(revisie).* * 5.'Evalueren' Hierin*blikken*leerlingen*terug*op*hun*schrijfproces.*Leerlingen*evalueren*hun*aanpak*en*hun* resultaat.*Als*bepaalde*taken*moeizaam*verliepen,*kan*de*schrijver*zich*afvragen*hoe*dit*een* volgende*keer*beter*kan.*De*dingen*die*goed*gingen*kan*de*schrijver*ook*benoemen,*als* ‘succesfactoren’*voor*een*volgende*schrijftaak.*Wanneer*leerlingen*een*logboek*moeten* bijhouden*gedurende*het*proces,*kan*deze*fase*effectiever*worden,*aangezien*leerlingen*dan* meer*zicht*hebben*op*hun*tijdsbesteding.*Vragen*die*kunnen*helpen*bij*het*evalueren:* ]Hoe*heb*ik*deze*schrijfopdracht*uitgevoerd?* ]Heb*ik*de*inhoud*van*mijn*tekst*goed*voorbereid?* ]Heb*ik*bij*het*eigenlijke*schrijven*goed*gebruikgemaakt*van*mijn*oriëntatie*en*voorbereiding?* ]Heb*ik*goed*gebruik*gemaakt*van*de*commentaren*op*mijn*tekst?* ]Op*welke*punten*moet*ik*mijn*aanpak*verbeteren?** (Bonset,*2010;*Korstanje,*2012;*Franssen*&*Aarnoutse,*2003).' * Franssen*&*Aarnoutse*constateren*dat*met*name*de*laatste*twee*onderdelen,*reflectie*en* evaluatie,*in*het*middelbaar*onderwijs*ondersneeuwen.*Zelfs*als*de*lesmethode*veel*suggesties* geeft*voor*reflectie*op*product*en*proces,*komt*het*in*de*lespraktijk*nauwelijks*voor.*Een* probleem*dat*hierbij*meespeelt*is*dat*volgens*de*onderzoekers*leraren*en*methodemakers*te* veel*willen*in*één*les:*het*hele*schrijfproces*moet*vaak*in*één*les*worden*afgerond.*Het*verbaast* dan*ook*niet*dat*verschillende*leraren*in*interviews*aangaven*dat*ze*te*weinig*tijd*hebben*voor* de*uitvoering*van*de*lessen*en*voor*het*herschrijven*van*teksten.*Het*lerende*aspect*van*het* praten*over*teksten*en*het*herschrijven*van*(delen*van)*teksten*wordt*dus*niet*benut,* concluderen*de*onderzoekers*(Franssen*&*Aarnoutse,*2003).* Behalve*aandacht*voor*het*proces,*is*er*in*de*vakliteratuur*ook*een*toenemende*aandacht*voor* schrijfstrategieën*waarneembaar.*Het*gebruiken*van*strategieën*ligt*in*het*verlengde*van*de* procesgerichte*didactiek:*het*is*eigenlijk*een*manier*om*het*complexe*schrijfproces* overzichtelijker*te*maken*en*om*leerlingen*concrete*houvast*te*geven*bij*het*schrijven.* Belangrijke*schrijfstrategieën*zijn:* ]*het*opstellen*van*een*schrijfplan,*waaronder*het*vaststellen*van*het*onderwerp*van*de*tekst,* het*bepalen*van*het*schrijfdoel*en*het*anticiperen*op*een*bepaald*lezerspubliek;* ]*het*verzamelen,*selecteren*en*ordenen*van*informatie*uit*allerlei*bronnen;* ]*het*maken*van*een*opzet*van*de*inhoud*van*de*tekst;* ]*het*formuleren*van*de*gedachte]inhouden*in*taal:*het*kiezen*van*de*juiste*woorden*en*het* bouwen*van*de*juiste*zinnen*en*alinea’s;* ]*het*correct*schrijven*van*de*tekst*volgens*de*regels*van*de*spelling*en*interpunctie;* ]*het*reviseren*van*de*tekst*wat*betreft*inhoud*en*vorm;* ]*het*verzorgen*van*de*tekst*qua*vormgeving*en*lay]out;* ]*het*reflecteren*op*het*schrijfproces*en*]product* (Franssen*&*Aarnoutse,*2003).*
*
11*
* Zoals*eerder*genoemd*is*een*schrijftaak*in*cognitief*opzicht*zeer*complex.*Voor*veel*leerlingen* misschien*wel*te*complex:*ze*moeten*namelijk*leren*en*leren*schrijven*tegelijk.*Braaksma*&* Rijlaarsdam*komen*daarom*met*een*model*voor*‘observerend*leren’.*In*dit*model*werken* leerlingen*niet*in*eerste*instantie*zelf*aan*een*schrijftaak,*maar*observeren*ze*het*schrijfproces* van*iemand*anders.*Door*observerend*te*leren*kunnen*ze*zich*focussen*op*dat*wat*geleerd*moet* worden,*geïsoleerd*van*de*schrijftaak.*Bovendien*stimuleert*observerend*leren*het*reflecterend* vermogen*van*een*leerling.*Uit*verschillende*onderzoeken*blijkt*dit*observerend*leren*effectief* is*in*het*schrijfonderwijs*en*uiteindelijk*leidt*tot*betere*schrijfproducten*van*de*leerlingen.*De* onderzoekers*pleiten*daarom*voor*afwisseling*van*de*‘gebruikelijke’*schrijftaken*met* observatietaken*waarin*leerlingen*de*docent*of*medeleerlingen*observeren*terwijl*deze* laatstgenoemden*hardop*denkend*aan*het*schrijven*zijn.*Door*deze*uitvoeringsfase*bovendien* zo*te*sturen*dat*die*gebaseerd*is*op*echte*schrijfproblemen*van*leerlingen,*kan*hij*heel*effectief* de*problemen*(zowel*schrijfproces*als*schrijfproduct)*behandelen*waarmee*leerlingen* worstelen*(Braaksma*&*Rijlaarsdam,*2007).* * 3./Meer/aandacht/voor/de/communicatieve/functie/van/schrijven/ Bij*schrijfopdrachten*in*de*schoolse*situatie*liggen*twee*belangrijke*problemen*op*de*loer:*ten* eerste*dat*het*accent*in*het*onderwijs*vooral*komt*te*liggen*op*het*leren*beheersen*van*typisch* schoolse*schrijftaken,*zoals*het*schrijven*van*een*betoog,*en*ten*tweede*dat*leerlingen*een* schrijfopdracht*voor*de*leraar*of*voor*een*goed*cijfer*maken.*De*bedoeling*zou*echter*moeten* zijn*om*leerlingen*goed*te*leren*schrijven*en*om*hen*te*leren*een*schrijfproduct*voor*de*lezer*te* maken.*De*communicatieve*functie*van*schrijven*wordt*daarom*steeds*belangrijker*gevonden.* Anders*gezegd:*leerlingen*moeten*niet*primair*leren*om*een*goed*betoog*of*opstel*te*leren* schrijven,*maar*om*zich*schriftelijk*vlot*en*nauwkeurig*uit*te*drukken,*omdat*de*huidige* maatschappij*daar*om*vraagt.*** In*de*vakliteratuur*bestaat*brede*overeenstemming*over*het*idee*dat*goed*schrijfonderwijs* authentiek,*betekenisvol*en*realistisch*is.*De*realiteitswaarde*van*opdrachten*kan*bijvoorbeeld* worden*verhoogd*door*de*communicatieve*context*van*een*opdracht*heel*duidelijk*te* omschrijven,*door*een*al*dan*niet*fictief*leespubliek*te*creëren,*door*gebruik*te*maken*van* realistische*opdrachten*die*door*de*kinderen*als*‘echt’*kunnen*worden*ervaren*(bijvoorbeeld* een*e]mail*aan*de*rector*schrijven)*en*door*kinderen*te*laten*werken*taken*die*functioneel*zijn* voor*het*alledaagse*leven*(Korstanje,*2012;*Bonset,*2010;*Franssen*&*Aarnoutse,*2003).* * Overige/aanbeveling/vanuit/de/literatuur/ Behalve*de*hiervoor*genoemde*ontwikkelingen*en*uitkomsten,*ben*ik*tijdens*mijn* literatuuronderzoek*nog*veel*meer*aanbevelingen*tegengekomen*die*voor*dit*project*relevant* en*interessant*zijn.* 1. Laat*leerlingen*vaak*schrijven.*Schrijven*leer*je*niet*door*één*schrijfopdrachtje*per*jaar.* Goed*leren*schrijven*vergt*tijd*en*aandacht.*Alleen*door*structureel*schrijfopdrachten* aan*te*bieden,*leerlingen*feedback*te*geven*op*hun*eigen*of*elkaars*werk*en*door* systematische*reflectie*worden*leerlingen*betere*schrijvers.* 2. Maak*schrijflessen*zo*echt*mogelijk.*Echte*keuzevrijheid,*echte*problemen,*een*echt* publiek*en*echte*bronnen*zijn*daarvan*voorbeelden.* 3. Bied*hele*opdrachten*aan*in*plaats*van*deeloefeningen.*Werk*toe*naar*een*eindproduct,* en*als*het*kan*een*‘echt’*eindproduct.*Maak*bij*tijdgebrek*de*opdracht*kleiner,* bijvoorbeeld*een*korte*e]mail.* 4. Doe*niet*alles*tegelijk.*Leg*bijvoorbeeld*per*les*of*per*opdracht*een*accent.*Docenten* willen*vaak*te*veel*tegelijk,*terwijl*schrijven*een*complex*proces*is*en*leerlingen*het* moeilijk*vinden*om*op*alle*aspecten*van*schrijven*tegelijk*te*letten.** 5. Een*schrijfopdracht*hoeft*niet*altijd*op*alle*aspecten*te*worden*beoordeeld.*Schrijfwerk* nakijken*is*tijdrovend.*Een*oplossing*is*om*schrijfopdrachten*niet*op*alle*aspecten*te* corrigeren.*Als*in*de*instructie*en*lesstof*bijvoorbeeld*brongebruik*of*structuur*centraal* stond,*dan*kan*het*eindproduct*eventueel*ook*alleen*op*deze*aspecten*worden*
*
12*
beoordeeld.*Als*spelling*veel*nadruk*heeft*gekregen,*controleer*dan*een*opdracht*dan* alleen*op*spelling.* * / /
*
/
13*
4.*Plan*van*aanpak:*het*schrijfdossier* * Zowel*uit*mijn*analyse*van*de*praktijk*op*het*OLZ,*als*de*analyse*van*de*landelijke*situatie*als* mijn*literatuuronderzoek,*komen*zwaarwegende*argumenten*naar*voren*om*binnen*het* curriculum*van*de*onderbouw*de*vaardigheid*schrijven*structureel*meer*aandacht*te*geven.* Deze*argumenten*zijn*in*het*kort:* • Schrijven*is,*samen*met*lezen,*een*elementaire*vaardigheid.*Samen*vormen*ze*de* geletterdheid.*Uiteindelijk*staat*bijvoorbeeld*spelling]*en*woordenschatonderwijs*ten* dienste*aan*deze*geletterdheid.* • Schrijven*en*lezen*beïnvloeden*elkaar*wederzijds*positief.*Wie*het*onderwijs*in* begrijpend*lezen*belangrijk*vindt,*en*dat*wordt*binnen*onze*sectie*zeer*belangrijk* gevonden,*zou*dus*ook*ruim*aandacht*moeten*besteden*aan*schrijven.* • In*de*bovenbouw*als*ook*later*in*vervolgopleidingen*wordt*voortdurend*een*beroep* gedaan*op*de*schrijfvaardigheid*van*leerlingen.*In*de*onderbouw*dienen*zij*hierop*te* worden*voorbereid.* • Leren*schrijven*neemt,*in*al*zijn*facetten*(van*basale*zaken*als*woordenschat*en*spelling* tot*het*afstemmen*van*een*tekst*op*de*doelgroep)*een*voorname*plaats*in*de*kerndoelen* Nederlands*en*de*referentieniveaus*van*de*Expertgroep*Doorlopende*Leerlijnen,*twee* documenten*die*uiteindelijk*maatgevend*zijn*voor*de*inrichting*van*het*onderwijs*in*de* onderbouw*van*het*voorgezet*onderwijs.* • Leren*schrijven*vergt*tijd,*aandacht,*oefening*en*systematische*reflectie.*Leerlingen* moeten*bovendien*leren*dat*schrijven*een*proces*is*en*dat*een*schrijfproduct*eigenlijk* nooit*‘af’*is.** * Nu*is*het*natuurlijk*gemakkelijk*om*te*roepen*dat*er*vooral*veel*aandacht*moet*komen*voor* schrijfonderwijs.*Bij*alle*genoemde*argumenten*en*voornemens*zijn*ook*kanttekeningen*te* plaatsen.