Vraag 54
Ga je graag uit of blijf je liever thuis?
Over dramatiek: theater, tv-drama, musical, soap
Waar ben jij het liefst: uit of thuis? Thuis kijk je misschien tv en als je uitgaat, pik je misschien een film, een toneelstuk of een musical mee. Wat je ook doet, vaak krijg je te maken met entertainment in de vorm van een toneelspel. Denk maar aan de programma’s die je al bekeek op tv of de musicals die je zag. In die ‘shows’ wordt altijd op verschillende manieren toneelgespeeld. In deze les leer je daar meer over.
1 Op de bühne 2 Op de buis
1 Op de bühne Opdracht 1
De schouwburg Als je naar een toneelstuk of een musical gaat kijken, zal dat vaak in een schouwburg zijn. Je ziet hier een afbeelding van de theaterzaal. Plaats het juiste cijfer bij de woorden.
7
1
6 5
4
De parterre
1
Het doek
3
De orkestbak
2
De scène
6
De loge
7
De engelenbak
5
Het balkon
2 4
3
Woordverklaring
402
Deel 8
r podium in een bühne = Duits woord voo theater dat speciaal is schouwburg = gebouw rstellingen gebouwd voor toneelvoo
Naast de theaterzaal heb je ook nog een plaats waar de toeschouwers voor en na de voorstelling iets kunnen drinken. Dat noem je de foyer
.
Voor de artiesten is er een aparte ruimte waarin ze samen iets kunnen drinken en napraten. Dat noem je de artiestenfoyer
Opdracht 2
.
Op en achter de scène Vul het kruiswoordraadsel over het theater in. Je krijgt telkens de eerste letter. Kun je het helemaal alleen? Je mag ook met je buur samenwerken. Horizontaal 1 2 6 7 10
13 14 15 19 20 22 23
de tegenspeler van het hoofdpersonage: de a… een groot slotapplaus van een tevreden publiek – Als het publiek overdonderd werd door de kwaliteit van de voorstelling, gaat het rechtstaan en spreek je van een staande o… een acteur die slechts een heel kleine en onbelangrijke rol vervult, vaak hoeft hij zelfs niks te zeggen: de f… vroeger zat die persoon in een hokje half onder het podium, tussen de voetlichten. Als een toneelspeler zijn tekst niet meer wist, fluisterde hij die voor. Het beroep is zo goed als uitgestorven: een s… iemand die een idee heeft over hoe een voorstelling er moet uitzien, die de rollen verdeelt en de toneelspelers begeleidt tijdens de repetities, of die de verantwoordelijkheid heeft voor de inhoudelijke en artistieke inhoud van een programma: de r… een Engels woord voor alle spelers samen: de c… de gezichtsuitdrukkingen: de m… iemand die het gezicht en de haardracht van de acteurs verandert voor hun rol: de g… een afgerond gedeelte van een toneelstuk: een s… zwarte gordijnen of schotten aan de zijkant van het toneel – toneelspelers die op- of afgaan lopen er tussendoor: de c… een acteur die voor de eerste keer voor publiek speelt: een d… de g… repetitie is de laatste repetitie voor de première
Verticaal 2 4 5 7 8 9 11 12 16 17 18
21
proefoptreden waarbij acteurs, dansers of muzikanten laten zien wat ze kunnen: een a… de geluidskwaliteit van een zaal – als de spelers niet overal hoorbaar zijn of als het erg galmt in de zaal , is de a… slecht. het hoofdpersonage: de p… een gebouw dat speciaal gebouwd is voor toneelvoorstellingen: de s… alles wat op het toneel staat als de omgeving voor de toneelspelers: het d… de eerste voorstelling voor een publiek: de p… de gebaren van het lichaam: de g… de angst die acteurs voelen voor een optreden: p… de voorstelling die plaatsvindt voor de eerste publieke voorstelling, vaak voor insiders: de a…-p… alle voorwerpen die ze in een voorstelling gebruiken: de r… vroeger waren de toneelstukken in drie b… verdeeld: twee voor en een na de pauze. Tussen de b… ging het doek dicht en konden ze het decor verwisselen. Ieder b… (enk.) werd opgedeeld in een aantal scènes. Tegenwoordig zijn er geen duidelijke b… meer en gaat het doek niet altijd meer dicht tussendoor. de middagvoorstelling: de m…
Vraag 54 - Ga je graag uit of blijf je liever thuis?
