VTI AALST Vakschoolstraat AALST. Geïntegreerde proef. Automatisch bemestingssysteem voor witloof op hydrocultuur

VTI AALST Vakschoolstraat 41 9300 AALST

Geïntegreerde proef Automatisch bemestingssysteem voor witloof op hydrocultuur

Gerealiseerd door Laurens De Meerleer Mentor: dhr. Van Nieuwenhove Derde graad TSO, tweede jaar-Industriële Wetenschappen Schooljaar 2014-2015

WOORD VOORAF Mijn naam is Laurens De Meerleer. Ik zit in het tweede jaar van de derde graad, studierichting Industriële Wetenschappen. Als laatstejaarsstudent maakte ik dit eindwerk over automatische bemesting in de witloofteelt. Ik vind het maken van een eindwerk dan ook een belangrijk onderdeel in mijn opleiding om de algemene kennis die we gedurende zes jaar leerden op een praktische en theoretische manier te gebruiken. Het leerde mij bovendien om kritisch om te gaan met bronnen en deze op een correcte manier te verwerken. Daarnaast is het maken van een eindwerkproject en het schrijven van het bijbehorende verslag ook belangrijk om begeleid zelfstandig naar oplossingen te leren zoeken. Zonder de hulp van een aantal mensen zou het echter niet mogelijk zijn geweest om dit eindwerk te maken. Ik wil hen hiervoor dan ook uitdrukkelijk bedanken. In de eerste plaats zou ik graag mijn mentor, de heer Van Nieuwenhove, willen bedanken voor de goede begeleiding bij het maken van mijn eindwerk. Hij heeft mij steeds goede tips aangereikt en verder geholpen indien het nodig was. Vervolgens zou ik graag, Bram Van De Walle, leerling uit 5TH, willen bedanken voor de hulp bij het maken van de houten bekisting en het ter beschikking stellen van zijn machines en materialen. Verder wil ik ook, Pieter Coppens, een van mijn medeleerlingen, bedanken voor het leveren van de benodigde materialen. Daarnaast wil ik ook alle leerkrachten bedanken van wie ik de afgelopen zes jaar les heb gekregen. Het is mede dankzij hen dat ik dit eindwerk tot een goed einde kon brengen. Ik zou ook graag mijn leerkrachten bedanken die me doorheen het schooljaar opdrachten gaven voor mijn eindwerk en er alles aan gedaan hebben om me te verbeteren en verder op weg te helpen. Ook wil ik mijn klasgenoten bedanken. Ze stonden steeds klaar om me te helpen en ze waren er altijd om mij te motiveren wanneer ik het vele werk even niet meer zag zitten. Ten slotte wil ik mijn ouders bedanken, de heer Marc De Meerleer en mevrouw Nadine Aelbrecht, omdat ze mij de afgelopen zes jaar gesteund hebben in mijn studies.

INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF ............................................................................................................................................. 3 INLEIDING

................................................................................................................................................... 7

1

FORCEREN VAN WITOOF OP HYDROCULTUUR ........................................................................... 8

1.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................. 8

1.2

GESCHIEDENIS ............................................................................................................................ 8

1.3

PLANTKUNDIGE EIGENSCHAPPEN WITLOOFWORTEL ................................................................. 8

1.3.1

HET BLAD ................................................................................................................................... 8

1.3.2

DE WORTEL ................................................................................................................................ 9

1.4

FYSIOLOGIE TIJDENS DE WITLOOFPRODUCTIE ............................................................................ 9

1.4.1

DE GROEISNELHEID .................................................................................................................... 9

1.4.2

EEN OPEN KROP ......................................................................................................................... 9

1.4.3

DE PITLENGTE ............................................................................................................................10

1.4.4

DE PITGROOTTE.........................................................................................................................10

2

BEMESTING ...............................................................................................................................11

2.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................11

2.2

BEMESTINGSSTOFFEN ...............................................................................................................11

2.2.1

KALIUMDIWATERSTOFFOSFAAT (KH2PO4) .................................................................................11

2.2.1.1

TOEPASSINGEN .........................................................................................................................11

2.2.1.2

KUNSTMESTSTOF ......................................................................................................................11

2.2.1.2.1

EIGENSCHAPPEN .......................................................................................................................12

2.2.1.2.2

CHEMISCHE SAMENSTELLING ....................................................................................................12

2.2.1.2.3

GEVARENSYMBOLEN EN H- EN P ZINNEN ..................................................................................12

2.2.2

KALIUMNITRAAT (KNO3)............................................................................................................12

2.2.2.1

TOEPASSINGEN .........................................................................................................................12

2.2.2.2

KUNSTMESTSTOF ......................................................................................................................12

2.2.2.2.1

EIGENSCHAPPEN .......................................................................................................................13

2.2.2.2.2


2.2.2.2.3


2.2.3

CALCIUMNITRAAT CA(NO3)2 ......................................................................................................14

2.2.3.1

TOEPASSINGEN .........................................................................................................................14

2.2.3.2

KUNSTMESTSTOF ......................................................................................................................14

2.2.3.2.1

EIGENSCHAPPEN .......................................................................................................................14

2.2.3.2.2


2.2.3.2.3


2.2.4

MAGNESIUMSULFAAT (MGSO4 * 7H2O).....................................................................................15

2.2.4.1

TOEPASSINGEN .........................................................................................................................15

2.2.4.2

KUNSTMESTSTOF ......................................................................................................................15

2.2.4.2.1

EIGENSCHAPPEN .......................................................................................................................16

2.2.4.2.2


2.2.4.2.3


3.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................17

3.2

TOEPASSINGSGEBIED ................................................................................................................17

3.3

DEFINITIES .................................................................................................................................17

3.3.1

GELEIDBAARHEID ......................................................................................................................17

3.3.2

SOORTELIJKE GELEIDBAARHEID, SPECIFIEKE GELEIDBAARHEID .................................................17

3.3.3

CELCONSTANTE .........................................................................................................................18

3.3.4

TEMPERATUURSCOËFFICIËNT ....................................................................................................19

3.3.5

TEMPERATUURSCORRECTIEFAKTOR ..........................................................................................19

3.4

ZELFGEMAAKTE GELEIDBAARHEIDSSENSOR ..............................................................................19

3.4.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................19

3.4.2

GEBRUIKT MATERIAAL ..............................................................................................................19

3.4.3

CONSTRUCTIE VAN DE SENSOR .................................................................................................20

3.4.4

AANSLUITSCHEMA ....................................................................................................................21

3.4.5

ARDUINO CODE .........................................................................................................................22

