Beknopte versie verschenen in Hollands Maandblad (Augustus )
Vraaggesprek met een Nerd door F.A. Muller
— Is het een cultuurramp dat het aantal bèta-studenten aan de Universiteiten ‘schrikbarend’ terugloopt?
gedeelte van de bevolking verklaringen van alledaagse verschijnselen niet kent, zoals de schijngestalten van de maan of het ontstaan van de regenboog. Toch behoort dit tot de verplichte leerstof van het middelbaar onderwijs. Deze situatie zal dus verergeren.
Nee. Waar maken we ons druk over? Na de immigratiegolf van Turken en Marokkanen om Nederland proper te houden, zal een immigratiegolf uit Rusland en andere Oost-Europese landen volgen om de wetenschappelijke cultuur in Nederland te redden van een marginaal bestaan. Want de wet van vraag- en aanbod zal de vreemdelingenwet vermorzelen wanneer het voortbestaan van de welvaartstaat in het geding is. Cultuurgoed zal door een dergelijke ontwikkeling niet verloren gaan, doordat wat opgeslagen is in bibliotheken nooit verloren gaat. Bovendien is wetenschappelijke kennis supra-nationaal: of het nou vergaard is in Utrecht, Tokio of Cambridge, door Hollanders, Japanners of Britten, dat maakt voor de kennis geen lor uit.
Ja, slechts enkele procenten van de Nederlandse bevolking leest wel eens een boek, en de overgrote meerderheid begrijpt toch geen iota van natuurwetenschap, noch van haar inhoud noch van haar methoden. Het is nooit anders geweest. Nog een beetje erger kan er ook nog wel bij. De epidemie van Categorische FlauweKul (CFK’s), verspreid door de giftongen van Mozes en Mohammed, van Brahman en Baäl, van Jezus en Yomanda, van James Redfield en Ron L. Hubbard, die van elke generatie weer miljoenen denkschuwen weten te besmetten, is onuitroeibaar gebleken. Voor een verlicht mens is dat een grond voor pessimisme. De Verlichting dacht de mensen in te kunnen enten tegen CFK’s met betrouwbare kennis. Dat is uitgelopen op een fiasco.
— Talrijke onderzoeken en enquêtes hebben genoegzaam bewezen dat het overgrote
herkennen en naar de Universiteit te sturen.
En wie de stap zet om betrouwbare kennis in onwelwillende en inerte hoofden te stampen, is op weg naar een tereurstaat. Die kant moeten we niet op. Vrijheid boven alles. Een gevolg van deze vrijheidslievendheid is bijvoorbeeld wel dat men machteloos toeziet hoe in verdraagzaam Nederland een Islamitische zuil verrijst vol CFK’s, waarin weerloze meisjes worden afgeranseld wanneer ze niet met een ingepakt hoofd de deur uitgaan. De vrijheid om verlicht te zijn is niet alleen onlosmakelijk verbonden met de vrijheid om achterlijk te blijven, maar ook met de vrijheid van onverlichten om te indoctrineren. Wat meer of minder bèta’s biedt voor zulke schrijnende situaties geen soelaas. Daarbovenop komt de wijsheid van Willem van Hanegem: “Je kunt een koe niet leren touwtje springen.”
— Dat doet de overheid toch al? Op het ogenblik doet de overheid precies het tegendeel: breken in de knop. Geen leerling in ons middelbare schoolonderwijs kan de sublieme ervaring deelachtig worden wat het betekent om een bewijs te construeren met passer en lineaal, want de Euclidische meetkunde is afgeschaft. De leerling moet wel statistiek bedrijven op een populatie konijnen uit een Gelders biotoop. Ook de fonkelende wereld van de differentiaalvergelijkingen is inmiddels op school tot verboden gebied verklaard. Het uitrekenen van wachttijden voor een auto in de file is immers maatschappelijk relevanter. De fascinerende details van het atoommodel van Bohr hebben plaatsgemaakt voor gezanik over kerncentrales en gezeur over bestraalde tumoren. Nerds zijn niet geïnteresseerd in politiek, niet in maatschappijleer, en zeker niet in de vervelende praktijk. De onderwijspolitiek is in Nederland reeds decennia in handen van lieden die niet essentieel verschillen van communisten. Denk even aan de voortdurende moordaanslagen op de antieke cultuur onder het motto ‘Dood aan het Gymnasium!’ en aan de onzalige plannen voor de middenschool — waarmee zij, zoals C.W. Rietdijk het ooit uitdrukte, hun mensideaal hopen te verwezenlijken: de middenmens. Eensgezind draaien zij aan de worgpalen van de maatschappelijke relevantie, de emancipatoire opvoeding, het politieke bewustzijn en de politieke correctheid, om de denker in de knop te breken. Iedereen vindt datgene wat hij zelf doet altijd heel erg belangrijk. Zo ook politici. In dit licht zal de steeds verder oprukkende politisering van het onderwijs geen verwondering wekken. Zij hebben het voor het zeggen.
