Vreedzame co-existentie: 1953-1961 College V – 29 oktober 2015
1
Nieuwe politiek onder Eisenhower • •
1953 Eisenhower volgt Truman op Politiek kende twee sporen – Intentie om het communisme actiever en effectiever te bestrijden • SU verzwakken en laten terugtrekken uit Europa • Of: onderhandelen met een machtige Sovjet-Unie over ontwapening & containment • Beide tegelijk bewandeld
– Inkrimpen militaire uitgaven van de Verenigde Staten • Stevig overheidstekort, geen verstandig fiscaal beleid volgens republikein Eisenhower • Bovendien: tot 1966 hoefden de VS niet te vrezen voor het eigen territorium – VS hadden nucleaire superioriteit
• Inkrimping landmacht van 1.5 miljoen manschappen naar 856,000 – Versterking luchtmacht met langeafstandsbommenwerpers (B52) – Militaire uitgaven dalen van 12.8% van het BNP in 1954 naar 9.1% in 1961
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
2
Nucleaire afschrikking – Nucleaire afschrikking hoeksteen van het beleid • 1960: VS beschikken over 18,000 kernwapens • Van de Sovjets werd niet verwacht dat ze hun conventionele overwicht in Europa zouden gaan inzetten – Verregaande herbewapening van Duitsland • Zelfs met nucleaire wapens(!) – Ging GB en Frankrijk te ver…
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
3
Roll-backpolitiek • Propagandawapen veelvuldig ingezet – Radio Free Europe, The Voice of America, Radio Liberty • VS neergezet als aankomende bevrijders – Zelfs belangrijkste taak van de Verenigde Staten
• In het kader van de Roll-Back – John Foster Dulles (min. Buitenlandse zaken) • Communisme moest uit Oost-Europa en China worden verdrongen – Steunen oppositiebewegingen – Mocht niet leiden tot oorlog – December 1953 Roll-Back van de Roll-Vak » Containment, lange adem nodig
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
4
Dominotheorie •
Eisenhower vreesde Sovjet-uitbreiding door middel van communistische partijen – Propaganda – Subversief werken
•
Sleutelgebied: 3e wereld – VS en het Westen afhankelijk van grondstoffen uit de 3e wereld – Uitbreiding van het communisme naar de 3e wereld moest voorkomen worden •
•
Als een 3e wereldland zou vallen, zou de rest als dominostenen volgen
Kwam tot stand in de geest van McCarthyisme – Eisenhowers beleid, uitgevoerd door Dulles
•
Eisenhower realiseerde zich de kwetsbaarheid van zijn eigen politiek – Afscheidsrede: waarschuwing tegen het militairindustriële-congressionele complex
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
5
Veranderingen in de Sovjet-Unie • Maart 1953 dood Stalin • Triumviraat besloot samen te regeren – Georgi Malenkov (sec.-gen.) – Vjatsjeslav Molotov (buitenlandse z.) – Lavrenti Beria (binnenlandse z.; veiligheidsdiensten)
• Doel: verminderen internationale spanningen • Doel: verminderen interne terreur in SU – Eigen handen wassen in onschuld? 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
6
Vreedzame co-existentie • Verklaring Malenkov in augustus 1953 – SU ziet geen reden voor oorlog
• Achtergrond: SU bracht in augustus 1953 eerste waterstofbom tot ontploffing – Kernoorlog zou nu ondenkbaar zijn (MAD; Mutualy Assured Destruction) • Eerder fictie dan feit – SU beschikte niet over een transportmiddel
• Einde aan excessen Stalinisme – Satellietlanden moesten beperkt democratiseren en liberaliseren • Alleen zo binnen Sovjet-invloedssfeer te houden – Communisten moesten stap terug zetten » Hongarije: juni 1953 hervormingsgezinde Imre Nagy premier
– Aanleiding: Stakingen in Bulgarije en Roemenië, oproer in Tsjechische Plzeň
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
7
Hervormingen in de DDR • Triumviraat had weinig vertrouwen in de DDR – Gesteun door presidium van de Opperste Sovjet • Waaronder Nikita Chroesjtsjov