3.4.6

WERKING ..................................................................................................................................23

3.5

GELEIDBAARHEIDSSENSOR DFROBOT ........................................................................................23

3.5.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................23

3.5.2

SENSOR SPECIFICATIES ..............................................................................................................23

3.5.3

AFMETINGEN ELEKTRODE .........................................................................................................23

3.5.4

AANSLUITSCHEMA ....................................................................................................................24

3.5.5

ARDUINO CODE .........................................................................................................................25

3.5.6

GEBRUIK VAN DE EC METER ......................................................................................................25

3.5.6.1

BELANGRIJK OM TE WETEN .......................................................................................................25

3.5.6.2

KALLIBRATIE ..............................................................................................................................25

4

VLOTTER ....................................................................................................................................26

4.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................26

4.2

SPECIFICATIES ............................................................................................................................26

4.3

AANSLUITSCHEMA ....................................................................................................................26

4.4

ARDUINO CODE .........................................................................................................................27

4.5

WERKING ..................................................................................................................................27

5

AQUARIUM DOSEERPOMP & RELAIS .........................................................................................28

5.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................28

5.2

DOSEERPOMP ...........................................................................................................................28

5.2.1

SPECIFICATIES ............................................................................................................................28

5.3

RELAIS ......................................................................................................................................28

5.3.1

SPECIFICATIES ............................................................................................................................28

5.4

AANSLUITSCHEMA ....................................................................................................................29

5.5

ARDUINO CODE .........................................................................................................................30

5.6

WERKING ..................................................................................................................................30

6

TEMPERATUURSENSOR .............................................................................................................31

6.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................31

6.2

SPECIFICATIES TEMPERATUURSENSOR ......................................................................................31

6.3

AANSLUITSCHEMA ....................................................................................................................31

6.4

ARDUINO CODE .........................................................................................................................32

7

TOUCHSCREEN LCD PANEEL .......................................................................................................33

7.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................33

7.2

SPECIFICATIES ............................................................................................................................33

7.3

LIBRARY’S VOOR LCD PANEEL ....................................................................................................33

7.3.1

ALGEMEEN ................................................................................................................................33

7.3.2

UTFT LIBRARY ............................................................................................................................33

7.3.3

UTOUCH LIBRARY ......................................................................................................................34

BESLUIT

..................................................................................................................................................35

BRONVERMELDING .........................................................................................................................................36 BIJLAGE

..................................................................................................................................................37

INLEIDING De zoektocht naar een geschikt onderwerp bleek na wat opzoekwerk en overleg met mijn leerkrachten niet zo moeilijk. Mijn beide ouders zijn namelijk actief in de landbouwsector en produceren als hoofdgewas witloof. Witloof wordt op het bedrijf van mijn ouders geteeld op hydrocultuur. Aangezien er vandaag de dag steeds meer gebruik wordt gemaakt van kunstmeststoffen in deze teelt, leek het mij interessant om daarover wat meer te weten te komen. Wij gebruiken op ons bedrijf namelijk al veel kunstmeststoffen en ik wou wel eens weten wat er na toediening precies verbetert aan het eindproduct. In dit dossier geef ik hier uitgebreid uitleg over. Het toedienen van kunstmeststoffen aan het proceswater gebeurt nu nog manueel, dit is dan ook de reden waarom ik zocht naar een systeem om automatisch te gaan bemesten. Het bepalen van de hoeveelheid toegediende meststof gebeurt via een ec-meter die de elektrische geleidbaarheid van het circuitwater meet. Op basis van deze meting wordt er dan wel of niet bij bijbemest. Ik maakte een vulunit waar kunstmeststoffen automatisch en op een veilige manier in meststoftanks worden gedoseerd. Het water in deze meststoftanks wordt dan naar de trekbakken, waar het witloof wordt gekweekt, overgepompt. Omdat de installatie op het bedrijf van mijn ouders te groot is en de kostprijs daardoor te hoog zou oplopen, besloot ik een kleine simulatie te maken waarin een kleine hoeveelheid witloof met automatische bemesting wordt gekweekt. Temperatuur is ook een belangrijke factor voor de snelheid in het groeiproces van witloof. Ik gebruik dan ook verschillende temperatuurmeters die de watertemperatuur en de temperatuur in de witloofkrop meten. De resultaten krijgt u te zien in dit dossier.

6 Industriële Wetenschappen

1

FORCEREN VAN WITOOF OP HYDROCULTUUR

1.1

ALGEMEEN

Laurens De Meerleer

Witloof is een tweejarige bladgroente. In het eerste jaar worden de witloofwortelen geteeld. Deze wortelen worden in mei gezaaid (afhankelijk van de weersomstandigheden), waarna ze in de herfst worden gerooid. In het tweede jaar worden deze wortelen geforceerd1, waardoor er na een periode van ongeveer 3 weken een volgroeide witloofkrop ontstaat die klaar is om opgegeten te worden. Witloof is oorspronkelijk een wintergroente die gekweekt werd in de grond. Tegenwoordig wordt witloof het gehele jaar door gekweekt, dit komt doordat men witloof op hydrocultuur is beginnen te kweken. De wortelen geoogst in september en begin oktober worden meteen geforceerd1. De wortelen geoogst eind oktober, november of begin december worden gekoeld bewaard en op een later tijdstip geforceerd.

1.2

GESCHIEDENIS

De bakermat van de witloofteelt is België. Of we het nu hebben over witlof, witloof of Brussels lof, één ding is zeker deze groente is in België ontstaan. Over de ontstaansgeschiedenis van de witloofteelt is weinig gekend. Door een gebrek aan bronnenmateriaal zal de ontstaansgeschiedenis waarschijnlijk nooit helemaal achterhaald worden. In veel volksverhalen wordt de groente echter “per toeval” ontdekt rond Schaarbeek of Evere.

1.3

PLANTKUNDIGE EIGENSCHAPPEN WITLOOFWORTEL

1.3.1

HET BLAD

De bladeren van een witloofwortel staan spiraalsgewijs op de kop van de wortel en worden één voor één na elkaar gevormd. In de volledige groeiperiode van de plant worden wel meer dan 60 bladeren gevormd. Tijdens deze groeiperiode sterven de oudste bladeren telkens af en worden ze vervangen door een nieuw blad. Wanneer de wortel volgroeid is zitten er ongeveer 30-40 bladeren aan.