— Pardon? De meeste mensen interesseren zich gewoon absoluut niet voor betrouwbare kennis van de natuur en beschikken ook niet over de wil en het talent om zich moeilijke kennis eigen te maken. Hoeveel kinderen die moeiteloos de afstandsbediening hanteren vragen zich af hoe dat apparaatje werkt? Van het minieme percentage dat zulke vragen stelt is de meerderheid dan weer tevreden met een yogurtsnoepje. In de kleine schare kinderen die zich niet laten afkopen met zoet en zich niet laten ontmoedigen door een muur van desinteresse en fopspenen, bevinden zich de exacte denkers van morgen. Zij dragen tegenwoordig de Geuzenaam nerd. Er zijn heel weinig nerds. In Nederland zijn a fortiori drie Universiteiten meer dan genoeg. De overheid kan aan deze omstandigheid even weinig veranderen als aan het weer. Waar de overheid wel verandering in kan brengen is deze denkers in de knop zo snel mogelijk te
Ook het voortdurende uitstel om een keus te maken is debet aan de verpietering van denktalent. Er zijn leerlingen, hoewel niet veel, bij wie wiskunde en natuurkunde een vonk doet overslaan. Nu zit het onderwijs niet zo in elkaar dat meteen een explosiemotor zulke leerlingen vooruit doet schieten om hun talent te ontplooien, zoals het hoort, maar het onderwijs verplicht zulke leerlingen jarenlang van de ene rolstoel op de andere driewieler over te stappen, waarmee kostbare tijd wordt verspild en het vruchtbare talent opdroogt. Er is een myriade van activiteiten in de samenleving die allemaal hun belangen behartigd weten in wat politicologen de IJzeren Gordel noemen; dit Gordeldier heeft zich een weg gevreten in het onderwijsprogramma. Het lichaam is belangrijk! Nou, dan moet iedereen in de touwen klauteren. Het milieu is belangrijk! Nou, dan moet iedereen mileules krijgen bij biologie. Om de televisie kun je niet heen! Nou, dan gaan we ook op school naar videobandjes zitten staren. De zorgsector is belangrijk! Nou, dan moet elke leerling weten hoe of je een bejaarde wast. Wat er zich precies afspeelt in het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs, dat weet ik niet. Wel is het inmiddels oud nieuws dat de leerling abominabel slecht beslagen de voortgezette ijspiste betreedt. Al jaren klagen de Universiteiten en de Hogere Beroepsopleidingen steen en been. Veel studenten kunnen niet eens een behoorlijk betoog schrijven; een significant gedeelte heeft moeite met het verbuigen van werkwoorden en derhalve niet eens recht op een diploma van de basisschool. En de domme politiek vraagt zich af hoe dat nou toch komt.
dentente te voorkomen? Eerste vragen we ons af: wat is een Universiteit? Dit is wat het behoort te zijn: een ivoren toren voor uitsluitend en alleen nerds, een vrijplaats voor de rationele verbeeldingskracht, een grenshospitium tussen het bekende en het onbekende voor mensen met een hart in hun hoofd & een hoofd in hun hart. Een echte Universiteit stelt zware eisen aan de toelating. Niet iedere schaker mag aan het Hoogovens Schaaktoernooi deelnemen. In Oxford en Cambridge zijn toelatinsexamens de normaalste zaak ter wereld; stel zoiets in Nederland voor en iedereen begint te janken. Dit is wat de Universiteit thans is: het begin te lijken op Dresden na het bombardement, overspoeld door misplaatste derde-geldstromen, tjokvol studierichtingen die op een beroepsopleiding thuishoren en hutspot-studierichtingen die helemaal nergens thuishoren, en bovenal overbevolkt door studenten die geen nerd zijn, geen nerd willen zijn, maar gewoon een beroep willen uitoefenen. Zij verblijven op de Universiteit omdat het aanzien en een titel geeft. En omdat het toeval ze toelachte in het casino aan de poort. De Universiteit is ondertussen tot de massacultuur gaan behoren met alle gevolgen van dien: verschoolsing en vervlakking. Persoonlijke begeleiding en leerjaren (Eng.: apprenticeship): er is tijd noch mankracht voor. Daarenboven verkwisten studenten tijd met bijbaantjes. En de domme politiek, die de Universiteiten een premie biedt op het aantal studenten, studie-beurzen decimeert, bezuinigt tot het groen en geel ziet, en weigert op aanleg en prestatie te selecteren, vraagt zich af hoe dat nou toch komt. De kardinale denkfout is dat men het aantal bèta-studenten aan de Universiteit denkt te
— Maar om terug te keren naar het oorspronkelijke onderwerp: welke veranderingen moet men in het Hoger Onderwijs doorvoeren om om een invasie van Oost-Europese bèta-stu
aan: met opgewaardeerde, praktijkgerichte, door vraag- en aanbod geregeerde, Hogescholen zullen al deze redenen om geen bèta-studie te kiezen zullen ongeldig zijn.