– DDR zou nooit slagen • Neutraal Duitsland nog steeds het streven – Onder controle WO II bondgenoten
• Bondgenoten gunstig stemmen – Einde collectivisatiepolitiek – Afzetting partijleider Walter Ulbricht – Democratisering DDR en meer ruimte voor de Vrije Markt
• Nieuwe politiek bekend gemaakt in partij krant Neues Deutschland op 11 juni 1953 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
8
Reacties op nieuwe koers • •
Reactie werd niet zo sterk verwacht 16 juni onrust onder Berlijner arbeiders (bouwvakkers) – 1 juni Verhoogde productiequota werden niet teruggedraaid – Amerikaanse radiostations speelden in op deze onrusten
•
Volgende dag groeiden de protesten alleen maar – Massale stakingen en protesten in Berlijn •
•
Ook in andere steden in de DDR
Sovjetleiders namen heft in eigen handen – Inzet Rode leger om situatie te ontzenuwen – DDR zou in Sovjet-invloedssfeer blijven – Ulbricht mocht zijn positie behouden •
29 oktober 2015
Sovjet-Unie was bang dat protesten zich als een olievlek zouden uitspreiden naar de SU zelf
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
9
Gevolgen Berlijn-crisis •
Lavrenti Beria moest het veld ruimen – Chroesjtsjov en Malenkov spanden tegen hem samen •
Mogelijk spanden Beria en Chroesjtsjov tegelijkertijd samen tegen Malenkov
– Arrestatie op 26 juni 1953 • •
•
December ter dood veroordeeld Verantwoordelijk gehouden voor crisis in Berlijn; Beria zou met de Amerikanen hebben samengespannen
Winnaar: Ulbricht – DDR werd na ongeveer 50% betaald te hebben vrijgesteld van herstelbetalingen – Hervormingen teruggedraaid • •
Verhoogde productienormen voor bouwvakkers wel afgeschaft Zoethoudertje: –
Verhoging van de productie van consumptiegoederen » Verhoging consumptieniveau
– 1954 DDR erkend als volwaardige soevereine staat
•
Ook in andere staten worden hervormingen teruggedraaid – In Hongarije werd Imre Nagy gedwongen tot aftreden (april 1955)
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
10
Chroesjtsjov aan de macht • •
Chroesjtsjov begon aan machtsgreep Bevreesd voor kernoorlog – Bewust van het overwicht van de Amerikanen – Sovjet-leger inkrimpen – Nadruk op zware industrie (achterstand inlopen)
•
Malenkov verwachtte niet dat Chroesjtsjov zich tegen hem zou keren – Gelijke denkbeelden op internationaal gebied – Economische verschillen •
•
Malenkov juist voor landbouwhervormingen en productie van consumptiegoederen
Chroesjtsjov zweerde samen met Molotov en Lazar Kaganovitsj (ook oudgediende) – Dwongen Malenkov af te treden als premier •
Vervangen door Nikolaj Boelganin –
29 oktober 2015
Loyaal aan Chroesjtsjov
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
11
Warschaupact • SU en satellietstaten hadden reeds geïntegreerd defensiesysteem • West-Duitse herbewapening betekende noodzaak voor een volwaardig defensiepact – Analoog aan de NAVO
• Warschaupact was vooral een politiek signaal – West-Duitse leger nog geen realiteit – Warschaupact kende in de eerste jaren geen solide structuur • Pas vanaf 1960 een echte militaire betekenis
• Belangrijk: – Zowel binnen NAVO als het Warschaupact was een elite van officieren, diplomaten en vertegenwoordigers van de militaire industrie (en in de SU partijfunctionarissen) voor hun machtsposities afhankelijk van de dreiging • Elites in Oost als West waren dus afhankelijk van elkaar
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
12
Intercommunistische detente • Chroesjtsjov haalde banden met Tito en Mao weer aan – Het verleden werd weggeschoven (onder een dunne laag zand)
• 1956 Kominform opgeheven – Had vooral als anti-Titoïstisch instrument gefunctioneerd
• Aangehaalde banden met Mao leidden er toe dat de SU China zou ondersteunen – Opbouw zware industrie – Modern leger – Nucleair onderzoek 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
