Vraag 3. Kunt u uitleggen waarom u het verloop tijdens de verkiezingen in maart 2006 lastiger vond om de orde te bewaken? Centrum • Alles was nieuw voor de kiezer. Het duurde soms lang voor mensen hun stem konden uitbrengen. Mensen moesten langer op elkaar wachten. In een paar gevallen brachten mensen hun stem niet uit, (wantrouwen tegen de computer). Mensen moesten vaker begeleid worden om hun stem uit te kunnen brengen (vooral ouderen). • Onbekendheid van een aantal kiezers om met de stemmachine om te gaan. • Mensen liepen door elkaar heen, chaotisch! Oudere mensen hadden meer tijd nodig om te kunnen stemmen, ze snapten de stemmachine niet. Het gevolg daarvan was rijvorming. De gekleurde nummertjes sloegen nergens op, die brachten alleen maar verwarring. • De introductie van stemmachine leidde tot wat extra problemen. Kiezers die om uitleg vroegen of gedrang rond de machines tijdens momenten van drukte. • De introductie van de stemcomputer, veel uitleg leidde tot een wachtrij per computer. De ruimte is te klein voor 2 stemcomputers bij 2 stembureaus • Het in de gaten houden van de stemmachines was lastig, tegelijkertijd ontstonden er files. Er was minder overzicht. Westerpark • Wegens onbekendheid met stemcomputers werd vaker dan voorheen hulp/informatie gevraagd aan andere kiezers of aan stemleden. • Veel allochtonen gingen familieleden helpen in het hokje en begrepen niet waarom dit niet mocht Oud-West • Mensen gingen meer meekijken bij het stemmen om te kijken hoe het ging; techniek hoe het werkt. • Kiezers met kleine kinderen hebben moeite in zonder hun aanwezige kinderen in het stemhokje hun stem uit te brengen. de meesten moeten eerst overtuigd worden van de nieuwe spelregels. • Discussie over oproepkaarten en hulp bij stemmen, te weinig ruimte voor wachtenden. Zeeburg • Nieuw systeem met 2 verkiezingen. Toezicht op correctie werkwijze bediening machines ter voorkoming 2x stemmen door 1 persoon per verkiezing. • Er ontstonden lange rijen voor machines, mensen werden ongeduldig als anderen de werking v/d machines niet 'snel genoeg' doorhadden. • Het stemmen met de computer was drempel verhogend. Voor veel mensen met een lage opleiding zijn computers moeilijker te begrijpen dan papierenbiljetten. • Wachtende mensen hielden minder afstand tot de stemcomputer dan voorheen bij de stemhokjes. Omdat stemmen ook bij de tafel gebeurde was het daar drukker/rommeliger. De Baarsjes • Mensen waren meer geïrriteerd omdat er lange rijen waren en omdat ze de computers niet snapten. • Omdat de stemcomputer onduidelijk in gebruik was voor de kiezer, hierdoor ontstonden lange rijen. • Veel meer onervaren kiezers (veelal allochtoon). Onwennigheid bij kiezers met stemcomputer en dubbele verkiezing. Vreemde procedure met afgeven volgnummer door kiezer aan de persoon van het stembureau, die direct naast de uitgever van het volgnummer zat. Hierdoor verwarring bij kiezers en oponthoud bij de computers. • Het is makkelijker om bij 5 stemhokjes het overzicht te hebben dan 2 machines met een rij. • 1. minder mankracht achter tafel; 2. verschil van mening tussen stembureau leden wat wel niet mag, bij digibeter; 3. gemeenteraadsverkiezingen trekken meer allochtonen (die de taal niet spreken) en veel meer ontevreden mensen die niets van de campagne hebben gehoord en het landelijke dan gemeente trekken. Amsterdam-Noord • Hoewel het stappenplan voor het gebruik van de stemmachine duidelijk op het scherm is vermeld hadden sommige, vooral oudere mensen uitleg nodig hoe te kunnen stemmen. Bij allochtone bewoners, ook doorgaans ouderen, is de taalbarrière dan ook aanwezig. • Stembureau is in een bejaardenhuis, voor vele stemmers is het proces van stemmen met stemmachine niet duidelijk en is het scherm moeilijk te lezen. • Er was meer uitleg nodig voor het gebruik van de stemcomputer en de procedure. Zowel de stembureau leden als de kiezers moesten wennen aan stemcomputers waarbij 2 verkiezingen uitgeschreven waren. • De ongeïnteresseerde moslims deden soms moeilijk over het feit dat ze elkaar niet mochten aanwijzen op welke partij ze (van hun Imam) moesten stemmen. • Ik probeerde heel nadrukkelijk invulling te geven aan het feit dat er geen hulp geboden mocht worden bij het stemmen.
Geuzenveld-Slotermeer • Door de opstelling van de computers was het lastiger om één persoon bij een computer te laten: het was zeer makkelijk voor anderen om mee te kijken/te helpen als je niet goed oplette. • Allochtonen zijn de baas in Amsterdam. Zo gedragen zij zich ook op het stembureau. • Mensen die groepsgewijs kwamen stemmen, meer dan anders. Meer mensen die problemen hadden met lezen. Boosheid tot licht agressief optreden van mensen die wilden ondersteunen of ondersteund wilden worden (terwijl niet toegestaan). • Je hebt normaliter al regelmatig te maken met allochtone kiezers die niet weten hoe het stemmen in zijn werk gaat. Nu komt daar ook nog het bedienen van een computer bij. Osdorp • Nieuw systeem. Stemmachines eisten veel aandacht van ons en van de kiezers. • Gepraat bij de computers door bezoekers en veel ouderen klaagden over het nieuwe systeem. • langere rijen op piekmomenten vanwege tragere afhandeling stemcomputers en door het uitleg van 2 keer stemmen aan kiezers. • Onlogische opstelling van stemapparaat, stemmen duurde relatief langer waardoor irritatie bij stemmers en druk op stembureauleden, door opstelling van stemapparaat, 2 wachtrijen die door bovengenoemde wachtrijen heen stonden. • De mensen kwamen samen met familie en die wilden allemaal bij de computer zijn om te kijken. Slotervaart • Omdat voor zoveel kiezers als de stembureau leden het kiezen met machine nieuw was liep het stemmen veel trager en ontstonden er opstoppingen • Door onbekendheid van de stemmer met de stemcomputer waren er lange wachtrijen. Mede door de opstelling veroorzaakte dat een rommeliger geheel. Tevens was de indeling van de stemdistricten veranderd waardoor stemmers naar de verkeerde locatie kwamen. • Soms lange wachttijden. Gecompliceerder, vanwege 2 verkiezingen. Marokkaanse man in 'soepjurk' was uren lang in of bij het stembureau bezig landgenoten te ronselen en te begeleiden. Hij zei buurtvader te zijn. Er kwamen jonge kiezers met 5 gemachtigden. • Via één keer kwam ik erachter dat er een Marokkaanse heer die regelmatig de landgenoten 'hielp', wat ik zoveel mogelijk inperkte, hen min of meer verplichte (wie) te stemmen. Daarna de heer meteen toegang tot stembureau verboden. Zuidoost • Door onbekendheid met stemcomputer, werden de rijen langer wat tot irritatie leidde bij de stemmers die na het werk langskwamen om overzicht te blijven houden. • Mensen hadden veel moeite met de computer, stembureau-personeel heeft veel geholpen, dit eigenlijk tegen de regels in. • Opstelling computers niet goed, dit werkte verwarrend voor in- en uitkomende kiezers. Oost-Watergraafsmeer • Gelijktijdige verkiezing stadsdeelraad en gemeenteraad en invoering stemmachine. • Computerstemmen. • Onbegrip bij kiezers inzake stemmen met de computer. Steun van de stembureauleden was dan noodzakelijk. • Veel mensen konden de stemcomputer niet goed gebruiken doordat zij de Nederlandse taal niet (goed) machtig zijn. • Iets lastiger. Enkele kiezers zochten per partij op het scherm naar hun kandidaat. Dat koste veeltijd. • het wachten voor een vrijkomende computer was lastiger voor de stemmer; waar moet je gaan staan? Oud-Zuid • De indeling van het lokaal was anders door 2 computers en 2 rijen moest er meer opgelet worden. Veel uitleg over de machines en het toezicht houden. Vaak geruststellen dat wij niet meekonden kijken. Veel commentaar op de vooruitgang. • Nieuw, veel mensen hadden uitleg nodig en dat speelde zich allemaal op de tafel af. Niet in een stemhokje verder weg. • Voor het eerst stemmachines, 2 per stembureau, geplaatst aan weerszijden v.d. tafel waar de leden zitten, andere opstelling, minder overzicht, mensen moeten wennen aan veranderingen, meer vragen. Niet dat dingen echt mis gelopen, het was anders, wat chaotischer. • Twee plaatsen die uit elkaar liggen om op te letten in plaats van een rijtje aaneengesloten stemhokjes. • Mensen zonder stempas konden niet meer stemmen met paspoort; de strenge regels t.o.v. helpen analfabeten etc. Zuideramstel • Een kiezer was geestelijk in staat haar keus te bepalen, maar was niet aan te spreken op haar ruwe gedrag bij het computergebruik. Toen ik haar vroeg het lokaal te verlaten, werd zij wat agressief en is toen door de
huismeester naar de uitgang begeleidt. Tevens kwam het vaker voor dat b.v. familieleden meekeken bij de keus van een kiezer. Misschien, omdat het de eerste keer was met de computers, maar de besloten stemhokjes bieden sowieso meer privacy dan de opgestelde computer.
