VROEGE VOGELS HANDLEIDING Kleuters en eerste graad basisonderwijs
Beste juf, beste meester, Deze handleiding hoort bij de campagne ‘VROEGE VOGELS’. De Vroege Vogels vliegen vanaf september rond in alle Nederlandstalige consultatiebureaus, kinderdagverblijven, kleuter- en lagere scholen én bij de kinderen thuis. Ze vormen een bont gezelschap. Eén ding hebben ze gemeen: ze willen elke dag op tijd naar school. De campagne ‘VROEGE VOGELS’ wil: Ouders sensibiliseren rond het belang van kleuter- en lager onderwijs Boodschap is: laat uw kind vanaf 2,5 jaar naar school gaan. In het kleuteronderwijs ontwikkelen kinderen taal, sociale vaardigheden en grove en fijne motoriek. Ze doen nieuwe ervaringen op en worden zelfstandiger. Stilletjes aan bereiden ze zich voor op het lager onderwijs. Ouders aanmoedigen om hun kind elke dag naar school te sturen Zo kan hun kind alle activiteiten meemaken. Door regelmatig aanwezig te zijn loopt het kind geen achterstand op en vindt het gemakkelijker zijn plaats in de groep. Ouders helpen om elke dag op tijd te komen Dat zorgt voor een goede start van de dag en het geeft structuur aan de kinderen. De campagne biedt materialen en ideeën om met het thema aan de slag te gaan. Je kunt deze materialen in je eigen werking inpassen. Sommige passages van het campagnemateriaal zijn vertaald (Frans, Engels, Duits, Italiaans, Spaans, Turks en Arabisch). Zo vinden anderstalige ouders met kinderen in het Nederlandstalig onderwijs ook snel hun weg in het materiaal. Het is belangrijk om een aanpak op maat van jouw school en de ouders op te zetten. Het registreren van aan- en afwezigheden en het op tijd komen kan daarbij helpen. Blz. 2 Blz. 3 - 4 Blz. 5 - 8
Met ouders in gesprek Voorstelling campagnemateriaal Aan de slag met het materiaal
WAAROM KOMEN OUDERS TE LAAT? HOE GA JE DAAROVER IN GESPREK? Werken aan een aanpak op maat.
1. Niet elke ouder brengt zijn kind elke dag op tijd naar school. Daar zijn verschillende mogelijke redenen voor: • De ouder heeft een gebrek aan informatie: ‘De kleuterklas, daar spelen ze toch alleen maar?’ • De ouder is in de war: ‘Het kleuteronderwijs is niet verplicht, maar de school verwacht wel dat elk kind elke dag komt.’ • De ouder ziet andere prioriteiten: ‘Thuis krijgt mijn kind de volle aandacht. Op school moet het die delen met alle andere kindjes.’ • De ouder heeft praktische problemen: ‘Ik werk op onregelmatige uren. Ik geraak niet altijd op tijd op school.’ • De ouder is onzeker: ‘Mijn kind wordt gepest. Ik durfde niets te zeggen op school. Ik hou mijn kind liever thuis.’ Dit zijn maar enkele, vaak voorkomende hypothesen. Daarnaast zijn er nog veel andere mogelijk. 2. Ga in gesprek en ga na of je vermoeden klopt. Als je de oorzaak kent en rekening houdt met wat de ouders belangrijk vinden, kan je hen aanzetten tot gedragsverandering. • Ouders willen zich welkom voelen op school. Wees aanspreekbaar. Een juf of meester op de speelplaats of een open deur voor of na schooltijd bieden kansen op een rustig gesprek. • Stap zelf naar (minder assertieve) ouders. Vraag hoe het gaat. Zodra het ijs gebroken is, zal de ouder gemakkelijker vertellen waarom hij of zij het kind niet elke schooldag (op tijd) naar school brengt. • Luister reflectief naar verhalen van ouders. Zet je eigen opvattingen even opzij en toon begrip voor de mening en de drijfveren van de ander. Je kunt de woorden van de ouder herhalen en om meer uitleg vragen. Probeer te achterhalen wat maakt dat het voor een ouder moeilijk is om elke dag op tijd naar school te komen. Het kan helpen om in het gesprek te praten over het kind in plaats van over het gedrag van de ouder. Vertrek ook van de dagen dat het wel gelukt is en bekijk vandaaruit de valkuilen die ertoe leiden dat het de andere dagen niet lukt. • Probeer oordelen te vermijden. Geef positieve commentaar, bekrachtig de uitspraken van de ouder. Vat het verhaal van de ouder kort samen. Bijvoorbeeld: ‘Je vindt het belangrijk om een goede ouder te zijn.’ – ‘Je wilt afspraken maken met de buren op de dagen dat je laat thuiskomt. Goed idee!’ • Hoe gaat het eraan toe in de kleuterklas? Leg de ouders uit wat hun kind leert op school. Zo overtuig je hen van de kracht van het onderwijs. Toon tijdens een oudercontact of een openklasmoment wat het kind al geleerd heeft. Geef werkjes mee naar huis tijdens het jaar, zorg voor positieve berichten in het heen-en-weerschriftje en op toonmomenten. Op www.onderwijsinbrussel.be/vroegevogels vind je ook filmpjes die je samen met ouders kunt bekijken. • Schakel andere ouders in. Breng een onzekere ouder in contact met ouders met wie er een mogelijke link is (dezelfde taal, kind in dezelfde klas, vriendjes ...), of met iemand van de ouderraad of de moedergroep. De ervaringen en de steun van andere ouders helpen om drempels te overwinnen. • Merk je dat ouders inspanningen leveren om hun kind elke dag naar school te brengen? Bedank hen uitdrukkelijk voor hun inzet. Meer lezen? De handleiding van de Vlaamse campagne ‘Kijk wat ik al kan’ gaat dieper in op de vier drempels die ertoe leiden dat ouders hun kind niet elke dag op tijd naar school brengen. In die handleiding staat ook hoe je het gesprek het best aanpakt voor elk van die drempels. Je vindt deze handleiding via www.onderwijsinbrussel.be/vroegevogels. De meeste ouders zorgen er wel voor dat hun kind iedere dag op tijd op school is. Bekrachtig hun gedrag. Benader de andere ouders met een persoonlijke aanpak.
02
HET CAMPAGNEMATERIAAL
v.u.: Eric Verrept, leidend ambtenaar, Emile Jacqmainlaan 135, 1000 Brussel © 2015 – België
De Vroege Vogels geven je troeven in handen om het thema bespreekbaar te maken en een schooljaar lang levendig te houden. De middelen zijn speels en laagdrempelig. Hieronder vind je het overzicht van het campagnemateriaal.
AFFICHE MET WITRUIMTE
Wat? Elke school krijgt een aantal affiches met witruimte om op verschillende plaatsen in de hele school op te hangen. Voor wie? Voor de hele school
De Vroege Vogels-stempels Wat? Een set van twee stempels met afbeeldingen van de Vroege Vogels Voor wie? Voor de hele school Voor elke kleuterschool en elke lagere school is er 1 stempeldoosje met 2 stempels voorzien
VROEGE VOGELS VLIEGEN ELKE DAG OP TIJD NAAR SCHOOL
bedankt om op tijd te komen
Stickers en stickerposter
VROEGE VOGELS
Wat? Voor elk kind is er een poster met vier stickervelden. In de loop van het jaar krijgen de ouders de vier stickers, met op de achterkant een ‘gespreksstarter’. Voor wie? Voor alle kinderen
VLIEGEN VROLIJK NAAR SCHOOL IK KOM ELKE DAG, IK HOOR ERBIJ
elke dag met een lach
ik zie mijn vrienden op school
03
KA PIT EIN WI NO KIO
HET VROEGE VOGEL LIED ZIN GT
Het Vroege Vogelscampagnelied van Kapitein Winokio
Wat? Kapitein Winokio schreef een dansbaar lied voor de hele basisschool. Voor wie? Voor alle kinderen Er is 1 cd voorzien per klas vanaf de onthaalklas tot en met leerjaar 2.
Koelkastmagneten voor ouders
Wat? Een setje magneten voor elke ouder Ouders kunnen die magneten op de koelkast of op een andere plek thuis hangen. Ze herinneren de ouders aan het belang van elke dag op tijd komen. Bij elk magneetpakket hoort een duidingskaart met vertalingen. Voor wie? Voor de ouders van alle kinderen
VROEGE VOGELS VLIEGEN ELKE DAG OP TIJD NAAR SCHOOL
Heen-en-weerboekje kleuters en eerste graad lager onderwijs
Wat? Elk kind/elke ouder krijgt een heenen-weerboekje met opdrachten, spelletjes en tips over het thema. Voor wie? Alleen voor kinderen van de tweede en de derde kleuterklas en van de eerste graad lager onderwijs en hun ouders
04
AAN DE SLAG MET HET CAMPAGNEMATERIAAL Met het schoolteam Ouders en kinderen betrek je het best het hele schooljaar. De campagne is zo opgezet dat je vrij bent om ze qua inhoud en timing uit te werken op maat van de school. Dat wil zeggen dat je autonoom of met de school beslist wanneer je de Vroege Vogels weer wakker schudt. Dat kan bijvoorbeeld als er meerdere kinderen geregeld afwezig blijven of te laat komen, maar het kan net zo goed na elke schoolvakantie met het campagnelied. 1.