13
Conventie van Berlijn •
Ontspanningspogingen betekende ook gesprekken – Eisenhower en Dulles waren niet genegen aan ontspanning te werken •
•
Hadden wel voorzichtig geopereerd tijdens crisis in de DDR
1951 Churchill opnieuw premier in GB – Stelde in 1953 conferentie over wereldvrede voor •
Churchill bevreesd voor vernietigingskracht van de waterstofbom
•
VS en BRD gingen daar niet op in
–
– –
•
Bereid een neutraal Duitsland te ruilen voor vreedzame co-existentie
Dulles vreesde kritiek van McCarthy Adenauer vreesde Duitse hereniging
Januari-Februari 1954 conferentie in Berlijn – Mislukte •
SU hield vast aan een neutraal Duitsland –
•
Churchill nu ook tegenstander geworden van neutraal Duitsland
Verdere onenigheid –
Britten bereid het communistische China te erkennen, de Verenigde Staten niet
– Overeenstemming: aparte conferentie over de situatie in Korea en Indochina •
29 oktober 2015
Frans/Amerikaanse strijd tegen de (Communistische) Viethminbeweging
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
14
Conventie van Genève • April – Juli 1954 • Fransen en Vietminh staakten de strijd – Laos en Cambodja werden onafhankelijke neutrale staten – Vietnam werd op de 17e breedtegraad opgedeeld • Communistisch noorden • Niet-communistisch zuiden
• VS en Zuid-Vietnam weigeren deze overeenkomst te ondertekenen • Sovjets tonen goede wil – Overeenstemming over de bezetting van Oostenrijk • Opgeheven voor een neutraal Oostenrijk
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
15
Conventie van Genève • VS vreesden dat er met de SU geen afspraken over Europa konden worden gemaakt • Britten en Fransen geloofden wel in de conferentie • Conferentie mislukte – Amerikanen en Sovjets praatten langs elkaar heen • VS wilde finlandisering van de Sovjet-invloedssfeer • Chroesjtsjov wilde een nieuwe Europese Veiligheidsstructuur (vervanging van Warschaupact en NAVO) – Inclusief troepenreducties en een einde aan kernproeven » VS niet bereid overwicht op te geven • Consequentie: herbewapening van de DDR door SU
– Niet alles was kommer en kwel • Regeringsleiders konden in ieder geval in een ontspannen sfeer gezichtspunten wisselen
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
16
Destalinisatie • Schokgolf door de communistische wereld – Toespraak van Chroesjtsjov op het 20ste partijcongres in 1956 • Afstand van Stalin – Afstand van persoonlijkheidscultus – (Verdoezelen eigen aandeel in Stalins misdaden?)
• Positie en onfeilbaarheid van de partij blijven overeind • Beweegredenen – Toespraak was middel om rivalen uit de weg te ruimen • Molotov, Kaganovitsj en Malenkov • Molotov in juni 1957 ontslagen als minister van Buitenlandse zaken – Ambassadeur in Mongolië…
• 1958 Chroesjtsjov neemt leiding van regering op zich
• Invloed van destalinisatie groot op zowel de Sovjet-Unie en de satellietstaten – Stalinistische leiders zaten daar sterk in het zadel 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
17
Poolse onrusten •
Rede zorgde voor demonstraties in Poznań – Loonsverhogingen – Demonstraties liepen uit de hand • •
•
Vrije verkiezingen, einde aan het communisme, vertrek van de Sovjet-troepen Met geweld beëindigd, volkswoede enkel groter
Situatie tot bedaren gebracht: Władysław Gomułka hersteld als communistisch leider – Moest tijdens zuiveringen het veld ruimen – Gomułka wilde zich ontdoen van Rokossovski • •
Confrontatie: Chroesjtsjov liet het Rode leger oprukken naar Warschau Interne Poolse veiligheidstroepen loyaal aan Gomułka
– Ontzenuwing: bezoek aan Polen door Chroesjtsjov • •
Rode leger teruggetrokken Gomułka beloofde een strikt communistisch Polen binnen het Warschaupact –
29 oktober 2015