Figuur 1.1: De bladeren van witloofwortelen

1

Forceren: het vervroegd in groei en bloei trekken van een groente of plant in een kunstmatige ruimte door: een kunstmatige temperatuur, toevoeging van voedingsstoffen, …

8


1.3.2

Laurens De Meerleer

DE WORTEL

Witloofwortelen zijn vlezige wortels die een wit melksap bevatten. In dit sap komen bitter smakende stoffen voor. Aan deze bittere stoffen werd vroeger een grote geneeskrachtige werking toegeschreven als het ging om maag-, gal-, leveren miltklachten. Tegenwoordig maakt de homeopathische geneeskunde hiervan soms nog gebruik. De huid van de witloofwortel heeft een grijs tot geelwitte kleur. De witloofwortel is een penwortel maar er kunnen soms vertakkingen optreden.

Figuur 1.2: vertakte witloofwortel

Figuur 1.3: penwortel

1.4

FYSIOLOGIE TIJDENS DE WITLOOFPRODUCTIE

1.4.1

DE GROEISNELHEID

De groeisnelheid van de witloofkrop is sterk afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare suikers die aan het einde van de bewaring aanwezig zijn in de wortel. Ook de bewaarduur, forceertemperatuur en stikstofgehalte van de wortel spelen een belangrijke rol in het groeiproces van de witloofwortel. De grootte van de wortel heeft geen invloed op de groeisnelheid. Het is echter wel zo dat de wortelmaat een invloed heeft op de grootte van de geproduceerde krop. Een kleine wortel heeft minder beschikbare suikers dan een grote wortel en zal als gevolg daarvan eerder stoppen met groeien en kleiner blijven.

1.4.2

EEN OPEN KROP

De mate waarin een “open krop” voorkomt heeft te maken met het stikstofgehalte van de wortel, het is ook een factor die sterk rasgebonden is. Daarentegen kan een lange koude bewaring of een hoge forceertemperatuur leiden tot een betere geslotenheid van de krop, dit zowel bij stikstofrijke als stikstofarme wortels.

9


1.4.3

Laurens De Meerleer

DE PITLENGTE

kroplengte

pitlengte

De pitlengte mag volgens de kwaliteitsnormen van de veiling niet groter zijn dan 50% van de kroplengte. Op onderstaande afbeelding ziet u een witloofkrop met een pitlengte die juist 50% van de krop bevat. De pitlengte is rasgebonden. Bij korte bewaring is de pitlengte slechts weinig afhankelijk van het stikstofgehalte. Bij lange bewaring is een toename van de pitlengte waarneembaar bij een toename van het stikstofgehalte. Ook neemt de pitlengte sterk toe met zowel de bewaarduur als de forceertemperatuur.

Figuur 1.4: verhouding pitlengte tot kroplengte

1.4.4

DE PITGROOTTE

De pitgrootte, de oppervlakte van de pit, neemt duidelijk toe met het stikstofgehalte van de wortel. De invloed van de bewaarduur is slechts gering, maar ook de forceertemperatuur doet de grootte van de pit stijgen.

10


2

BEMESTING

2.1

ALGEMEEN

Laurens De Meerleer

Bij het forceren van witloof op hydrocultuur worden voedingsstoffen aan het proceswater toegediend. Het is dan ook van groot belang dat deze meststoffen in een juiste hoeveelheid en samenstelling worden gedoseerd. Die samenstelling wordt bepaald op basis van het gebruikte water. Dat water wordt jaarlijks ontleed door de bodemkundige dienst van België (zie hoofdstuk voedingsschema’s). De mate van de opbrengstverhoging door bemesting kan variëren door het gebruikte ras, de groeiperiode en de groeiplaats van de wortel. Deze opbrengstverhoging kan in sommige gevallen zelf oplopen tot 50% in vergelijking met onbemest witloof. Vooral stikstof (N), in de vorm van nitraat draagt bij tot een stijgende opbrengstverhoging. Een bijkomend voordeel van bemesten met stikstof is dat de kropgroei wordt versneld, waardoor samen met de gewenste forceertemperaturen, de productietijd met ongeveer 25% kan worden ingekort tot slechts 3 weken. Een nadeel is echter dat het drogestofgehalte 2 van de krop met ongeveer 25% daalt, wat nadelig kan zijn voor de houdbaarheid van het geoogste lof. Dit wordt enigszins gecorrigeerd door toevoeging van: fosfor (P), kalium (K), calcium (Ca) en magnesium (Mg).

2.2

BEMESTINGSSTOFFEN

2.2.1

KALIUMDIWATERSTOFFOSFAAT (KH2PO4)

2.2.1.1

TOEPASSINGEN



kunstmest



voedingsadditief: een stof die om bepaalde redenen wordt toegevoegd aan een voedingsmiddel. vb: kleurstoffen, zoetstoffen en conserveermiddelen.



Fungicide: chemische stoffen die gebruikt worden om ziekten bij planten, dieren en de mens, die veroorzaakt zijn door schimmels, te bestrijden

2.2.1.2

KUNSTMESTSTOF

Voor dit eindwerk wordt gebruik gemaakt van Hortipray kaliumdiwaterstoffosfaat (Engels: monopotassium phosphate). In onderstaande hoofdstukken worden de eigenschappen, de chemische samenstelling en de gevarensymbolen van deze meststof vermeld. Voor verdere informatie, zie bijlagen.

Figuur 2.1: Hortipray KH2PO4

2

Figuur 2.2: KH2PO4 vaste vorm

Drogestofgehalte van de krop: een maat voor de rijpheid en houdbaarheid uitgedrukt in kropgewicht per hoeveelheid verloren wortelgewicht

11


Laurens De Meerleer

2.2.1.2.1 EIGENSCHAPPEN 

voorziet planten van fosfor en kalium



lost snel op in water



ideaal voor volle grondteelten en hydrocultuur



arm aan chloor, natrium en zware metalen



aggregatietoestand ......................................................... vast



elektrische geleidbaarheid (1 g/L bij 25°C) ..................... 0,7 mS/cm



oplosbaarheid (20°C) ....................................................... 225 g/L

2.2.1.2.2 CHEMISCHE SAMENSTELLING chemische formule: KH2PO4 Fosfor (P2O5) ................................................................................. 52,1% Fosfor (P) ...................................................................................... 22,7% Kaliumoxide (K2O) ........................................................................ 34,5% Kalium (K) ..................................................................................... 28,6% 2.2.1.2.3 GEVARENSYMBOLEN EN H- EN P-ZINNEN niet van toepassing bij deze stof

2.2.2

KALIUMNITRAAT (KNO3)

2.2.2.1

TOEPASSINGEN



kunstmest



vuurwerk



een belangrijk bestanddeel voor buskruit

2.2.2.2

KUNSTMESTSTOF

Voor dit eindwerk wordt gebruik gemaakt van Hortipray kaliumitraat (kalisalpeter, potasnitraat). In onderstaande hoofdstukken worden de eigenschappen, de chemische samenstelling en de gevarensymbolen van deze meststof vermeld. Voor verdere informatie, zie bijlagen.

