Vrouw-Zijn en Man-Zijn: Confronterend of aanvullend? Colloquium over de relatie man-vrouw in huwelijk en gezin Wat verwacht een vrouw van hem en de man van haar? Door Gerrit Houtman, relatie en gezinstherapeut en verantwoordelijke van het centrum Bethesda in Genk.
Tekst: I Petrus 3, 1-8 Vraag: Kunnen we nog wat met deze tekst waarin niet alleen vanuit een patriarchaal gezinsmodel gesproken wordt, vanuit een tijd dat er een totale ongelijkheid was tussen man en vrouw met een muurvast rollenpatroon, een tijd die zo weinig raakvlakken vertoond onze cultuur, maar bovendien ook een tekst waarin op een heteronome manier over de man/vrouw relatie gesproken wordt in plaats van op een autonome zoals wij gewend zijn.
Inleiding Mannen en vrouwen verwachten veel van elkaar. Mijn werk bevestigt mij daar in elke consultatie van. Ze komen juist vanwege die verwachtingen. Maar eigenlijk is dat iets opmerkelijks: dat mensen iets van elkaar verwachten in deze tijd van individualisme, autonomie en zelfontplooiing, binnen een cultuur van het heft in eigen handen nemen, je eigen behoeften kennen en beschermen en je eigen carrière uittekenen. Ik denk aan een jong koppel dat onlangs bij me kwam. Na enkele jaren samenwonen willen ze gaan trouwen: zeer zelfstandig, hoog opgeleid en tegelijk toch hopeloos verliefd. Wat zoeken ze precies bij elkaar, wat zijn hun wederzijdse verwachtingen, maar ook wat verwachten ze precies van het huwelijk, welke meerwaarde moet dat hun relatie geven? (Zie de boeken van Paulo Coelho, de behoefte aan overgave, jezelf verliezen in en aan de ander, meegenomen worden door de liefde en thuiskomen bij de ander). Maar ik heb het gevoel dat dit laatste niet erg populair is. Ook in films mag je zeer passioneel zijn, maar tegelijk moet je de regie stevig in handen houden. Ik denk dat dit misschien nog wel een groter spanningsveld is dan de verwachtingen zelf: aan de ene kant jezelf ontplooien, je levensplan zelf uitstippelen en bepalen en tegelijk de behoefte aan overgave en jezelf er in verliezen. Dat we vandaag veel spreken over hechting en verbinding binnen de relatietherapie zegt ook iets over onze samenleving vandaag.
De verwachtingen van hem/haar De vraag is: wat verwacht de vrouw van haar man en wat verwacht de man van zijn vrouw? Kunnen we daar iets zinnigs over zeggen? Ik bedoel niet zozeer de verwachtingen op zich, maar waar de verschillen tussen man en vrouw liggen. We zullen op zijn minst ons
1
moeten afvragen over welke groep we het hebben. De autochtone of allochtone of van oorsprong allochtone gemeenschap? Ik denk hier b.v. ook aan het Italiaanse volksdeel. Hebben we het over de hoogopgeleide groepen of laaggeschoolden? Stad of provincie? Koppels die uit gebroken gezinnen komen of uit stabiele relaties? Ik merk ook dat de verwachtingen van jong getrouwde koppels heel anders liggen dan bij koppels die al enkele decennia gehuwd zijn of koppels die op latere leeftijd (vaak na eerdere relaties/huwelijken) in het huwelijksbootje stappen. Maar goed laten we ergens een doorsnee koppel nemen: een hetero koppel van in de dertig, beiden met een goed betaalde baan, twee kinderen en onlangs een eigen huis. Wat verwachten deze mensen van elkaar en is dat bij de man anders dan bij de vrouw? Eigen ervaring Vanuit mijn eigen opleiding (relatie en gezinstherapie) en ook uit ervaring komen we er niet precies uit. We merken bijvoorbeeld dat de typische rijtjes niet werken, want een vrouw wil geborgenheid bij de man. Maar de meeste mannen willen dat ook bij de vrouw. De vrouw wil dat de man beslissingen neemt en verantwoording neemt, maar ook veel mannen willen dat hun vrouw dat doet. Vrouwen willen tederheid, maar mannen evengoed. De vraag is alleen is de mannelijke manier van zorgen hetzelfde als die van de vrouw? Is de ervaring van tederheid bij de man hetzelfde als die van de vrouw? Ik denk dat we allemaal aanvoelen dat er verschil is, maar kunnen we dat ook benoemen of meten? Ik merk dat bij de seksuele beleving de verschillen het sterkst naar voren komen en enigszins benoemd kunnen worden. Enkele jaren geleden las ik over het onderzoek van Jürg Willie, die bij toeval ontdekte dat mannen en vrouwen elkaar