door Paulien , moeder van Manzo en Orson.
januari 2015 samen met Annemiek, Jarka, Anette en Frits hebben we vlak vóór de koude/vorst periode (maan in steenbok) heel veel struiken uitgegraven.
Rogier heeft namelijk een prachtige plek voor de moestuin aangewezen –de westelijke kant van het schoolplein- en tot vandaag stond het daar hartstikke vol struikgewassen.. Er is vandaag harde wind en regen, maar we zijn in goede luim, dus daar kunnen we best tegen! We kregen nog appeltaart ook. Had de moeder van meerster Rogier gebakken. Heerlijk.
na een grondig bodemonderzoek was het ons duidelijk: we zitten niet op de zandgrond............... De kleigrond was zó zwaar dat Annemiek haar spade-steel brak. KRAK....even apeldoorn bellen? Een stuk of 6 dichte struiken zijn naar de paardenboerderij van Rianne gegaan. Daar kon ze wel een struikenwal gebruiken. Die vangen mooi wat wind weg. Misschien is er vanaf nu nooit meer een paard verkouden?.. Langs de moestuin kunnen we later wilgentenen vlechten tegen de wind. Er waren ook twee andere struiken. Aan de knoppen te zien familie van de zwarte bes. Maar omdat ze niet naar cassis roken, zijn het geen echte zwartebessenstruiken. Hopelijk doen de takken het later nog goed als paastakken voor op de seizoenstafel!
februari 2015 Frits en Paulien zijn naar Bert Lambers gegaan, in Zandeweer. Hij heeft een houtzagerij voor inlands hout. Dat zijn houtsoorten van bomen die in of rondom Nederland groeiden. We kozen voor Larix schaaldelen. Schaaldelen zijn planken die gezaagd worden uit de buitenste schil/bast van de bomen. Ze hebben daardoor mooie vormen en ook zijn er stukken bast te zien. Larix is een harsrijke boom, die is van zichzelf wat vettig en die hars ruikt een beetje zoals dennegeur. Die gaan we dus mooi niet lakken of beitsen: dat zou zonde zijn en ook een beetje giftig. We willen geen gif in de tuin! Eerst hebben we de tuin opgemeten. Er blijken wel 6 mooie bakken in te passen. Nou ja, bakken....we laten de onderkant gewoon open en gebruiken ook geen worteldoek. Regenwormen en andere beestjes in de grond kunnen tuinieren als de beste! die moeten er dus goed bijkunnen. De worm kan mooi de kleigrond in hapjes opeten, hij maakt net als jij en ik een soort drolletje en de drollen van de regenworm zijn perfect voer voor de planten!! En dat is niet vies hoor, en het ruikt ook niet vies. Het ruikt gewoon naar frisse grond. We hebben de kleigrond (als ondergrond) mooi opengewerkt. Dat is in deze tijd van het jaar heel heilzaam voor dichte winterse aarde, vanaf Maria lichtmis (2 februari) is de aarde rijp om licht te ontvangen in haar ‘’schoot’’. Frits heeft alle larixplanken op maat gezaagd in de houtwerkplaats in Warrfum. Hij besloot terplekke dat de schaaldelen een kado zijn aan de school van Bouw-biologisch-bedrijf Frits Hendriksen. Wat lief. Bedankt! We hebben in het Akkertje en in het dorpsblad ‘Gört’ een advertentie gezet ‘’tuinmateriaal en -gereedschappen gezocht’’ Scheppen, harken, compostvaten, heel veel mooie aardewerken en zinken potten, schoffels, een kruiwagen, laarzen, een gieter (en nog veel meer!) stroomden de school binnen. Helemaal gratis. Dank jullie wel allemaal! Samen zijn we rijk.