Vraag 5. Kunt u in steekwoorden beschrijven wat er dan aan de hand was? Centrum • Gebruik stemmachine, was voor de eerste keer. • Een beeldscherm deed het niet, er moest gebeld worden voor een andere. • De machine viel uit, hierdoor moest iemand van SDU langskomen. • In enkele gevallen wilde bij allochtone kiezers de man voor de vrouw stemmen. • Grote drukte, mensen opgedragen om in één rij te gaan staan. • In het lokaal stond niets op zijn plaats. • 1 persoon slaagde er niet in op de kiesknop te drukken, heb dat toen voor hem gedaan • Plaatsing kiezerslijsten. • Het stembureau bevindt zich in een grote open ruimte waardoor het niet mogelijk was kiezers lijsten op te hangen. Dit is wel verplicht. zoals enkele kiezers hebben gemeld. Als alternatief zijn de lijsten op tafels geplaatst. • De kiezer maakt bezwaar tegen stemmen met computer. • De conciërge van de school dient in het stembureau te zitten als benoemd lid. Hij heeft zich consequent ontrokken aan de werkzaamheden. Het gevolg was minder pauze voor de overige leden Westerpark • Er waren mensen die bijvoorbeeld vroegen waar Wouter Bos stond. Dat heb ik ze dan uitgelegd. Deze vraag kwam voort uit het feit dat de betrokkene niet kon lezen of schrijven. • Er waren met name oudere dames met een etnische achtergrond die meer hulp wilden dan toegelaten. • Door onvoldoende oplettendheid van stembureaulid hebben een paar kiezers het bureau verlaten zonder te stemmen. Hoewel ook voor de deelraad een oproepkaart was ingeleverd. Oud-West • De stroom viel uit. De groepen waren overbelast i.v.m. kachels. • Indeling van 2 stembureaus in 1 gymzaal was onwerkbaar. In overleg met hoofd verkiezingen is de opstelling veranderd • Een aantal maal is het voorgekomen dat iemand te lang deed over het stemmen, sommige mensen weten nog niet op wie ze moeten stemmen en bedenken het ter plaatse, dat vertraagt. Bovendien moest je toen in je eigen district stemmen behoudens volmachten/kiezerspas. Soms vormde zich dan een rij en morde men af en toe. Gelukkig is dat soepel opgelost. En van het kiezen in eigen district zijn we nu verlost per november 2006 toen je in geheel Amsterdam je stem kon uitbrengen voor de Tweede Kamerverkiezingen. • Stemmer ging van ene naar andere machine, waardoor de telling scheef ging, stemmer vergat de bevestigingsknop Zeeburg • Stemmachine werkte niet naar behoren, er moest iemand bijgehaald worden en de stemmer moest worden gevraagd later op de dag nog eens terug te komen. • Één van de stemcomputers is uitgevallen. Een monteur van Stadsdeel Zeeburg heeft het mankement binnen een kwartiertje verholpen. • Storing van één machine. • Amsterdam, 2 verkiezingen, verschil tussen deelraden en gemeenteraad onduidelijk voor stemmers. Bar slechte handleiding, onbegrijpelijk Nederlands. De Baarsjes • Te veel kiezers in het stemlokaal, vooral tussen 18.00 uur en 21.00 uur. Dit kwam ook omdat een heleboel mensen pas gingen bedenken op wie ze gingen stemmen als ze voor de computer stonden. • Een kiezer had niet bevestigd, waardoor een andere kiezer twee maal kon stemmen. Een toezichthouder of lid had hier geen toezicht op gehouden. • Kiezer kwam niet tot keuze en bezette de computer twintig minuten. • Machine begaf het tijdelijk. Ouder iemand vond het te onoverzichtelijk. • Klachten van kiezers dat de computer niet reageerde op hun druk op het paneel. Bleek steeds misverstand en geen storing aan de computer. • Geconstateerd werd dat een allochtone politicus mensen van zijn afkomst aansprak. Het vermoeden bestond dat hij lobbyde voor zijn eigen partij. Deze persoon is vervolgens door de voorzitten aangesproken, waarbij hij verzekerde dat dit niet het geval was. Vervolgens is de persoon vertrokken. • Hulp aan kiezer afwijzen zowel van onszelf als van derden. 2. Boze kiezers achter laten, ze waren boos omdat de SP niet op de lijst van stadsdeelraadsverkiezingen voorkwam.
Amsterdam Noord • Uitval stemcomputers • Oplopen rij, defecte computers, veel persoonlijke begeleiding stembureau leden • Een kiezer begon aan de stemming en ging tijden de procedure telefoneren om stemadvies en blokkeerde hierdoor een van de 2 stemcomputers • Iemand wilde toch op een andere partij stemmen, computer uitgezet en hierdoor is verschil ontstaan. • Begeleiding scheiden. Ze kan niet goed Nederlands lezen. Door lid stembureau met kandidatenlijst zoeken en verbeteren en zelf laten stemmen. Soms toestaan dat meegekeken wordt hoe het werkt. wel toezicht dat het zelf gestemd wordt. • Kiezer wilde met 2 personen in een stemhokje • De inrichting van het stembureau. Door de Deelraad waren met het Verpleeghuis afspraken gemaakt, die niet zijn nagekomen. Door de stembureauleden is zelf een andere opstelling gemaakt die niet geheel de anonimiteit van de stemmer kon waarborgen. Geuzeveld-Slotermeer • Een zoon, die zijn moeder die analfabeet was, voor haar te laten stemmen. Deze persoon was zeer agressief. Toch door ons tot aller tevredenheid opgelost. • Mensen die iemand anders wilden laten stemmen omdat zij het zelf niet begrepen. Kiezers die weg wilden lopen. • Twee personen in één hokje, omdat de stemmer niet kon lezen. • Turks bureaulid kreeg veel vragen van Turkse stemmers. Ik liet procedure Turkse toelichting TOEN toe omdat er voor het eerst met computers werd gestemd. • Er kwam een groep Turkse vrouwen (tussen 5-10) met 1 vrouw, die met al deze vrouwen wilde gaan stemmen. Aantal malen kwam een opgeschoten jongere met ouder meer en wilde persé mee stemmen, want deze kon niet lezen. • Pa (allochtoon) wou met Ma het stemhok in. • De voorzitter disfunctioneerde wegens doofheid en niet goed afscheuren v/d nummertjes. Is 's middags ontslagen. Ik moest het als vice-voorzitter van hem overnemen. Aangezien ik voor de eerste keer op een stembureau werkte moest ik veel improviseren. • Jongeren van de school gingen voor de ingang staan, hierdoor werd de ingang minder/slecht toegankelijk. Osdorp • Opstelling van stemmachines verbeterd, met behoud van privacy en handhaving van 1 persoon aan 1 machine. Beter doorstroming. Door stadsdeel later weer terug gezet naar basis opstelling met onder 3 genoemde gevolgen. • Als een gevolmachtigde gaat bellen om te vragen wat hij moet stemmen als de machine al vrijgegeven was. Tot spoed gemaand. • Moeder moest stemmen voor opstandige man > niet toegestaan > rustig gesprek > 2 uur stemcommissie mee probleem opgelost > man tevreden en bedankte ons. Slotervaart • Veel analfabeten stemmem maar konden niet lezen en hadden dus hulp nodig. Het probleem was dat de partner de kiezer wilde helpen. Af en toe was het moeilijk om de kiezer uit te leggen dat dit tegen de wet inging. • De buurtvader heb ik gevraagd weg te gaan. Hij werd erg boos. Mede-stembureauleden hebben zich ermee bemoeid en moesten vaak instrueren aan kiezers. Voor elektrische snoeren moest een oplossing geïmproviseerd worden. • Meerdere malen 'helpers' aanspreken, waardoor het woord discriminatie veelvuldig viel. Zeer vermoeiend daar ik het absoluut niet toestond. • Het stagneren van één van de stemcomputers. Stemlokaal is vijf minuten gesloten geweest om een nieuwe stemcomputer te installeren. • Stemcomputer uitgevallen. • Vrouw: stemkaart +/- 21 jaar. Leek veel jonger. Paspoort gevraagd, heeft zij thuis gehaald: paspoort klopte. Zuidoost • Het apparaat waar het lid op moest drukken bleek niet goed ingedrukt te zijn, waardoor er opnieuw gestemd moest worden. Verder is alles prima verlopen • Stroomuitval. Stemmers koffie aangeboden, het duurde 2 uur. We moesten wachten voor het herstarten op iemand van het fabrikant, die niet wist hoe het moest. • Soms moest aan kiezers de werking van het stemapparaat worden uitgelegd. • Onbekendheid stemgedrag, uitleg en begeleiding door derden. Oplossing: zelf uitleggen en begeleiden tot voor het moment van stemkeuze. Stemkeuze zelf laten doen door de kiezer.
• •
Ineens lagen er folders van een bepaalde politieke partij op een tafel. Ik had het vermoeden dat een stembureau lid die daar neergelegd had. Ik gooide het gelijk weg, maar was wel alerter op het letten van tafels in die ruimte. Meerdere mensen bij stemcomputer (familie).