moeten vergroten om een economische ramp af te wenden. Niemand zal betwisten dat een land zonder grondstoffen en zonder bèta-kennis een welvaartstaat kan blijven. Maar het bedrijfsleven wil toegepaste kennis, geen zuivere kennis over de rituelen bij de homo australopithecus, de neutrino-uitstoot van stervende sterren of de biochemische samenstelling van de Eukaryotische oersoep; de mensen waar het bedrijfsleven om zit te springen zijn praktisch ingestelde probleemoplossers. Bij de Universiteit is men dan aan het verkeerde adres; men is gebaat bij betere Hogescholen. De Hogescholen (inclusief de Technische ‘Universiteiten’) moet men derhalve opwaarderen, uitbreiden, naadloos laten aansluiten bij de wensen van het bedrijfsleven, en laten regeren door de wet van vraag- en aanbod — zoals het bedrijfsleven zelf. De studieduur moet men laten afhangen van de soort van studie. Van de huidige acht Universiteiten kan gemakkelijk meer dan de helft dicht en van de overgebleven Universiteiten in Amsterdam, Leiden en Utrecht kan men vervolgens echte Universiteiten maken: vijfjarige opleidingen voor de talentrijke nerds die hun leven voor minstens zes jaar met volledige overgave willen wijden aan belangeloze kennisvergaring. Een een zesjarige beurs waar normaal van te leven valt hoort daar uiteraard bij. Om duidelijkheid te scheppen zal men de naam ‘Universiteit’ met onmiddelijke ingang wettelijk moeten beschermen. Ook dient die malle doctorandus-titel te verwijnen — het liefst met terugwerkende kracht. De meerderheid zal/wil/kan/moet/mag immers helemaal geen doctor worden. In NRC Handelsblad van Maart stond te lezen: “Op de vraag aan niet-bèta-studenten waarom niet voor een bèta-studie was gekozen, luidde het antwoord dat deze niet praktijkgericht was, dat er nerds rondlopen en dat de arbeidsmarkt slecht is.” Kijk eens
— Maar wat moeten we dan nog met Universiteiten? Universiteiten zijn er niet omdat we er iets mee zouden moeten, die zijn er opdat we een beschaafd land zijn. Er zijn drie redenen om een asiel voor vrije geesten te koesteren en deze drie redenen geven betekenis aan de uitdrukking beschaafd land. Ten eerste, een beschaafd land koestert, conserveert en stimuleert de schepping van hogere cultuurproducten, zoals muziek, literatuuur en betrouwbare kennis. De voortbrenging van betrouwbare kennis is het hoofddoel van de Universiteiten. De schepping van kennis vereist originele en onvermoeibare denkers, geen mensen die eigenlijk op zoek zijn naar een leuke baan doch eerst graag een titel willen. Geef het volk een broodje bri en spelletjes op tv maar biedt het volk ook kunst en wetenschap aan. Zorg ervoor dat iedereen die zich wil bevrijden van CFK’s, zichzelf gratis kan inenten, dat iedereen die wel iets wil weten, dat ook te weten kan komen, door zuivere kennis vrij toegankelijk te houden en het schrijven van populariseringen van moeilijke kennis aan te moedigen. Niet iedereen hoeft verlicht te zijn, maar iedereen heeft wel het recht om verlicht te zijn. Een beschaafde overheid waarborgt dit recht onder alle omstandigheden. Ten tweede, een beschaafde overheid beschouwt het als een morele plicht ervoor te waken dat mensen kunnen worden wie ze zijn: strafpleiter, belastingambtenaar, journalist, informatie-ontwerper, groenteman, of beursspeculant, maar ook proza-dichter of algebraïsch to
dragen daar onloochenbaar aan bij.