Figuur 2.3: Hortipray KNO3

Figuur 2.4: KNO3 vaste vorm

12


Laurens De Meerleer


voorziet planten van stikstof en kalium



lost snel op in water






vrij van chloor, natrium en zware metalen










2.2.2.2.2 CHEMISCHE SAMENSTELLING chemische formule: KNO3 Nitraatstikstof (NO3) ..................................................................... 13,7% Kalium (K2O) ................................................................................. 46,3% Kalium (K) ..................................................................................... 38,4%

2.2.2.2.3 GEVARENSYMBOLEN EN H- EN P-ZINNEN Pictogram:

Betekenis: oxiderende stof H-zin(nen): H272: Kan brand bevorderen, oxiderend. P-zin(nen): P220: Van kleding/.../brandbare stoffen verwijderd houden/bewaren.

13


2.2.3

CALCIUMNITRAAT Ca(NO3)2

2.2.3.1

TOEPASSINGEN



kunstmest



productie van explosieven



vuurwerk

2.2.3.2

Laurens De Meerleer

KUNSTMESTSTOF

Voor dit eindwerk wordt gebruik gemaakt van ducanit calciumnitraat (kalksalpeter). In onderstaande hoofdstukken worden de eigenschappen, de chemische samenstelling en de gevarensymbolen van deze meststof vermeld. Voor verdere informatie, zie bijlagen.

Figuur 2.5: Ducanit Ca(NO3)2

Figuur 2.6: Ca(NO3)2 vaste vorm


calcium is een belangrijk element voor de stevigheid van de celwanden. Stevige celwanden zorgen voor een betere houdbaarheid en een verhoogde opbrengst



calcium bevorderd de wortelgroei






vrij van chloor










2.2.3.2.2 CHEMISCHE SAMENSTELLING chemische formule: Ca(NO3)2 stikstof totaal (N).......................................................................... 15,5% nitraatstikstof (NO3) ..................................................................... 14,4% ammoniumstikstof (NH4).............................................................. 1,0% calciumoxide water oplosbaar (CaO) ........................................... 26,3% water onoplosbaar materiaal ....................................................... < 0,1

14


Laurens De Meerleer

2.2.3.2.3 GEVARENSYMBOLEN EN H- EN P-ZINNEN Pictogrammen:

Betekenis: schadelijk, (huidirritatie en oogirritatie mogelijk)

Betekenis: corrosief, bijtend H-zin(nen): H315: Veroorzaakt huidirritatie. H319: Veroorzaakt ernstige oogirritatie. P-zin(nen): P305+P351+P338: Bij contact met ogen, voorzichtig afspoelen met water gedurende een aantal minuten, contactlenzen verwijderen (indien mogelijk), blijven spoelen.

2.2.4

MAGNESIUMSULFAAT (MgSO4. 7H2O)

2.2.4.1

TOEPASSINGEN



wordt gebruikt bij darmonderzoek door zijn extreem laxerende werking



magnesium bevordert de gist groei



kunstmest

2.2.4.2

KUNSTMESTSTOF

Voor dit eindwerk wordt gebruik gemaakt van watervrij magnesiumsulfaat (bitterzout, epsonzout). In onderstaande hoofdstukken worden de eigenschappen, de chemische samenstelling en de gevarensymbolen van deze meststof vermeld. Voor verdere informatie zie bijlagen.

Figuur 2.7:

15


Laurens De Meerleer


verhoogt het magnesiumgehalte van planten



absorbeert geluid in het frequentiegebied tussen 10 kHz en 100 kHz



ideaal voor vollegrondsteelten en hydrocultuur










2.2.4.2.2 CHEMISCHE SAMENSTELLING Chemische formule: MgSO4 *7H2O Magnesiumsulfaat (MgSO4) ......................................................... 98.4% Kaliumsulfaat (K2SO4) ................................................................... 0.6% Calciumsulfaat (CaSO4) ................................................................. 0.5% Ander stoffen, voornamelijk water (H2O) .................................... 0.5% 2.2.4.2.3 GEVARENSYMBOLEN EN H- EN P ZINNEN niet van toepassing bij deze stof

16


Laurens De Meerleer

3

ELEKTRISCHE GELEIDBAARHEID VAN EEN WATERIGE OPLOSSING

3.1

ALGEMEEN

De elektrische geleidbaarheid is het vermogen van een waterige oplossing om stroom te geleiden. Het is dus als het ware een transport van elektronen. Geleiding ontstaat enkel als er genoeg elektronen in het water aanwezig zijn. In zeer zuiver water (gedestilleerd of gedemineraliseerd water) zijn er weinig vrije elektronen aanwezig. Zuiver water heeft dus een slechte geleiding en een hoge elektrische weerstand. Om elektronen aan het water toe te voegen kunnen we gebruikmaken van chemische stoffen. Wanneer we een stof oplossen in water zal die zich splitsen in twee delen. Een positief geladen deel (kation) en een negatief geladen deel (anion). Positieve en negatieve delen worden ook wel ionen genoemd. Niet alle stoffen ioniseren in water, Oplossingen van de meeste anorganische zuren, basen en zouten zorgen voor een relatief goede geleidbaarheid van het water. De geleidbaarheid van een oplossing hangt af van de volgende factoren:  De temperatuur van de oplossing  De viscositeit van de oplossing  De aard van de ionen  De concentratie van de ionen  De lading van de ionen

3.2

TOEPASSINGSGEBIED

Geleidbaarheidsmetingen worden vaak gebruikt in hydrocultuur, aquacultuur en zoet water systemen om de hoeveelheid nutriënten, zouten of onzuiverheden in het water te controleren. Een geleidbaarheidsmeting is in het algemeen een snelle en goedkope manier om de ionensterkte van een oplossing te bepalen. Het is daarentegen wel geen specifieke meting omdat er geen onderscheid kan worden gemaakt tussen de verschillende soorten ionen.