Oost-Watergraafsmeer • Gedrang rond stemcomputers, waardoor het niet duidelijk was wie aan de beurt was. • Stemmer die de Nederlandse taal niet machtig is en daardoor assistentie wil van familieleden of stembureauleden in het Marokkaans of Turks. • Vaak wilde men met 2 of meer personen tegelijk stemmen. • Computerstoringen - elektriciteitsuitval. • Opstarten van computer moeizaam. • Computer haperde en moest vervangen worden. Knop bleef hangen. De nieuwe computer voldeed ook niet. Drukte je op partij 1 dan kreeg je de namen van partij 2. We kregen de slecht werkende 1e computer terug, daar er geen andere computers meer waren. We moesten zelf steeds de knop uittrekken. • Men drukte te hard op het scherm waardoor bij enkele kiezers de computer aangaf gereed te zijn terwijl men maar 1x had gekozen. Bij kiezer weet ik zeker dat dat het geval was. • Bij stembureau 155 stemmen nogal wat oudere kiezers (bewoners bejaarden-/verzorginghuis met name) die moesten wennen aan de nieuwe wijze van stemmen. Mensen moesten nogal eens voorgelicht worden. • We zitten met 3 stemdistricten in een gymlokaal dus de opstelling moest aangepast worden tbv een goede scheiding v.d. kiezers • Ja, voor mensen die niet snapten hoe de computer werkte. Dit is door een van de leden van het stembureau of door een familielid uitgelegd. • Iemand was kiezerspas kwijt en wilde toch stemmen. Uitgelegd dat dat niet kan, verwezen naar stadsdeel, meneer was boos maar ging uiteindelijk toch weg Oud-Zuid • Met de nummertjes, mensen vonden het te lang duren en gingen met hun nummertjes naar het andere stembureau die ook in de ruimte was. • Eén machine stond onder stroom. Vervangende machine eveneens. Machines (tijdelijk) buiten gebruik gesteld. • Analfabeten die met helper kwamen niet Nederlands sprekenden Zuideramstel • Ondeskundig gebruik van de stemcomputer, hulp nodig van stembureauleden. • Stroomstoring in Buitenveldert. • Een kiesgerechtigde Amerikaan wilde op een naam stemmen voor de deelraad. Hij gaf dat pas aan nadat de stem voor beide verkiezingen vrij was gegeven. Vraag12. En wat hield deze begeleiding in? • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Uitleg verschil gemeenteraad – stadsdeelraad. Over de twee procedures tegelijker tijd: gemeente en stadsdeelraadsleden. Dat er twee stemmingen waren met aparte oproepen en lijsten. Overwinnen computerangst bij bejaarden. Het aangeven van het verschil tussen gemeenteraads- en stadsdeelraadsverkiezingen. In het algemeen uitleg geven over de werkwijze. Dubbele verkiezingsuitleg. Hulp bij indrukken knop. Ik verplichtte twee stembureauleden te laten helpen in plaats van één. Oogproblemen. Zeggen op wie men moest stemmen. Voorlezen van partijen en kandidaten. Het hard opzeggen van: u ziet nu, druk knop, kies nu etc. Aanwijzen waar de partij op de lijst stond. Meneer was zeer slechtziend. Slechtziend en analfabeet. Juist de belangrijke hulp, aangezien er in dit stembureau/verzorgingshuis veel lichamelijk gehandicapte kiezers gekomen. Het ging meestal om een combinatie van 1 t/m 4. Visuele instructie over het gebruik v.d. computer.
Vraag 14. Kunt u hieronder aangeven welke redenen er tijdens de verkiezingen in maart 2006 zijn geweest waarom begeleiding door derden werd toegestaan of waarom er assistentie door het stembureau is verleend? • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
2 verkiezingen tegelijkertijd leverde verwarring op. Dat men 2x de stemprocedure moesten volgen. Over de twee verkiezingen tegelijkertijd. Mondelinge uitleg van achter controlescherm volstond. Uitleg over stemcomputer, 1ste keer nieuw apparaat, men wilde soms weten of men had gestemde of dat niet te zien was via bedieningspaneel dat door de stembureaulid werd bediend. Computervrees. 'Angst voor computers'. Onbekendheid met de computer. Ouderen willen vaak niet eens een poging zonder begeleiding wagen. Onbekendheid met het fenomeen. Angst en onbekendheid van de stemmachine. Handicap. Gehandicapt. Slecht ziend. Oogproblemen. Fysieke handicap. Analfabetisme. Lichamelijke handicap. Onzekerheidskiezer = ook veel ouderen. Ouderdom. Leeftijd rond de 90/100 jaar. Ouderdom/fysieke problemen. Slechtziende ouderen computervreemd. Lichte dementie, maar wel uitgesproken over partij en kandidaat. Hoge leeftijd, mondelinge hulp. Allochtone mannen staan hun echtgenote nauwelijks toe om zelf te stemmen. Jongeren die voor het eerst gingen stemmen. Nooit eerder gestemd. Bij drukte, meerdere pieken, doorheen 'geglipt'. Te snel verkeerd ingedrukt. Druk van buitenaf. Wat ondersteuning in de veranderde situatie. Ouder mensen 'lezen' met hun vinger waardoor de computer geactiveerd wordt en er dus een verkeerde partij en kandidaat te voorschijn. Machine reageerde niet op indrukken.
Vraag 18. Op welk(e) punt(en) waren de regels volgens u niet geheel duidelijk? • • • • • • • • • • • • • • • •
Ik was niet goed op de hoogte van het gebruik van de stemcomputer. Bediening stemmachine. Stemcomputer was nieuw. Begeleiding werd gevraagd. Was niet doorgegeven dat het zo een ophef zou geven als je mensen daar hielp. Uitleg over het aflezen van de telstrook. De regels voor ouderen, vooral voor bejaarden. Ongeloof dat hun stem op juiste plaats stond. De aanvraag van een nieuwe stempas bij verhuizing of kwijtraken. Het was onduidelijk voor de kiezer dat twee verkiezingen op één stemmachine gekozen moesten worden. Het ''waarom''ontbrak bij 1 in meerdere talen. Veel kiezers hadden de info over het stemmen niet doorgenomen. Onduidelijkheid bestond bij de kiezers. Handigheid van het gebruik en het oplossen van problemen. Regels t.a.v. invullen procesverbaal waren niet duidelijk. Regels voor stemmen en stembureaus zijn duidelijk, voor de stemmers zelf niet altijd. Aantal lezen dat gestemd mocht worden op de stemcomputer (in Amsterdam 2 maal). Instructies over begeleiding bij de overige leden van het stembureau.
Vraag 21. Indien zich tijdens de verkiezingen van 22 november 2006 problemen hebben voorgedaan die vergelijkbaar zijn met die tijdens de verkiezingen van maart 2006: Waren er problemen met ..? Anders, namelijk …. • • • • • • • • • • • • • • • •
De strengere regels over het bieden van hulp/ het niet mogen bieden van hulp door begeleider of stembureaulid. 'Helpers' wegsturen. Begeleider meenemen in stemhokje. Een persoon per stemhokje. Het komt in uitzonderingssituatie voor dat familieleden, echtgenoten met elkaar overleg pleegden over het uitbrengen van een stem. Doordat keuze voor het stembureau vrij was kregen wij nog meer kiezers met een lichamelijke handicap die begeleid moesten worden. Familieleden van geestelijk gehandicapten wilden gebruik maken van het stembiljet; echtgenoten wilden gezamenlijk in één stemhokje Begeleiden / ondersteunen moet wat ruimer geïnterpreteerd worden: vaak willen partners (vrijwillig) samen stemmen of (kleinkinderen laten stemmen) Veel fysiek gehandicapte ouderen in rolstoel onder begeleiding. Aanvraag stemkaarten bij verhuizing of kwijtraken. Oproepkaarten kwijt. Waar een kandidaat stond. Ouderdom. Slechtziende ouderen computervreemd. Ontbreken van de oproepkaart. Machtigen.
Vraag 23. Het is voorgekomen dat begeleiding door derden aan niet-gehandicapte stemgerechtigden werd toegestaan. Wat was de reden daarvan? Centrum • Voornamelijk allochtone vrouwen werden begeleid door de man. Op dat soort momenten ontstaat de indruk dat diegene die wordt begeleid er niets van snapte. • Hulpvraag. • Stembureau is gevestigd in verzorginghuis dus veel oudere kiezers in rolstoel en onder begeleiding op voorhad is het voor stembureau leden niet altijd duidelijk of kiezer werkelijk te gehandicapt is om zelf te stemmen (stram of moeilijk lezen) dan wel of het voor begeleider sneller en gemakkelijker is om dat voor keizer te doen. • Onbekendheid met de stemprocedure. Westerpark • Een enkele keer is (directe) ondersteuning toegestaan, reden: onduidelijkheid wijze stemmen en alleen als beeld was dat de stemming niet werd beïnvloed door andere kiezer. Zeeburg • Soms kijkt de man mee naar het stemmen van de vrouw (Marokkanen doen dat veel), niet storend, het gebeurde vroeger ook wel eens. • Sommige mensen nemen een kind mee om het te leren hoe de democratie werkt. Dat is een mooie traditie. Het is vreemd dat dit niet zou mogen. De Baarsjes • Onvoldoende beheersing van het kunnen lezen in Nederlands. • Voor oudere buitenlandse Nederlanders, die waarschijnlijk niet kunnen lezen en/of schrijven, werd door derden vaak hun kinderen dan wel kleinkinderen gewezen op de lijst, waar een Turkse of Marokkaanse naam stond en daar moet het vakje dan rood worden gemaakt. Amsterdam Noord • Getrouwde echtparen die alles samen doen, lieten zich niet scheiden door stembureau leden. • Persoon vroeg specifiek om begeleiding, i.v.m. de gezondheid. • In veel gevallen vind ik het acceptabel dat partners of moeder en kind elkaar ondersteunen zolang er geen sprake is (lijkt te zijn) van dwang of beïnvloeding. • Onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal. • Men deed op zijn stembiljet voor hoe de vrouw het zou moeten doen. Niet alleen bij niet Nederlanders maar ook bij oudere autochtonen. Maar onder druk van ons werd wel zelf gestemd. • De enkele keer dat het voorkwam, ging het i.h.a. om een partner die even meekeek. • Een persoon had geen bril bij zich.