heel andere verwijten maakten (Psychologie van de liefde, blz. 66). Vrouwen verwijten mannen - de onafhankelijkheid van de man - geen erkenning - emotioneel ontoegankelijk Mannen verwijten vrouwen - huiselijkheid - de pedagogische omgangstijl - teveel emotionele openheid Omgekeerd mogen we uit dit onderzoek opmaken dat hier dus verwachtingen zijn die niet worden waargemaakt en dat deze verwachtingen typisch mannelijk/vrouwelijk zijn. Nature of nurtere Maar in hoeverre zijn deze verwachtingen biologisch bepaald of deel van onze opvoeding en gekleurd door onze maatschappij? Sociale perspectieven erg verwarrend We leven niet in een leegte, de sociale perspectieven vandaag leggen extra druk op elke relatie. Waar ze ook vandaan komen, ze zijn inmiddels deel van onze cultuur en klinken
2
door in de reclame, films, internetsites etc. en we zullen er rekening mee moeten houden: een verwarrende veelheid van stemmen, signalen en verlangens. Zie een avondje tv: de man moet succes hebben, een goede klusjesman zijn, verbaal scherp reageren, van avontuur houden, zorg hebben, voor zijn kinderen zorgen, tegelijk ook autonoom en een stoere bink zijn, niet te soft, in trek bij de vrouwen en toch trouw enz. Voor vrouwen is het nog ingewikkelder. En besef geen enkel koppel kan zich aan deze perspectieven onttrekken. Centrale behoeften: comfort en challenge Belangrijker voor mij als relatietherapeut vind ik echter de verwachtingen die beiden van elkaar hebben en overeenstemming tonen en die ik wil opdelen in comfort en challenge. Wat is comfort? We willen allemaal geborgenheid, troost, steun en persoonlijke aandacht van onze partner. OK de manier waarop zal tussen man en vrouw wat verschillend zijn, maar er is voldoende herkenning over en weer. Hoe belangrijk deze behoefte ook is (en ik wil zeker niet zeggen dat deze vandaag voldoende vervuld wordt) de volgende behoefte is vandaag nog belangrijker. Wat is challenge? De behoefte aan comfort heeft altijd bestaan, maar op het gebied van challenge is er iets veranderd. Niet alleen dat zelfontplooiing vandaag hoog in het vaandel staat, we onze eigen uniciteit en betekenis willen laten doorklinken maar ook dat we daarin de steun van onze partner nodig hebben. Onze partner moet ons daarin afwisselend bewonderen en coachen. We willen dat onze potenties volledig uit de kast getrokken worden en dat onze partner dat opmerkt ons daarbij helpt en bevestigt. We willen ons daardoor van waarde, uniek, goed en van hoge kwaliteit voelen. Natuurlijk zal onze partner niet voor al onze potenties oog hebben of al onze kwaliteiten even belangrijk vinden, maar ze moet toch op een aantal daarvan reageren. Nu zegt Willi dat als de valentie, dat is de openheid van de ander voor de potenties van de een, groot genoeg is zodat ze contact maken, zit het goed en kan de liefde groeien. Laat ik een voorbeeld nemen. ‘Mijn partner vind mij misschien niet de beste minnaar maar ik geef haar wel veel respect en complimenten. Ik ben misschien niet altijd correct in mijn afspraken maar ik investeer heel veel in mijn kinderen. Ik heb niet zo veel oog voor haar familie maar ik ben wel goed in het onderhouden van onze gezamenlijke vriendschappen’. Dit niet volmaakte geluk geeft een koppel energie en doet ieder op zich groeien maar ook samen als koppel. Dit soort relaties vormen de hoeksteen van de samenleving en laten zien dat investeren en samen problemen oplossen de moeite waard zijn (zie S. Covey en de relatierekening). Schema Drie terreinen (cirkels):
3
- We willen iets betekenen naar onze partner, gevoel dat we een goede man/vrouw zijn, van betekenis zijn ofwel dat de ander ons nodig heeft. - We willen iets betekenen naar wat we samen creëren, zoals huis, vriendenkring, gemeenschappelijke inzet voor derden of vakanties, verworven ideeën en visies. - We willen iets betekenen naar de buitenwereld, naar wat ik doe op mijn werk of mijn inzet in de kerk of politiek. Naar mate dit lukt zie ik dat het vrouwelijke en mannelijke geen rivaliteit binnen een relatie geeft. We willen graag uitgedaagd worden in ons mannelijke en de vrouw in het vrouwelijke. De strijd begint waar te weinig potentie en valentie elkaar ontmoeten.