Introduceer de campagne op een personeelsvergadering. Welke acties doet de school al rond dit thema? Hoe kan het materiaal daar een aanvulling op zijn?
2. Bespreek met de collega’s waar je de posters zult ophangen en welke boodschap er in de witruimte komt. Die boodschap is in de eerste plaats bedoeld voor de ouders. Elke leerkracht kan ook een poster ophangen in de klas. De leerkracht kan zelf of samen met de kinderen een boodschap verzinnen om in de witruimte te schrijven. 3.
Bepaal met het schoolteam hoe je de stempels kunt gebruiken. De stempels helpen je om de aandacht te houden bij ‘elke dag op tijd naar school’, en dat tot de laatste klasdag in juni. Als de kinderen een uitstap doen, kan je bijvoorbeeld een brief meegeven met daarop de stempel van een Vroege Vogel.
TIP: Werk met een klassikale wolk die je kunt volstempelen. Tel samen het aantal aanwezige kinderen en zet evenveel afdrukken in de wolk. Zo werk je met de klas of school samen aan op tijd komen en spaar je de leerling die er, om welke reden dan ook, niet in slaagt.
4. Bespreek wanneer je de koelkastmagneten zult uitdelen aan de ouders. Hoe zal je de campagne introduceren bij de ouders?
TIP: Je kunt de koelkastmagneten uitdelen op een oudercontact. Ze zijn een ideale gespreksstarter. Uiteraard kan je ze ook op een ander moment uitdelen.
5. Hou met het team dit thema het hele schooljaar levendig. Probeer telkens de ouders erbij te betrekken.
05
AAN DE SLAG MET HET CAMPAGNEMATERIAAL Met de kinderen 1.
Introduceer de Vroege Vogels tijdens het onthaalmoment (kleuters). Verstop prenten van de vogels. Vogel Wesley ligt mee in het bed van de klaspop. Een andere wakkere vogel zit op de bank in de onthaalhoek of speelt met de blokken. Lok interactie uit: teken vogelpootjes op de grond. Volg het spoor tot in de klas, ontdek de vogels. Lok reacties uit: ‘Wat doen die vogels hier?’ Ga tijdens het onthaal in gesprek.
2. Laat de kinderen kennismaken met het heen-en-weerboekje (vanaf de tweede kleuterklas). Zeg duidelijk dat dit zowel een boekje is voor in de klas als voor thuis. Sommige opdrachten kunnen kinderen zelfstandig in de klas maken, andere na een korte instructie. Het is fijn als ze samen met hun ouders sommige spelletjes doen. De boodschappen voor de ouders zijn vertaald om de betrokkenheid van de ouders te verhogen. 3. Beperk de introductie van de Vroege Vogels niet alleen tot het heen-en-weerboekje. Gebruik ook andere verhalen tijdens het onthaalmoment. Geef ouders een vertelboek mee om samen met het kind te ontdekken hoe het er op school aan toe gaat. Wannes gaat naar school - Kathleen Amant / Karel gaat naar school – Liesbeth Slegers/ Pieterpeuterklas – Betty Sluyzer/ Nijntje op school/ Boekje ‘Naar een Nederlandstalige basisschool’ 4. Laat de kinderen kennismaken met de poster en de stempels. Toon de poster. Hang hem samen op. Wijs op de witruimte en de boodschap, of bespreek met de kinderen wat je hier zou kunnen schrijven. Toon de stempels en vertel waarvoor je ze zult gebruiken. 5. Laat de kinderen kennismaken met het liedje en het dansje. Laat aansluitend op het onthaalmoment of in een volgend onthaalmoment het lied horen. Oefen de ochtendgymnastiek in het heen-en-weerboekje op blz. 13. Extra oefeningen voor de onthaalklas en de eerste kleuterklas: Doe het eitje Ga op je rug liggen en rol jezelf tot een bolletje. Doe de babyvogel Strek je armen zijwaarts en fladder met je vleugeltjes. Doe de natte kip Schud je veren droog. Schud je hele lijf. Doe de pinguïn Zet je hielen tegen elkaar, kleef je armen tegen je zij. Wiebel rond in de leefruimte. Doe de duif Beweeg je hoofd van voor naar achter.