Polen intern verder met rust gelaten » Rokkosovski en andere Sovjet-generaals teruggetrokken. » Rode leger bleef in Polen gelegerd
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
18
Hongaarse opstand • •
Situatie in Polen had grote invloed op de publieke opinie in Hongarije 23 oktober 1956 demonstraties onder aanvoering van studenten – –
Omverwerping Stalinbeeld in Boedapest Eisen • •
• •
Vertrek van partijleiders Ernő Gerő en Mátyás Rákosi Herstel van Imre Nagy als premier
Wanhoopsactie Centrale Comité: Nagy ‘s avonds benoemd tot premier 24 Oktober: Sovjet-tanks rollen Boedapest binnen – –
Maar niet begeleid door infanterie; spierballenvertoon Opstand werd revolutionaire oproer •
Hongaarse revolutionairen (vrijheidsstrijders) vechten met Sovjet-troepen in Boedapest –
–
Sommige eenheden van het Hongaarse leger sluiten zich daar bij aan
Reactie: Gerő vervangen door János Kádár (slachtoffer Stalinistische zuiveringen)
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
19
Hongaarse opstand • Nagy vormt nieuwe regering met niet-communistische deelname – Erkenning misdaden uit het verleden
• Doel: op grond van gelijkheid met Sovjet-Unie onderhandelen over terugtrekking troepen • Vrijheidsstrijders erkenden nieuwe regering • Sovjet-Unie stemt in met wapenstilstand en onderhandelingen • Nagy schaart zich achter revolutie – Ontbinden geheime politie – Voorstander van democratisering • Nog geen onoverkomelijkheid: SU is bereid ‘Poolse’ oplossing te accepteren – Nagy werd door revolutionairen onder druk gezet zich terug te trekken uit het Warschaupact » Hongarije neutraal » 31 oktober SU besluit tot volledige invasie van Hongarije • In besluit speelt ook Suez-crisis mee (Kapitalisten waren in Sovjet-ogen aan het optrekken)
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
20
Hongaarse opstand •
Amerikanen en Britten reageerden niet op de invasie (4 november) – Amerikaanse propaganda dus ongeloofwaardig
•
Sovjets installeerden nieuw regime in Boedapest – János Kádár • •
Aanvankelijk repressief, maar al snel een van de meest liberale regimes in het oostblok Imre Nagy en andere leiders van de revolutie met een list uit Joegoslavische ambassade gehaald –
•
Geheim proces en doodsvonnis
Gevolgen in de Sovjet-Unie – Spanningen tussen Stalinisten en Chroesjtsjov op scherp – 18 juni 1957 Malenkov en Boelganin ondernemen machtsgreep: Chroesjtsjov tot aftreden gedwongen •
Met steun van Sovjet-maarschalk Georgi Zjoekov kon Chroesjtsjov zijn positie behouden –
29 oktober 2015
Tegenstrevers van Chroesjtsjov en mogelijke tegenstrevers vergolgens onschadelijk gemaakt » Malenkov, Boelganin, Zjoekov » Chroesjtsjov vanaf 1958 ook premier van de Sovjet-Unie • Toppunt van zijn macht • Sterk geloof in de Sovjet-Unie: de SU zou de VS snel voorbijstreven in levensstandaard en bewapening
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
21
Mao en Chroesjtsjov •
Verhoudingen steeds moeizamer – Ideologische verschillen • •
•
Chroesjtsjov: nadruk op consumptiegoederen Mao: Orthodoxe opbouw van zware industrie
Mao zag Sovjet-Unie als leider van de communistische wereld – Maar: wél in samenwerking met de andere communistische landen •
Geheime rede kwam voor Mao onverwacht –
• •
Vrees voor gevolgen in de Communistische wereld » “Polen en Hongarije bewezen zijn gelijk”
1957 Chroesjtsjov belooft Mao een prototype voor een kernbom November 1957 breuk tussen Mao en Chroesjtsjov wordt zichtbaarder – Op internationaal congres keerden de Chinezen zich tegen vreedzame co-existentie •
Mao had voor binnenlands gebruik een extern vijandsbeeld nodig (= rechtvaardiging) –
29 oktober 2015
Sovjet-Unie minder bereid het Chinese nucleaire programma te steunen » Zou China een nucleaire confrontatie willen? » Zou China lichtvaardig omspringen met nucleaire wapens?