En het geloof? In de bijbel wordt het huwelijk niet gezien als iets dat twee mensen samen creëren vanuit hun behoeften en mogelijkheden, maar veeleer als een roeping, een missie, een bediening of een taak. Hier gaat het allereerst om heteronomie i.p.v. autonomie. Het appel komt van buiten af in plaats vanuit de partners zelf. Het huwelijk is hier niet alleen bescherming (voor de zwakste partij) maar vooral ook een ambt, een taak tot vruchtbaarheid. Moeten we toch niet terug naar dat appel? Kan dit ons niet bevrijden van de angst door de ander verslonden en vernietigd te worden? Is dit niet de beste garantie om in zelfwaarde en gerustheid je te binden aan een partner die slechts ten dele je verlangens kan begrijpen, laat staan deze kan vervullen? Is gezonde spiritualiteit niet het gezonde tegenwicht naar overtrokken verwachtingen rond seksualiteit (Anselm Grün)? In het gelezen gedeelte van I Petr. 3 staan enkele interessante dingen: de verborgen schoonheid van de vrouw en de keuze daarvoor, vrouwen die er voor kiezen om zich geen angst laten aanjagen en mannen die niet meer kunnen bidden omdat ze macht misbruiken. Daarom is voor mij deze tekst nog zo buiten de tijd niet. Moeten we niet terug naar het scheppingsgeloof, het geloof dat we een missie hebben te vervullen, een roeping? O.k. samen met onze partner maar onze partner kan toch nooit onze missie zelf zijn?
Praktijkvoorbeelden het nieuw samengestelde gezin Jan en Sofie hebben ieder een kind uit een vorige relatie. Zij een dochter en hij een zoon. In de relatie spelen veel verwachtingen samen. Beiden verwachten bevestiging in hun partnerrelatie, maar ook als ouders. Bij het eerste heeft Jan het gevoel dat hij er exclusief voor haar moet zijn en breken met zijn familie. Hij is echt de nieuwe man, de zorgzame tedere man, maar vooral bij dat laatste begint het wringen. Jan wil ook een goede vader zijn, maar moet vaak bemiddelen en tussen zoon en vrouw. Zij heeft een goede band met haar dochter, maar staat niet toe dat Jan een (vader)rol naar haar inneemt. Bij nieuw samengestelde gezinnen kijken ook veel meer mensen over de schouders van de partners mee. Grootouders bijvoorbeeld die zeggen onze kleinkinderen mogen niet lijden onder de problemen tussen de partners en ex-partners. Er zijn dus meer verwachtingen dan alleen die van het paar. Wat is de oplossing? Dat ze in ieder geval eerst weer bij zichzelf
4
komen, hun eigen paaridentiteit vinden en op een realistische wijze aan hun paar-zijn gaan werken. Verwachtingen bij het ouder worden Twee mensen van rond de zeventig. De man heeft een hoge carrière achter de rug, maar wil nu op pensioen op zijn ‘eiland’ rustig oud worden. Zij voelt het op veel fronten nog kriebelen, wil nog allerlei dingen ervaren en ontdekken. Voor haar zijn haar vele vriendschappen, sociale contacten naar buiten belangrijk. Netwerken waar ze hem ook in wil betrekken. Zijn houding voelt ze als afkeuring. En ook hij voelt zich door haar afgewezen. Op zorgniveau gaat het goed met dit koppel maar op uitdaging gaat het mis. Wat is de oplossing? Hoe kunnen ze zich op hun oude dag weer met elkaar verbinden? Allereerst door vrede met zichzelf te vinden. Door hem te laten zien dat hij wel degelijk de potentie in huis heeft om haar te bevestigen en gelukkig te maken. Door haar te laten zien dat ze ook haar eigen identiteit mag hebben los van het paar-zijn.
5