3.3

DEFINITIES

3.3.1

GELEIDBAARHEID

Bij geleidbaarheidsmetingen meet men de weerstand tussen twee elektroden. Hoe kleiner de weerstand hoe hoger het geleidend vermogen en omgekeerd. het begrip geleidbaarheid is dus niets meer dan de omgekeerde waarde van de weerstand en wordt daarom uitgedrukt in (ohm-1) of siemens (S). Onderstaande formule verduidelijkt het begrip geleidbaarheid:

1 𝐺= 𝑅 Hierin is: G De geleidbaarheid van een oplossing in omgekeerde ohm (ohm-1) of siemens (S) R De elektrische weerstand in ohm (Ω)

3.3.2

SOORTELIJKE GELEIDBAARHEID, SPECIFIEKE GELEIDBAARHEID

Sterke zuren, basen en de meeste zouten die opgelost zijn in water zijn relatief goede geleiders van de elektrische stroom (elektrolyten). De soortelijke geleidbaarheid (of specifieke geleidbaarheid) van een elektrolytoplossing is een maatstaf van het vermogen elektriciteit te voeren en word bepaald door het omgekeerde van de soortelijke weerstand te berekenen. De SI-eenheid van de specifieke 17


Laurens De Meerleer

geleidbaarheid is siemens per meter (S/m). Onderstaande formules verduidelijken het begrip soortelijke geleidbaarheid:

l 𝑅= ρ ∗ 𝐴 Hierin is: R De elektrische weerstand in ohm (Ω) ρ De soortelijke weerstand in ohm-meter (Ωm) l De afstand tussen de elektroden in (m) A De oppervlakte van de elektroden in (m²) l/A De celconstante in (m-1)

1 𝛾= 𝜌 Hierin is: ϒ De specifieke geleidbaarheid in siemens per meter (S/m) ρ De soortelijke weerstand in ohm-meter (Ωm)

3.3.3

CELCONSTANTE

De celconstante is de waarde als resultaat van de volgende vergelijking.

K=

l A

Hierin is: K De celconstante in (m-1) l De afstand tussen de elektroden in (m) A De oppervlakte van de elektroden in (m²)

18


3.3.4

Laurens De Meerleer

TEMPERATUURSCOËFFICIËNT

De geleidbaarheid van een oplossing neemt toe als de temperatuur stijgt. Deze verandering per °C wordt uitgedrukt in een temperatuurcoëfficiënt α. Zodra deze coëfficiënt is vastgesteld kan de geleidbaarheid bij elke temperatuur berekend worden.

3.3.5

TEMPERATUURSCORRECTIEFAKTOR

Metingen die gedaan zij bij verschillende temperaturen moeten aan één standaardtemperatuur gerefereerd worden. Deze correctie is nodig om meetresultaten met elkaar te kunnen vergelijken. De temperatuurcorrectiefactor is dus een factor die gebruikt wordt om de temperatuurafhankelijkheid van de geleidbaarheid te corrigeren. De gekozen referentietemperatuur is meestal 25°C, ook al verschilt de temperatuur van de gemeten vloeistof slechts gering met de referentietemperatuur. Het is steeds aangewezen om deze correctie uit te voeren. Het omrekenen van de geleidbaarheid bij een welbepaalde temperatuur naar de geleidbaarheid bij 25°C kan met de volgende formule:

𝛶25 =

Υθ α )(θ−25) 100

1+(

hierin is: γ25 De geleidbaarheid bij 25 °C Υθ De geleidbaarheid bij een specifieke meettemperatuur θ De meettemperatuur in (°C) α De temperatuurcoëfficiënt Helaas hebben sommige oplossingen geen lineair verband tussen geleidbaarheid en temperatuur. Dergelijke verbanden moeten met meerdere vergelijkingen aangepakt worden om correcte resultaten te bekomen.

3.4

ZELFGEMAAKTE GELEIDBAARHEIDSSENSOR

3.4.1

ALGEMEEN

Voor mijn eindwerk maakte ik zelf een geleidbaarheidsmeter, dat deed ik om het werkingsprincipe te leren begrijpen. In onderstaande hoofdstukken geef ik meer uitleg over het maken en programmeren van deze sensor.

3.4.2

GEBRUIKT MATERIAAL

    

Aansluit paneel (breadboard) Weerstand 10 000 Ω Aansluitdraden Omhulsel van een vulpen Elektriciteitsdraad 0,5 mm2 19

6 Industriële Wetenschappen   

3.4.3

Laurens De Meerleer

Inox lasdraad 1mm2 Gedemineraliseerd water Plakband

CONSTRUCTIE VAN DE SENSOR

Stap 1: Knip 2 stukken inox lasdraad af van ongeveer 6 cm. Zorg ervoor dat de 2 draden dezelfde lengte hebben Stap2: Bevestig elektriciteitsdraad aan één uiteinde van de 2 inox draden. Stap 3: Bevestig de 2 inox draden met plakband aan het omhulsel van een vulpen zorg ervoor dat de draden 1cm uit elkaar staan verwijderd (zie afbeelding). Stap 4: Bind de inox draad goed vast aan de vulpen, zorg ervoor dat er nog een klein gedeelte draad van ongeveer 1cm zichtbaar is ( zie afbeelding).

20


3.4.4

Laurens De Meerleer

AANSLUITSCHEMA

stap 1: Sluit één aansluiting van de sensor aan op de Arduino analoge pin A5. Stap 2: sluit één weerstand van 10 000 Ω (kleurencode bruin, zwart, oranje) aan op het aansluitpaneel en sluit de tweede aansluiting van de sensor aan op dezelfde rij. Stap 3: sluit de weerstand aan op een GND (ground) pin van het Arduino paneel. Stap 4: sluit een analoge pin A0 aan op het aansluitpaneel, zorg ervoor dat A0 is aangesloten op dezelfde rij als de weerstand en de GND pin en achter de weerstand staat, dit is zeer belangrijk voor de werking van de schakeling.