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
22
Communistische breuklijn • •
China verbood Sovjet-schepen nog langer Chinese havens aan te doen China poogde meermaals de Kwomintang uit Taiwan te verdrijven – VS en China op voet van oorlog •
Eisenhower beducht voor oorlog op het Chinese vasteland –
•
•
Mogelijk oorlog met Sovjet-Unie? » Chroesjtsjov had laten weten dat hij zich zou houden aan het Sovjet-Chinese pact
Propagandaoorlog om Matsu en Qumoi
Mao was zich bewust dat de Sovjet-Unie helemaal geen oorlog met de VS wilde – Verwijdering groeit – De steun van de VS voor Taiwan was groter dan de Sovjet-steun voor China
•
1959 Chroesjtsjov laat China weten dat het prototype voor een kernbom niet komt – 1959 grensconflict tussen China en India •
• •
SU steunde India met wapenleveranties
1960 Sovjet-Unie trekt alle sovjetadviseurs en technici terug uit China Schisma in de communistische wereld – Albanië
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
23
Dekolonisatie • VS zaten in een lastig pakket – Anti-Imperialisme: streven naar onafhankelijkheid begrepen – Maar: wens naar ongebondenheid werd niet begrepen • Dominotheorie: clandestiene middelen gebruiken om vriendelijke regimes te creëren – Iran 1953: Mohammed Mossadeq/Sjah Mohammed Reza Pahlevi – Guatemala 1954: omverwerping linkse regime Jacobo Arbenz Guzmán 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
24
Dekolonisatie • Dekolonisatie Arabische wereld – Groeiend Arabisch nationalisme • Door Sovjet-Unie toegejuicht – Landen die zich losmaken van kapitalistische overheersers was al winst voor Sovjet-Unie – Levert natuurlijk spanningen op • Verenigde Staten (als leider van het Westen) • Sovjet-Unie (als leider van de communistische wereld) • Frankrijk & Groot-Brittannië (als voormalige koloniale mogendheden » Voorbeeld van die spanningen: Suez-crisis (1956) 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
25
Aanloop naar de Suez-crisis •
1952 Coup in Egypte – Militair Gamal Abdel Nasser zette westersgezingde Koning Faroek af – VS steunen aanvankelijk het regime • •
•
Hoop: Nasser kan een rol spelen in de verzoening tussen de Arabische wereld en de staat Israël (1948) Nasser had de Britten zo ver gekregen (met Amerikaanse steun) hun troepen uit Egypte terug te trekken (Suez-kanaalzone)
Problemen tussen Nasser en het westen – VS zetten Nasser onder druk; aansluiting bij het Bagdadpact •
Anti-Sovjet bondgenootschap (GB, Iran, Turkije en Pakistan) –
Voor GB een manier om vast te houden aan de (verloren) grootmachtstatus
– Nasser gaat niet in op het Bagdadpact •
1955 deelname aan een antikolonialistische conferentie in Bandoeng (Indonesië) –
29 oktober 2015
Nasser zou samen met Soekarno en Nehru voorstander worden van ongebondenheid » Steun voor Nassers paradepaardje, de Assoeandam stopgezet
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
26
Nationalisatie Suezkanaal • VS weigeren wapenleveranties – Zouden tegen Israël gebruikt kunnen worden – Nasser koopt via Tsjechoslowakije Sovjetwapens • Jachtvliegtuigen en bommenwerpers
– Egyptische erkenning volksrepubliek China in ruil voor wapenleveranties • VS en Britten denken dat Egypte afdreef naar de Sovjet-invloedssfeer
• Egyptische reactie: Nationalisatie Suezkanaal 1956 – Schaadde Britse en Franse belangen • Kanaal was met Brits en Frans geld gefinancierd
– Britse en Franse reacties: laatste poging van GB en Frankrijk zich als grootmachten te doen gelden 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
27
Suez-crisis •
Brits-Frans-Israëlisch complot –
Geheime overeenkomst met Israël; driestapsraket 1. 2. 3.