*Bij*de*ontwikkeling*van*een*leerlijn*schrijven*dienen*de*volgende*zaken*in*overweging* te*worden*genomen:** • Schrijven*is*niet*altijd*even*makkelijk*te*doceren.*Een*leerlijn*schrijven*dient*ook*te* voorzien*in*materiaal*en*handvatten*voor*de*docenten*in*de*onderbouw.* • Schrijfwerk*nakijken*is*een*tijdrovende*bezigheid*en*de*docenten*Nederlands*op*het*OLZ* kampen*al*met*een*soms*torenhoge*werkdruk.*Meer*aandacht*voor*schrijfonderwijs*mag* geen*significante*verhoging*van*de*werkdruk*betekenen.**** • ICT]middelen*zijn*bij*schrijfonderwijs*zeer*behulpzaam.*Deze*middelen*zijn*op*het*OLZ* echter*maar*in*beperkte*mate*beschikbaar.*Schrijflessen*in*een*computerlokaal*zijn** ]helaas]*nagenoeg*onmogelijk.*Wel*zijn*er*laptopkarren*voorhanden,*maar*deze*voorzien* slechts*in*15*laptops*per*klas*per*lesuur.* • Waar*mogelijk*en*functioneel*dient*te*worden*gezocht*naar*het*combineren*van* schrijfopdrachten*met*andere*vaardigheden*bij*Nederlands*en*de*integratie*van*lesstof.* * * De*aanpak*die*ik*wil*uitwerken:*een*schrijfdossier*voor*de*onderbouw.*In*de*opzet*die*ik*in* gedachten*heb,*wordt*er*iedere*periode*aandacht*besteed*aan*de*vaardigheid*schrijven.*Zo*kan* bijvoorbeeld*iedere*eerste*week*van*een*periode*gereserveerd*worden*voor*een*schrijfopdracht.* Leerlingen*schrijven*vier*producten*per*jaar.*Bij*de*opzet*van*de*schrijfopdrachten*wordt*zoveel* mogelijk*gestreefd*naar*echte*opdrachten*die*een*directe*relatie*hebben*met*de*leefwereld*van* leerlingen.*Ook*wil*ik*proberen*de*opdrachten*te*laten*aansluiten*bij*de*overige*lesstof*uit*het* curriculum.*Stond*bijvoorbeeld*in*periode*1*de*spelling*van*de*persoonsvorm*in*de* tegenwoordige*tijd*centraal,*dan*kan*dat*ook*een*element*zijn*van*de*schrijfopdracht.*Overige* uitgangspunten*bij*het*schrijfdossier:* • De*vier*producten*die*leerlingen*schrijven,*verzamelen*ze*zelf*in*een*schrijfdossier.* • Reflectie*moet*een*duidelijke*plaats*krijgen*in*het*schrijfdossier.*Met*andere*woorden:* leerlingen*moeten*worden*gedwongen*om*hun*schrijfproducten*kritisch*terug*te*lezen*
*
14*
• •
•
• • •
•
• *
*
en*te*verbeteren,*om*te*benoemen*wat*al*goed*gaat*bij*het*schrijven*en*wat*nog*beter* moet*en*wat*ze*hebben*geleerd*van*een*opdracht.* Per*jaar*worden*minimaal*twee*schrijfopdrachten*becijferd.** Een*risico*dat*op*de*loer*ligt*is*dat*leerlingen*de*schrijfopdrachten*die*niet*worden* becijferd*niet*serieus*nemen.*Daarom*worden*de*schrijfopdrachten*voor*een*cijfer,*zeker* in*klas*2*en*3,*zoveel*mogelijk*in*periode*2*en*4*gepland.*Daardoor*kan*als*criterium*voor* beoordeling*van*een*schrijfopdracht*worden*gehanteerd*dat*alle*schrijfopdrachten*tot* dan*toe*moeten*zijn*afgetekend.*M.a.w.*een*schrijfopdracht*wordt*beoordeeld*met*een*1* als*eerdere*opdrachten*niet*zijn*ingeleverd.* Deze*twee*momenten*zijn*in*principe*de*enige*momenten*dat*er*veel*correctiewerk*voor* de*docent*is.*Voor*de*overige*opdrachten*wordt*het*correctiewerk*zoveel*mogelijk* geminimaliseerd,*door*bijvoorbeeld*peer'review*toe*te*passen*(leerlingen*voorzien* elkaars*werk*van*commentaar),*leerlingen*eigen*werk*te*laten*beoordelen*met*een* correctiemodel*en*vervolgens*een*verbeterde*versie*te*laten*inleveren,*of*door*docenten* de*opdrachten*alleen*globaal*te*laten*nakijken*(voldoende,*goed*of*onvoldoende)*of* alleen*op*bepaalde*aspecten*(bijvoorbeeld*alleen*op*zinsbouw*of*op*inhoud).*Ook* worden*de*schrijfopdrachten*bij*voorkeur*zo*ingepland*(aan*het*begin*van*of*halverwege* een*periode)*dat*de*docent*ruim*de*tijd*heeft*voor*correctiewerk.*** Het*schrijven*wordt*zoveel*mogelijk*uitgesmeerd*over*enkele*lessen.*Bijvoorbeeld*een* voorbereidings]*en*instructieles,*een*schrijfles*en*een*verbeter]/revisieles.** Als*leerlingen*een*verbeterde*versie*maken*van*hun*schrijfproduct,*nemen*ze*die*ook*op* in*hun*schrijfdossier.*Het*proces*is*even*belangrijk*als*het*eindproduct.* In*de*drie*onderbouwjaren*moet*een*breed*spectrum*aan*schrijfopdrachten*langskomen.* Niet*alleen*typisch*‘schoolse’*teksten*als*een*betoog,*maar*ook*bijvoorbeeld*een*e]mail,* een*vrij*verhaal*(fictie)*en*een*klachtenbrief.* De*bedoeling*van*het*schrijfdossier*is*dat*de*hele*onderbouw*of*zelfs*de*hele* schoolcarrière*meegaat.*Zo*kunnen*leerlingen*altijd*eerder*werk*teruglezen*en*hun* ontwikkeling*als*schrijver*zien.*Een*mogelijk*knelpunt*bij*het*werken*met*zo’n* langlopend*schrijfdossier*is*dat*materiaal*kwijt*gaat*raken*en/of*dat*docent*veel*tijd* kwijt*zijn*met*het*organiseren*en*managen*van*dit*proces.*Om*dit*te*ondervangen*is*de* inzet*bij*dit*project*dat*het*schrijfdossier*volledig*digitaal*beschikbaar*komt.*Dat*kan* door*leerlingen*een*mapje*te*laten*aanmaken*op*hun*ELO*en*de*lesgevende*docent*hier* toegang*toe*te*verlenen.*Leerlingen*plaatsen*al*hun*schrijfproducten*in*deze*map.*De* verantwoordelijkheid*voor*het*bijhouden*van*het*schrijfdossier*komt*bij*de*leerling*te* liggen:*die*moet*een*mapje*aanmaken*en*zorgen*dat*de*juiste*producten*daarin*komen*te* staan.*Zo*wordt*voorkomen*dat*materiaal*kwijtraakt*en*bovendien*kan*de*docent*met* één*muisklik*de*voortgang*van*leerlingen*volgen.*Het*nakijken*van*schrijfopdrachten* door*leerlingen*of*door*de*docent*kan*in*principe*ook*digitaal*gebeuren.*Wanneer*dit* wordt*gedaan*in*het*programma*Word*met*de*opties*‘wijzigingen*bijhouden’*en* ‘opmerking*invoegen’,*is*heel*duidelijk*te*zien*welke*wijzigingen*en*opmerkingen*zijn* gemaakt*in/bij*een*tekst*en*door*wie.* In*verband*met*het*hierboven*genoemde*punt*dienen*opdrachten*zoveel*mogelijk*op*de* computer*te*worden*gemaakt,*omdat*handgeschreven*producten*immers*moeilijk*in*het* online*dossier*kunnen*worden*opgenomen.* *
15*
Beoordeling/van/schrijfopdrachten/ * De*beoordeling*van*schrijfopdrachten*is*vaak*lastig.*Sowieso*omdat*niet*altijd*even*duidelijk*is* vast*te*stellen*wat*een*tekst*nu*tot*een*goede*tekst*maakt*en*omdat*docenten*hierin*vaak*van* mening*verschillen*of*op*zijn*minst*op*een*eigen*manier*nakijken,*hetgeen*uniforme*beoordeling* bemoeilijkt.*Bovendien*varen*docenten*bij*de*beoordeling*van*schrijfwerk*vaak*op*hun* ‘onderbuikgevoel’:*een*gevoelsmatig*slechte*tekst*wordt*niet*snel*met*een*7*beloond,*ook*al*zou* dat*volgens*de*criteria*wellicht*mogelijk*zijn.** Een*poging*om*dergelijke*problemen*te*ondervangen,*is*het*werken*met*een*beoordelingsmodel,* op*basis*waarvan*voor*bepaalde*elementen*in*de*tekst*punten*worden*toegekend*of* afgetrokken.*Dit*levert*echter*ook*problemen*op.*Allereerst*is*het*de*vraag*of*een* beoordelingsmodel*tot*objectievere*of*uniformere*beoordeling*leidt,*aangezien*de*docent*bij*het* toekennen*van*punten*toch*vooral*zijn*eigen*gevoel*volgt.*Ten*tweede*kan*een* beoordelingsmodel*als*een*keurslijf*worden*ervaren:*soms*kan*de*gevoelsmatige*kwaliteit*van* een*tekst*niet*worden*gehonoreerd*op*basis*van*de*in*het*model*vermelde*scores.*Bovendien* leert*de*praktijk*dat*docenten*op*basis*van*de*eindscore*de*eerder*toegekende*scores*op* onderdelen*gaan*bijstellen,*teneinde*op*een*acceptabelere*eindscore*uit*te*komen*(al*dan*niet* ingegeven*door*de*angst*dat*de*cijfers*te*hoog*uitvallen).*Daar*komt*nog*bij*dat*het*beoordelen* met*zo’n*model*een*tijdrovende*klus*kan*worden:*het*is*veel*plussen*en*minnen*met*punten.** Er*is*kortom*behoefte*aan*een*manier*van*corrigeren*die*duidelijke*criteria*stelt,*maar*niet*leidt* tot*eindeloos*gegoochel*met*scores.*Als*antwoord*hierop*wint*de*rubric*onder*didactici*meer*en* meer*aan*populariteit.*In*een*rubric*wordt*een*beperkt*aantal*beoordelingscriteria*vastgesteld* en*onderverdeeld*in*drie*of*vier*subcategorieën,*waardoor*per*criterium*een*score*kan*worden* toegekend.*Uitgangspunt*bij*deze*leerlijn*schrijven*is*dat*de*beoordeling*van*alle* schrijfopdrachten*plaatsvindt*aan*de*hand*van*een*rubric.*Hiertoe*heb*ik*een*‘basisrubric’* ontworpen,*te*vinden*in*bijlage*2*en*3.*In*principe*kan*deze*voor*vrijwel*alle*opdrachten*worden* gebruikt,*hoewel*het*model*zeer*algemeen*is*geformuleerd.*Indien*gewenst*kan*de*rubric* daarom*in*overleg*met*de*beoordelende*collega’s*per*opdracht*worden*gespecificeerd.*Zo*kan* bijv.*worden*vastgelegd*waar*de*grens*ligt*tussen*‘meerdere’*en*‘te*veel’*spelfouten.*Een* voorbeeld*van*een*gespecificeerde*rubric*is*te*vinden*in*bijlage*4,*namelijk*voor*de*zakelijke* brief.** Voor*klas*1*en*2*geldt*een*andere*rubric*dan*voor*klas*3.*Dit*omdat*klas*1*en*2*grotendeels*op* niveau*2F*opereren*en*leerlingen*in*klas*3*toewerken*naar*niveau*3F.*De*criteria*van*klas*3*zijn* daarom*toegespitst*op*het*referentieniveau*3F.** Ik*zal*de*werking*en*uitgangspunten*van*de*rubric*nader*toelichten.* * Vier'kolommen' Per*beoordelingscriterium*wordt*een*onderscheid*gemaakt*in*vier*niveaus,*verdeeld*over*vier* kolommen.*Dit*om*te*voorkomen*dat*een*docent*steeds*‘in*het*midden*kan*gaan*zitten’,*een* gevaar*dat*op*de*loer*ligt*bij*beoordeling*met*drie*niveaus.*Een*docent*moet*dus*duidelijke* keuzes*maken.* * Niet'te'veel'criteria' Ik*heb*geprobeerd*de*basisrubric*wat*betreft*beoordelingscriteria*zo*compleet*mogelijk*te* maken.*Het*is*echter*nadrukkelijk*niet*de*bedoeling*om*bij*alle*schrijfopdrachten*op*al*deze* criteria*te*beoordelen,*al*is*het*maar*omdat*dat*nou*juist*zo*veel*tijd*kost.*Het*schrijfdossier*is* bovendien*zo*opgebouwd*dat*er*per*opdracht*aandachtspunten*zijn.*In*aansluiting*hierop*dient* er*ook*beoordeeld*te*worden*op*criteria*voor*die*specifieke*opdracht*belangrijk*zijn.*In*het* algemeen*wordt*bij*het*gebruik*van*rubrics*aangeraden*om*zes*à*zeven*beoordelingscriteria*te* nemen.* * Scores'van'1H4,'geen'aftrek' Een*belangrijk*principe*bij*de*beoordeling*van*toetsen*in*het*voortgezet*en*hoger*onderwijs*is* dat*je*punten*kunt*behalen*en*niet*dat*er*punten*worden*afgetrokken*naar*aanleiding*van*