21


3.4.5

Laurens De Meerleer

ARDUINO CODE

/* Programma voor het meten van de elektrische geleidbaarheid van water */ const float ArduinoVoltage = 5.00; const float ArduinoResolution = ArduinoVoltage / 1024; const float weerstandswaarde = 10000.0; int threshold = 3; int inputPin = A0; int ouputPin = A5; void setup() { Serial.begin(9600); pinMode(ouputPin, OUTPUT); pinMode(inputPin, INPUT); } void loop() { int analogValue=0; int oldAnalogValue=1000; float spanning =0.0; float weerstand =0.0; double Siemens; int EC=0.0; while(((oldAnalogValue-analogValue)>threshold) || (oldAnalogValue<50)) { oldAnalogValue = analogValue; digitalWrite( ouputPin, HIGH ); delay(10); analogValue = analogRead( inputPin ); digitalWrite( ouputPin, LOW ); } Serial.print("spanning = "); spanning = analogValue *ArduinoResolution; Serial.print(spanning); Serial.println(" volt"); Serial.print("weerstand = "); weerstand = ((5.00 * weerstandswaarde) / spanning) - weerstandswaarde; Serial.print(weerstand); Serial.println(" Ohms."); Serial.print("geleidaarheid = "); Siemens = 1.0/(weerstand/1000000); Serial.print(Siemens); Serial.println(" microSiemens."); Serial.print ("elektrische geleidbaarheid="); EC= Siemens* 2,5; Serial.print(EC); Serial.println("microSiemens per cetimeter"); if (spanning>4.9) Serial.println("error"); delay(5000); } 22


3.4.6

Laurens De Meerleer

WERKING

De sensor werkt volgens de formules die in het vorige hoofdstuk (definities) aan bod kwamen. Eerst wordt de weerstand van het water bepaald, op basis van de referentieweerstand en de spanning die stroomt door de 2 geleiders (wanneer ze in een oplossing staan). Daarna worden de geleidbaarheid en soortelijke geleidbaarheid van de vloeistof bepaald.

3.5

GELEIDBAARHEIDSSENSOR DFROBOT

3.5.1

ALGEMEEN

Tijdens de testfase van mijn zelfgemaakte sensor merkte ik grote afwijkingen naarmate ik de geleidbaarheid van het water wijzigde. Daarom besloot ik een sensor te kopen met temperatuur compensatie die mij wel een juiste meting kan geven. In onderstaande hoofdstukken geef ik meer uitleg over deze sensor.

3.5.2     

3.5.3

SENSOR SPECIFICATIES Werkspanning: +5,00 V Meetbereik: 1mS/cm – 20mS/cm Werktemperatuur: 5 – 40°C Celconstante: K=1 DS18B20 Temperatuur sensor (waterbestendig)

AFMETINGEN ELEKTRODE

23


3.5.4

Laurens De Meerleer

AANSLUITSCHEMA

Stap 1: Sluit de rode aansluitdraden aan op de Arduino werkspanning (5,00V) en de zwarte aansluitdraden aan op de GND (ground) pin van het Arduino paneel. Stap 2: Sluit de blauwe aansluitdraad van het EC meter paneel aan op de Arduino analoge pin A2. Stap 3: Sluit de blauwe aansluitdraad van het temperatuurmeter paneel aan op de Arduino digitale pin 53 Stap 4: Sluit de temperatuursensor aan op het temperatuurmeter paneel: A (geel), B(rood), C(zwart). Sluit de geleidbaarheidssensor aan op de BNC connector.

24


3.5.5

Laurens De Meerleer

ARDUINO CODE

Zie bijlagen

3.5.6

GEBRUIK VAN DE EC METER

3.5.6.1

BELANGRIJK OM TE WETEN

   

3.5.6.2

Het gebruik van een externe voeding levert een hogere nauwkeurigheid Om onjuiste resultaten te voorkomen is het belangrijk om de sensor na elke meting te spoelen met gedemineraliseerd water. Zorg ervoor dat de geleidbaarheid elektrode steeds volledig in het water zit enkel op die manier krijg je een juiste meting Zorg ervoor dat de temperatuursensor eerst in de oplossing wordt geplaatst bij het meten van de elektrische geleidbaarheid. Wanneer de temperatuur- en de geleidbaarheidswaarde stabiel is, kunt u een correcte waarde aflezen. KALLIBRATIE

stap 1: Sluit de apparatuur aan volgens het aansluitschema die op de vorige pagina te vinden is. Stap 2: Upload de code naar de Arduino controller. Stap 3: Open de seriële monitor van de Arduino Mega, je zal informatie te zien krijgen zoals: temperatuur, spanning, geleidbaarheid, … Wanneer er geen elektrode in een vloeistof zit, ziet u “geen oplossing!” verschijnen op het scherm.

Stap 4: Plaats eerst de temperatuursensor en daarna de geleidbaarheidssensor in één ijkoplossing, roer deze oplossing gedurende enige tijd en wacht tot er stabiele waarden op de seriële monitor verschijnen. Als deze waarden dicht bij de geleidbaarheid van de ijkoplossingen komen dan is de sensor klaar voor gebruik. Bij een andere waarde moet de celconstante worden aangepast in de Arduino code.

25


4

VLOTTER

4.1

ALGEMEEN

Laurens De Meerleer

Ik maak gebruik van een vlotter voor het praktische deel van mijn eindwerk, deze vlotter geeft een constante meting van het waterpeil in mijn bassin en zorgt ervoor dat het niet kan overlopen.

4.2

SPECIFICATIES    

4.3

Kabel lengte: 40cm Max. vermogen: 50W Max. spanning: 100V DC Werktemperatuur: -10°C / +80°C

AANSLUITSCHEMA

stap 1: Sluit één aansluiting van de vlotter aan op de Arduino werkspanning 5V. Stap 2: sluit één weerstand aan (waarde maakt niet ui maar niet lager dan 5000Ω) op het aansluitpaneel en sluit de tweede aansluiting van de vlotter aan op dezelfde rij. Stap 3: sluit de weerstand aan op een GND (ground) pin van het Arduino paneel. Stap 4: sluit digitale pin 51 aan op het aansluitpaneel, zorg ervoor dat pin 51 is aangesloten op dezelfde rij als de weerstand en de GND pin en achter de weerstand staat, dit is zeer belangrijk voor de werking van de schakeling.

26


4.4

Laurens De Meerleer

ARDUINO CODE

const byte switchPin = 51; void setup () { Serial.begin (115200); pinMode (switchPin, INPUT_PULLUP); } void loop () { if (digitalRead (switchPin) == LOW) { Serial.println ("waterpeil ok"); delay (1000); } else if (digitalRead (switchPin) == LOW) { Serial.println ("vol"); delay (1000); } }

4.5

WERKING

De Arduino Mega registreert de stand van de vlotterschakeling, HIGH of LOW. Wanneer de schakelaar (vlotter) open is zal er 5V doorheen de schakeling vloeien en zal de digitale poort HIGH registreren. Als de schakelaar toe is zal er geen spanning doorheen de schakeling vloeien en zal de digitale poort LOW registreren. De reden waarom er een zogenaamde pull up weerstand in de schakeling zit is omdat er 5 volt doorheen deze schakeling loopt, wanneer de vlotter ingeschakeld staat. De digitale pinnen op het Arduino bord kunnen echter maximaal 40mA verdragen. Dit is genoeg voor een LED, maar veel te weinig voor bijvoorbeeld een motor. De gevolgen van een te grote stroom zijn kortsluiting tussen de verschillende poorten of de ATmega chip die onherstelbaar beschadigd raakt. Daarom is het belangrijk om de digitale pinnen te beveiligen met een weerstand.