Israël zou de Sinaï-woestijn binnen trekken Britten en Fransen zouden vervolgens eisen dat Egypte én Israël zich zouden terugtrekken uit de Suez-kanaalzone Israël zou dat weigeren –
–
Verenigde Staten niet betrokken •
Eisenhower was tegen interventie – –
•
Wilde in 1956 herkozen worden als ‘vredespresident’ Anti-imperialistisch Amerikaans denken
Reacties –
Sovjets steunden Nasser •
Chroesjtsjov dreigde Israël, Frankrijk en Groot-Brittannië te bestoken met kernraketten –
–
Chroesjtsjov had die raketten helemaal niet
Eisenhower was verontwaardigd •
Nergens in gekend, optreden afgekeurd, druk uitoefenen op bondgenoten –
•
Weg geopend voor Frans-Britse interventie » Nasser had het kanaal laten blokkeren • Olieschaarste in West-Europa
GB en Frankrijk gaven toe; oorlog zou niet slagen
Israël lachende derde: –
Het nieuw bewapende Egyptische leger was vernietigd.
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
28
Gevolgen Suez-crisis •
Nieuwe Amerikaanse politiek in het Midden-Oosten –
Belangrijk gebied •
90% van alle olieleveranties aan West-Europa –
•
– –
•
Eisenhower zag geen verschil tussen Arabisch nationalisme en communisme CIA actiever in het Midden-Oosten
Arabisch nationalisme wordt sterker –
Nasser voorman van de ‘Verenigde Arabische republiek’ (Egypte + Syrië) •
•
Verenigde Arabische Republiek maakt deel uit van de Verenigde Arabische staten (confederatie met Jemen)
VS vreesden dat Libanon en Jordanië ook in Sovjetinvloedssfeer zouden komen –
Regimes steunen met militaire middelen •
•
70% in handen van Amerikaanse bedrijven
Midden-Oosten moet beschermd worden tegen communisme
1958 Britse en Amerikaanse troepen trekken zich terug zonder aanwijzingen voor Sovjetinvloed te vinden
GB gedesillusioneerd – – –
Overvleugeld door de Verenigde Staten Einde grootmachtstatus Vertrek premier Anthony Eden
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
29
Vietnam/Indochina • 1954 Conventie van Genève – Opdeling Vietnam • Nationalistische en communistische Vietminh kreeg controle over Noord-Vietnam
• Mao en Stalin streefden Korea-oplossing na – China had belang bij verdeeld Vietnam • Gaf China de mogelijkheid Laos en Cambodja tot eigen invloedssfeer te laten behoren
• Amerikaanse betrokkenheid – Dominotheorie: Zuid-Vietnam moet worden omgebouwd tot anticommunistische staat • VS steunen Frankrijk in koloniale oorlog • Onder druk van de VS wordt de Katholieke Ngô Đình Diệm benoemd tot premier – Fransen vrezen dat de militante Katholiek door de Boeddhistische meerderheidsbevolking niet geaccepteerd worden – Katholicisme voor Amerikanen enkel voordelig: onderstreept anti-communisme
• 1954 Franse terugtrekking (mei 1954 slag bij Điện Biên Phủ)
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
30
Vietnam • 1955 gefalsifiseerde verkiezingen in Zuid-Vietnam – Diệm zette keizer van Vietnam af; uitgeroepen tot president
• Zuid-Vietnam wordt familiedictatuur – Diệm gebruikte Amerikaanse steun niet alleen tegen de Vietminh, maar ook tegen interne tegenstanders
• Diệm sabotteerde in Genève afgesproken geheel Vietnamese verkiezingen • Niemand behalve Vietminh voorstander van die verkiezingen – VS hielden de boot af, de Vietminh zou deze winnen – Sovjets en Chinezen zagen liever een gedeeld Vietnam 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
31
Conflict loopt uit de hand • 1954-1959 Verbaal Noord-Vietnamees protest tegen schenden van Genève • Vanaf 1957 opstanden tegen Diệm in Zuid-Vietnam – Gevolg: Schrikbewind tegen aanhangers Vietminh • Verplichte verhuizingen boerenbevolking
• Vietminh vreesde invloed in het zuiden te verliezen – Vanaf 1959 inzet Noord-Vietnamese soldaten in het zuiden • Tegen de wensen van Peking en Moskou in
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
32
Verzet tegen Diệm • In Zuid-Vietnam ontstaat verzetsbeweging – Nationaalbevrijdingsfront (Vietcong) • Verenigde Staten maakten geen onderscheid tussen Vietcong en Noord-Koreaanse soldaten – Vietcong stond sterk onder Noord-Vietnamese invloed; regering in ballingschap in Noord-Vietnam – Maar: Vietcong streefde neutrale Zuid-Vietnamese staat na » En niet communistisch: doel was naleving akkoorden van Genève – Vietcong groeit uit tot leger van 250,000 man sterk (slechts 20,000 communisten).