•
Vanwege ouderdom en onzekerheid van stemgerechtigde.
Geuzenveld-Slotermeer • Ja, bij moeilijk lopenden en slecht zienden. • Het niet begrijpen van de inhoud op het stemformulier. Osdorp • Beheersing Nederlandse taal • Ja om persoon (ouderdom), naar het stemhokje te brengen en daarna moest de persoon op afstand wachten. Slotervaart • Families kwamen in grote groepen binnen. De stemgerechtigde wilde stemmen en konden nooit begrijpen dat wij geen steun aanboden. Om problemen te voorkomen werd de stemgerechtigde ondersteund door twee leden van het stembureau. Uiteraard probeerde ik als voorzitter altijd één van die begeleiders te zijn. • Thuis niet goed voorbereid en onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal. Uitleg geven door een stembureau-lid. • Botte weigering. Tientallen malen regelend moeten optreden, of de reden: ,,Mijn vrouw niet goed lezen." Zuidoost Oost-Watergraafsmeer • Het niet Nederlands kunnen spreken, of analfabetisme van de kiezers. • Partners / kinderen van niet-Nederlandse lezenden hielpen een enkele keer. • Zoals aangegeven onder pt 5 van vraag 21 • De regels omtrent begeleiding zijn deze verkiezing streng in acht genomen. Oud-Zuid • Bij het niet beheersen van de Nederlandse taal. • Als iemand oud was en bijvoorbeeld een zoon/dochter meebracht om te assisteren. • Het stembureau zag geen bezwaar tegen de begeleiding door derden. • ja, het lijkt erg onrechtvaardig om kiezers hun stem te ontzeggen alleen omdat ze niet kunnen lezen maar wel duidelijk kunnen maken op wie ze willen stemmen. In die gevallen keek ik of de helpen die wens uitvoerde. Wij konden elkaar dan controleren. Lijkt mij een betere optie dan machtigen omdat er dan geen controle is om binnen de wet te blijven vroeg ik wel: kunt u het zien? De kiezers zeiden dan nee. Ik ben geen oogarts tenslotte maar het blijft een rare kunst greep. Zuideramstel • Met een stembureau in een bejaardenhuis is het lastig om de afweging te maken of een persoon gehandicapt is of niet en in die zin begeleiding mag krijgen of niet. • Begrijpen van stemformulier. Invullen van stemformulier. Beheersing van Nederlands. Duidelijkheid over aard v/d verkiezingen. Vraag 25. Het is voorgekomen dat stemgerechtigden in de gelegenheid werden gesteld om in
het stembureau een derde te machtigen. Wat was de reden daarvan? Centrum Westerpark • Om ons aan de regels te houden Oud-West • Onvoldoende beheersing Nederlandse taal. Zeeburg • Wij moesten hulp bij invullen afwijzen, waardoor een andere dame (analfabeet) ter plekke haar dochter machtigde een stem uit te brengen. • de taal, niet kunnen lezen. Familie werd dan alsnog enkele keer ter plekke gemachtigd. De Baarsjes Amsterdam Noord -
Geuzenveld-Slotermeer • Bij zeer moeilijk lopenden en/ of slecht zienden. • Analfabetisme. Osdorp Slotervaart • Vrouw wilde (mocht niet stemmen en had soms al gedeeltelijk) de machtiging ingevuld. Zuidoost • Moeite met de Nederlandse taal. Oost-Watergraafsmeer • Stemgerechtigden die niet in staat zijn om zonder begeleiding te stemmen, doordat zij de analfabeet zijn of de NL-taal niet beheersen. Oud-Zuid • zie vraag 23; Binnen de wet, maar m.i. meer in tegenspraak met geest v/d wet dan bovenstaande optie. Zuideramstel • Om hun stem toch niet verloren te laten gaan.
Vraag 27. Heeft het gebruik van stemhokjes in plaats van een stemmachine verschil gemaakt als het gaat om de handhaving van de orde in het stembureau? Indien ja: Kunt u uw antwoord toelichten? Centrum • De mensen waren bij het gebruik van stembiljetten mondiger, waarschijnlijk omdat dat vertrouwd overkomt. De stem machines waren nieuw dus de kiezers waren meer gefocused op een goede afhandeling • Met hokjes is scheiding tussen stemmers veer duidelijker. Veel mensen waren blij om gewoon weer met potlood te kunnen schrijven • Alles verliep vlot. Stemmers wisten precies wat ze moesten doen, dus begeleiding was niet nodig waardoor alles ordelijk verliep. • Stemmachines waren nog onwennig. Kiezers moesten met bonnetjes wachten. Stemhokjes gingen als vanouds • Minder wachttijden omdat iedereen het snapt. Het verliep vloeiender. • Het toezicht was gemakkelijker. • Geen rij wachtende mensen. • Probleem zat nu niet in de procedure maar in de manier waarop is ingedeeld in districten en dat zonder kaart echt niet gestemd kan worden. In de communicatie moet worden benadrukt waarom dat is. Westerpark • Ik ben van mening dat het overzicht gemakkelijker te bewaren is indien men vóór een stemcomputer staat dan wanneer men 'verdwijnt' in een van de stemhokjes. Daarbij komt dat het gemakkelijk is iemand te corrigeren (met betrekking tot de hulp van derden) wanneer men aan een van beide kanten van de voorzitterstafel staat, dan wanneer met op enige afstand in het stemhokje staat. • Door hokjes moeten tegelijkertijd meer kiezers in de gaten worden gehouden. Betere bekendheid stemmen met potlood. Oud-West • In dit stemdistrict wonen veel oudere mensen en die vinden het stemmen met een rood potlood prettiger. Jonge mensen daarentegen prefereren de stemmachine. • Drukte bij de hokjes, omdat er 2 stembureaus op 1 locatie waren, liepen kiezers naar de verkeerde stembus, stemhokjes waren te klein voor de formulieren Zeeburg • Met biljetten was het duidelijker. Iedereen snapte dat. Het nieuwe systeem is veel beter. Geen computers! • Stemhokje is bekend. Machine onbekend. We hebben meer orde moeten handhaven, omdat kinderen niet (meer) mee mogen om ouders te helpen • Omdat er 3 stemhokjes zijn is de doorloop sneller. • Omdat procedure als vanouds was, was er meer aandacht om te voorkomen dat er meer personen in 1 stemhokje was.
De Baarsjes • Mensen zijn vertrouwd met het 'rode potlood', reacties waren: "fijn dat we weer met potlood mogen stemmen". Veel mensen waren er erg blij mee. • De kiezer is gewend aan deze methode. Er zijn in Amsterdam veel ouderen en allochtonen welke het gebruik van een computer niet kennen. Daarvoor is het biljet gebruiksvriendelijker. • Het oude vertrouwde potlood was terug. Iedereen kon nu weer stemmen. Dus hulp aan digibeten was niet meer nodig. • Er kunnen meer mensen tegelijk stemmen. Dus minder drukte hetgeen anders stress oplevert. • Beter zicht, omdat het stemmen op een plek gebeurt, je hoeft niet 2 kanten op te kijken. Stemmen verloopt in het algemeen sneller, waardoor het niet zo erg is als een individuele kiezer er erg lang over doet. Amsterdam Noord • Nogmaals stemmachine was een nieuw fenomeen, waarbij veel onwennigheid en onkunde was bij de kiezers • Bij stemmachine is het moeilijk mensen weg te houden. Men is gauw geneigd mee te kijken, zich ermee te bemoeien. En vooral bij de dubbele verkiezing van gemeenteraad en deelraad was het soms onduidelijk voor de kiezer. • Bij 2 stembureaus in een lokaal en grote drukte vergt het grote aandacht om de ingevulde stembiljetten in de juiste stembus te krijgen. • In stemhokjes kunnen drie personen tegelijk stemmen en er moeten dan dus ook drie personen in de gaten gehouden worden, bij een stemcomputer is dat maar één persoon. Dat is dus makkelijker. • Scheiden begeleiding is moeilijker. • Overzichtelijker. Direct te zien of 1 of meer personen zich in 1 stemhokje bevinden. • Bij het stemcomputer zit je er dichter op. • Stemgerechtigden probeerden samen in één stemhokje te gaan staan. Werd niet toegestaan en leverde soms wrijving op. • Mensen willen constant samen in een stemhokje. Je moet dus steeds goed op letten en mensen daarop aanspreken. Geuzenveld-Slotermeer • Vooral ouderen vinden "ouderwets" stemmen makkelijker. In een hokje met een rood potlood. En niet in de rij hoeven staan. • Kiezers die moeite hadden met het stemmen zijn wel bereid allen het stemhokje in te gaan, maar niet om alleen een computer te bedienen. • men vond het achteruitgang en verweet dit de gemeente. • Het gebruik van de stemmachine gaf strengere regels mee over het wel of niet bieden van hulp. • Vooropgesteld dat wij als stembureauleden strenger waren is het stembiljet en potlood nu eenmaal eenvoudiger uit te leggen dan het gebruik van de stemcomputer • Stemhokjes waren overzichtelijker, meer spreiding. Osdorp • Sommige kiezers wilden hun stembiljet in de verkeerde stembus gooien. Er zaten drie stembureaus in één ruimte. • De Nederlandse taal blijft moeilijkheden opleveren. Veel vrouwen geven hun formulier aan hun man of kinderen. • Geen wachttijd. Bezoekers vonden de hokjes en stembiljetten veel prettiger dan een 'enge computer'. Slotervaart • De stemmachine staat op tafel. De hokjes zijn niet overzichtelijk. Bah! • Er waren kortere wachtrijen, en er was minder uitleg nodig. Er was meer overzicht door een andere opstelling. • Bij stemcomputer is er een overzichtelijker situatie want de stemmachine staat dichter bij de voorzitten en overige stembureauleden. Dan is er betere controle mogelijk, maar die kan nog beter als er 1 stemmachine per stembureau is. • Er waren 3 stemhokjes tegen 2 stemmachines. Het stemmen in de hokjes ging zonder meer sneller dan met de machines omdat teveel kiezers moeite hadden met de machines.