*
16*
gemaakte*fouten.*Bij*het*centraal*examen*wordt*in*sommige*gevallen*weliswaar*een*aftrek* gehanteerd*voor*woordoverschrijding*en*spelfouten,*maar*meestal*worden*deze*punten* afgetrokken*van*een*basisscore,*waardoor*de*maximumscore*0*is*en*niet*negatief*kan*uitvallen.* En*dan*is*het*CE*nog*een*‘harde’*eindmeting*voor*het*niveau*van*een*leerling.*Zeker*in*de* onderbouw*geldt*dat*toetsen*peilmomenten*zijn*voor*het*niveau*van*leerlingen.*Niets*is*een* leerproces*zo*demotiverend*als*een*negatieve*score*of*een*aftrek.** In*de*rubric*is*er*voor*gekozen*om*voor*alle*onderdelen*een*minimumscore*van*1*te*hanteren*en* een*maximumscore*van*4.*De*gedachte*hierachter*is*dat*het*onderscheid*vooral*gemaakt*wordt* in*kwaliteit*‘boven*de*streep’:*als*een*onderdeel*onvoldoende*is*of*zelfs*ronduit*slecht,*dan* maakt*het*niet*uit*hoe*slecht*precies*het*is;*of*een*onderdeel*voldoende*is*of*zeer*goed*maakt* voor*het*cijfer*echter*heel*veel*uit.*M.a.w.:*of*een*leerling*10*of*20*keer*fouten*maakt*in* bijvoorbeeld*formulering,*maakt*eigenlijk*niet*zo*veel*meer*uit;*het*zijn*er*te*veel*en*daarmee* voldoet*de*leerling*niet*aan*de*norm.*Het*argument*dat*een*leerling*met*twintig*spelfouten*nog* steeds*een*voldoende*kan*halen,*terwijl*spelling*en*formulering*toch*wel*heel*belangrijk*zijn,*kan* worden*weerlegd*met*het*argument*dat*bij*een*schrijfopdracht*veel*meer*dan*alleen*de*spelling* meetelt,*dat*er*bij*iedere*schrijfopdracht*andere*aandachtspunten*gelden*en*dat*het*bovendien* niet*eerlijk*is*om*‘zwakke*spellers’*iedere*keer*op*hun*zwakheden*af*te*rekenen.** Het*kan*natuurlijk*wel*zo*zijn*dat*bij*een*schrijfopdracht*bepaalde*elementen*zo*belangrijk* worden*gevonden*dat*daaraan*ook*een*zwaarder*gewicht*wordt*toegekend*in*de*beoordeling.*Zo* kan*bij*bijvoorbeeld*de*klachtenbrief*spelling*en*formulering*of*vorm*in*de*rubric*een*dubbele* weging*krijgen.* * Geen'afgerond'puntenaantal' Waar*beoordelingsmodellen*vaak*zo*worden*ontworpen*dat*het*totaal*aantal*punten*op*100* uitkomt*(waardoor*de*score*ook*het*eindcijfer*is),*heeft*de*rubric*geen*afgerond*puntenaantal.* Dit*om*zo*veel*mogelijk*te*voorkomen*dat*docenten*te*veel*op*hun*gevoel*beoordelen*en*de* toekenning*van*scores*gaan*afstemmen*op*het*gewenste*eindcijfer.*Met*deze*methode*kan*de* docent*gewoon*de*scores*naast*elkaar*leggen*en*net*als*bij*iedere*andere*toets*een*normering* vaststellen.*Dit*heeft*als*bijkomend*voordeel*dat*de*cijfers*van*een*schrijfopdracht*niet*per* definitie*hoger*hoeven*te*liggen*dan*bij*een*willekeurige*andere*toets.* * Rubric'vooraf'beschikbaar'stellen' Het*moet*voor*leerlingen*zo*helder*mogelijk*zijn*op*welke*aspecten*hun*tekst*wordt*beoordeeld.* Zo*weten*zij*welke*aspecten*belangrijk*zijn*en*wat*er*van*hen*wordt*verwacht.*Daarom*wordt*de* rubric*vooraf*ter*beschikking*gesteld*aan*leerlingen.** * * * / /
*
17*
Docentenhandleiding/schrijfdossier// * Klas/1/ * Periode:* 1* Schrijfproduct:* E]mail* Opdracht:* ‘De*schoolombudsman’.*Leerlingen*krijgen*de*opdracht*om*een*e]mail*te* schrijven*aan*de*(fictieve)*schoolombudsman,*waarin*ze*hun*hart*luchten* over*iets*wat*hen*niet*zint*op*school,*in*de*klas*of*de*lessen*(uiteraard* zonder*‘naming'and'shaming’).*Eventueel*kunnen*ze*een*voorstel*doen*om* iets*te*verbeteren*binnen*de*school.*In*de*tweede*ronde*krijgt*iedere* leerling*een*e]mail*van*een*andere*leerling*en*beantwoordt*hij/zij*deze*in* de*rol*van*ombudsman.* In*hun*schrijfdossier*nemen*leerlingen*uiteindelijk*het*volgende*op:*een* verbeterde*versie*van*één*e]mail*en*een*korte*reflectie.** Lengte:* 2*x*±*100*woorden* Aandachtspunten:* formeel*taalgebruik,*schrijfconventies,*interpunctie.* Beoordeling:* De*docent*controleert*of*alle*leerlingen*een*e]mail*hebben*geschreven* (anders*is*deelname*aan*de*werkvorm*niet*mogelijk).*Hij*bekijkt*na*de* eerste*ronde*globaal*de*e]mails*van*de*leerlingen,*geeft*naar*aanleiding* daarvan*individueel*en/of*klassikaal*feedback*plus*aanvullende*instructies* c.q.*aandachtspunten*voor*de*tweede*ronde.*Vervolgens*beoordelen* leerlingen*in*tweetallen*elkaars*geschreven*e]mails*(n.a.v.*daarvan* schrijven*ze*een*verbeterde*versie).** De*docent*controleert*eind*periode*1/begin*periode*2*of*alle*leerlingen*hun* materiaal*hebben*geüpload*en*of*het*voldoende*kan*worden*afgetekend.*Bij* onvoldoende*kwaliteit*opnieuw*laten*maken.* Becijfering:* ]* Weging:** ]* Didactische* In*de*eerste*les*kan*het*hoofdstuk*‘e]mail’*uit*Nieuw*Nederlands*worden* suggesties:* behandeld*(=de*paragraaf*‘schrijven’*van*hoofdstuk*4)*en*de*opdracht* worden*uitgelegd.*De*e]mail*kunnen*leerlingen*in*de*les*of*thuis*schrijven.* Ook*is*het*handig*om*in*de*eerste*of*tweede*les*leerlingen*op*de*ELO*een* mapje*te*laten*aanmaken*voor*hun*schrijfdossier.*In*les*2*lezen*leerlingen* de*e]mail*van*een*ander*en*schrijven*als*ombudsman*een*reactie.*Eventueel* kan*de*docent*ruimte*plannen*tussen*les*1*en*2,*om*zichzelf*tijd*te* verschaffen*voor*het*bekijken*van*de*e]mails.*In*les*3*beoordelen*leerlingen* elkaars*werk*aan*de*hand*van*een*beoordelingsformulier*(bijlage*2).*De* bedoeling*is*dat*leerlingen*m.b.v.*de*feedback*van*hun*klasgenoten*een* verbeterde*versie*schrijven*en*deze*in*hun*online*schrijfdossier*opnemen.* Ook*schrijven*leerlingen*(thuis)*een*korte*reflectie*(±*100*woorden),*die*ze* eveneens*online*zetten.* * * Periode:* 2* Schrijfproduct:* Nieuwsbericht*(combinatie*met*fictie)* Opdracht:* Leerlingen*lezen*in*deze*periode*een*boek.*De*opdracht*luidt*om*een* nieuwsbericht*te*schrijven*n.a.v.*een*gebeurtenis*uit*dit*boek*(leerlingen* doen*dus*alsof*dit*echt*is*gebeurd).** Na*afloop*schrijven*leerlingen*een*korte*reflectie.* Lengte:* Min.*3*alinea’s,*±*150*woorden* Aandachtspunten:* Spelling*en*interpunctie,*structuur*aanbrengen*in*een*tekst.* Beoordeling:* De*docent*beoordeelt*de*tekst*alleen*op*structuur*(inleiding*met*w]vragen*
*
18*
Becijfering:* Weging:* Didactische* suggesties:*
en*vervolg)*en*spelling/interpunctie.** D.m.v.*rubric.*Cijfer*pas*invoeren*als*opdracht*1*voldoende*is.* 1* In*de*voorbereiding*is*het*goed*om*verschillende*actuele*nieuwsberichten* door*leerlingen*te*laten*lezen*en*analyseren.*Hierbij*kan*de*paragraaf* ‘Nieuwsbericht’*uit*Nieuw*Nederlands*ook*worden*behandeld*(=schrijven* hoofdstuk*3).*In*de*tweede*les*kunnen*leerlingen*zelf*oefenen*met*het* schrijven*van*een*nieuwsbericht.*Vervolgens*krijgen*de*leerlingen*de* opdracht*om*een*nieuwsbericht*te*schrijven*n.a.v.*hun*boek.*
* * Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
3* Muurkrant*(combinatie*met*fictie)* In*deze*periode*komt*een*schrijver/schrijfster*op*bezoek*in*de*klas.*Als* voorbereiding*lezen*leerlingen*een*boek*van*deze*auteur.*In*een*vroeg* stadium*worden*de*leerlingen*verdeeld*in*groepjes*van*3]4*leerlingen.*Met* dit*groepje*lezen*ze*hetzelfde*boek.*Na*het*bezoek*van*de*schrijver*maken* de*groepjes*gezamenlijk*een*muurkrant*met*daarin*min.*vier*artikelen*van* min.*150*woorden.*Inhoudelijk*moet*er*in*ieder*geval*informatie*over*het* gelezen*boek*en*over*de*auteur*worden*gegeven*en*een*verslag*worden* gemaakt*van*het*bezoek*van*de*schrijver.** Na*afloop*schrijven*leerlingen*een*korte*reflectie.* Lengte:* Min.*4*x*150*woorden* Aandachtspunten:* Teksten*aantrekkelijk*maken*voor*lezer/publiek,*originaliteit*en* creativiteit.* Beoordeling:* Vergelijkende*beoordeling* Becijfering:* Becijfering*vindt*plaats*per*groepje,*op*basis*van*inhoud,*aantrekkelijkheid,* originaliteit/creativiteit.* Weging:* 2* Didactische* Voorafgaand*aan*het*bezoek*maken*leerlingen*de*voorbereidingsopdracht.* suggesties:* Tijdens*het*bezoek*leerlingen*aantekeningen*laten*maken*voor*hun* muurkrantopdracht.* * * Periode:* 4* Schrijfproduct:* Ingezonden*brief*(combinatie*met*begrijpend*lezen)* Opdracht:* In*periode*4*zijn*leerlingen*veel*bezig*met*begrijpend*lezen,*i.v.m.*de* afsluitende*leestoets.*Naar*aanleiding*van*een*actueel*artikel*schrijven* leerlingen*een*ingezonden*brief.*Het*betreffende*artikel*kan*door*de*docent* worden*aangereikt*(bijv.*nieuwsbegrip),*maar*hij/zij*kan*leerlingen*ook*zelf* iets*laten*opzoeken*(tip:*www.sevendays.nl).*Laat*leerlingen*eerst* nadenken*of*bijv.*vragen*bedenken*bij*de*gekozen*tekst.*Laat*de*leerlingen* daarna*een*opzetje*maken*voor*hun*tekst,*incl.*enkele*argumenten.* Vervolgens*werken*ze*hun*tekst*thuis*uit.* Na*afloop*schrijven*leerlingen*een*korte*reflectie.* Lengte:* 100]150*woorden* Aandachtspunten:* Planmatig*schrijven*en*argumenteren.* Beoordeling:* Leerlingen*beoordelen*elkaars*tekst.* Becijfering:* Opdracht*moet*voldoende*worden*afgetekend.*(Evt.*kan*deze*opdracht* onderdeel*worden*gemaakt*van*de*repetitie*leesvaardigheid.)* Weging:* ]* Didactische* Neem*een*onderwerp*dat*dicht*bij*de*belevingswereld*staat*van*de* suggesties:* leerlingen.*
