vrouw

Moderne mystica HILDE VAN CANNEYT PRAAT MET ANNE-MIE VAN KERCKHOVEN

“Ik ben aangetrokken tot alles wat grenzen overschrijdt, zoals de schemerzone man/vrouw”

ontmoetingen tussen mensen en machineachtige vormen afspelen. In de jaren ‘90 evolueerde ze van handgemaakte werken op papier naar computergrafiek. Ook muziek speelt een belangrijke rol in de creatieve productie. Onder de naam Club Moral speelt zij samen met Danny Devos al jaren een sleutelrol in de Antwerpse experimentele muziekscene. Anne-Mie, hoe zou je je werk van de laatste 35 jaar onder één noemer brengen? Anne-Mie Van Kerckhoven: “Experimenteel!” En inhoudelijk? Van Kerckhoven: “Socio-politiek.” Je wordt ‘kunstenaar-wetenschapper-uitvinder-onderzoeker’ genoemd. Iemand noemde je ook een hedendaags mystica. Kan je je daar in vinden? Van Kerckhoven: “Ik werk inderdaad wel in de traditie van de mystici. Daar hebben verschillende mensen me op gewezen naar analogie met hoe ik tegenover het leven, de realiteit en het toeval sta. Na al die jaren ben ik op een bepaalde manier een expert in perceptie geworden.”

Sinds het midden van de jaren ’70 produceert de Antwerpse kunstenares Anne-Mie Van Kerckhoven (°1951) experimenteel werk waarin erotiek en machinefetisjisme samengaan, doordrongen van een onverbloemde feministische toon. Huiselijke interieurs dienen als decor voor tekeningen en collages, waarin zich droomachtige futuristische

‘De vrouw staat veelal centraal in haar werk’ is nog zo’n veelgelezen item … Van Kerckhoven: “Een vrouw werd niet verondersteld een eigen mening te hebben of iets te poneren dat nog niet is gedaan. Ik heb in de kunstwereld een nogal militante positie ingenomen omdat je je als vrouw in de kunst blijkbaar moet positioneren en legitimeren. Ik ben vooral aangetrokken tot alles wat grenzen overschrijdt, zoals de schemerzone man/ vrouw. Die fascinatie voor de voorstelling van de vrouw als seksobject, in de massamedia en in de kunst - als naaktmodel, inspirator en muze - is

- 19-

altijd een constante geweest in mijn werk. Specifieke manieren waarop vrouwen aanwezig zijn in de beeldwereld van vroeger en nu triggeren mijn gedachten voortdurend. Ze zijn de hedendaagse tegenhangers van de afbeeldingen van goden en godinnen uit de oudheid, waar abstracten zoals geloof, hoop en liefde het uitzicht kregen van een menselijke figuur, om angst voor gevaar op te vangen.” Hoe het allemaal begon… Van Kerckhoven: “Ik heb van kleins af aan op alles getekend wat ik vond, zélfs op de witte bladzijden die ik in de romans uit de bibliotheek van mijn vader vond. Het leek alsof ik altijd op zoek was naar iets om op te tekenen, maar ik denk dat dat vooral was om me af te zonderen. Mijn ouders hadden een grote zaak. Ze waren aannemer van feesten, er was meestal personeel in huis aanwezig, waardoor er altijd een latente spanning hing. Onder andere al tekenend trok ik me terug uit die drukte. Daarnaast is creatief zijn voor mij altijd een manier geweest om de leegte van de tijd te vullen. Ik tekende liefst op kaartjes, stapeltjes van hetzelfde formaat, zodat ik het idee had dat ik al werkend een regelmaat kon scheppen. En dat is tot op de dag van vandaag eigenlijk mijn systeem gebleven om te werken.” Ik las dat je vooral tekende om verslag te maken van de processen in ons brein. Je worstelt met te veel binnenbeelden die eruit moeten omdat die bijna als etterbuilen op barsten staan. Je probeert orde in de chaos te scheppen met reeksen, schema’s en systemen die je vond in boeken over numerologie, wetenschappen en aanverwanten. Daarnaast verzamel, orden en ontleed je graag, alsof je graag gedachten ontrafelt. Van Kerckhoven: “Die dingen kwamen uit mijn onderbewuste en ik wou daar geen uitleg over geven. Maar als jonge artiest moét je natuurlijk altijd