Zuidoost • Opstelling van de hokjes is duidelijker. • Stemhokjes zijn duidelijker alleen voor 1 persoon bedoeld. • Men is sterk geneigd om met meerdere mensen in een stemhokje te gaan staan. Men moet ook regelmatig corrigeren. Oost-Watergraafsmeer • Met twee personen in een stemhokje roept om direct ingrijpen.
• • • • • • • • •
Dit was voor de kiezer duidelijker. 3 Stemhokjes voor 1 verkiezing i.p.v. 2 stemmachines voor 2 verkiezingen. Mensen waren blij met de terugkeer van het rode potlood. Een enkeling wond zich op over alle verspilling en stupiditeit van de situatie. Hokjesgeest is beter voor Amsterdam, dat zijn kiezers gewend. Het is nu de tijd om de stemmers op [onduidelijk] ...; dan de naam. Beelden spreken ook analfabeten aan. Het gaat om vorm, niet inhoud. Er is veel minder uitleg nodig, waardoor mensen sneller kunnen stemmen. Bij stemmachines ontstond agressie als wachttijden te lang werden, omdat er steeds uitleg moest worden gegeven. De stemprocedure met stemhokjes waren voor de kiezers meer bekend. Het gaat toch om een verschil van inrichting van het stembureau waar je rekening mee moet houden c.q. aan moet wennen. Het stemmen mbv biljetten is voor de meesten wat meer vertrouwd. Meer privacy. Dit ging veel sneller, maar het was ook maar een verkiezing. En een vertrouwde procedure.
Oud-Zuid • Hokjes is minder overzichtelijk, 2 stembureaus in 1 lokaal. • Makkelijker omdat routing kiezers overzichtelijk was. • Het is meer privé, de stemcomputer is te open, een hokje eromheen zou hetzelfde effect opleveren • Wat is makkelijker samen in een hokje te staan dan .. een computer. Mensen zijn er vaker op gewezen alleen te moeten stemmen. • Ik denk dat bij stemcomputers dit keer protesten waren ingediend. • Het is moeilijker om met twee personen in een hokje te staan, bij computer is er geen duidelijke begrenzing en gaan mensen die samen komen, samen in de rij staan automatischer ook samen achter de computer staan, vaak niet eens met het doel om samen te stemmen, maar er is gewoon geen duidelijke afbakening, men praat door elkaar etc. Je moet mensen er echt op wijzen dat het niet mag. Zuideramstel • Het was makkelijker, er stond geen rij zoals bij de computer. • Minder wachttijden, geen dubbele verkiezing. • Een enkele keer is er op gewezen dat de kiezer zijn/haar kinderen niet mee het stemhokje in mochten nemen. • Sommige kiezers waren kwaad omdat ze niet samen in één hokje mochten om elkaar te helpen met kiezen. • Ook al was ik geen voorzitter in maart 2006, toch konden we de kiezers goed reguleren, waardoor toezicht op onregelmatigheden correct uitgevoerd kon worden en zonodig kleine terechtwijzigingen / cq uitleg kan worden gegeven. Vraag 28. Dit waren alle vragen. Wellicht zijn er onderwerpen die in deze vragenlijst niet aan bod
zijn gekomen, maar waarover u wel iets kwijt wilt. Dat kan hieronder. Centrum • Stembussen in geval van 2 stembureaus gaf verschillen. Bij de stemcomputers niet. Het kwam wel voor dat de kiezer bij 1 keer stemmen wegliep en de stemprocedure voor de deelraad nog openstond en dit was lastig bij drukte. • Kiezers hechten aan het ritueel van het rode potlood en het stemhokje. De stemcomputers werd niet vertrouwd. Er werd gezegd dat het flauwekul, onzin, te duur was. • Waarom pas nu ? men kan ook niet verwachten dat je dingen van een jaar terug nog precies kan herinneren • Het gebied is voor 07.00 uur per auto niet bereikbaar. Afzetting door paaltjes. Is reeds doorgegeven bij de rapportage maar nog geen reactie gekregen. • Het stem passysteem werkte prima. Geen discussie over ''u moest ergens anders stemmen of '' u gemachtigde woont in een andere district. Het ging allemaal erg soepel. • Het enige voordeel van de stemmachine is het tellen dat niet handmatig hoeft te gebeuren, dit is voor de leden wel een hele leuke bijkomstigheid. • De instructies vooraf waren heel duidelijk! De burger heeft behoefte aan duidelijkheid aangaande orde en spelregels; als je die helder levert gaat het prima, indien nodig. In district 25 hebben nauwelijks laagopgeleide niet-Nederlanders gestemd, een enkeling. Velen, vooral ouderen, waren enthousiast over het gebruik van het rode potlood. • Huidige procedure voortzetten! Geen begeleiding bij personen bij het uitvoeren van de stemprocedure omdat zij de Nederlandse taal niet machtig zijn! • Bij Tweede Kamer zat ik in het stadhuis, grote probleem was de mogelijkheid overal te mogen stemmen. Nu is het grootste probleem dat mensen zonder stemkaart niet konden stemmen. Voorheen konden ze dan een duplicaat krijgen. • de laatste verkiezingen hadden we 2 stembureaus in 1 klein lokaaltje, dan kan je erop wachten dat er een stem in de verkeerde bus gaat zelf opgelost met een muur van banken, maar toch vervelend.
• •
In het geval van begeleiding ivm lichamelijk handicap is niet makkelijk om vast te stellen of er ook sprake is van beïnvloeding van het stemgedrag. Duidelijke en directe beïnvloeding heb ik niet vast gesteld. Problemen rond 't Nederlands of onbegrip rond de bedoeling van de verkiezingen kwamen volgens mij niet voor. In principe word het niet toegestaan, tenzij kiezer dat zelf niet kon maar grens soms moeilijke vast te stellen op aangeven begeleidend personeel. Ongetwijfeld is het een enkele maal voorgekomen dat hulp verleend is terwijl dat niet strikt noodzakelijk was. Overigens zijn wij wel op dit punt duidelijke geïnstrueerd dus wij hebben het in principe niet toegestaan, tenzij...Soms leverde dit heftige discussie met kiezers op. Soms gebeurde dit ook als ouders hun kinderen van (12jr) niet in stemhokje mochten meenemen. Een kiezer heeft formeel geprotesteerd.