*
19*
Klas/2/ * * Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
1* Recensie*(combinatie*met*fictie)* Leerlingen*lezen*in*deze*periode*een*boek.*In*de*les*wordt*aandacht*besteed* aan*fictieanalyse*en*aan*het*schrijven*van*een*recensie.*Vervolgens*krijgen* een*leerlingen*een*schrijftoets,*waarbij*zij*in*een*lesuur*een*(geleide)* recensie*moeten*schrijven*(zie*bijlage*5*voor*de*toets).** Nadat*de*toets*is*gecorrigeerd*en*besproken,*schrijven*leerlingen*een*korte* reflectie*(waarin*ze*ook*kunnen*reflecteren*op*de*beoordeling/feedback* van*de*docent).* Lengte:* 300]400*woorden* Aandachtspunten:* Overtuigend*schrijven,*argumenteren,*formuleren* Beoordeling:* Door*de*docent** Becijfering:* Beoordeling*m.b.v.*rubric*(zie*bijlage).** Weging:* 2* Didactische* Laat*leerlingen*in*de*voorbereiding*vooral*goede*voorbeelden*van*recensies* suggesties:* lezen.*Tip:*op*www.sevendays.nl*staan*altijd*actuele*recensies*van*films,* boeken*en*games.*In*de*voorbereiding*kan*tevens*de*paragraaf*‘Recensie*uit* Nieuw*Nederlands*worden*behandeld*(=schrijven*hoofdstuk*1).*Een*goede* oefening*voor*de*toets*is*het*schrijven*van*een*minirecensie,*zoals*je*die* vaak*in*tijdschriften*ziet.** I.v.m.*de*digitalisering*van*het*schrijfdossier*is*het*uitgangspunt*dat* leerlingen*deze*schrijftoets*op*de*computer*maken.*Hiervoor*kan*de* roostermaker*worden*gevraagd*om*alle*2e*klassen*binnen*een*tijdsbestek* van*2]3*weken*elk*een*uur*in*het*computerlokaal*120*in*te*roosteren.*Mocht* dat*niet*lukken*dan*is*een*alternatieve*mogelijkheid*om*met*de*laptopkar*te* werken,*en*de*toets*om*beurten*te*laten*maken*(een*les*de*ene*helft*van*de* klas,*volgende*les*de*andere*helft).*Een*bijkomend*voordeel*van*digitale* toetsing*is*dat*het*meestal*sneller*beoordeelt*(want*beter*leesbaar,* overzichtelijker).* * * Periode:* 2* Schrijfproduct:* Klachtenbrief* Opdracht:* Leerlingen*schrijven*een*realistische*klachtenbrief*aan*een*bedrijf*of* instelling.*Ze*mogen*zelf*iets*bedenken*waarover*ze*ontevreden*zijn.* Mogelijke*voorbeelden:*een*te*hoge*rekening*van*de*telefoonprovider,*de* school*heeft*het*kerstgala*geannuleerd,*de*sportclub*heeft*de*contributie* verhoogd,*de*nieuwe*smaak*hagelslag*van*Venz*smaakt*veel*minder*lekker* dan*de*oude,*enz.*enz.*De*docent*moet*het*onderwerp*eerst*goedkeuren.** Na*afronding*van*de*opdracht*schrijven*leerlingen*een*korte*reflectie*(±*100* woorden).* Lengte:* ±*200*woorden* Aandachtspunten:* formeel*taalgebruik,*schrijfconventies,*interpunctie.* Beoordeling:* Opdracht*moet*voldoende*worden*afgetekend.*Bij*deze*opdracht*is*ook*een* werkvorm*denkbaar,*bijv.*dat*leerlingen*elkaars*brieven*beantwoorden*(en* daarbij*dus*in*de*huid*kruipen*van*de*ontvanger*van*de*klacht).*Zie*voor*de* invulling*daarvan*opdracht*1*van*klas*1.* Becijfering:* ]* Weging:** ]* Didactische* In*de*eerste*les*kan*het*hoofdstuk*‘zakelijke*brief’*uit*Nieuw*Nederlands*
*
20*
suggesties:*
worden*behandeld*(=de*paragraaf*‘schrijven’*van*hoofdstuk*2)*en*de* opdracht*worden*uitgelegd.** Een*alternatieve*opdracht*kan*worden*gedacht*aan*een*combinatie*met* fictie,*bijv.*door*leerlingen*een*brief*te*laten*schrijven*aan*de*schrijver*van* hun*gelezen*boek*of*aan*de*hoofdpersoon*uit*hun*verhaal.**
* * Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
3* Gedicht/songtekst/rap*(combinatie*met*poëzie)* Deze*periode*staat*de*creativiteit*centraal;*leerlingen*duiken*in*de*wereld* van*poëzie,*songteksten*en*raps.*Ze*kiezen*zelf*een*gedicht*uit*en*analyseren* dit*op*inhoud,*rijm,*beeldspraak,*enz.*Vervolgens*gaan*ze*zelf*een*gedicht* schrijven.*Hiervoor*krijgen*ze*hulpmiddelen*aangereikt*van*de*docent.*In* plaats*van*een*gedicht*mogen*leerlingen*ook*een*songtekst*of*rap*schrijven.* Uiteindelijk*presenteren*ze*hun*gedicht*of*rap*aan*de*klas.** Na*afloop*schrijven*leerlingen*een*korte*reflectie.* Lengte:* Min.*8*regels*(kwaliteit*boven*kwantiteit)* Aandachtspunten:* Creatief*schrijven,*beeldspraak* Beoordeling:* ]* Becijfering:* Geen.*Misschien*wel*een*prijsje*voor*het*beste/leukste*gedicht?* Weging:* ]* Didactische* ]Het*verdient*aanbeveling*om*deze*opdracht*te*koppelen*aan*een*thema,* suggesties:* zodat*leerlingen*wat*gerichter*aan*de*slag*kunnen.*Een*voor*de*hand* liggend*thema*in*periode*3*is*‘oorlog’*of*‘vrijheid’,*i.v.m.*dodenherdenking* (waarbij*altijd*een*gedicht*van*een*scholier*wordt*voorgelezen!)*en* bevrijdingsdag.*Een*andere,*goede*mogelijkheid*is*om*gebruik*te*maken*van* een*lesbrief*van*‘Doe*Maar*Dicht*Maar),*bijv.*de*‘Ode*aan*het*gewone’*(zie* bijlage).** ]Een*goede*manier*om*de*fantasie*van*leerlingen*te*stimuleren*is*het*maken* van*een*woordspin*of*woordenweb*bij*een*thema/onderwerp.* ]Een*goed*gedicht*valt*of*staat*met*geslaagde*beeldspraak.*Het*is*dus*zinvol* om*daar*aandacht*aan*te*besteden*in*de*les.** * * Periode:* 4* Schrijfproduct:* Advertentie* Opdracht:* Leerlingen*maken*een*advertentie*om*reclame*te*maken*voor*hun* zelfverzonnen*bedrijfje,*waarmee*ze*in*de*zomervakantie*geld*gaan* verdienen.*Ze*moeten*een*wervende*advertentie*van*1*A4*maken,*inclusief* een*ronkende*slogan,*die*je*zo*op*zou*kunnen*hangen*bij*winkels*of*het* buurtcentrum.*Na*afloop*schrijven*leerlingen*weer*een*korte*reflectie.* Lengte:* 1*A4* Aandachtspunten:* Teksten*aantrekkelijk*maken*voor*lezer/publiek,*wervend*schrijven,* overtuigen/activeren* Beoordeling:* Docent*beoordeelt*m.b.v.*beoordelingsmodel.* Becijfering:* Ja* Weging:* 1* Didactische* Bij*deze*opdracht*kan*ook*de*paragraaf*‘Advertentie’*uit*Nieuw*Nederlands* suggesties:* worden*behandeld*(=schrijven*hoofdstuk*3).** Als*alternatieve*invulling*is*het*ook*denkbaar*om*leerlingen*een*poster*te* laten*maken*over*een*gelezen*boek.* Het*kan*een*idee*zijn*om*leerlingen*hun*advertentie*te*laten*presenteren,*of* te*verdelen*in*groepjes*en*per*groepje*de*beste*advertentie*te*laten*kiezen.*
*
21*
Klas/3/ * * Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
1* Verhaal*(combinatie*met*fictie)* Leerlingen*lezen*in*periode*3*een*boek.*In*de*les*krijgen*ze*opdracht*om*dat* te*analyseren*op*tijdsverloop*en*verteller/perspectief.*Vervolgens*krijgen* leerlingen*de*opdracht*om*zelf*een*verhaal*te*schrijven*waarin*ze*heel* bewust*tijd*en*verteller*moeten*gebruiken.*Het*verhaal*moet*midden*in*de* gebeurtenissen*(in*medias*res)*beginnen*en*direct*spannend*zijn.* Na*afloop*van*de*opdracht*schrijven*leerlingen*een*korte*reflectie*voor*hun* schrijfdossier.* Lengte:* min.*500,*max.*2000*woorden* Aandachtspunten:* Creatief*schrijven,*de*fictie]elementen*perspectief,*verteller*en*tijd* Beoordeling:* Het*resultaat*wordt*door*de*docent*met*name*beoordeeld*op*literaire* aspecten*en*globaal*op*taalgebruik.* Becijfering:* Ja,*m.b.v.*beoordelingsmodel* Weging:* 1* Didactische* ]Wat*mij*betreft*maken*we*van*deze*opdracht*een*verhalenwedstrijd.*Laat* suggesties:* leerlingen*hun*verhaal*schrijven,*vervolgens*in*groepjes*van*vier*het*beste* verhaal*kiezen,*die*vervolgens*klassikaal*voorlezen*en*de*klas*de*beste*twee* verhalen*laten*kiezen.*De*beste*verhalen*van*alle*klassen*worden* uiteindelijk*beoordeeld*door*een*jury.*De*docent*mag*per*klas*ook*een* verhaal*uitkiezen,*zodat*er*per*klas*twee*of*drie*verhalen*worden* ingestuurd*bij*de*jury,*bestaande*uit*de*conrector*(?),*collega*Nederlands* die*geen*derde*klas*lesgeeft*en*de*mediathecaresse.*Het*beste*verhaal*wordt* beloond*met*een*leuke*prijs.*Wellicht*kan*het*beste*verhaal*ook*worden* voorgelezen*tijdens*de*talentenjacht*of*ergens*gepubliceerd*worden?* * * * Periode:* 2* Schrijfproduct:* Interview*(combinatie*met*LOB/geschiedenis)* Opdracht:* Leerlingen*interviewen*in*tweetallen*een*persoon*uit*hun*omgeving.*Dit* verwerken*ze*in*een*verslag*dat*ingeleverd*wordt.*De*opdracht*kan*worden* gekoppeld*aan*het*vak*LOB*of*geschiedenis1.*In*de*eerste*variant* interviewen*leerlingen*iemand*uit*een*werkveld*van*hun*interesse*(bijv.*een* ondernemer*als*ze*het*profiel*Economie&Maatschappij*gaan*kiezen*of*een* kunstenaar*als*ze*Cultuur&Maatschappij*willen*kiezen).*In*de*tweede* variant*kan*gedacht*worden*aan*een*interview*met*iemand*die*WOII*nog* heeft*meegemaakt*o.i.d..*Een*mogelijke*invulling*hierbij*is*dat*de*inhoud* voor*LOB*of*geschiedenis*telt*en*de*kwaliteit*van*de*tekst*voor*Nederlands.* Lengte:* 500]1000*woorden* Aandachtspunten:* Schrijven*voor*doelgroep,*informatie*verwerven,*opmaak*van*een*tekst.* * Beoordeling:* Nader*te*bepalen* Becijfering:* Nader*te*bepalen* Weging:* Nader*te*bepalen* Didactische* ]Laat*leerlingen*interviews*uit*kranten*lezen.* suggesties:* ]Oefen*interviewtechnieken*met*leerlingen:*bijv.*variëren*in*open*en*
********************************************************
1*Op*het*moment*van*afronden*van*dit*schoolproject*is*nog*niet*duidelijk*wat*haalbaar*is*en*of*de*andere*vaksecties*
hierin*willen*participeren.*
*
22*
gesloten*vragen,*doorvragen,*etc.* * * Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