• Sovjet-Unie poogde Noord-Vietnam er toe te bewegen vreedzame middelen te gebruiken 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
33
Indochina • Buurland Laos was ook probleemgeval – Machtsstrijd • Neutralistische prins Souvanna Phouma • Communistische beweging Pathet Lao (steun van Sovjets en Vietmin) • Rechtse groepering geleid door prins Boun Oum (steun van de Verenigde Staten) – December 1960: Boun Oum poogt de regering van Souvanna Phouma te verdrijven » Sovjets reageren met luchtbrug (kwam te laat) » Noord-Vietnamese troepen in Laos • Via Laos een weg naar Zuid-Vietnam (Ho Tsji Min route) • Laos ook in Vietnam-conflict betrokken
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
34
Aziatische beschermingsgordel • Azië voor de Verenigde Staten steeds belangrijker – 1954 Dulles werkt aan beschermingsgordel • Southeast Asia Treaty Organisation (SEATO) – Groot-Brittannië, Frankrijk, Australië, Nieuw-Zeeland, Pakistan, Thailand en de Filipijnen
• 1955 Baghdadpact (vanaf 1959 Central Treaty Organisation, CENTO)
– Bedoeling was de Sovjet-Unie in te sluiten met een verdedigingsgordel • SEAO functioneerde tot 1977 (meeste landen trokken zich terug) • CENTO functioneerde tot 1979 (Iran en Pakistan verlieten het pact)
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
35
Cuba • Amerikaanse politiek jegens Cuba werkt averechts • Cuba reeds decennia lang een semi-kolonie van Amerika – Cubaanse suikerteelt voor 40% in Amerikaanse handen
• 1959: Cubaanse revolutie – Fidel Castro verdreef het rechtse regime van Fulgenico Batista – Castro was nationalist geen communist • Wel nauwe banden met communistische revolutionairen – Ráoul Castro – Ernesto Che Guevara
• Verenigde Staten hadden grote moeite met het regime van Castro – CIA krijgt de opdracht Cuba te destabiliseren • Meerdere moordpogingen op Fidel Castro
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
36
Cuba • Castro reageert met nationalisering van grootgrondbezit, banken en industrieën (voornamelijk Amerikaans bezit) – VS reageerden met een importverbod op Cubaanse suiker (voornaamste inkomstenbron Cuba) • Dreef Cuba in de armen van de Sovjet-Unie – Kocht groot deel suikerteelt op » Later volgde ook China
• Januari 1961 – Verenigde Staten verbraken hun diplomatieke betrekkingen met Cuba
• Plannen voor een Cubaanse bevrijding – Cubaans vluchtelingenleger • Komt ten uitvoer onder Eisenhowers opvolger John F. Kennedy (17 april 1961) – Volgende week
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
37
‘Bomber’ en ‘Missile gap’ • Binnen de VS vreesden generaals en sommige politici een ‘bomber gap’ – SU zou in 1959 over meer bommenwerpers beschikken dan de Verenigde Staten • Eisenhower wist dat dit fantasie was en gebaseerd op fictie • Luchtvaartindustrie
• 4 oktober 1957 lancering Spoetnik – Raketten konden worden gebruikt voor verrassingsaanval (First Strike) • VS zouden dan niet meer kunnen terugslaan – In Europa werd gevreesd dat de VS dan niet langer rugdekking zouden willen geven
• Eisenhower ontkende het bestaan van een missile gap – SU zou slechts een handjevol operationele langeafstandsraketten hebben • Bulk nucleaire slagkracht SU bestond uit middellangeafstandsraketten gericht op WestEuropa en China