Westerpark • De procedure van het inleveren van de stemkaart na de controle en dan het uitreiken van twee kleuren nummertjes is omslachtig en nodigt uit om daar vanaf de wijken. Hiervoor graag iets anders bedenken. • Alles heeft te maken met duidelijke regelhandhaving. Ik word uitgescholden voor racist omdat ik dit doe. Wat niet mag, mag niet. Regels zijn regels. • Bij de verkiezingen van 22/11 stonden echtparen naast elkaar en sprak men in zijn eigen taal. Voor mij onduidelijk of dit nou een stemadvies of hulp was, of dat men het over het weer had. Kortom op 22/11 was men nog makkelijker te beïnvloeden. • Vraag 4 is raar. Bij zowel ja als nee ga je daarna door naar begeleiding. Naar mijn mening zou het wettelijk mogelijk gemaakt moeten worden dat (liefs 2) leden van het stembureau meegaan in het stemhokje om te helpen, natuurlijk daarna de stemgerechtigde zelf laten kiezen. • Beste Ulco, de intimiderende toon in de slotzin van jouw brief verbaast me, omdat ik nooit een verplichting op dit vlak ben aangegaan. Het was in feite een uitnodiging om dit formulier weg te gooien. Ben je bang voor een lage respons, zonder arrogant te dreigen? Ik heb dit ingevuld, omdat op het punt van assistentie onduidelijkheid blijft bestaan. Elke keer bij de instructie-bijeenkomst is het een thema, en elke keer lijkt de uitleg iets anders dan de vorige keer. Het artikel in de Kieswet is summier, er wordt een veel verder gaande invulling aangegeven (bijv. zelfs geen kleuter in het hokje), maar dan nog blijkt er verschil tussen papierenregels en de praktijk. Sterkte met het rapport. • Informatie over stemmen bij volmacht is voor vrij veel kiezers onduidelijk of wordt niet goed gelezen. Vrij veel kiezers konden niet stemmen, omdat ze hun stem pas niet hadden ontvangen of kwijt waren (Tweede kamer). Oud West • Ik vind het een belachelijke regel dat je op eigen verzoek niet iemand mee mag nemen in het stemhokje. Alsof je niet mans genoeg bent om hier zelf over te beslissen. Moet de Overheid werkelijk alles opleggen?! Bovendien is het zeer moeilijk toe te passen, vooral bij bejaarden. • was geen lid van stembureau • Het zal een soort gewenning zijn, over een aantal jaren zal een ieder het fijn vinden te stemmen per stemmachine. De leden van het stembureau vinden dat zeker. • heel veel discussie over oproepkaarten geweest, veel irritatie omdat de computer niet meer werd gebruikt. lastige vragen over kandidatenlijst, partijen en honden in het stemlokaal Zeeburg • Vraag 19: ik voelde me heel rot dat ik nergens met mijn onvrede naar toe kon. Die computers zijn waardeloos. Het was onbegrijpelijk, ik ben een academisch geschoolde, dus het ligt echt niet aan mij. • Advies geven aan ouderen door de mensen die wel kunnen lezen. partij nummer opgeven en nummers van de kandidaat, hierdoor wordt het misschien wat makkelijker voor ouderen die geen Nederlands kunnen. • Niet alleen lichamelijk onbekwamen, maar ook geestelijk onbekwamen moeten door stembureauleden geholpen kunnen worden. • Er bestaat onduidelijkheid over het niet bij zich hebben van de kiezerspas en het dan niet kunnen stemmen. • Waarom is het verplicht dit formulier in te vullen? Sanctie? • Gebruik van gezond verstand en redelijkheid zorgt ervoor dat er geen problemen ontstaan! Maar vooral duidelijkheid aangaande de procedure en correcte houding t.a.v. de kiezer! • De regel dat kinderen niet met hun ouders het hokje in mogen is absurd, kan afgeschaft worden. • Door de kiezerspas konden veel mensen niet stemmen. Enkele kiezers die alleen maar legitimatie hadden hebben we (onverrichter zake) moeten laten vertrekken. • De opbouw v/h stemlokaal. Het plaatsen van zo'n stemkaart. • In brochure 2006 Dienst Persoonsgegevens was een instructie, in 4 talen, inzake lichamelijk gebrek. Door het ophangen hiervan in het stemlokaal en elk stemhokje was in het algemeen verwijzing daarnaar voldoende voor het opvolgen daarvan. De Baarsjes • Met potlood stemmen gaat uiteindelijk sneller, ook bij het afsluiten van het stembureau. Het enige voordeel van stemcomputers is dat de uitslag sneller doorgegeven kan worden. Voor de rest gaat alles langzamer.
• • • • •
•
Het is voor de kiezer prettig om niet meer vast te zitten aan een bepaald stembureau. Het blijkt dat in het ene stembureau veel meer kiezers komen dan in een ander. Sommige stembureaus moeten daardoor veel meer stembiljetten tellen dan andere waar het handmatig betreft. Dit pleit nog meer voor stemmen oer computer. Wellicht een stemcomputer in de vorm van het stembiljet als andere regio's Bij verkiezingen in november moest de kiezer een oproepkaart tonen. Informatie hierover was bedroevend slecht bij kiezers bekend. Er is geen mogelijkheid tot evalueren. Alleen tot eenzijdig mening geven. Voorts ben ik van mening (persoonlijk) dat mensen dat mensen (met name ouderen en allochtonen) geholpen mogen worden mits dit op een integere manier gebeurt. Wat is het wezenlijk nut als er mensen hun stem uitbrengen op door andere aangewezen kies...., zoals in ... 23 is aangegeven. Als het om een enkeling gaat nou ja, maar het is te algemeen, dat we mensen bij het stemhokje moeten wegsturen. Ook het volmachtigen is niet waterdicht. Ik bedoel wanneer is een kiezer niet in staat, b.v. wegens ziekte of plots op reis moeten voor werk enz.. maar het klakkeloos volmachtigen aan iemand heeft te weinig waarde voor een juiste afspiegeling! Sommige stembureau leden zijn in mijn ogen niet slim genoeg om lid te mogen zijn. Ze zien de noodzaak van regels niet in. Bij overtreding staan ze het toe onder het mom van 'maar deze kiezer neemt de moeite om te gaan stemmen'.
Amsterdam-Noord • Persoonlijk zou ik de machtigingen alleen toestaan, bij het verzoek van de Volmachtgever. Ben het met de bestaande regeling niet eens, omdat men de stem kan uitbrengen anders dan de Volmachtgever bedoelt. • Met de stemcomputer komen vrijwel geen fouten voor zoals ongeldig maken van het stembiljet. En de stemcomputer werkt zuiverder en sneller. Ook voor de uitslag. En de kiezer moet bijvoorbeeld geholpen worden door twee stembureauleden en niet door een buitenstaander. De kiezer stemt zelf, en niet op aanwijzing van familiehulpjes, tenzij er een volmacht wordt gemaakt, door gelijk met de eigen stem uit te brengen. • Meer ruimte tussen stemhokjes zou beter zijn, hierdoor ontstaat er, met name bij echtparen minder contact. Ik heb veel mensen erop gewezen om alleen te stemmen, maar dit gaf veel commentaar en zelfs een slechte sfeer tot dreiging aan toe. • Bij de verkiezingen van 22 november 2006 voor de tweede kamer heb ik niet deel genomen aan het stembureau in verband met ziekte. • De begeleiding door iemand van het stembureau gebeurde niet ín het stemhokje, maar elders in de ruimte. Kiezer ging daarna alleen stemmen. • Mee eens dat er in Bos en Lommer vreemde dingen gebeurde. Hoewel ondanks strikte instructies toch wel eens 2 personen in een stemhokje stonden, had ik geen zin in ruzies als stembureau lid. Er gebeurde bijna een geweld escalatie. Problemen zijn opgelost en denk dat geen een stem onterecht is uitgebracht dan de bedoeling van de kiezer. • Op 7 maart een ander stembureau dan op 22 november. • Met de stemcomputer hebben we weinig problemen gehad - hij functioneerde goed - Dus verliep de verkiezing net zo rustig als anders. Voor veel oudere mensen is de bediening wel lastig. • Mensen die de taal niet machtig zijn behoren naar mijn mening geen stemrecht te hebben, hoewel de nieuwe regels het werk van voorzitters als ik moeilijker maakt, moeten ze zeker niet herzien worden. We richten dit land al veel teveel in rond integratieweigeraars...regels zijn regels! De taal leren is een burgerplicht! Puntje van advies: zorg dat er in stadsdelen waar het misgegaan is niet meer dan twee moslims als stembureaulid te laten werken. • In geval van begeleiding is dit door twee stembureauleden gedaan. Een begeleidende persoon werd alleen toegelaten in gevallen waar het een partner of kind betrof die zelf ook kwam stemmen, en geen andere machtigingen had. • in beide gevallen was er orde in het stemlokaal. • Bij 2 of meer stembureaus in 1 ruimte dient een betere scheiding te zijn. Het komt voor dat de stemmers de verkeerde hokjes willen gebruiken en dat de verkeerde stembus wordt benaderd. Bij drukte is dst moeilijk te scheiden. • Een beetje erg laat. Ik moest wel erg ver terugdenken. We hebben daarna al weer verkiezingen met (ontzettend onhandige) stemhokjes gehad. • Op 7-3-2006 hebben de leden van mijn stembureau en ikzelf meerdere keren voorkomen dat een begeleider hielp bij het stemmen. Dit was simpel op te lossen doordat er twee stemmachines waren die een stuk uit elkaar waren geplaatst. Je stuurde dan de mensen die samen wilden stemmen ieder naar een eigen stemmachine. Vaak was mondelinge instructie door een lid van het stembureau nodig bij de bediening van de stemmachines. Dit kon gebeuren van achter de stemkastjes. • Een stembureau in een verpleeghuis met veel dementen roept regelmatig problemen op. Er zou een bepaalde oplossing gevonden moeten worden dat zij geen oproepkaart zullen ontvangen. • bij vraag 17 is nee ingevuld, hiermee bedoel ik dat het niet voor alle kiezers duidelijk was. • De tijd die bij het elektronisch stemmen werd verdiend, ging verloren bij het inleveren v/h materiaal. Ter plekke werd P.V. gecontroleerd. OK, maar niet goed dat dan door anderen gewacht moet worden. Ben pas 35 jaar medewerker cq. voorzitter op een stembureau. • Ik heb op 22 november 2006 geen zitting genomen op het stembureau.