3* Betoog*(combinatie*met*spreekvaardigheid)* Leerlingen*schrijven*een*betogende*tekst*over*een*(min*of*meer)*actueel* onderwerp.*Als*voorbereiding*zoeken*ze*artikelen*bij*hun*onderwerp.*Het* betoog*geldt*als*voorbereiding*op*een*debat*over*hetzelfde*onderwerp.*Als* alternatief*kan*het*debat*worden*vervangen*door*een*mondeling*betoog.* Lengte:* 300]400*woorden* Aandachtspunten:* Overtuigen,*argumenteren*en*structureren*van*een*tekst*m.b.v.* signaalwoorden* Beoordeling:* Docent*beoordeelt*de*teksten*a.d.h.v.*een*rubric*globaal*op* vormkenmerken,*argumentatie*en*structuur*(zie*bijlage).* Becijfering:* Betoog*moet*voldoende*zijn,*anders*een*1*voor*het*mondelinge*betoog.* Weging:* ]* Didactische* Het*schrijven*van*een*betoog*kan*in*de*methode*goed*worden* suggesties:* gecombineerd*met*de*paragrafen*Lezen*van*hoofdstuk*2*en*5,*die*beide* over*argumenteren*gaan,*plus*de*paragraaf*schrijven*van*hoofdstuk*1*en*5,* die*respectievelijk*over*planmatig*schrijven*en*over*de*tekstvorm*betoog* gaan.* * * Periode:* 4* Schrijfproduct:* Uiteenzetting*(combinatie*met*aardrijkskunde?)* Opdracht:* Leerlingen*kiezen*een*onderwerp*dat*behandeld*wordt*bij*een*ander*vak,* zoals*‘klimaat’,*‘gewervelde*dieren’*of*‘marktwerking:*vraag*en*aanbod’.* Over*dit*onderwerp*verzamelen*ze*informatie*en*schrijven*ze*een* uiteenzetting.*Het*zou*mooi*zijn*als*dit*in*samenwerking*met*een*andere* vaksectie*kan*worden*vormgegeven,*zodat*de*inhoud*bijv.*aandacht*krijgt*in* de*lessen*aardrijkskunde*en*de*docent*van*dat*vak*mogelijk*zelfs*de*inhoud* beoordeelt.*Zo*niet*dan*kan*de*opdracht*nog*steeds*worden*gehandhaafd.*In* plaats*van*een*onderwerp*dat*bij*een*ander*vak*op*dat*moment*aan*de*orde* is,*kan*dan*ook*worden*gekozen*voor*een*‘algemeen’*onderwerp*naar* keuze,*als*er*maar*veel*informatie*over*te*vinden*is*(bijv.*‘ruimtevaart’*of* ‘hondenrassen’.** Lengte:* 400]500*woorden* Aandachtspunten:* Informatie*selecteren,*bronnen*beoordelen,*gestructureerd*schrijven,* formuleren* Beoordeling:* De*docent*Nederlands*beoordeelt*m.b.v.*de*rubric,*waarin*ook*het*criterium* brongebruik*wordt*opgenomen.** Becijfering:* Ja*(cijfer*pas*invoeren*als*eerdere*opdrachten*zijn*afgetekend)* Weging:* 1* Didactische* * suggesties:* * * * / / * *
*
23*
Leerlingenhandleiding/schrijfdossier/ / Klas/1/ * Periode:* 1* Schrijfproduct:* E]mail* Opdracht:* ‘De*schoolombudsman’.** Het*OLZ*heeft*sinds*kort*een*schoolombudsman*,*dhr.*K.*Laagzang.** * 1.*Schrijf*een*e]mail*van*±*100*woorden*aan*deze*ombudsman,*waarin*je* klaagt*over*iets*wat*je*niet*zint*op*school,*ergens*aandacht*voor*vraagt*of* een*persoonlijk*probleem*voorlegt.*Je*mag*natuurlijk*een*voorstel*doen*om* iets*binnen*school*te*verbeteren.*Let*op:*je*e]mail*mag*niet*kwetsend*zijn* voor*iemand*anders.*Wees*voorzichtig*met*persoonlijke*details,*want*je*e] mail*wordt*ook*door*andere*leerlingen*gelezen.** * 2.*Je*kruipt*nu*in*de*huid*van*dhr.*K.*Laagzang.*Je*bent*dus*de* schoolombudsman*en*je*krijgt*de*e]mail*van*een*medeleerling.*Schrijf*in*de* persoon*van*de*ombudsman*een*reactie*aan*deze*leerling.*Let*op*je* taalgebruik!* * 3.*Beoordeel*de*e]mail*van*een*medeleerling*met*het* beoordelingsformulier.* * 4.*Kies*één*van*je*twee*e]mails*en*maak*hiervan*thuis*een*verbeterde*versie* op*de*computer.*Deze*upload*je*in*je*schrijfdossier*op*Magister*in*de*map* ‘schrijfproducten*klas*1’.** * 5.*Schrijf*een*reflectie*van*±*100*woorden*over*deze*schrijfopdracht.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*hebt*verbeterd*bij*deze*schrijfopdracht* ]jouw*reactie*op*de*beoordeling*van*je*medeleerling** ]waar*je*de*volgende*keer*bij*een*schrijfopdracht*op*gaat*letten.* Sla*je*reflectie*op*met*de*naam*‘reflectie*1’*en*zet*deze*ook*in*je*online* schrijfdossier,*in*de*map*reflecties.* Lengte:* 2*x*±*100*woorden* Aandachtspunten:* formeel*taalgebruik,*schrijfconventies,*interpunctie.* Becijfering:* Deze*opdracht*moet*als*voldoende*worden*beoordeeld.* * * Periode:* 2* Opdracht:* Deze*opdracht*krijg*je*van*de*docent.* Aan*het*einde*schrijf*je*weer*een*reflectie*van*±*100*woorden*voor*in*je* schrijfdossier.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*hebt*verbeterd*bij*deze*schrijfopdracht* ]jouw*reactie*op*de*beoordeling*van*de*docent* ]waar*je*de*volgende*keer*bij*een*schrijfopdracht*op*gaat*letten.* Sla*je*reflectie*op*met*de*naam*‘reflectie*2’*en*zet*deze*samen*met*je*
*
24*
Beoordeling:* Weging:* * / * Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
*
schrijfproduct*in*je*online*schrijfdossier*op*Magister,*in*de*map*reflecties.* Door*de*docent* 1*
3* Muurkrant** In*deze*periode*komt*een*schrijver/schrijfster*op*bezoek*in*de*klas!*De* precieze*informatie*daarover*krijg*je*van*de*docent.** Voor*het*bezoek*maak*je*de*voorbereidingsopdracht,*daarna*maken*jullie*in* groepjes*een*muurkrant.* * 1./Voorbereidingsopdracht/(in/tweetallen)/ a.*Verzamel*(in*tweetallen)*alvast*wat*informatie*over*de* schrijver/schrijfster.*Zorg*voor*minimaal*1*A4*met*achtergrondinformatie.* Bewaar*deze*informatie*voor*opdracht*2.* b.*Bedenk*samen*tien*vragen*die*je*zou*willen*stellen*aan*hem/haar.*Zorg* voor*inhoudelijke*vragen*(geen*vragen*zoals*‘bent*u*getrouwd?’*of*‘heeft*u* huisdieren?’).*Zorg*ook*voor*enkele*vragen*over*jullie*boek.*Bewaar*de* vragen*voor*het*bezoek!* * 2./Muurkrant/(in/groepen)/ Je*doet*deze*opdracht*in*een*groepje*van*3]4*leerlingen.*Jullie*lezen*als* groep*hetzelfde*boek.*Maak*vervolgens*met*elkaar*een*muurkrant.** Let*op*de*volgende*criteria*bij*het*maken* MUURKRANTTIP!+ van*de*muurkrant:* • Minimaal*vier*artikelen*van*min.*150* Een$muurkrant$is$zoals$het$ woord$al$zegt$een$krant$ woorden.* die$je$aan$de$muur$plakt.$ • Zorgvuldige*spelling*en*formulering.* Een$goede$muurkrant$is$ • Leuke,*interessante*informatie*over* informatief,$trekt$je$ de*schrijfster.* aandacht,$leest$lekker$weg$ • Informatie*over*jullie*boek.* en$is$aantrekkelijk$ • Een*verslag*van*het*bezoek*aan*de* vormgegeven.$$Als$je$er$ klas.** voorbij$loopt,$wil$je$deze$ • Aantrekkelijke*vormgeving.* gaan$lezen.$ • Originele*aanpak.* $ * * 3./Reflectie// Schrijf*een*reflectie*van*±*100*woorden*over*deze*schrijfopdracht.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]hoe*het*groepswerk*verliep** ]waarin*je*jezelf*hebt*verbeterd*bij*deze*schrijfopdracht* ]waar*je*de*volgende*keer*bij*een*schrijfopdracht*op*gaat*letten.* Sla*je*reflectie*op*met*de*naam*‘reflectie*3’*en*zet*deze*in*je*online* schrijfdossier,*in*de*map*reflecties.* * 4./Uploaden/ Upload*in*je*schrijfdossier*op*Magister*in*ieder*geval*één*artikel*van*de* muurkrant*dat*jij*helemaal*of*voor*een*deel*hebt*geschreven,*plus*je*
25*
reflectie.* Lengte:* Min.*4*x*150*woorden* Aandachtspunten:* Teksten*aantrekkelijk*maken*voor*lezer/publiek,*originaliteit*en* creativiteit.* Beoordeling:* Door*docent.* Becijfering:* Becijfering*vindt*plaats*per*groepje,*op*basis*van*inhoud,*aantrekkelijkheid,* originaliteit/creativiteit.* Weging:* 2* * * Periode:* 4* Schrijfproduct:* Ingezonden*brief** Opdracht:* 1.*Je*krijgt*een*actueel*(nieuws)artikel*van*je*docent*of*gaat*deze*zelf* opzoeken.*Bedenk*vervolgens*wat*jou*mening*is*over*dit*artikel*en*maak* een*bouwplan*voor*een*ingezonden*brief.*In*het*bouwplan*noteer*je*jouw* mening*en*per*alinea*kort*de*argumenten*die*je*gaat*gebruiken.** Werk*je*bouwplan*thuis*uit*tot*een*ingezonden*brief*van*100]150*woorden.** * 2.*Schrijf*een*reflectie*van*±*200*woorden*over*deze*schrijfopdracht*en*je* ontwikkeling*als*schrijver.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*afgelopen*jaar*hebt*verbeterd* ]het*commentaar*en*de*reacties*die*je*op*jouw*schrijfproducten*hebt*gehad* ]wat*je*daarmee*hebt*gedaan* ]jouw*sterkte*punten*als*schrijver:*wat*kun*je*al*goed?** ]jouw*zwakke*punten:*waar*ga*je*komend*jaar*op*letten?* Sla*je*reflectie*op*met*de*naam*‘reflectie*4’*en*upload*deze,*samen*met*de* ingezonden*brief,*in*je*online*schrijfdossier*op*Magister.** Lengte:* 100]150*woorden* Aandachtspunten:* Planmatig*schrijven*en*argumenteren.* Becijfering:* Opdracht*moet*voldoende*worden*afgetekend.* Weging:* ]* / / / /
*
26*
Klas/2/ / Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
1* Recensie** Je*leest*deze*periode*een*boek*voor*het*vak*Nederlands.*In*de*les*wordt*er* aandacht*besteed*aan*analyseren*van*verhalen*en*aan*het*schrijven*van*een* recensie.*Vervolgens*krijg*je*een*schrijftoets*(op*de*computer)*waarbij*je*in* één*lesuur*een*recensie*moet*schrijven.* * Nadat*de*toets*is*gecorrigeerd*en*besproken,*schrijf*je*een*korte*reflectie* van*±*100*woorden*over*deze*schrijfopdracht.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*hebt*verbeterd*bij*deze*schrijfopdracht* ]jouw*reactie*op*de*beoordeling*van*de*docent* ]waar*je*de*volgende*keer*bij*een*schrijfopdracht*op*gaat*letten.* * Maak*in*je*schrijfdossier*in*Magister*twee*nieuwe*mappen*aan:* ‘schrijfproducten*klas*2’*en*‘reflecties*klas*2’.*Upload*je*recensie*in*de*map* schrijfproducten*en*de*reflectie*(met*de*bestandsnaam*‘reflectie*1’)*in*de* map*reflecties.** Lengte:* 300]400*woorden* Aandachtspunten:* Overtuigend*schrijven,*argumenteren,*formuleren* Becijfering:* Ja* Weging:* 2* * * Periode:* 2* Schrijfproduct:* Klachtenbrief* Opdracht:* Je*net*gekochte*Wii*die*niet*goed*werkt,*de*verhoging*van*de*contributie*bij* je*sportclub*of*een*onverklaarbaar*hoge*telefoonrekening:*soms*kun*je*flink* ontevreden*zijn*over*een*product*of*dienst.*In*zo’n*geval*kun*je*een* klachtenbrief*schrijven.*De**schrijfopdracht*in*periode*2*bestaat*uit*het* schrijven*van*een*klachtenbrief*aan*een*bedrijf*of*instelling.*Je*mag*zelf*iets* bedenken*waarover*je*ontevreden*bent.*De*docent*moet*het*onderwerp*wel* eerst*goedkeuren.** Na*afloop*van*de*opdracht*schrijf*je*een*korte*reflectie*van*±*100*woorden* over*deze*schrijfopdracht.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*hebt*verbeterd*bij*deze*schrijfopdracht* ]jouw*reactie*op*de*beoordeling*van*de*docent* ]waar*je*de*volgende*keer*bij*een*schrijfopdracht*op*gaat*letten.* Je*schrijfopdracht*en*de*reflectie*upload*je*in*je*schrijfdossier*op*Magister.* Lengte:* ±*200*woorden* Aandachtspunten:* formeel*taalgebruik,*schrijfconventies,*interpunctie.* Beoordeling:* D.m.v.*rubric*(bijlage*7).*De*opdracht*moet*minimaal*het*eindoordeel* ‘voldoende’*krijgen.** / * *