06
AAN DE SLAG MET HET CAMPAGNEMATERIAAL Met de ouders Organiseer een openklasmoment of een schoolpoortactie. Of organiseer een startmoment met de hele school. Speel, zing en dans het campagnelied met collega’s, kinderen van één klas of de hele school. Duid de campagne: leg uit waarom het belangrijk is dat je elke schooldag op tijd naar school komt.
TIP: Hoe maak je van je openklasmoment een Vroege Vogels-moment? Ouders zijn vanaf 8 uur welkom in de refter of gymzaal. Ze krijgen een kopje koffie en een koekje. Daarna gaan ze samen met de kinderen mee de klas in voor het kringgesprek. Zo ervaren ze hoe belangrijk het onthaal is. Plan ook een toonmoment na afloop van elk thema of organiseer een spelnamiddag met ouders. Toon wat de kinderen kunnen en doen.
1.
Gebruik van de vouwposter en de magneten Overhandig poster en magneten aan de ouders. Dat kan aansluitend op het openklasmoment of de schoolpoortactie, tijdens een praatcafé met ouders of bij het eerste oudercontact. Gebruik deze materialen als gespreksstarter. Aan de hand van de poster kan je vertellen dat deze campagne een heel jaar loopt. Geef samen met de poster een eerste sticker mee. Vertel waar de eerste sticker moet komen en dat hun kind in de loop van het jaar nog drie stickers krijgt om de poster te vervolledigen. Jij bepaalt wanneer. Vraag om de poster op te hangen in de slaapkamer van het kind, in de woonkamer of in de keuken.
TIP: Hoe introduceer je de Vroege Vogels-poster? Vertel ouders (eventueel met oudste kleuters of leerlingen van 1 en 2) over de Vroege Vogels. Hoe heten ze? Wat zeggen ze? Hoe voelen ze zich? Wie lijkt op welke vogel?
2. Gebruik van het heen-en-weerboekje Vertel dat elk kind dit boekje geregeld zal meekrijgen naar huis. Overloop de inhoud. Leg uit dat er, naast individuele opdrachten voor het kind, ook spelletjes en opdrachten in staan om samen te doen. Vertel ook dat sommige tips vertaald zijn, zodat alle ouders dit kunnen lezen in de taal die ze het best begrijpen.
07
TIEN TIPS BIJ HET CAMPAGNELIED Met de kinderen
1. Zing of speel het campagnelied ‘Opstaan Opstaan’ elke ochtend tijdens het onthaalmoment. Dit meeslepende nummer is ideaal om tijdens kleine en grote groepsmomenten kinderen én ouders letterlijk in beweging te krijgen. Om dat te bereiken, oefen je het lied het best goed vooraf in de klas. Muzikale leerkrachten kunnen het lied ook begeleiden met een instrument. 2. Op blz. 13 in het heen-en-weerboekje vind je bewegingsoefeningen voor kleuters en kinderen van de eerste graad basisonderwijs. Doe de oefeningen bij het onthaal, in de turnles, tijdens een dansuurtje, in naschoolse activiteiten. 3. Maak prenten bij elk element uit het lied. Hang ze op een tijdlijn of aan een draad in de klas. Kopieer de kleurplaat, laat ze inkleuren of schilderen. Lamineer de zelfgemaakte Vroege Vogels, maak ze zichtbaar op de speelplaats voor iedereen. 4. Maak er een dans bij. 5. Schrijf voor of met jouw klas nog een extra strofe. 6. Zing of speel het campagnelied ‘Opstaan Opstaan’ elke ochtend bij het begin van de dag, zodra de kinderen het voldoende onder de knie hebben. Dat schept de kans om ouders op de speelplaats toe te laten en ruimte te creëren voor een informele babbel tot de bel gaat. Ouders kunnen op school blijven tot na het lied. 7. Betrek muzikale ouders erbij. Het lied leent zich uitstekend voor een parade of een muzikale karavaan. 8. Kinderen kunnen de danspasjes aan ouders aanleren. Eindig met een karavaan en vraag de ouders om mee te dansen in de karavaan. 9. Film het dansje, deel het met ouders via de schoolsite en op sociale media. Voeg #vroegevogels #kapiteinwinokio toe. Dan verschijnt het filmpje ook op zijn pagina. Vraag daarvoor wel de toestemming van de ouders. 10. Maak van het lied het hoogtepunt van het schoolfeest. Dans, zing en speel het nummer met de hele school en alle ouders.
KAPITEIN WINOKIO ZINGT
HET VROEGE VOGEL LIED
08
v.u.: Eric Verrept, leidend ambtenaar, Emile Jacqmainlaan 135, 1000 Brussel © 2015 – België