maart 2015 De vader van Mees heeft een heel erg mooi insektenhotel gebouwd. Hij staat vlak bij de twee bloembakken en de pruimebomen die afgelopen jaar zijn gebouwd, samen met juf Helen en een aantal ouders. Die insecten zullen dik genieten van dit luxe hotel! En als dank zullen ze de pruime- en appelbloesem bestuiven, zodat er vruchten kunnen ontstaan! misschien kunnen we voor de vakantie al wel pruimenjam maken, en na de vakantie appelmoes of appelsap.... Samen met de bovenbouwkinderen hebben meester Rogier , Philip, Hilbrand, Hein, Frits en Paulien de bakken in elkaar geschroefd. Wat zijn ze mooi en groot geworden! Meester Rogier gaat op zoek naar tuinaarde en Paulien opzoek naar compost. Compost is de allerbeste bodemverbeteraar. Het is voedsel voor de aarde. Het wordt gemaakt van een mix van fruit, ongekookte groentenresten, takjes, herfstbladeren, eierschalen, gemaaid gras, (zogenoemd) onkruid, regenwater, houtsnippertjes, koffie en theeresten. In deze rijke samenstelling huist onderandere de compostworm. Zijn lijf is veel roder dan die van de regenworm. De compostworm is vaak ook slanker.
Maarja, ik zou ook dikker worden van elke dag maar klei eten. Een dieet van groentes en fruit plus het mengen van al die ingrediënten maakt natuurlijk hartstikke slank, als worm dan...! Compost heb je niet meteen. We gaan dat zelf maken in de compostbakken, maar het duurt wel een jaar voordat die compost rijp is. Wormen kennen namelijk geen haast... Meester heeft geweldig nieuws: we hebben heel veel, wel 5 kuub, tuinaarde gekregen van Hummel Tuintotaal in Noordhorn. Als een soort cadeau voor het goedgekeurde plan om onze school nieuw te gaan inrichten. Heel erg bedankt! Nu maar gauw een groep ouders bijelkaar zoeken om met allemaal kruiwagens en scheppen aan de slag te gaan. En die ploeg kwam er! Rianne, Heiko, Tina, Martin, Nynke, Christine, Frits, Sonja, Hilbrand, Mintsje en ik, en misschien nog wel meer, liepen af en aan. Ook één van de wielen van Frits zijn aanhanger liep eraf, gesneuveld onder het gewicht van de modder.
Oeps, nou ja, met één wiel minder ging het ook best nog goed. We hadden dikke lol. Woensdag 11 maart was de eerste moestuinles voor een groepje bovenbouwers. Paulien had wel 10 grote emmers mee uit Warffum. Vijf met compost uit haar eigen tuin (die was al klaar en de kinderen konden dat goed ruiken en zien. Gitzwart van kleur en een fris bosgeurtje met een zoet-fruitig accentje. Goede compost is net als een drie sterren menu). Ook waren er 5 emmers bladaarde/humus. Die was meer rood-oranje dan de compost en rook nog veel sterker naar een herfstbos. Heerlijke geuren, huppitee, samen gemengd. De tuinaarde zelf was onbemest. We willen volgend jaar graag paardenmest van de boerderij van Rianne in de tuin verwerken. Maar die mest, met stro vermengd, is nu nog te vers. Die moet eerst door kevertjes en miniwormpjes bewerkt worden. Dit jaar dus maar even een keertje biologische mestkorrels. Stephan, Tibor, Margot en Lisa hebben als ware keurmeesters precies genoeg droge korreltjes afgewogen en die mengden we, samen de compost en de humus door de tuinaarde Geen kunstmest in deze schooltuin. We voeden als eerste de bodem, met haar werken we samen.
Vandaag hebben Tibor en Lisa, Stephan en Margot ook nog twee stro-poppen gemaakt, als vogelverschrikker.
Vogels mogen best poepen in de tuin, maar niet de pas gezaaide zaden oppeuzelen... De poppen hebben net als ons schoollogo een schep, een hark en een schooltas. Als laatste hebben we regenwormen gezocht en water uit de sloot gehaald. Nu zijn er al 4 bakken helemaal klaar om ingezaaid te worden, daar beginnen we eind maart/ begin april pas mee. Bak nummer 5 wordt de aardappelbak. De kinderen hebben alvast rillen gemaakt en hout-as er bovenop gestrooid. Aardappels, moet je weten, schijnen oorspronkelijk uit Peru te komen en groeiden daar op de hoogvlakten. Bij ons in Nederland is het koud, nat en plat. Aardappels vertonen hier best snel een beeld wat wij verkouden/ziek noemen. Om ze een beetje te helpen poten we ze straks in de rillen, die lijken op de hoge bergen. De hout-as is mooie voeding voor de jongen aardappel, en het lijktmet een beetje fantasie- op eeuwige sneeuw (op de toppen van de bergen). De kinderen hebben de poot-aardappels alvast binnen gelegd op een redelijk lichte plek. Nu mogen de aardappels spruiten maken. Dat zijn de jonge kiemen/scheuten van de aardappelplant. We moeten nog even geduld hebben. Aardappelspruiten groeien beter uit bij een wat warmere grond (temperatuur minstens 5 graden). Ook wij hebben geen haast. Maar wel een haas!!! Wonder boven wonder liep er vlak vóór de eerste moestuinles een snelle dikke haas door de moestuin heen. Alle kinderen van de middenbouw zaten aan het raam gekluisterd. Als dat geen vruchtbaar begin is.... 20 Maart Vandaag is het NL.DOET-dag, het groots opgezette vrijwilligers project door heel Nederland.. Meester Rogier heeft ook onze school opgegeven. Geweldig is dat, zoveel handen uit de mouwen en het schoolplein is prachtig organisch aan het worden: er is een mooie wilgentakken hut gebouwd, de hele bomenwal is rijkelijk voorzien van houtsnippers. Ook in de moestuin zijn de paden tussen de bakken door met houtsnippers bedekt. Plus er is nu een eigen regenton voor de moestuin én gaten voor de appelbomen voorbereid. Geweldig!