• VS organiseren een eigen raketprogramma (Werner von Braun)
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
38
Een nieuwe Berlijn-crisis • NAVO besloot in december 1957 middellangeafstandsraketten te stationeren in West-Europa en West-Duitsland – Bevreesde Chroesjtsjov • Positie van West-Berlijn als kapitalistische voorpost niet geaccepteerd • Vrij verkeer van personen tussen Oost- en West-Berlijn werd steeds problematischer
• Ultimatum Chroesjtsjov – Binnen zes maanden moest er een vredesverdrag met Duitsland zijn • Zo niet dan zou Chroesjtsjov zelf vrede met de DDR sluiten en Oost-Berlijn overdragen aan de DDR – Omdat het westen de DDR niet erkende leverde dat problemen op met de toegang tot WestBerlijn
– Britse premier Harold MacMillan had compromis • Chroesjtsjov kreeg internationale conferentie in Genève over o.a. het Duitse vraagstuk, maar de einddatum moest van tafel – 11 mei – 5 augustus 1959; conferentie liep op niets uit » Aankondiging van bezoek van Chroesjtsjov aan de VS in september 1959
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
39
Chroesjtsjov in de VS • Bezoek leverde weinig op – 1960 een top over diverse problemen
• Bezoek aan VN in New York – Voorstel voor ontwapening binnen vier jaar • Kernwapenvrij Europa • Niet-aanvalsverdrag tussen de NAVO en het Warschaupact • Een paar honderd kernkoppen ter afschrikking zou voldoende moeten zijn – (transportmiddelen SU waren er niet; dus hoe geloofwaardig is die afschrikking dan?)
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
40
Conferentie van Parijs (mei 1960) • Frankrijk had net zijn eerste kernwapen getest • Kwesties – Verbod op nucleaire proeven – Duitsland – Andere voortslepende kwesties
• Conferentie mislukte – Over nucleaire proeven had een overeenkomst bereikt kunnen worden • Incident stond akkoord in de weg: 1 mei 1960 U2-vlucht Garry Powers uit de lucht geschoten – Eisenhower erkende verantwoordelijkheid, maar weigerde zich te verontschuldigen » Chroesjtsjov in zijn trots gekrenkt en verliet de conferentie tijdens openingszitting
29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
41
Chroesjtsjovs toon verhard • Chroesjtsjov had gezichtsverlies geleden – Berlijn – Duitsland – Noodzaak tot militanter opereren • Chinese communistische partij had steeds meer kritiek op de SU
• Dreiging troepen te sturen naar Belgisch Kongo om de afscheiding van de provincie Katanga ongedaan te maken • Eis: Dag Hammarskjöld afzetten als secretaris-generaal van de VN – Vervangen door een trojka (westers lid, communistisch lid, ongebonden lid)
• Toppunt: schoen-scène – Reactie op Filipijnse diplomaat die beweerde dat de Sovjet-Unie OostEuropa koloniseerde 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
42
Besluit • Geloof in vreedzame co-existentie en een oplossing voor de Koude Oorlog verdween snel • Volgende week: Spanningen nemen weer toe – Berlijnse muur – Cuba crisis: Wereld balanceert op de rand van de afgrond – Vietnamoorlog zal vol losbarsten – Positie van Europa – Sovjet-Unie minder geaccepteerd als leider van de communistische wereld 29 oktober 2015
College V - Vreedzame co-existentie: 1953-1961
43