*
27*
Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
3* Gedicht/songtekst/rap*(combinatie*met*poëzie)* Deze*periode*staat*de*creativiteit*centraal:*je*duikt*in*de*wereld*van*poëzie,* songteksten*en*raps.*Je*kiest*zelf*een*gedicht*uit*en*analyseert*dit*op*inhoud,* rijm,*beeldspraak,*enz.*Uiteraard*krijg*je*daar*in*de*lessen*Nederlands*uitleg* en*instructies*over.*Vervolgens*ga*je*zelf*een*gedicht*schrijven.*In*plaats*van* een*gedicht*mag*je*ook*een*songtekst*of*rap*schrijven.*Uiteindelijk* presenteert*iedereen*zijn/haar*creatieve*uitspatting*aan*de*klas!** Na*afloop*van*de*opdracht*schrijf*je*een*korte*reflectie*van*±*100*woorden* over*deze*schrijfopdracht.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*hebt*verbeterd*bij*deze*schrijfopdracht* ]wat*je*vond*van*de*reacties*op*jouw*gedicht* ]waar*je*de*volgende*keer*bij*een*schrijfopdracht*op*gaat*letten.* Je*schrijfopdracht*en*de*reflectie*(met*de*naam*‘reflectie*3’)*upload*je*in*je* schrijfdossier*op*Magister.* Lengte:* Min.*8*regels* Aandachtspunten:* Creatief*schrijven,*beeldspraak* Beoordeling:* Opdracht*moet*minimaal*als*voldoende*worden*beoordeeld.* * * Periode:* 4* Schrijfproduct:* Advertentie* Opdracht:* 1./Advertentie// De*zomervakantie*is*in*aantocht:*een*ideale*gelegenheid*om*een*lekker* zakcentje*bij*te*verdienen...*en*wel*met*je*eigen*bedrijfje!*Schrijf*en*ontwerp* daarom*een**advertentie*om*reclame*te*maken*voor*je*(zelfverzonnen)* bedrijfje.*Het*een*wervende*reclameposter*worden*van*1*A4,*inclusief*een* ronkende*slogan,*die*je*zo*op*zou*kunnen*hangen*bij*winkels*of*het* buurtcentrum.** * 2./Reflectie// Schrijf*een*reflectie*van*±*200*woorden*over*deze*schrijfopdracht*en*je* ontwikkeling*als*schrijver*in*klas*2.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*afgelopen*jaar*hebt*verbeterd* ]het*commentaar*en*de*reacties*die*je*op*jouw*schrijfproducten*hebt*gehad* ]wat*je*daarmee*hebt*gedaan* ]jouw*sterkte*punten*als*schrijver:*wat*kun*je*al*goed?** ]jouw*zwakke*punten:*waar*ga*je*komend*jaar*op*letten?* * Sla*je*reflectie*op*met*de*naam*‘reflectie*4’*en*zet*deze,*samen*met*de* advertentie,*in*je*online*schrijfdossier*op*Magister.* Lengte:* 1*A4* Aandachtspunten:* Teksten*aantrekkelijk*maken*voor*lezer/publiek,*wervend*schrijven,* overtuigen/activeren* Beoordeling* D.m.v.*rubric* Becijfering:* Ja* Weging:* 1*
*
28*
Klas/3/ * Periode:* Schrijfproduct:* Opdracht:*
1* Verhaal*(combinatie*met*fictie)* 1./Opdracht/verhaalanalyse// In*de*periode*lees*je*voor*het*vak*Nederlands*weer*een*boek.*In*de*les*krijg* je*de*opdracht*om*dat*te*analyseren*op*tijdsverloop*en* verteller/perspectief.** * 2./Verhalenwedstrijd/ Nadat*je*je*boek*hebt*geanalyseerd,*kruip*je*zelf*in*de*huid*van*de*schrijver.* Sterker*nog:*laat*zien*wat*je*als*schrijver*in*huis*hebt,*want*we*gaan*een* wedstrijd*houden*voor*het*beste*verhaal.*Per*klas*worden*steeds*enkele* verhalen*uitgekozen*als*beste.*Een*onafhankelijke*jury*kiest*uiteindelijke* van*alle*inzendingen*het*beste*verhaal.*De*winnaar*krijgt*uiteraard*een* mooie*prijs!* Je*verhaal*moet*aan*de*volgende*kenmerken*voldoen:* ]Het*moet*spannend*zijn.* ]Het*moet*midden*in*de*gebeurtenissen*beginnen.* ]Je*laat*zien*dat*je*bewust*omgaat*met*verteller*en*perspectief.*M.a.w.:*het* gekozen*perspectief*past*bij*de*inhoud*van*het*verhaal*en*draagt*bij*aan*de* spanning.* ]Het*leest*vlot*en*bevat*zo*min*mogelijk*taalfouten.* ]Minimumlengte*500,*maximumlengte*2000*woorden.* * Na*afloop*van*de*opdracht*schrijf*je*een*korte*reflectie*van*±*100*woorden* over*deze*schrijfopdracht.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*hebt*verbeterd*bij*deze*schrijfopdracht* ]wat*je*vond*van*de*reacties*op*jouw*verhaal* ]waar*je*de*volgende*keer*bij*een*schrijfopdracht*op*gaat*letten.* * 3./Uploaden// Maak*in*je*schrijfdossier*in*Magister*twee*nieuwe*mappen*aan:* ‘schrijfproducten*klas*3’*en*‘reflecties*klas*3’.*Upload*je*verhaal*in*de*map* schrijfproducten*en*de*reflectie*(met*de*bestandsnaam*‘reflectie*1’)*in*de* map*reflecties.* Lengte:* min.*500,*max.*2000*woorden* Aandachtspunten:* Creatief*schrijven;*de*fictie]elementen*perspectief,*verteller*en*tijd* * * Periode:* 2* Schrijfproduct:* Interview*(combinatie*met*LOB/geschiedenis)* Opdracht:* In*tweetallen*ga*je*iemand*interviewen.*Dit*werk*je*uit*in*een*verslag.** Lengte:* 500]1000*woorden* Aandachtspunten:* Schrijven*voor*doelgroep,*informatie*verwerven,*opmaak*van*een*tekst.* * * * Periode:* 3* Schrijfproduct:* Betoog*(combinatie*met*spreekvaardigheid)*
*
29*
Opdracht:*
Je*schrijf*of*een*betoog*over*een*(min*of*meer)*actueel*onderwerp.*In*de*les* krijg*je*hier*nadere*instructies*voor.*Als*voorbereiding*zoek*je*minimaal* drie*artikelen*bij*je*onderwerp.*Het*betoog*geldt*als*voorbereiding*op*een* mondeling*betoog.*Het*mondeling*betoog*wordt*uiteindelijk*becijferd.* Lengte:* 300]400*woorden* Aandachtspunten:* Overtuigen,*argumenteren*en*structureren*van*een*tekst*m.b.v.* signaalwoorden* Beoordeling:* Docent*beoordeelt*je*tekst*op*vormkenmerken,*argumentatie*en*structuur.* Het*debat*wordt*pas*becijferd*als*je*je*betoog*hebt*ingeleverd*en*dit* minimaal*als*voldoende*is*beoordeeld.* * * Periode:* 4* Schrijfproduct:* Uiteenzetting** Opdracht:* Je*kiest*een*onderwerp*dat*bij*een*ander*vak*wordt*behandeld,*bijv.* ‘klimaat’*of*‘gewervelde*dieren’.*Over*dit*onderwerp*verzamel*je*informatie* en*schrijf*je*een*uiteenzetting.** * 2.*Schrijf*een*reflectie*van*±*200*woorden*over*deze*schrijfopdracht*en*je* ontwikkeling*als*schrijver*in*klas*3.* Beschrijf*hierin:* ]wat*je*goed*vond*gaan*bij*deze*opdracht* ]wat*je*moeilijk*vond*bij*deze*opdracht* ]waarin*je*jezelf*afgelopen*jaar*hebt*verbeterd* ]het*commentaar*en*de*reacties*die*je*op*jouw*schrijfproducten*hebt*gehad* ]wat*je*daarmee*hebt*gedaan* ]jouw*sterkte*punten*als*schrijver:*wat*kun*je*al*goed?** ]jouw*zwakke*punten:*waar*moet*je*jezelf*in*de*bovenbouw*nog*in*gaan* verbeteren?** Sla*je*reflectie*op*met*de*naam*‘reflectie*4’*en*zet*deze,*samen*met*de* uiteenzetting,*in*je*online*schrijfdossier*op*Magister.*** Lengte:* 400]500*woorden* Aandachtspunten:* Informatie*selecteren,*bronnen*beoordelen,*gestructureerd*schrijven,* formuleren* Beoordeling:* De*docent*Nederlands*beoordeelt*het*brongebruik,*de*structuur*van*de* tekst*en*de*kwaliteit*van*het*taalgebruik.** Becijfering:* Ja* Weging:* 1* * * / / / / / / / /
*
30*
Geraadpleegde/literatuur/ Bonset,*H.,*De*Boer,*M.*&*Ekens,*T.*(2010).*Nederlands'in'de'onderbouw.'Bussum:*Coutinho* * Bonset,*H.*&*Braaksma,*M.*(2008).*Het'schoolvak'Nederlands'opnieuw'onderzocht.'Enschede:*SLO* * Braaksma,*M.*&*Rijlaarsdam,*G.*Observerend'leren'en'de'effecten'op'de'organisatie'van' schrijfprocessen.'Levende*Talen*Tijdschrift,**Jaargang*8,*nummer*4,*2007.* * Franssen,*H.M.B.*&*Aarnoutse,*C.*Schrijfonderwijs'in'de'praktijk.'Pedagogiek,*jaargang*23,* nummer*3,*2003,*p.*185]198.* * Jongenelen,*B.*Gedocumenteerd'schrijven'in'de'onderbouw:'een'opmaat'naar'de'bovenbouw.' Levende*Talen*Magazine,*jaargang*93,*nr.*1,*2006.* * Korstanje,*M.,*Fiori,*L.*&*Van*Hardeveld,*J.*(2012).*Teksten'in'de'maak.'Leerlingen'begeleiden'bij' het'schrijven.'Amersfoort:*CPS*Onderwijsontwikkeling*en*advies* * Van*der*Leeuw,*B.*&*Meestringa,*T.*(2012).*Lezen'om'te'schrijven'en'schrijven'om'te'lezen;' samenhang'met'behulp'van'de'onderwijsleercyclus.'Uit:*conferentiebundel*Het*Schoolvak* Nederlands,*http://media.taalunieversum.org/hsnbundel/download/26/hsnbundel] 26_1173.pdf.* * * Geraadpleegde/websites/ http://www.leraar24.nl/dossier/3438,*geraadpleegd*op*donderdag*7*maart*2013.** http://wetten.overheid.nl/BWBR0027879/Bijlage1/geldigheidsdatum_11]07]2012,* geraadpleegd*op*donderdag*7*maart*2013.** * * * * *
*
31*
*
*
*
32*
Bijlagen* * 1.*Overzicht*referentieniveaus*schrijven* 2.*Beoordelingsformulier*leerlingen*voor*e]mailopdracht* 3.*Beoordelingsmodel*ingezonden*brief* 4.*Rubric*beoordeling*schrijfopdrachten*klas*1&2* 5.*Rubric*beoordeling*schrijfopdrachten*klas*3* 6.*Rubric*beoordeling*zakelijke*brief*klas*2* 7.*Schrijftoets*recensie*klas*2* *
*
33*
Bijlage 1: Overzicht referentieniveaus schrijven
Algemene omschrijving
Niveau 1F
Niveau 2F
Niveau 3F
Kan korte, eenvoudige teksten schrijven over alledaagse onderwerpen of over onderwerpen uit de leefwereld.