403 40
2 1
4
A N T A G O N
I
S T
3
O V A T
U D 6
F
I
7
G U R A N T
T
T
T
E U R
P
O
I
A
E
C
E
L
U
E
G
S
O
M
A
W
K
O
C A S T
R
I
N
B
È
K
U
16
I
M E U R
A
S
17
V
T
R E G
I
S
I
M
I
E K
S
D
P
15
G R
I
E
20
N
G
N
18
K
R
A
B
O
E
N
S C È N E
O
K
T
D
R
W
-
R
T
I
P
21
S
R
M
J
I
E
A
V
E
M
T
D E
B U T A N T
I
I
N
E
È
N
C O U L
22
I
S
S
E N
23
G E N E R A L E
E E
De theatertekst of het script Lees de eerste scène van het eerste bedrijf uit het toneelstuk De onbeminden van François Mauriac.
EERSTE BEDRIJF De werkkamer van de heer de Virelade in een groot landhuis. Een zonnige lentemiddag. Door de vensters is het groene lover van bomen te zien. Marianne de Virelade komt binnen, aarzelend gevolgd door haar vriendin Rose. Eerste scène Rose, Marianne ROSE
404 4
E U R
H
19
1
P
12
11
9
K
Opdracht 3
L
O
O
8
I M
F
5
S
10
14
S O U F
K
C
I
13
7
I
Deel 8
Nee, Marianne, je weet toch dat de werkkamer van je vader verboden terrein is …
E
MARIANNE
Ik haat deze kamer, en toch zou ik er uren kunnen vertoeven …
ROSE
En als je vader nu ineens terugkwam! Marianne, kom, laten we gaan!
MARIANNE
Wees maar niet bang: hij blijft in Bordeaux zo lang als hij kan … En aangezien zijn oude chauffeur er minstens twee uur over doet om de zestig kilometer af te leggen die ons van Bordeaux scheiden … We hebben een zee van tijd …
ROSE
Jawel, maar als je vader achter het stuur gaat zitten … Die zet er zo’n vaart achter …
MARIANNE
Vroeger misschien … Maar tegenwoordig rijdt hij bijna nooit meer.
ROSE
Waarom niet? Hij is toch niet zo oud?
MARIANNE
Omdat hij daartoe niet meer … Al merk je er eigenlijk niks van, hoeveel hij ook gedronken heeft …
ROSE
[gechoqueerd] Marianne! Hoe durf je!
MARIANNE
Ik laat je graag blozen. Ja, waarde dame, dat soort dingen krijg je te horen als je je met de jongste telg van de Virelades inlaat!
ROSE
Je weet heel goed dat Elisabeth het niet op prijs stelt als we over dit soort dingen praten.
MARIANNE
Mij bevalt het wel. En van mijn zuster hoef ik geen bevelen aan te nemen.
ROSE
[verwijtend] Oh! Marianne! Dat is slecht! Een zus die je heeft opgevoed, die een moeder voor je is geweest, en die tien jaar ouder is dan jij!
Uit: De onbeminden, François Mauriac, Amsterdam International Theatre & Film Books
2
Iedere scène in een toneelstuk is opgebouwd op basis van de vijf w-vragen. Beantwoord de vragen over de scène die je net gelezen hebt. 1 Wie speelt een rol in de scène?
Marianne en Rose 2 Wat gebeurt er in de scène? Wat is de handeling?
Marianne is in de verboden werkkamer van haar vader: Rose vindt dat geen goed idee. 3 Waarom gebeurt dat?
(reden)
De vader van Marianne is niet thuis, dus nu is het haar moment. 4 Waar speelt dit zich af?
(ruimte)
In de werkkamer van de heer de Virelade in een groot landhuis 5 Wanneer gebeurt het?
(tijd)
Op een zonnige lentemiddag
Vraag 54 - Ga je graag uit of blijf je liever thuis?
405 40
Een theaterscène bestaat uit een gebeurtenis of handeling. De handeling speelt zich af in een bepaalde ruimte en tijd. De personages hebben altijd een bepaalde reden om de handeling uit te voeren. De uitgeschreven tekst van een theaterstuk noem je het script.
3
Een woord of een zin kun je op heel wat verschillende manieren uitspreken. De manier waarop je het uitspreekt, laat horen wat je echt bedoelt of hoe je je voelt op dat moment. Bekijk het script van De onbeminden opnieuw. Hoe weet de acteur hoe hij zijn tekst precies moet uitspreken?
Tussen vierkante haakjes staat soms wat extra informatie. 4
ant Het script van een theaterstuk is altijd in de directe / indirecte rede geschreven (markeer het juiste antwoord). De woorden die de acteur moet zeggen, worden letterlijk weergegeven. Waarom?
Dat is de gemakkelijkste manier voor de acteur om zijn tekst uit zijn hoofd te leren. Het enige waarmee hij verder nog rekening moet houden, zijn de instructies tussen haakjes. 5
Dit script is een gesprek tussen twee personen. Hoe noem je dat?