24 Maart. Paulien en Frits hebben in de onderbouw bij juf Helen, alle kinderen een minimoestuintje laten bouwen voor mee naar huis. Terwijl ze dit deden zong Marita- met gitaar- een prachtig oogstliedje. Alle kinderen hadden een glazen pot mee, waar ze wat schepjes aarde in mochten doen, en een regenbuitje van kraanwater. Toen de modder goed vochtig was, maar géén moeras, konden de kinderen tuinkerszaadjes sprenkelen. We vieren zo het begin van de lente, waarin de zaadjes op de aarde wakker worden gekust door de ‘vrouw met de prachtige groene sluier’. Als zij voorbij komt, trekt ze haar groene gewaad over de wereld en zien we overal jonge blaadjes verschijnen. Natuurlijk gebeurt het ook wel eens dat een zaadje niet goed wakker wordt of niet lekker groeit. Om daarover te waken mochten alle kinderen een kleurplaatje van een tuinkabouter achter hun glazen tuintje plakken. Thuis af en toe een beetje water en veel daglicht, dan doet de kabouter vast zijn werk goed....
25 Maart Moestuinles/ workshop twee: Vandaag met Liang, Auke, Nine en Robbin uit de bovenbouw, twee hele mooie Elstar Appelbomen geplant. Eerst de steunpaal op het ZuidWesten, toen de boom voorzichtig in het gat, en vullen met een mengsel van klei, tuinaarde en compost. De kinderen gingen als een speer met scheppen in de weer. Binnen een half uur waren de twee bomen geplaatst. We hadden de bomen gekocht in den Andel, bij fruitkwekerij ‘de Streekweg’. Voor de stoere appelboom-planters van vandaag had de eigenaar van de kwekerij een paar sappige Elstarappels meegegeven.
Deze bomen kunnen al bloesem en/of vrucht dragen, omdat ze reeds 10 jaar oud zijn!
Daarna gingen we houten naambordjes maken, voor als we ingezaaid hebben. Wel zo handig om dan nog te weten wat er op welke plek is gezaaid! De kinderen hebben de paaltjes voorgeboord en de houten bordjes (dwarsgesneden boomstammetjes) erop geschroefd. Het resutaat mag er zijn! Nog een paar dagen en dan begint de eerste zaaiperiode. Als laatste hebben we op een groot vel papier een Zaaikalender gemaakt. Liang, Nine, Robbin en Auke hebben van alle zakjes zaad de zaaitijd/zaaiperiode voorgelezen. Paulien heeft toen met vertikale strepen in verschillende kleuren de geschikte zaaitijd gemarkeerd. Benieuwd naar het overzichtelijke resultaat? De zaaikalender hangt in de hal aan het prikbord. Ieder zaaimoment wordt door mij in de klassen aangekondigd. Er kan dan steeds een groepje kinderen mee, zo komt iedereen aan de beurt die wel eens wil zaaien.