Kan samenhangende teksten schrijven met een eenvoudige, lineaire opbouw, over uiteenlopende vertrouwde onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard.
Kan gedetailleerde teksten schrijven over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard, waarin informatie en argumenten uit verschillende bronnen bijeengevoegd en beoordeeld worden.
* Taken
1F
2F
3F
1. Correspondentie
Kan een briefje, kaart of e-mail schrijven om informatie te vragen, iemand te bedanken, te feliciteren, uit te nodigen e.d.
Kan e-mails of informele brieven schrijven en daarbij meningen en gevoelens uitdrukken. Kan met behulp van standaardformuleringen eenvoudige zakelijke brieven produceren en schriftelijke verzoeken opstellen.
Kan adequate brieven en emails schrijven, gevoelens genuanceerd uitdrukken en een standpunt beargumenteren.
2. Formulieren invullen, berichten, advertenties en aantekeningen
Kan een kort bericht, een boodschap met eenvoudige informatie schrijven. Kan eenvoudige standaardformulieren invullen. Kan aantekeningen maken en overzichtelijk weergeven.
Kan notities, berichten en instructies schrijven waarin eenvoudige informatie van onmiddellijke relevantie voor vrienden, docenten en anderen wordt overgebracht. Kan een advertentie opstellen om bijvoorbeeld spullen te verkopen. Kan aantekeningen maken tijdens een uitleg of les.
Kan over allerlei onderwerpen belangrijke informatie noteren en doorgeven. Kan aantekeningen maken van een helder gestructureerd verhaal.
3. Verslagen, werkstukken, samenvattingen, artikelen
Kan een verslag en of een werkstuk schrijven en daarbij stukjes informatie uit verscheidene bronnen samenvatten.
Kan verslagen en werkstukken schrijven met behulp van een stramien en daarbij informatie uit verscheidene bronnen samenvoegen. Kan onderhoudende teksten schrijven en overtuigen met argumenten. Kan een collage, een krant of muurkrant maken.
Kan uiteenzettende, beschouwende en betogende teksten schrijven. Kan vanuit een vraagstelling een verslag, werkstuk of artikel schrijven waarbij een argument wordt uitgewerkt en daarbij redenen aangeven voor of tegen een bepaalde mening en de voor- en nadelen van verschillende keuzes uitleggen. Kan informatie uit verschillende bronnen in één tekst synthetiseren.
* * Kenmerken van de taakuitvoering Samenhang
1F
De informatie is zodanig
2F
Gebruikt
3F
De gedachtelijn is in grote
geordend, dat de lezer de gedachtegang gemakkelijk kan volgen en het schrijfdoel bereikt wordt. De meest bekende voegwoorden (en, maar, want, omdat) zijn correct gebruikt, met andere voegwoorden komen nog fouten voor. Fouten met verwijswoorden komen voor. Samenhang in de tekst en binnen samengestelde zinnen is niet altijd duidelijk.
veelvoorkomende verbindingswoorden (als, hoewel) correct. De tekst bevat een volgorde; inleiding, kern en slot. Kan alinea’s maken en inhoudelijke verbanden expliciet aangeven. Maakt soms nog onduidelijke verwijzingen en fouten in de structuur van de tekst.
lijnen logisch en consequent met hier en daar een niet hinderlijk zijspoor. Relaties als oorzaak en gevolg, voor- en nadelen, overeenkomst en vergelijking, zijn duidelijk aangegeven. Verband tussen zinnen en zinsdelen in samengestelde zinnen is over het algemeen goed aangegeven door het gebruik van juiste verwijs- en verbindingswoorden. Alinea’s zijn verbonden tot een coherent betoog.
Afstemming op doel
Kan in teksten met een eenvoudige lineaire structuur trouw blijven aan het doel van het schrijfproduct.
Kan verschillende schrijfdoelen hanteren en in een tekst combineren: informatie vragen en geven, mening geven, overtuigen, tot handelen aanzetten. Kan opbouw van de tekst aan het doel van de tekst aanpassen.
Afstemming op Gebruikt basisconventies bij publiek een formele brief: Geachte/ Beste en Hoogachtend/Met vriendelijke groet. Kan formeel en informeel taalgebruik hanteren.
Past het woordgebruik en Kan schrijven voor zowel toon aan het publiek publiek uit de eigen omgeving aan. als voor een algemeen lezerspubliek (bijvoorbeeld instanties, media). Past register consequent toe: het taalgebruik past binnen de gegeven situatie en is consistent in toon, doel, genre.
* Woordgebruik en woordenschat
Gebruikt voornamelijk frequent voorkomende woorden.
Varieert het woordgebruik, fouten met idiomatische uitdrukkingen komen nog voor.
Brengt variatie in woordgebruik aan om herhaling te voorkomen. Woordkeuze is meestal adequaat, er wordt slechts een enkele fout gemaakt.
* Niveau 1F
Niveau 2F
Niveau 3F
Spelling, Zie niveaubeschrijving interpunctie en Taalverzorging. grammatica Redelijk accuraat gebruik van eenvoudige zinsconstructies.
Zie niveaubeschrijving Taalverzorging. Vertoont een redelijke grammaticale beheersing.
Zie niveaubeschrijving Taalverzorging. Toont een betrekkelijk grote beheersing van de grammatica. Incidentele vergissingen, nietstelselmatige fouten en kleine onvolkomenheden in de zinsstructuur kunnen nog voorkomen.
Leesbaarheid
Gebruikt titel en tekstkopjes. Heeft bij
Geeft een heldere structuur aan de tekst, gebruikt witregels,
*
Kan een titel gebruiken. Voorziet een brief op de
35*
Niveau 1F
Niveau 2F
Niveau 3F
gebruikelijke plaats van datering, adressering, aanhef en ondertekening. Besteedt aandacht aan de opmaak van de tekst (handschrift, bladspiegel, eventueel beeldende elementen en kleur).
langere teksten (meer dan twee A4) ondersteuning nodig bij aanbrengen van de lay-out.
marges en kopjes. Geeft in een langere tekst een indeling in paragrafen. Stemt de lay-out af op doel en publiek.
(Tabellen*overgenomen*van:*wetten.overheid.nl)** * *
*
36*
Bijlage/2:/Beoordelingsformulier/leerlingen/bij/eOmailopdracht/klas/1/ * * Je*gaat*de*e]mail*van*een*medeleerling*beoordelen.*Maar*hoe*doe*je*dat?*Waar*moet*je* op*letten?* ** * * * * * * * * * * +/ * * * * * * * Hierboven*staat*een*e]mail*als*voorbeeld.*Onderstreep*of*omcirkel*in*de*tekst*van*je* medeleerling*dingen*die*je*goed*vindt*en*zet*daar*een*‘+’*bij.*Bij*de*dingen*die*je*niet* goed*vindt,*zet*je*een*‘]‘*(zie*voorbeeld).*Let*op*de*volgende*zaken:*** * ]Aanspreekvorm:*aanspreken*met*‘beste’*of*‘geachte’*(zie*omcirkeling)* * ]Witregel*na*de*aanhef,*voor*de*afsluiting*en*voor*de*afzender*(zie*de*zwarte*pijlen)* * ]Interpunctie:*heeft*iedere*regel*een*hoofdletter*en*een*punt?*Hebben*namen*een* hoofdletter?*Staat*achter*een*vraag*ook*een*vraagteken?*Enz.* * ]Onderwerp:*is*er*een*onderwerp*ingevuld?* * ]Duidelijkheid:*is*de*informatie*volledig?*Is*de*vraag*of*het*probleem*duidelijk* beschreven?* * ]Taalgebruik:*is*er*sprake*van*formeel*taalgebruik?*Welke*woorden*zijn*wel/niet* formeel?* * ]Afsluiting:*formele*afsluiting,*zoals*‘met*vriendelijke*groet’.* * *
*
37*
Beoordelingsformulier/ingezonden/brief/ * Naam*leerling*die*beoordeelt:* Naam*beoordeelde*leerling:* * Onderdeel/ Passende*titel* * Boven*de*tekst*staat*geen*aanhef*(dus*niet:*‘geachte*redactie’)* De*schrijver*maakt*duidelijk*op*welke*tekst*hij/zij*reageert* De*schrijver*heeft*duidelijke*mening* * De*schrijver*geeft*min.*3*argumenten* * Argumenten*worden*uitgewerkt* * Brief*is*ondertekend*met*naam*en*woonplaats* * Taalgebruik*is*passend* * Interpunctie:*leestekens*worden*correct*gebruikt**
Mijn/oordeel/(+,/+/O/of/O)/
/ / / / / / / / / / / /
/ Beoordelingsformulier/ingezonden/brief/ / Naam*leerling*die*beoordeelt:* Naam*beoordeelde*leerling:* * Onderdeel/ Passende*titel* * Boven*de*tekst*staat*geen*aanhef*(dus*niet:*‘geachte*redactie’)* De*schrijver*maakt*duidelijk*op*welke*tekst*hij/zij*reageert* De*schrijver*heeft*duidelijke*mening* * De*schrijver*geeft*min.*3*argumenten* * Argumenten*worden*uitgewerkt* * Brief*is*ondertekend*met*naam*en*woonplaats* * Taalgebruik*is*passend* * Interpunctie:*leestekens*worden*correct*gebruikt**
*
Mijn/oordeel/(+,/+/O/of/O)/
/ / / / / / / / / / / /
38*
Rubric+beoordeling+schrijfopdrachten+klas+1+en+2 Sectie&Nederlands,&Openbaar&Lyceum&Zeist 4
3
Vorm
Voldoet&geheel&aan&de&voor& deze&tekstsoort&geldende& vormeisen.&
Voldoet&grotendeels&aan&de& Voldoet&deels&aan&de&voor&deze& Voldoet&(bijn)&niet&aan&de&voor& voor&deze&tekstsoort&geldende& tekstsoort&geldende&vormeisen.& deze&tekstsoort&geldende& vormeisen.& vormeisen.&
Structuur&&& samenhang
De&tekst&is&een&samenhangend& De&tekst&is&een&samenhangend& De&tekst&is&een&samenhangend& De&tekst&is&een&samenhangend& geheel&en&duidelijk&opgebouwd& geheel&en&duidelijk&opgebouwd& geheel&en&duidelijk&opgebouwd& geheel&en&duidelijk&opgebouwd& volgens&de&structuur&inleidingE volgens&de&structuur&inleidingE volgens&de&structuur&inleidingE volgens&de&structuur&inleidingE middenstukEslot.& middenstukEslot.& middenstukEslot.& middenstukEslot.&
Formulering&&& zinsbouw&
De&tekst&bestaat&uit& De&tekst&bestaat&grotendeels& De&tekst&bevat&meerdere&niet& goedlopende&en&grammaticaal& uit&goedlopende&en& goed&lopende&en/of& correcte&zinnen.& grammaticaal&correcte&zinnen.& grammaticaal&incorrecte& zinnen.&
De&tekst&bevat&te&veel&niet&goed& lopende&en/of&grammaticaal& incorrecte&zinnen.&
Uitwerking&&& inhoud
De&schrijver&brengt&zijn& boodschap&op&een&heldere& manier&over&en&de&inhoud&is& goed&uitgewerkt.
De&schrijver&brengt&zijn& boodschap&niet&helder&genoeg& over&en/of&de&inhoud&is&niet& goed&genoeg&uitgewerkt.
De&schrijver&brengt&zijn& boodschap&niet&duidelijk&over& en&de&inhoud&is&onvoldoende& uitgewerkt.
Spelling&&& interpunctie
De&schrijver&maakt&(bijna)&geen& De&schrijver&maakt&enkele& fouten&in&spelling&en& fouten&in&spelling&en& interpunctie. interpunctie.
De&schrijver&maakt&meerdere& fouten&in&spelling&en& interpunctie.
De&schrijver&maakt&te&veel& fouten&in&spelling&en& interpunctie.
Lengte
De&tekst&voldoet&aan&de&eisen& voor&minimumE&en& maximumlengte.
Taalgebruik&&& woordenschat
Het&taalgebruik&is&gevarieerd&en& Het&taalgebruik&is&redelijk& geeft&blijk&van&een&rijke& gevarieerd&en&geeft&blijk&van& woordenschat. een&ruim&voldoende& woordenschat.
Algehele& verzorging
De&tekst&maakt&een&verzorgde& De&tekst&maakt&een&verzorgde& De&tekst&maakt&een&verzorgde& De&tekst&maakt&een&verzorgde& indruk&en&is&opgedeeld&in& indruk&en&is&opgedeeld&in& indruk&en&is&opgedeeld&in& indruk&en&is&opgedeeld&in& alinea's. alinea's. alinea's. alinea's.