Een dialoog In een theatervoorstelling staat soms slechts één acteur op het podium die in feite een gesprek met zichzelf of het publiek aangaat. Hoe noem je dat gesprek?
Een monoloog
Het script geeft de letterlijke tekst weer die de acteur uitspreekt, zowel bij monologen als dialogen. Dat is de directe rede. Tussen haakjes staan aanwijzingen voor de acteur. Die aanwijzingen noem je regieaanwijzingen.
Opdracht 4
406 6
Soorten theater Je spreekt van theater wanneer een of meer spelers op een speelplek optreden voor een publiek. Er bestaan heel wat verschillende vormen van theater. Verbind de soorten theater met hun definities.
Deel 8
1 Tragedie
a Toneelstuk waarin een deel van de tekst gezongen wordt. Gesprekken gaan spontaan over in liederen.
2 Komedie
b Toneelstuk dat realistischer is dan de klucht. Mensen worden geconfronteerd met een probleem, maar het loopt meestal goed af. Het is vrolijk en grappig.
3 Tragikomedie
c Toneelstuk dat gezongen en orkestraal begeleid wordt. 4 Klucht
d Toneelstuk over een held die een mooie toekomst lijkt te hebben, maar door het noodlot achtervolgd wordt en uiteindelijk ten onder gaat.
5 Musical
e Muzikaal toneelstuk dat in tegenstelling tot de meeste opera’s een lichte inhoud heeft en meestal een goede afloop kent. Het bestaat uit een luchtig verhaal dat deels gesproken en deels gezongen wordt. Letterlijk betekent het ‘kleine opera’.
6 Opera 7 Operette
f
Kort toneelstuk waarin ze een komisch geval uit het dagelijks leven op grappige wijze behandelen.
g Toneelstuk waarin afwisselend ernstige en vrolijke elementen aan bod komen. Het grootste deel van het stuk is wel komisch.
1
2
3
4
5
6
7
d
b
g
f
a
c
e
Het woord ‘theater’ komt van het Griekse ‘theatron’ = kijken naar een bepaalde plaats. Enkele soorten theater zijn de komedie, de klucht, de tragedie, de tragikomedie de musical, de opera en de operette. mu
2 Op de buis Opdracht 5
Het televisiedrama Vervolledig de tekst en vul de ontbrekende woorden in. Je krijgt telkens de beginletter. Je werkt hiervoor samen met je buur. Heel wat mensen zijn fan van het televisiedrama. Hoe dat komt, is niet moeilijk te verklaren: het dagelijks
l even
wordt in het televisiedrama weergegeven en mensen vinden het
leuk om daarover na te denken en op die manier hun eigen leven beter te begrijpen. Er zijn heel wat soorten televisiedrama’s, maar de twee meest bekende en geliefde zijn zonder twijfel de soap de politieserie
en de politieserie telkens een g esloten
. Het grootste verschil tussen de twee is dat er in e inde
is. In elke aflevering
Vraag 54 - Ga je graag uit of blijf je liever thuis?
407 40
komen dezelfde personages terug zoals de politie-inspecteurs, maar de verhaallijn is in iedere aflevering anders en op het einde is er telkens een oplossing. De soap
daarentegen kan jarenlang
doorgaan zonder het verhaal van de personages ooit echt af te sluiten. De bekendste soap over de hele wereld is zonder twijfel het Amerikaanse The Beautiful
of Mooi
Bold
and
en Meedogenloos
the
zoals wij het in het Nederlands
vertalen. Die soap speelt al vanaf 1987 en wordt in 130 landen uitgezonden. In Vlaanderen zijn de twee bekendste soaps Thuis
(op één) en Familie
(op VTM).
Ben jij ook fan?
Opdracht 6 1
De soap Vervolledig de tekst en vul de ontbrekende woorden in. Kies uit: dagelijks / decors / overdramatisering / rode draad / uitgesponnen / cliffhanger / kijkcijfers / soap opera / plotlijnen / weinig / voorspelbaar / feuilleton / spannend / onrealistisch / huisvrouwen / close-up / onthullende / namiddag / gewone / inlevingsvermogen / primetime / komisch / zeepfabrikanten / emotionele / buitenlocaties / zeepproducten / traag / spectaculaire / rivaliserende
De naam ‘soap’ komt van het Amerikaanse ‘soap opera
’. De uitzendingen
van de soap opera werden in de jaren dertig op de radio en vanaf de jaren vijftig ook op de televisie uitgezonden. Ze werden oorspronkelijk gemaakt voor huisvrouwen
en werden
aanvankelijk in de namiddag uitgezonden. Je zult dan ook niet vreemd opkijken dat de soap opera gesponsord werd door zeepfabrikanten
zeepproducten
die tussendoor reclame maakten voor hun
. Zo konden ze heel wat vrouwen bereiken.