uitleg geven. Onder invloed van filosofische boeken, naslagwerken over artificiële intelligentie en andere wetenschappen enerzijds en de boeken van Walter Benjamin, Wittgenstein en De Sade anderzijds, kon ik wél mijn verhaal brengen. Hierin zie ik een analogie met hoe mystici functioneren: een soort van tweedeling tussen het verstandelijke en het gevoel - twee componenten die niet compatibel zijn - verenigen. Ik maakte eerst tekeningen, sloot me dan af van het waarom van die afbeelding en mijn uitleg werd een nieuwe body van werk. Die uitleg begon dan een eigen leven te leiden. Maar daardoor heb ik mezelf in een patstelling geplaatst, want op mijn veertigste werkte dat niet meer. Ik kreeg het er lastig mee dat ik enerzijds die tekeningen maakte en anderzijds heel rationeel werk op mijn computer. Het werd voor mij een wensdroom vroeg of laat die twee dingen te verbinden. Begin jaren ’90 begon ik les te geven aan de academie van Gent en dat heeft het een en ander teweeggebracht. Ik kwam met de kern van het fenomeen ‘tekenen’ in aanraking door anderen te leren tekenen. Daardoor kwam ik dichter bij die onbedwingbare drang van mezelf terecht. Het werken met anderen, tezamen met mijn computerwerk, begon na een tijd mentaal erg zwaar te wegen. Ondertussen was mijn affiniteit met de kunstwereld sterk vervaagd en op den duur kwam ik in een vacuüm terecht, ik kon mezelf nergens meer plaatsen. Ik had bovendien het gevoel dat ik mijn eigen tekenstijl aan het verliezen was. Ik ontdekte dat je per dag maar een aantal creatieve oplossingen kan bedenken. Als je dat voor andere mensen begint te doen, blijft er niks over voor jezelf.” Je zei ergens dat er weinig verschil is tussen de taak van de kunstenaar en de taak van de wetenschapper. Beiden moeten

dingen uitproberen en uitpuren tot ze iets krijgen wat de moeite waard is. Van Kerckhoven: “Inderdaad. Want dat was wat me stoorde aan die groeiende stapel tekeningen in mijn atelier: ze evolueerden niet. Zolang je iets niet aan de blik van een derde onderwerpt, gaat er niets wezenlijk vooruit. Feedback is nodig, anders herhaal je je. Wanneer je begint te tekenen voel je je goed en vrij, je komt in een soort roes terecht: je werkt in en met je onderbewuste. Wanneer je dat te lang na elkaar aanhoudt, enkele dagen of zo, ontstaat een soort oscillatie, waardoor je heel verward wordt. Je stoot namelijk op dingen die je al meemaakte en die je moet verlaten, anders wordt je gek. Dat is een pijnlijk proces.”

“Feedback is nodig, anders herhaal je je” Een bekend project van jou is HeadNurse, een seks- en technologieproject dat je ook als een therapie- en overlevingsmechanisme beschouwde. Je wou er jezelf en anderen genezing van de hersenen mee bieden. Van Kerckhoven: “In 1995-1996 heb ik vrouwenafbeeldingen uit mijn database van softpornomagazines tot aan de seksuele revolutie, verbonden met 96 termen uit de domeinen van de artificiële intelligentie en de thermodynamica. Terwijl ik het beeld met het woord verbond reduceerde ik het tot een zwart-witreplica met een meerwaarde. In een volgend stadium

- 20-

nam ik het woord weg, en reduceerde ik de vrouwenafbeelding tot een gekleurd stuk schoonheid in functie van de betekenis van de term. Zoals men in de oudheid abstracten als geloof, hoop en liefde de vorm van mensen en goden gaf. Op deze manier geef ik een nieuwe waarde aan de woorden, wars van vooroordelen en discriminaties tegenover het vrouwelijk geslacht. Op basis van deze arbeid construeerde ik tijdens het maken van de computerfilm Morele Herbewapening een structuur, een theorie waarmee ik 9 jaar aan de slag ben geweest. De ondertitel van alles was Veerkracht Thuis! en het geheel droeg ik op aan Baobo, de oeroude buikgodin die kijkt door haar tepels en spreekt met haar vulva. Zij danste op zo'n obscene manier dat zelfs de meest verslagen vrouw begint te lachen en terug zin krijgt in het leven. Voor dit project gaf ik mezelf de naam HeadNurse, verpleegster van de geest, assistente van Nietzsche, en tegenhanger van Big Brother. Als HeadNurse wil ik zowel mannen als vrouwen uit hun mentale slavernij verlossen, en aberraties en perversiteiten in de hedendaagse maatschappij attaqueren. In de werken die dit alles genereerde, speelde ik de fenomenen van onze dagelijkse realiteit tegen elkaar uit als machines die elkaar bevechten, opvrijen, verstevigen en ook neutraliseren. In 2004 kwam het in de Kunsthalle van Bern tot een apotheose met de publicatie van The HeadNurse-files, een boek met de neerslag van alles wat dit sociaal-economische concept aan ideeën, kunstwerken en tentoonstellingen opbracht.” In 2008 had je een grote overzichtstentoonstelling van je tekeningen in Wiels: Nothing More Natural. De meeste tekeningen werden nooit eerder aan de buitenwereld getoond. Van Kerckhoven: “Toen ik pas afgestudeerd was, ging ik bij mijn lief wonen, waar ik een tafel – mijn domein – opeiste om te tekenen. In-