De&schrijver&brengt&zijn& boodschap&op&een&redelijk& heldere&manier&over&en&de& inhoud&is&ruim&voldoende& uitgewerkt.
2
1
De&tekst&wijkt&maximaal&10&%&af& De&tekst&wijkt&maximaal&20&%&af& De&tekst&wijkt&meer&dan&20&%&af& van&de&eisen&voor&minimumE&en& van&de&eisen&voor&minimumE&en& van&de&eisen&voor&minimumE&en& maximumlengte. maximumlengte. maximumlengte. Het&taalgebruik&nauwelijks& gevarieerd&en&geeft&blijk&van& een&magere&woordenschat.
Het&taalgebruik&is&eenzijdig&en& geeft&blijk&van&een&beoerkte& woordenschat.
Rubric+beoordeling+schrijfopdrachten+klas+3 Sectie&Nederlands,&Openbaar&Lyceum&Zeist 4
3
2
1
Vorm
Voldoet&geheel&aan&de&voor& deze&tekstsoort&geldende& vormeisen.&
Voldoet&grotendeels&aan&de& Voldoet&deels&aan&de&voor&deze& Voldoet&(bijn)&niet&aan&de&voor& voor&deze&tekstsoort&geldende& tekstsoort&geldende&vormeisen.& deze&tekstsoort&geldende& vormeisen.& vormeisen.&
Structuur
De&tekst&is&duidelijk&opgebouwd& De&tekst&is&duidelijk&opgebouwd& De&structuur&inleidingD De&structuur&inleidingD volgens&de&structuur&inleidingD volgens&de&structuur&inleidingD middenstukDslot&is&niet&duidelijk& middenstukDslot&is&niet& middenstukDslot.&In&de&inleiding& middenstukDslot,&maar&het& zichtbaar&in&de&tekst,&maar&de& zichtbaar&in&de&tekst.&Een& wordt&het&onderwerp& onderwerp&wordt&niet&duidelijk& tekst&bevat&wel&een&introductie& introductie&van&het&onderwerp& geïntroduceerd&en&het&slot& genoeg&geïntroduceerd&of&het& van&het&onderwerp&en/of&een& en/of&een& bevat&een&heldere& slot&bevat&geen&heldere& samenvatting/conclusie&aan&het& samenvatting/conclusie&aan&het& samenvatting/conclusie.& samenvatting/conclusie.& einde. einde&ontbreekt.
Samenhang
De&tekst&is&een&samenhangend& geheel.&De&schrijver&gebruikt& consequent&signaalwoorden& om&verbanden&aan&te&geven&en& structuur&aan&te&brengen.
De&tekst&is&een&samenhangend& geheel.&De&schrijver&gebruikt& regelmatig&signaalwoorden&om& verbanden&aan&te&geven&en& structuur&aan&te&brengen.
De&tekst&is&een&redelijk& samenhangend&geheel.&De& schrijver&gebruikt&weinig& signaalwoorden&om&verbanden& aan&te&geven&en&structuur&aan& te&brengen.
Formulering&&& zinsbouw&
De&tekst&bestaat&uit& goedlopende&zinnen.&De& schrijver&maakt&(bijna)&geen& fouten&in&de&grammatica&of& formulering.
De&tekst&bestaat&grotendeels& uit&goedlopende&zinnen.&De& schrijver&maakt&hooguit&enkele& fouten&in&de&grammatica&of& formulering.
De&zinnen&in&de&tekst&lopen&niet& De&tekst&bevat&te&veel&zinnen& allemaal&even&goed.&De& die&niet&lopen.&De&schrijver& schrijver&maakt&meerdere& maakt&te&veel&fouten&in&de& fouten&in&de&grammatica&of& grammatica&of&formulering. formulering.
Uitwerking&&& inhoud
De&schrijver&brengt&zijn& boodschap&op&een&heldere& manier&over&en&de&inhoud&is& goed&uitgewerkt.
De&schrijver&brengt&zijn& boodschap&op&een&redelijk& heldere&manier&over&en&de& inhoud&is&ruim&voldoende& uitgewerkt.
De&schrijver&brengt&zijn& boodschap&niet&helder&genoeg& over&en/of&de&inhoud&is&niet& goed&genoeg&uitgewerkt.
De&schrijver&brengt&zijn& boodschap&niet&duidelijk&over& en&de&inhoud&is&onvoldoende& uitgewerkt.
Spelling&&& interpunctie
De&schrijver&maakt&(bijna)&geen& De&schrijver&maakt&enkele& fouten&in&spelling&en& fouten&in&spelling&en& interpunctie. interpunctie.
De&schrijver&maakt&meerdere& fouten&in&spelling&en& interpunctie.
De&schrijver&maakt&te&veel& fouten&in&spelling&en& interpunctie.
Lengte
De&tekst&voldoet&aan&de&eisen& voor&minimumD&en& maximumlengte.
Taalgebruik&&& woordenschat
Het&taalgebruik&is&gevarieerd&en& Het&taalgebruik&is&redelijk& geeft&blijk&van&een&rijke& gevarieerd&en&geeft&blijk&van& woordenschat. een&ruim&voldoende& woordenschat.
Algehele& verzorging
De&tekst&maakt&een&verzorgde& De&tekst&maakt&een&verzorgde& De&tekst&maakt&een&verzorgde& De&tekst&maakt&een&verzorgde& indruk&en&is&opgedeeld&in& indruk&en&is&opgedeeld&in& indruk&en&is&opgedeeld&in& indruk&en&is&opgedeeld&in& alinea's. alinea's. alinea's. alinea's.
De&tekst&is&te&weinig&een& samenhangend&geheel.&De& schrijver&gebruikt&(bijna)&geen& signaalwoorden&om&verbanden& aan&te&geven&en&structuur&aan& te&brengen.
De&tekst&wijkt&maximaal&10&%&af& De&tekst&wijkt&maximaal&20&%&af& De&tekst&wijkt&meer&dan&20&%&af& van&de&eisen&voor&minimumD&en& van&de&eisen&voor&minimumD&en& van&de&eisen&voor&minimumD&en& maximumlengte. maximumlengte. maximumlengte. Het&taalgebruik&nauwelijks& gevarieerd&en&geeft&blijk&van& een&magere&woordenschat.
Het&taalgebruik&is&eenzijdig&en& geeft&blijk&van&een&beoerkte& woordenschat.
Rubric+Zakelijke+brief
Docent: 4
3
Voldoet-geheel-aan-devormeisen-(adres-afzenderen-geadresseerde,-datum,witregel-na-aanhef,-etc.)voor-een-zakelijke-brief
Voldoet-grotendeels-aan-de- Voldoet-deels-aan-devormeisen-(adres-afzender- vormeisen-(adres-afzenderen-geadresseerde,-datum,- en-geadresseerde,-datum,witregel-na-aanhef,-etc.)witregel-na-aanhef,-etc.)voor-een-zakelijke-brief voor-een-zakelijke-brief
Voldoet-(bijna)-niet-aan-devormeisen-(adres-afzenderen-geadresseerde,-datum,witregel-na-aanhef,-etc.)voor-een-zakelijke-brief
Tekstverzor@ De-tekst-maakt-een-heelging verzorgde-indruk-en-isopgedeeld-in-alinea's.
De-tekst-maakt-een-redelijk- De-tekst-ziet-er-nietverzorgde-indruk-en-isvlekkeloos-uit-en/of-is-nietopgedeeld-in-alinea's. duidelijk-opgedeeld-inalinea's.
De-tekst-maakt-eenonverzorgde-indruk-en/of-isniet-duidelijk-opgedeeld-inalinea's.
Duidelijkheid De-schrijver-brengt-zijnboodschap-(klacht)-op-eenheldere-manier-over.-Debrief-bevat-alle-benodigdeinformatie-voor-deontvanger.
De-schrijver-brengt-zijnboodschap-(klacht)-op-eenheldere-manier-over.-Debrief-bevat-de-belangrijkstebenodigde-informatie-voorde-ontvanger.
De-boodschap-van-deschrijver-blijft-onduidelijk.De-brief-bevat-te-weiniginformatie-voor-deontvanger.
Spelling-eninterpunctie
Schrijver-maakt-niet-meerdan-één-spel@-ofinterpunctiefout.
Schrijver-maakt-meerdere- Schrijver-maakt-meer-danspel@-of-interpunctiefouten vijf-spel@-ofinterpunctiefouten.
Lengte
Zowel-brief-als-reflectievoldoen-aan-deminimumlengte.
Van-de-brief-en-de-reflectie- Van-de-brief-en-de-reflectie- Zowel-brief-als-reflectie-zijnis-een-van-beide-max.-20is-een-van-beide-max.-50meer-dan-20-woorden-tewoorden-te-kort. woorden-te-kort. kort.
Vorm
Eindoordeel-goed:-18@20-punten. Eindoordeel-voldoende:-14@18-punten Eindoordeel-matig:-10@14-punten Eindoordeel-onvoldoende:-0@10punten
2
De-schrijver-brengt-zijnboodschap-(klacht)-nietduidelijk-genoeg-over.-Debrief-bevat-niet-allebenodigde-informatie-voorde-ontvanger.
1
Schrijver-maakt-meer-dantien-spel@-ofinterpunctiefouten.
Repetitie recensie schrijven klas 2 Schrijf een recensie van 300-400 woorden. 1. Als je het boek aan anderen zou willen aanraden, kies je onderstaande structuur: a. Verzin een originele titel en zet deze boven je recensie. b. Alinea 1: schrijf een korte inleiding waarin je de titel en schrijver van het boek noemt en in maximaal 5 zinnen de inhoud van het boek weergeeft.(Let op: dit mag niet de flaptekst zijn!) Eindig met een zin waarin je aangeeft of dit boek naar jouw mening goed of slecht is. c. Alinea 2: Schrijf een alinea waarin je aangeeft wat je goedvindt aan de sfeer van het boek door middel van een beoordelingswoord en een uitleg daarbij. Geef een voorbeeld uit het boek om je mening te ondersteunen. Dit werk je duidelijk uit, zodat iedereen die het boek niet gelezen heeft, snapt wat je bedoelt. d. Alinea 3: Schrijf een alinea waarin je aangeeft wat je goedvindt aan de beschrijving van de hoofdpersonen in het boek door middel van een ander beoordelingswoord dan in alinea 2 en geef hierbij een uitleg. Geef een voorbeeld uit je boek om je mening te illustreren. Dit werk je duidelijk uit, zodat iedereen die het boek niet gelezen heeft, snapt wat je bedoelt. e. Alinea 4: Schrijf een alinea waarin je aangeeft wat je minder goedvindt aan het boek door middel van een beoordelingswoord en geef hierbij een uitleg. Geef een voorbeeld uit je boek om je mening te illustreren. Dit werk je duidelijk uit, zodat iedereen die het boek niet gelezen heeft, snapt wat je bedoelt. f. Alinea 5: Schrijf een conclusie. Daarin geef je aan waarom je dit boek zou moeten lezen en sluit af met een originele en activerende zin.
!
2. Als je het boek zou willen afraden, kies je onderstaande structuur. a. Verzin een originele titel en zet deze boven je recensie. b. Alinea 1: schrijf een korte inleiding waarin je de titel en schrijver van het boek noemt en in maximaal 5 zinnen de inhoud van het boek weergeeft.(Let op: dit mag niet de flaptekst zijn!) c. Alinea 2: Schrijf een alinea waarin je aangeeft wat je niet goed vindt aan de sfeer in het boek door middel van een beoordelingswoord en een uitleg daarbij. Geef een voorbeeld uit het boek om je mening te ondersteunen. Dit werk je duidelijk uit, zodat iedereen die het boek niet gelezen heeft, snapt wat je bedoelt. d. Alinea 3: Schrijf een alinea waarin je aangeeft wat je niet goed vindt aan de beschrijving van de personages in het boek door middel van een ander beoordelingswoord dan in alinea 2 en geef hierbij een uitleg. Geef een voorbeeld uit je boek om je mening te illustreren. Dit werk je duidelijk uit, zodat iedereen die het boek niet gelezen heeft, snapt wat je bedoelt. e. Alinea 4: Schrijf een alinea waarin je aangeeft wat je goed vindt aan het boek door middel van een beoordelingswoord en geef hierbij een uitleg. Geef een voorbeeld uit je boek om je mening te illustreren. Dit werk je duidelijk uit, zodat iedereen die het boek niet gelezen heeft, snapt wat je bedoelt. f. Alinea 5: Schrijf een conclusie. Daarin geef je aan waarom je dit boek niet zou moeten lezen en sluit af met een originele en activerende zin. ! !
!