27


5

AQUARIUM DOSEERPOMP & RELAIS

5.1

ALGEMEEN

Laurens De Meerleer

Voor de praktische uitvoering van mijn eindwerk gebruik ik enkele aquarium doseerpompen. Deze pompen worden gebruikt voor de circulatie van het water naar de kweekbak en voor de dosering van de juiste hoeveelheid kunstmeststof. De pompen worden aangestuurd via het Arduino paneel maar omdat de gewenste spanning en stroomsterkte voor de werking van de pompen niet kan worden geleverd door dit paneel. Wordt er gebruik gemaakt van een externe voeding en relais.

5.2

DOSEERPOMP

5.2.1

SPECIFICATIES

    

5.3

Diameter: 2,7cm Lengte: 6cm Uitgang en ingang water, diameter: 4mm Werkspanning: 3V – 12V DC Debiet: 2/3 l/min

RELAIS

5.3.1    

SPECIFICATIES 4 kanaal relais Werkspanning: 3,30V of 5,00V Max. schakelspanning: 250V AC /30V DC Max. schakelstroom: 10A

28


5.4

Laurens De Meerleer

AANSLUITSCHEMA

Pomp 1

Pomp 2

Pomp 3

Relais naar externe voeding en pompen COM

beschrijving

NO

Normaal open (normaly open)

NC

Normaal gesloten (normaly closed)

Pomp 4

aarding

Relais naar a Arduino VCC

beschrijving Werkt op 3,30V of 5V

IN1, IN2, IN3, IN4 GND

Aansluiten op digitale pinnen Arduino Aarding Arduino

29


5.5

Laurens De Meerleer

ARDUINO CODE

#define RELAY1 #define RELAY2 #define RELAY3 #define RELAY4

47 49 51 53

void setup() { pinMode(RELAY1, OUTPUT); pinMode(RELAY2, OUTPUT); pinMode(RELAY3, OUTPUT); pinMode(RELAY4, OUTPUT); } void loop() { digitalWrite(RELAY1,LOW); delay(2000); digitalWrite(RELAY1,HIGH); digitalWrite(RELAY2,LOW); delay(2000); digitalWrite(RELAY2,HIGH); digitalWrite(RELAY3,LOW); delay(2000); digitalWrite(RELAY3,HIGH); digitalWrite(RELAY4,LOW); delay(2000); digitalWrite(RELAY4,HIGH); }

5.6

WERKING

Bovenstaande Arduino code beschrijft een basisschakeling voor de sturing van mijn doseerpompen. Elke relais wordt voor een periode van 2 seconden aangezet en dan weer af in een cyclus die zich oneindig lang herhaald.

30


6

TEMPERATUURSENSOR

6.1

ALGEMEEN

Laurens De Meerleer

Een correcte watertemperatuur is belangrijk in het groeiproces van witloof. Daarom wordt de temperatuur van het productiewater constant gemeten. De temperatuursensor die ik gebruik voor deze meting is dezelfde als de sensor die gebruikt wordt voor de temperatuurcompensatie van mijn geleidbaarheidsmeter. De Arduino code is te vinden in de bijlagen. Ook de temperatuur in de witloofkrop is belangrijk, deze geeft ons namelijk een indicatie van de lengte van de pitlengte. Hoe hoger de temperatuur in de krop, hoe hoger de pitlengte zal worden. De pitlengte van de witloofkrop is een belangrijke keuringsfactor op de veiling. Wanneer te veel witloofkroppen een pitlengte hebben die groter is dan 50% van de kroplengte, wordt het witloof in een lagere categorie geplaatst. In volgende hoofdstukken vindt u de temperatuursensor en de Arduino code die ik gebruik voor de meting van de kroptemperatuur.

6.2

6.3

SPECIFICATIES TEMPERATUURSENSOR 

Procentuele Afwijking: 1%



Afmetingen sensor: 5x25mm



Lengte: 1m



Waterbestendig

AANSLUITSCHEMA

stap 1: Sluit één aansluiting van de temperatuursensor aan op de Arduino GND pin (ground). Stap 2: Sluit één weerstand van 10 000 Ω (kleurencode bruin, zwart, oranje) aan op het aansluitpaneel en sluit de tweede aansluiting van de sensor aan op dezelfde rij. Stap 4: Sluit een analoge pin A0 aan op het aansluitpaneel, zorg ervoor dat A0 is aangesloten op dezelfde rij als de weerstand en de GND pin en achter de weerstand staat, dit is zeer belangrijk voor de werking van de schakeling. Stap 5: Sluit de rij van de weerstand aan op de Arduino 5V voeding en de AREF pin. 31


6.4

Laurens De Meerleer

ARDUINO CODE

#define PINOTERMISTOR A0 #define TERMISTORNOMINAL 10000 #define TEMPERATURENOMINAL 25 #define NUMAMOSTRAS 5 #define BCOEFFICIENT 3977 #define SERIESRESISTOR 10000 int amostra[NUMAMOSTRAS]; int i; void setup(void) { Serial.begin(9600); analogReference(EXTERNAL); } void loop(void) { float media; for (i=0; i< NUMAMOSTRAS; i++) { amostra[i] = analogRead(PINOTERMISTOR); delay(10); } media = 0; for (i=0; i< NUMAMOSTRAS; i++) { media += amostra[i]; } media /= NUMAMOSTRAS; media = 1023 / media - 1; media = SERIESRESISTOR / media; float temperatura; temperatura = media / TERMISTORNOMINAL; temperatura = log(temperatura); temperatura /= BCOEFFICIENT; temperatura += 1.0 / (TEMPERATURENOMINAL + 273.15); temperatura = 1.0 / temperatura; temperatura -= 273.15; Serial.print("The sensor temperature is: "); Serial.print(temperatura); Serial.println(" *C"); delay(1000); }

32


7

TOUCHSCREEN LCD PANEEL

7.1

ALGEMEEN

Laurens De Meerleer

Voor de regeling van mijn eindwerk gebruik ik een touchscreen lcd paneel dat speciaal ontworpen is voor een Arduino Mega. Ik heb voor een touchscreen lcd scherm gekozen omdat een touchscreen een makkelijke en snelle manier is om te communiceren met een lcd scherm. Volgende hoofdstukken geven meer uitleg over de werking van dit paneel.