• • • •
Ik vrees dat het strikt handhaven van het verbod op begeleiding ertoe leidt dat minderheden worden ontmoedigd tot deelname aan het bestuurlijk proces (stemmen). Een politieke afweging wat zwaarder moet wegen zou ik toejuichen. Stembureau 626 heeft voor het overgrote deel veel oudere bewoners. De stemcomputer boezemde heb veel angst in. Het vertrouwde stembiljet opnieuw ingevoerd op 22/11 gaf veel rust bij deze groep mensen. Het stemrecht is belangrijk en moet voor iedereen te benutten zijn, dus moet in mijn optiek begeleiding en hulp goed geregeld worden. Ik vind dat het soms heel moeilijk is om te bepalen wanneer iemand gehandicap is. Slecht ziend kan ik niet beoordelen en dan moet je steeds en discussie aangaan waarom er niet geholpen mag worden.
Geuzenveld-Slotermeer • Veelal zijn kleine ongeregeldheden te wijten aan het slecht beheersen van de Nederlandse taal. Dit leidt in een enkel geval tot agressiviteit. Oplossing was: kalm blijven!! • Als voorzitter heb ik er bij de gemeenteraadsverkiezingen bewust voor gekozen om zelf mensen door het computerprogramma te (be)geleiden. Er zijn door mij of mijn stembureauleden géén toetsen ingedrukt, begeleiding bestond uit uitleg over het programma en het voorlezen van partijnamen. • Het potlood was ik gewend. Veel extra werk maar toch prettiger. Zal bij de volgende computerverkiezingen strenger zijn met procedure ondersteuning. • We hebben een aantal keren begeleiders voor ouderen met name allochtone ouderen bij het stemhokje weggestuurd. E.e.a. voordat men ging stemmen. Ouderen hebben meer moeite met een stemmachine. • Allochtonen kwamen vaak zonder oproepkaart, die dan alsnog door de VZ kon worden uitgeschreven. Dit probleem was bekend maar in de voorbereiding onbespreekbaar. Het is een wonder dat er geen strubbelingen hebben plaatsgevonden. Onder het PVDA regime zijn bepaalde zaken nog steeds taboe. Het zijn immers de grootste doelgroep(en) van de PVDA. • Op 22 november werd veel bij volmacht gestemd. Terwijl aanwijzingen niet altijd weden begrepen. Met name dat volmachtstem moet worden uitgebracht tegelijk met de eigen stem. Gaf aantal malen aanleiding tot agressieve opstelling van stemmers. Echt vervelend! • Een klacht tegen medewerker centrale stad wegens onbehoorlijk optreden in stembureau. Geen voorzitter meer na 25 jaar goed functioneren. Geen uitnodiging ontvangen. • Gelet op de uitslag wisten onze allochtone kiezers wel degelijk op wie ze hun stem moesten uitbrengen. Er werd duidelijk naar de plek van de kandidaten gevraagd op de kieslijst. Osdorp • Met betrekking tot de inrichting van het stembureau moet dit beter geregeld worden. Persoonlijk veel werk moeten verrichten om inrichting op orde te krijgen m.i. betere afstemming met de locatie van het stembureau, aangezien het feit dat de voorbestemde plaats van het stembureau reeds bezet was wegens festiviteiten. • Wellicht kan er meer uitleg gegeven worden aan die groepen die de Nederlandse taal niet goed machtig zijn, zodat ze hun partners of kinderen machtigen. • Bij onze stembureau is het 2 keer voorgekomen op 7 maart 2006 dat stemgerechtigden 3 machtigingen hadden en toestemming kregen om te stemmen. • Bij mensen die voor het eerst stemmen is soms wat meer aandacht nodig. Meer tafels bij gebruik van stemmachines. • Kennelijk alleen nette kiezers op mijn stembureau. Verder in tegenstelling tot Bos en Lommer veel minder inwoners met een niet-Nederlandse achtergrond. • Het is moeilijker de orde te handhaven op momenten van drukte. Vooral in ruimten die te klein zijn. Een efficiënte opstelling is dan moeilijk te realiseren. Dit gaat ten koste van de orde en doorstroming. • Op stemkaart van de stemmer zou duidelijk de 'begeleiding' en de legitimatieplicht vermeld moeten worden. Dat voorkomt een hoop ellende en boze gezichten. Slotervaart • Als er geen narigheden mogen komen, dan alle allochtone die de Nederlandse taal niet beheersen, NU les geven. En ons niet opzadelen met deze onzin! • Veel oudere leden waren niet in staat om hun werkzaamheden goed uit te voeren bij de stemmachine. De instructies waren onduidelijk voor ze. Tijden de afgelopen verkiezingen zijn er ook veel fouten gemaakt bij het tellen en ordenen van de stemmen. • Meer voorlichting geven via de media over het gebruik van stemcomputers. Posters over de stemprocedure in verschillende talen ophangen. Stuur kiezers een soort van gebruiksaanwijzing en laat ook de kiezers duidelijk weten dat ze niet door een ander geholpen mogen worden. Dat scheelt veel uitleg en discussie. • Bij mijn stembureau waren bijna alle kiezers goed op de hoogte, hadden zich ook voorbereid en geoefend met de stemmachines, vonden ze zelfs makkelijker dan met potlood (ook de ouderen). Ik moet zeggen dat alle stembureauleden alert waren. Bij 1 kiezer is er iets niet goed gegaan, die heeft wel gestemd voor de gemeenteraad maar niet voor de stadsdeelraad. Dit is ook vermeld in het procesverbaal. Ik zou het op prijs stellen als eventuele fouten bij het invullen van alle formulieren een keer worden verzameld en in een bijeenkomst worden toegelicht met adviezen erbij om dit te voorkomen. Gelukkig zijn er vorig jaar vooraf al bijeenkomsten gehouden. Daarbij is het dan weer jammer te constateren dat sommigen meer geïnteresseerd zijn in de financiële vergoeding voor die bijeenkomsten dan in de goede informatievoorziening. Bij het
• •
stembureau waar ik zelf ging stemmen heeft de hele dag iemand buiten voor de deur gestaan en kaartjes van een bepaalde partij uitgedeeld. Men had soms moeite om er doorheen te komen en hij ging ook soms mee naar binnen om de kiezer naar de stemmachine te begeleiden. Indien er ooit nog eens met stemmachines wordt gewerkt is het dringend aan te raden er vaker mee te oefenen. Indien mogelijk zoveel mogelijk de moeilijkheden bij het gebruik van de machienes in maart 2006 te passeren De verkiezingen in november waren 'strenger; door de voorafgaande instructie over 'helpen'. Daardoor waren er meer spanningen, niet ernstig, maar wel merkbaar. Zeker in vergelijking met ander bureau in hetzelfde lokaal, dat spanningen vermeed.
Zuidoost • Het verstrekken van de volgnummers. De rollen moeten voorzien zijn van een scheurrand per nummer. Het verstrekken van een rolhouder, zodat afscheuren eenvoudiger gaat. • Dat de stemhokjes goed worden geplaatst want ze waren erg moeilijk te verplaatsen. • in vergelijking met voorgaande verkiezingen minder aanloop omdat stemmers niert verplicht waren op hun eigen stemdistrict te stemmen. Er waren geen wachtrijen • Bij de tweede kamer verkiezingen had ik geen zitting in een stembureau • Bij interventie van het stembureau in dergelijk geval (helpen van familieleden) werd door de betrokken als ernstige inbreuk in privacy beschouwd en ook niet geaccepteerd. Komt overigens beperkt aantal keer voor. • Gesproken wordt over een lichamelijke handicap. Hoe te handelen als een ouder komt met haar geestelijk gehandicapte zzon die niet stemgerechtigd blijkt te zijn? Verder mis ik i.h.a. aandacht voor de taal die mag worden gesproken. Ik wil, als voorzitter dat er Nederlands gesproken wordt, maar vraag me af of dat wel af te dwingen is. • In 739 komen veel mensen stemmen met een andere achtergrond. Bij sommige is het de gewoonte dat de man beplaad wat de vrouw moet doen dus ook het stemmen.Als stembureauleden moeten wij hierop zeer alert zijn , dus steeds waarschuwen en uitleggen. Gelukkig lukt dat ons dat mede door ons gemengde samenstelling en doordat we 1 lijn trekken.Waardoor we hebben kunnen optreden. Als we dit niet zouden doen dan zou bij ons hetzelfde als bij bos en lommer afspelen • Migranten uit sommige landen hebben nooit eerder gestemd en hebben vragen over hoe het gaat. Jongeren die vragen hebben en die voor het eerst gaan stemmen. Door het hebben van voorlichtingsmateriaal kan men door het geven van instructies op vragen van kiezers veel ongemak en onzekerheid voorkomen. • Ik zou graag een evaluatie na de verkiezingen willen hebben, er moet ook goede keuze worden gemaakt om iemand lid te maken van de stembureau • Betere instructies voor het tellen van de stembiljetten is voor sommige stembureaus zeer wenselijk. • Meer uitleg mogelijk via media als AT5. Met name voor allochtonen. • Gaarne door de politici meer informatie naar de instanties die de belangen van de medelanders vertegenwoordigen of behartigen! Oost/Watergraafsmeer • 1) Kiezers die de Nederlandse taal niet beheersen verplichten om informatie bijeenkomsten bij te wonen, ze ons kiesstelsel uitleggen, hoe je kunt stemmen bij volmacht en hoeveel volmachtstemmen er maximaal tegelijk met eigen stem worden uitgevoerd. Komen ze niet dan krijgen ze ook geen oproep om te gaan stemmen. 2) De informatie over volmachtstemmen moet groter afgedrukt worden op een afzonderlijke bijlage. Het staat nu heel klein op de stemkaart, veel kiezers lezen het niet en komen daarom met meer volmachten dan toegestaan. Je moet ze erop wijzen dat het achterop de kaart staat afgedrukt. • Door het op korte termijn stemmen met het rode potlood waren de stemhokjes niet goed genoeg ingericht voor de nodige privacy. Geen gordijnen. Te kleine en te smalle schrijfplank, waardoor het stemformulier tegen de achterwand moest worden ingevuld! • Het verdiept met ingang aanbeveling om per partij een turflijst in te vullen, i n een heldere lay-out, de telling (biljetten) zal sneller gaan. • Deze enquête komt wel erg laat. Je kan niet alles onthouden! • Als er meerdere stemhuizen in 1 lokaal zijn, dan stoppen de kiezers het stembiljet soms in de verkeerde bus. Daarom bureau, beter afbakenen. • Het verbieden van begeleiding (vooral bij echtparen) leidde bij beide verkiezingen tot irritatie en agressie. • De proef in november 2006 dat het negatieve boete geraadpleegd wer maakt dat ik dan graag de legitimatie bewijzen altijd zou willen zien. De oproep kaarten krijgen in de Amsterdamse traphuizen voor het oprapen. Ook kan men dan niet meer met de kaart van iemand anders stemmen. Dit kost niets maar is 100% waterdicht. • Bij de laatste verkiezingen leverde het niet kunnen uitschrijven door het stembureau van een oproepkaart/stempas nogal wat irritatie op. • Dit is een moeilijke materie; "in de geest vd democratie" moet een ieder het stemmen zoveel mogelijk gemaakt worden. Het is voor loden soms moeilijk te bepalen wanneer iemand beïnvloed wordt; als er op afstand van het hokje/computer in het Turks/Marokkaans conversatie plaats vindt tussen echtgenoten of ouders/kinderen dan wel relaties. • men dient ook rekening te houden met oudere stemmers die wel kunnen lezen maar dit veelal met hulpmiddelen door zoals een bril of hun vinger!