poloog. Ten derde een verhaal met een moraal. In de zomer van ontving Einstein een brief van Satyandra Nath Bose, een natuurkundige van de Universiteit te Dacca in India: “Respected Sir, I have ventured to send you the accompanying article for your perusal and opinion. (...) I do not know sufficient German to translate the paper. If you think the paper worth of publication I shall be grateful if you arrange for its publication in Zeitschrift für Physik. Though a complete stranger to you, I do not feel any hesitation in making such a request. Because we are all your pupils ...” Einstein erkende het belang van het artikel, vertaalde het en zorgde voor publicatie in het tijdschrift dat Bose noemde. Voor Einstein markeerde dit het begin van verdere theoretische overwegingen die uiteindelijk leidden tot de conclusie dat lichtdeeltjes zich statistisch eigenaardig gedragen, d.w.z. anders dan lotto-balletjes en gasmoleculen. Dit eigenaardige gedrag heet tegenwoordig ‘Bose-Einstein statistiek’. Iedere keer dat iemand naar muziek luistert afkomstig van een compact-schijfje, is er een apparaatje druk in de weer met het uitbuiten van de Bose-Einstein statistiek. Dat apparaatje doet aan light amplification by stimulated emission of radiation en heet een laser. Moraal: uit het reservaat der nerds komen ongevraagd en onvoorspelbaar toepasbare ideeën waar de gehele samenleving wel bij vaart. Dat is een voldongen historisch feit. Politici, met hun beleidsobsessie en regelwoede, denken dit proces te versnellen door toegepast onderzoek te stimuleren. Het is evenzeer een voldongen historisch feit dat dit nu juist averrechts werkt, omdat men het onderzoek forceert gebaande paden te bewandelen. Een beschaafd land streeft naar vooruitgang en nerds, mits werkzaam in een echte Universiteit,
— Het is typerend voor een nerd om met een volstrekt onhaalbaar plan te komen: Universiteiten sluiten, de naam Universiteit beschermen, Universiteiten als libertaire denkeilanden voor een minderheid, geselecteerd met moeilijke toelatingsexamens, de titel doctorandus afschaffen, herstructurering van het middelbaar onderwijs. Dat zal nooit en te nimmer gebeuren. De beschaving, inclusief cultuur en economie, is alleen gediend met een rationele onderwijspolitiek. De huidige hoger-onderwijspolitiek is schizofreen en leidt tot niets behalve massaficatie, inflatie en verspilling van belastinggeld. Weigert men het noodzakelijke paardemiddel te slikken, dan zullen zoals gezegd de Russen komen om tegen betaling voor ons te denken. Laten we aan dat idee maar vast wennen. Een laatste vraag. Een Oost-Europese invasie zou de aanwezigheid betekenen van nog minder exacte bèta’s in de Nederlandse cultuur, waar alpha’s domineren. George Steiner heeft er lang geleden op gewezen dat de bèta-studies het gros van de intelligentste leerlingen aantrekken. Wat stelt een intellectuele gemeenschap voor zonder de actieve aanwezigheid van natuurwetenschappelijke kennis? Het blijft toch een schande dat elke bèta wel weet wie William Shakespeare is maar dat geen alpha weet hoe de tweede hoofdwet van de thermodynamica luidt, zoals C.P. Snow het ooit formuleerde in zijn betoog Two Cultures? Het betoog van C.P. Snow is klapkauwgom. Weten wie Shakespeare is, dat Romeo verliefd was op Juliet, dat Hamlet een Deense
prins is, zulke dingen zeggen niet veel. Iedere alpha weet ook wel wie Albert Einstein is en dat de aarde om de zon draait. Waar het om gaat is of de gemiddelde bèta een kwartier lyrisch aan het woord kan blijven over, zeg, MacBeth, zijn persoonlijke beleving onder woorden kan brengen, gelardeerd met citaten uit het hoofd, of hij de thematiek en de structuur van het toneelstuk heeft doorgrond, of hij heeft gelachen en gehuiverd en waarom, et cetera. Dat betekent ‘weten wie Shakespeare is’. Zou dit werkelijk het geval zijn zoals Snow suggereert? En verder, moet Gerrit Komrij weten dat een proton uit drie quarks bestaat? Moet Gerard Reve de stelling van Gleason begrijpen? Moet Hella Haase de argumenten van Hawking kennen voor de kosmologische beschermingshypothese? Zou het hun werk ten goede komen wanneer ze dit wisten? Zouden ze er verlichter door zijn? Zouden ze betere mensen worden door deze kennis? Ben je een ‘slappe alpha’ wanneer je van zulke zaken niet op de hoogte bent? De baldadige blasfemie van het jongste Boekenbal wekt de indruk dat het met de resistentie tegen CFK’s van de alpha’s in Nederland uitstekend is gesteld. Misschien is dit niet veel. Maar wie bereid is even over de grens te kijken en tot zich door laat dringen wat CFK’s dagelijks aanrichten, behoort te concluderen dat het ook niet weinig is. Vrij zijn is belangrijker dan bèta zijn en om vrij te zijn hoef je geen bèta te zijn. Maar als je bèta bent, dan moet je ook de vrijheid krijgen om te worden wie je bent.