7.2

SPECIFICATIES 

Afmeting: 3,2”(inch)



Scherm resolutie: 320 x 240



16 Bit Microcontroller(SSD1289)



Werkspanning: 5 volt



Ingebouwde SD kaart

7.3

LIBRARY’S VOOR LCD PANEEL

7.3.1

ALGEMEEN

Voor het programmeren van het lcd scherm zijn er library’s beschikbaar. In deze library’s staat beschreven hoe je tekst, foto’s, … op je scherm kan laten verschijnen en met welke commando’s je dit moet doen. Er zijn ook library’s met commando’s voor het programmeren van de touchscreen in onderstaande hoofdstukken geef ik hier meer uitleg over.

7.3.2

UTFT LIBRARY

Deze library is gemaakt voor alle tekst, afbeeldingen die er op het lcd scherm tevoorschijn komen. Eerst moeten we de aansluitpinnen die we gebruiken op het Arduino paneel definiëren. Nadat we dit gedaan hebben is het scherm klaar om gebruikt te worden. UTFT myUTFT(ITDB32S, 38,39,40,41); UTouch myTouch(6,5,4,3,2); UTFT_Buttons myButtons(&myUTFT, &myTouch); De volgende stap is het programmeren van de tekst die er op het scherm komt. Het is belangrijk om steeds de kleur van de tekst en de achtergrondkleur in te stellen. Onderstaande code laat hallo op het scherm verschijnen in een blauwe kleur myUTFT.clrScr(); myUTFT.setBackColor(0, 0, 255); myUTFT.print("hallo", 55, 30);

33


7.3.3

Laurens De Meerleer

UTOUCH LIBRARY

De Utouch library word gebruikt om te weten waar en wanneer het scherm wordt aangeraakt. Wanneer het scherm is aangeraakt.

myTouch.InitTouch(); void graphSetup() { myGLCD.InitLCD(LANDSCAPE); //LANDSCAPE or PORTRAIT myGLCD.clrScr(); myTouch.InitTouch(LANDSCAPE); //LANDSCAPE or PORTRAIT myTouch.setPrecision(PREC_HI); //Set precision mainscr(); //Default screen is mainscr page = 0; //Set page to 0 } void graphLoop() { if (true) { if (myTouch.dataAvailable()) { myTouch.read(); x=myTouch.getX(); y=myTouch.getY(); if (page == 0) { if ((x>=275) && (x<=305)) { if ((y>=17) && (y<=47)) { page = 1; myGLCD.clrScr(); } } }

34


Laurens De Meerleer

BESLUIT Wanneer ik terugkijk naar de manier waarop ik dit eindwerk heb gemaakt, ben ik zeer tevreden. Het bedenken en maken van een automatisch bemestingssysteem was een grote uitdaging voor mij. Ik heb dan ook veel tijd besteed aan het zoeken naar een geschikte manier om dit te gaan realiseren. Toch vind ik het jammer dat ik nooit naar een soortgelijke installatie ben gaan kijken, dit zou mij een andere kijk gegeven hebben op de verschillende mogelijkheden die er bestaan. Het is daarentegen wel zeer leerrijk geweest omdat ik nu zelf een systeem moest bedenken die de bemesting van het water automatiseerde en geen bestaand systeem heb overgenomen. Ik heb geleerd om zelfstandig te werken, maar ook om vragen te stellen aan leerkrachten, klasgenoten en familie indien nodig. Ook ontdekte ik dat ik veel beter presteer onder druk. Toch is het belangrijk om een planning te maken en je daaraan te houden. Dit eindwerk heeft me ook laten beseffen dat gestructureerd te werk gaan de beste manier is om een eindwerk tot een goed einde te brengen. Als je het overzicht verliest, dan is er veel kans dat je terug opnieuw mag beginnen.

35


Laurens De Meerleer

BRONVERMELDING 

ESTIVO, theorie geleidbaarheid. internet, (https://esites.vito.be/sites/reflabos/2012/Online%20documenten/CMA_2_I_A.2.pdf)



WIKIPEDIA, soortelijke weerstand. internet, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Soortelijke_weerstand)



WIKIPEDIA, soortelijke geleidbarheid. internet, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Soortelijke_geleidbaarheid)



HYFOMA, theorie geleidbaarheid. internet, (http://www.hyfoma.com/nl/content/productietechnologie/instrumentatie/analyse/geleidbaarheid/)



CMA-SCIENCE, theorie geleidbaarheid. internet, (http://cmascience.nl/handleidingen/sensoren/b0382.pdf)



GAMMON N, schakeling en Arduino code voor een vlotter. internet, (http://www.gammon.com.au/forum/?id=11955)



HOBBYIST, schakeling en Arduino code voor een relais met aquarium pomp. internet, (http://www.hobbyist.co.nz/?q=interfacing-relay-modules-to-arduino)



RODRIGUEZ M, schakeling en Arduino code voor een temperatuursensor. internet, (http://garagelab.com/profiles/blogs/tutorial-using-ntc-thermistors-with-arduino)



GEETECH, werking van touchscreen lcd paneel. internet, (http://www.geeetech.com/wiki/index.php/3.2TFT_LCD)



DFROBOT, werking geleidbaarheidsmeter. internet, (https://www.dfrobot.com/wiki/index.php?title=Analog_EC_Meter_SKU:DFR0300)



WIKIPEDIA, eigenschappen magnesiumsulfaat. internet, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Magnesiumsulfaat)



WIKIPEDIA, eigenschappen kaliumdiwaterstoffosfaat. internet, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Kaliumdiwaterstoffosfaat)



WIKIPEDIA, eigenschappen kaliumnitraat. internet, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Kaliumnitraat)



WIKIPEDIA, eigenschappen calciumnitraat. internet, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Calciumnitraat)

36


Laurens De Meerleer

BIJLAGE Bijlage 1: informatie kunstmeststoffen ....................................................................................... 36-41 Bijlage 2: e-mail Frans ..................................................................................................................... 42

37


Laurens De Meerleer

BIJLAGE 1: INFORMATIE KUNSTMESTSTOFFEN CALCIUMNITRAAT:

38


Laurens De Meerleer

MAGNESIUMSULFAAT:

39


Laurens De Meerleer

KALIUMDIWATERSTOFFOSFAAT:

40


Laurens De Meerleer

41


Laurens De Meerleer

KALIUMNITRAAT:

42


Laurens De Meerleer

43


Laurens De Meerleer

BIJLAGE 2: E-MAIL FRANS

44

VTI AALST Vakschoolstraat AALST. Geïntegreerde proef. Automatisch bemestingssysteem voor witloof op hydrocultuur

Recommend Documents