•
De regels waren duidelijk voor de stembureau leden. Voor de keizers waren er zoveel onduidelijkheden of onwennigheden dat het onmogelijk was om deze stemmen verkeerd te laten gaan. De enige zorgvuldigheids deze was dan begeleiding aanbieden. Dit koste veel tijd waardoor er wacht rijen ontstonden. met b. t. vraag 20: wel een ander: twee stembureaus zo opstellen dat het deponeren in de stembussen door elkaar is gaan lopen.
Oud-Zuid • Ik vind dat het mogelijk moet zijn voor mensen om een begeleider mee te nemen, mits dit uit vrije wil gebeurt. Ik snap dat die scheidslijn moeilijk te trekken is, maar naar mijn idee wordt er hierover op dit moment erg overdreven. • De informatie voor stembureauleden over de regels inzake het wel/niet assisteren van kiezers bij het stemmen was bij de gemeenteraadsverkiezingen op 7 maart 2006 volstrekt onvoldoende. Bij de cursus voor stembureauvoorzitters voorafgaande aan de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november is wel voldoende informatie gegeven. De regels inzake de bijstandverlening bij de stemprocedure zijn veel te rigide en bieden daardoor veel te weinig mogelijkheden tot assistentie van kiezers. Modernisering van de kieswet op dit punt is zeer noodzakelijk. • Ik zie geen bezwaar tegen begeleiding, zolang de stemprocedure maar door de kiezer (of een minderjarig kind) wordt uitgevoerd en er sprake is van vrijheid van keuze. • Verkiezingen met de computer zijn voor het stembureaupersoneel beter, maar de meeste kiezers stemmen liever met het potlood in een stemhokje. De dag is voor het stembureaupersoneel van 6.00 uur tot 23.00 uur met één pauze wel heel erg lang. • Wij waren erop gewezen dat iedereen moest stemmen, daar hebben we streng op toegezien en dat gaf soms wat discussie, maar uiteindelijk is dat allemaal gelukt. Misschien moeten de van het zelf stemmen meer gepromoot worden. • Enquête na verkiezingen onzin. Zonde van het geld. Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden op deze vragen? Verwarrend. Geïrriteerd door dit domme onderzoek! • Mogelijk twee mensen werkzaam op een stembureau. Een persoon minder zou goed werken, misschien vergis ik me i.v.m. de pauzes. • Wij hebben een uitzondering gemaakt voor personen die een jong kindje meenamen het stemhokje in. Dit kan ik geen begeleiding noemen. • Ruim 40% van de stemgerechtigden vonden de verlichting in de stemruimte niet voldoende. • Bureau Verkiezingen reageert nogal rigide op pogingen tot kritiek. Zo is de taak van de voorzitter nogal uitgebreid, met om 6.30 uur moeten komen en daarna nog 1 uur kwijt zijn met inleveren op het stads deelkantoor. Ik had verzocht om een andere functie dan voorzitter. Ik werd zonder overleg tot voorzitter benoemd en toe ik dat weigerde mocht ik helemaal niet meedoen. Geen excuus, geen inhoudelijke reactie op mijn argumenten. Van 6.30 uur tot 1 uur ‘s nachts is voor mij fysiek gewoon te zwaar. Daar naast verbaast het mij dat de controle zich beperkt tot kijken of de handtekeningen ingevuld staan (die moeten al ingevuld zijn voordat de verkiezing beëindigd is). Beetje raar, want de handtekeningen staan er ter goedkeuring van het hele proces. • Ik schrok toen ik las dat ik verplicht ben mee te werken aan dit onderzoek. Ik heb ook gebeld om te achterhalen op grond van welke wet. Leden van stembureau worden gezien als vrijwilligers, de financiële vergoeding valt ook onder de regeling voor vrijwilligers, zo heeft de minister diverse malen gezegd. Ik begrijp nu dat ik eigenlijk een dagje 'ambtenaar' ben. het zou goed zijn als hier meer aandacht aan wordt besteed. Ik word benoemd door het college. Dit gebeurt impliciet, nog nooit benoemingsbrief met rechten en plichten gehad. Ik vraag me af of dit niet zorgvuldiger dient te gebeuren. Je weet dat je als voorzitter een belangrijke taak hebt, maar dat je na een jaar nog gevraagd kan worden om verantwoording af te leggen? Doordat ik het voorzitterschap als vrijwilligerswerk zie ga ik ook vrijblijvend om met stukken die ik heb. Ik weet echt niet meer in welk stembureau ik zat (nummer). Ik gooi alle stukken weg, ook het ontvangstbewijs dat ik het proces- verbaal heb ingeleverd. Het moment van vragen over de verkiezing is erg laat. Bijna een jaar geleden en er zit nog een verkiezing tussen. Niet handig. Gelukkig is het de enige verkiezing met computer, waardoor je nog wel zaken kunt achterhalen. Ik vraag me af, of, als voorzitter zo'n belangrijke functie is in ons democratisch stelsel, je hier wel vrijwilligers voor kunt inzetten. Persoonlijk heb ik een juridische achtergrond en kennis van de Kieswet, maar dit geldt voor veel mensen niet. Ik merkte in contacten met andere stembureaus en leden dat er grote verschillen zit in kennis. Bij selectie van stembureauleden wordt hier m.i. niet opgelet. Met mijn juridische kennis over de Kieswet (aangegeven op aanmeldingsformulier) was ik de eerste keer als assistent ingedeeld. Ik heb bij volgende zittingen aangegeven dat ik gezien mijn deskundigheid graag voorzitter wilde zijn, wat gehonoreerd is ZuiderAmstel • 2 stembureaus in een ruimte werkt onoverzichtelijk, openingstijden 7.30-21.00 veel te ruim, max van 18.0020.00 uur. Hierdoor is er druk op medewerkers • Door de instructieavond voor de Tweede Kamerverkiezingen zijn de regels m.b.t. begeleiding duidelijk geworden. Bij de instructieavond voor de verkiezingen van maart laf de nadruk op het gebruik van de Stemcomputer. • Ik heb problemen met het VERPLICHTE invullen van deze enquête.
• • •
•
De kiezers hadden begrip door het feit dat kinderen niet in het stemhokje mochten, maar waren daarover in het algemeen wel teleurgesteld. Ik vind het jammer dat kinderen (5-12 jaar) geen kennis kunnen maken met dit sprekende aspect van onze democratie. In stembureau op 22 november geen taalproblemen geconstateerd. Er waren echter wel te weinig rode potloden en de kettingen waren van matige kwaliteit. Bij de laatste verkiezing waren personen, die alleen met hun paspoort kwamen, ondanks onze uitleg, erg geïrriteerd. Men ervoer het als een verslechtering, dat niet meer ter plaatse een vervangkaart geregeld kon worden (bureaucratisch, ambtelijk, klantonvriendelijk). Het was niet aan mensen uit te leggen, dat de consequentie was van het feit dat je op alle stembureaus in Amsterdam terecht kon. Er waren geen problemen, reden: kiezers van dit stembureau waren Nederlanders die de Nederlandse taal machtig waren. Er waren weinig Amsterdammers met een niet-Nederlandse achtergrond.