Het principe waarbij het dagelijks
leven van gewone
mensen elke dag wordt gevolgd, zie je voor het eerst in het feuilleton
. Feuilletons
zijn vervolgverhalen in de krant die in de negentiende eeuw ontstonden. Pas in de jaren dertig ontstonden de hoorspelen die op de radio werden uitgezonden, de soap opera’s, die daarna naar de televisie overgingen.
408 8
Deel 8
Soaps worden meestal in primetime
kijkcijfers
uitgezonden om zo de hoogst mogelijke
te behalen. De meeste soaps worden dagelijks uitgezonden. Daarom
is er weinig voorbereidingstijd, wat wel eens kan zorgen voor mindere acteerprestaties. Soaps kosten relatief weinig
geld omdat de meeste scènes uit dialogen bestaan die altijd
in dezelfde decors
buitenlocaties
worden gespeeld, en omdat er zelden speciale effecten of worden gebruikt.
Alle afleveringen gaan over een vaste groep personages waarbij verschillende
plotlijnen
elkaar kruisen. Het verhaal kent geen afgebakend begin en
einde en wordt uitgesponnen
voorspelbaar
over heel wat seizoenen. Het verhaal is ook vaak
. Daardoor loopt het verhaal soms heel traag
is het niet echt spannend
en lijkt er na een aantal afleveringen weinig
vooruitgang te zijn gemaakt. Voordeel: je kunt een paar weekjes op reis gaan zonder iets te missen. De traditionele soap staat meestal in het teken van verschillende families en hun onderlinge (rivaliserende
) verhoudingen. Daaruit volgen emotionele intriges en spannende
verwikkelingen die als een rode draad door de serie lopen. Heel wat afleveringen eindigen met een cliffhanger
. Dat is een spannend
einde van een aflevering die de nieuwsgierigheid van de kijker naar de volgende aflevering prikkelt. Cliffhangers zijn dan ook vaak onthullende
of emotionele
momenten in het verhaal. Het zijn situaties die de vraag oproepen hoe het verhaal verder zal verlopen. Zeker in de laatste aflevering van een seizoen is er een spectaculaire De close-up
cliffhanger.
is het meest gehanteerde cameraperspectief om
emoties duidelijker zichtbaar te maken. Daarmee doet de soap een sterk beroep op het
inlevingsvermogen
van de kijker. Ook worden situaties vanuit meer perspectieven
bekeken, zodat de kijker zelf kan beslissen met welk(e) personage(s) hij of zij meeleeft. Toch zijn soaps vooral een middel om te ontsnappen aan dagelijkse zorgen. Heel wat gebeurtenissen zijn overdreven en onrealistisch
komisch
en daarom komt de soap soms
over. Problemen en emoties worden overdreven uitvergroot waardoor
er vaak sprake is van overdramatisering
.
Woordverklaring keme intrige = oneerlijke en stie eiken ber te l doe een om methode (ook: verhaallijn)
Vraag 54 - Ga je graag uit of blijf je liever thuis?
409 40
2
Bekijk het fragment uit Zonde van de zendtijd. Daar drijven ze de spot met de soap Thuis. Welke typische kenmerken van de soap vergroten ze uit?
Heel wat familiale relaties Heel wat verhaallijnen die door elkaar lopen Ze geven het dagelijks leven en de miserie ervan weer: jaloezie, ongevallen … Niet meer realistisch: moord, dubbelganger spectaculaire cliffhanger: Manfred
De term soap komt van de zeepfabrikanten die de eerste hoorspelen op de radio sponsorden. In een soap zijn de personages stereotiep en wordt heel wat overdreven. Het gaat altijd over de persoonlijke problemen en emoties van een vaste groep personages. Er lopen heel wat verhaallijnen en familiale relaties door elkaar. In één aflevering gebeurt er maar weinig. Op vrijdag of op het einde van het seizoen eindigt de soap vaak met een cliffhanger zodat de kijker nieuwsgierig blijft naar het vervolg. De close-up vergroot de emoties van het personage uit.
Wat moet je kennen? Je kent de woordenschat over theater. Je weet hoe een theaterscène in een script gegoten wordt. Je kent de verschillende soorten theater. Je kent de oorsprong van de term ‘soap’. Je kent de inhoudelijke kenmerken van een soap.
410 0
Deel 8
Wat moet je kunnen? Je kunt de woordenschat over theater gebruiken. Je kunt de verhaalelementen zoals personages en thema’s in een soap herkennen en benoemen.