direct was dat toch ook weer om me af te zonderen. Vrij snel vroeg men mij om die tekeningen tentoon te stellen, onder andere in Ercola, een kunstenaarscollectief in Antwerpen. In het begin kon ik veel tentoonstellen met die tekeningen, maar al vlug werden de mogelijkheden minder omdat de mensen zich alleen maar interesseerden in mijn ander werk zoals mijn installaties, films en teksten. Toch ben ik blijven tekenen, los van mijn ander werk en ondanks het feit dat mijn galerijhouder Frank Demaegd van Zeno X zei: “Verstop die tekeningen!”(lacht). Volgens hem creëerden die alleen maar verwarring.” Naast tekenen op papier, schilder en graveer je ook nog op en in plexiglas, gebruik je veel kleur en tekst, maak je computersimulaties van vrouwen in uitbundige poses … Ik vermoed dat alles wat door elkaar loopt. Zo nam je in 2010 ook deel aan de expo Parallellepipeda – een expo over kunst en wetenschap in Museum M te Leuven.

“Wetenschappers hebben mijn tekenproces ontleed en zagen dat alle velden in mijn hersenen tegelijkertijd actief zijn wanneer ik teken” Van Kerckhoven: “In het kader van het driejarig project dat aan de tentoonstelling vooraf ging, hebben wetenschappers mijn tekenproces ontleed. Zo werd er vanuit een psychologische hoek gekeken van waar mijn tekeningen kwamen of waar ze naartoe gingen. Ik heb ook onder een scanner gelegen terwijl ik aan het tekenen was. Zo hebben ze gezien dat alle velden in mijn hersenen tegelijkertijd actief zijn wanneer ik teken, terwijl bij de meeste tekenaars maar bepaalde stukken van de hersenen oplichten. De tekeningen die onbewust komen, kan je zien als mandala’s. Er is geen

- 21-

hiërarchie van betekenissen. Tekst, beeld en vorm zitten allemaal op eenzelfde cognitief en perceptief niveau en door de tekening te finaliseren, komt de betekenis aan het licht. Wanneer ik achteraf naar mijn werk kijk, begrijp ik waar het vandaan komt. Ik ben een kunstenaar, en mijn domein is het samenbrengen van materialen, concepten, verleden en reflectie.” Kan je nog iets kwijt over je soloexpo Meesteres van de horizont in het Oostendse Muzee in mei 2012? Je toonde er vijf reeksen tekeningen, twee reeksen digitale prints en twee computerfilms.

Anne-Mie Van Kerckhoven, Zeno X Gallery Antwerpen

Het geheel werd gepresenteerd in een door jou ontworpen architectuur. Het was een expo met vele gelaagdheden. Van Kerckhoven: “Mijn idee was een expo te maken als een soap in vijf feuilletons. De werken van de reeksen evolueerden elk voor zich doorheen het verhaal. Enkele jaren tevoren volgde ik in Brussel een gespecialiseerde cursus om de knepen van het vak te leren. Ik wilde onder meer het verslavende aspect en de manipulatieve krachten van het format doorgronden. De werken - die mijn acteurs waren - hadden al naargelang van de teneur van de onderverdeling andere boodschappen, maar evolueerden niet wezenlijk. Dit betekent dat je dikwijls dezelfde beelden in een andere perfect ogende eindstaat tegenkwam. Ik wilde daarmee de dooddoener van het meesterwerk te lijf gaan.”

Wat mogen we verwachten op je tentoonstelling in de Antwerpse Zeno X Gallery? Van Kerckhoven: “3 Carrels (Degenerate Customized Solutions) is de titel. Ik werd een paar maanden geleden wakker met die Engelse tekst in mijn hoofd. Het laatste jaar heb ik gewerkt aan collages voor de reeks PLAYGIRLS, geïnspireerd op het impressionistische muziekstuk La Fontaine d'Aréthuse van Karol Szymanowski. Als basisbeelden nam ik bladspiegels van het tijdschrift Playgirl. In de werken komen teksten voor uit het boek Rhythmanalysis van Henri Lefebvre en stukken uit mijn eerste tekst op computer. De titels van de meeste werken in de tentoonstelling zijn geïnspireerd door hoofdstukken uit Le Miroir des Âmes Simples et Anéanties et qui seulement demeurent en Vouloir et Désir d'Amour  van de 14de-eeuwse mystica Marguerite Porete. Haar individualiteit en passie overlappen met de mijne. Behalve de collages toon ik ook oude en nieuwe

- 22-

werken. De ruimte van de galerie is onderverdeeld in 3 velden die refereren naar een coderingsmachine, een decoderingsprogramma, en de eerste parallelle dataverwerkingsunit. Voor deze machinerieën die onder andere de digitale revolutie stuurden, heb ik drie carrels gemaakt: mobiele kasten waarin de bezoeker afgezonderd tot persoonlijke studie kan komen.” | H.V.C. | Foto's Artur Eranosian

Anne-Mie Van Kerckhoven: 3 Carrels (Degenerate Customized Solutions) 03.09.2014-18.10.2014 www.zeno-x.com