26 maart Wegens succes nog weer teruggegaan naar de Streekhof in den Andel. Nu in samenwerking met alle kinderen en de vrijwilligers van NL.DOET de tuin zo mooi voorbereid is, konden we nog bij de kwekerij een aantal bessenstruiken kopen. We hebben kruisbessen, zwarte bessen, rode bessen en frambozenstruikjes aangeschaft , voor een prikkie! De meneer van de kwekerij is maarliefst 83 jaar, en nog met veel plezier elke dag aan het werk. Hij vind het leuk om extraatjes mee te geven, nu hij weet dat zijn fruitbomen en struiken voor een tuin voor kinderen is. We kregen van hem dit keer twee potjes zelfgemaakte jam: één zwartebessenjam en één rodebessenjam. Die gaan we binnenkort laten proeven op school.
30 maart Vanochtend hebben frits en ik de bessenstruiken geplant. De frambozen en zwarte bessen zijn aan de bosrijke kant van het schoolplein gekomen, daar had juf Helen al een bosbessenstruik geplant. Er liggen veel houtsnippers, die geven een ietwat zure grond. En daar houden bessen nu juist van! De andere struiken zijn aan de moestuinkant gekomen. In de middagpauze hebben Anna en Jack het eerste zaai-werk gedaan: Tuinbonen en Rijspeultjes. Nu het zaaigoed in de grond is, wordt het belangrijk om de tuin goed vochtig te houden. Gelukkig vinden bijna alle kinderen het leuk om water te halen maar later, als de ton is aangesloten, hebben we ook regenwater tot onze beschikking. Regenwater is het beste, meest zuiver en krachtigste water voor op de moestuin...
2 april Vandaag hebben Sheila en Liang gezaaid. Allemaal bladgroentes. Spinazie Snijbiet Raapsteeltjes Rucola
8 april
8 April Vandaag is de derde moestuinworkshop. Het begon al lollig, we hopen dat binnenkort het hek ingekort gaat worden. De kinderen stonden namelijk aan de verkeerde kant van het hek. Paulien moedigde ze aan eens óver het hek te klimmen, maar Manzo’s jas scheurde daarbij lichtelijk aan flarden. Oeps! De lente begint al door te breken, maar zaaien op de volle grond vergt geduld. En omdat al die prachtige aardenwerkpotten zo verwachtingsvol stonden te wachten hebben we vandaag de tuin verrijkt met heel veel bloemetjes. Viooltjes, Margrieten in verschillende kleuren, Vlijtige liesjes etc, ze geven sjeu! Flo en Linde hadden het er vandaag maar druk mee: potten vullen met bloemplantjes. Wat een vrolijk gezicht. Ook mochten er tien tuinboonplantjes in de bakken worden geplant. We kunnen vanaf nu volgen of er verschil is in de ontwikkeling van direct gezaaide tuinbonen of voorgetrokken tuinboonplantjes. De tuinboonzaden die vorige week gezaaid zijn, zijn in ieder geval nog niet opgekomen. Anette-moeder van Mees- had thuis de tuinbonen al voorgetrokken. We hebben vandaag ook 3 dikke wilgetenen gepoot achter de wilgenhut. Wilgetenen hebben een heel sterk terugkerend vermogen als boom, wanneer ze weer met vocht in aanraking komen. Ze houden enorm van water en staan dan ook aan de slootkant (tussen de hut en de sloot) Kijk maar eens goed in landschappen: wilgen markeren vaak de overgang van sloot naar land. De grond is zelden drassig als er een wilgenwal staat. Plant hun tenen in de grond en ze maken zo weer wortel en blad, fijn, dan hebben we over een aantal jaartjes drie mooie knotwilgjes staan. Manzo en Flo haalden water uit de sloot, en Flo kwam kletsnat terug hihi, even gestruikeld....gelukkig was ze snel weer droog want er stond wind en het zonnetje brak wat door. overigens haalde Flo later weer een nat pak, heerlijk! Ook wilden de piepers (aardappels) niet langer wachten. Remko en Manzo hebben samen met Anette de aardappels gepoot in de rillen die al klaar lagen. Daarna hebben we dille gezaaid tussen de tuinbonen. Dille helpt om luisjes en andere happertjes bij de tuinbonen weg te houden. Dille is een (be)schermbloemige. De vederlichte blaadjes smaken heerlijk bij vis of in sauzen en de bloem is een prachtig geel scherm, een soort paraplu. Jack , Manzo en Remko hebben later in een paar potten thijm, peterselie en bieslook gezaaid. Annette moest er wel even op wijzen dat de zaadjes niet ónder in de pot mochten liggen met een immense bult aarde bovenop zich. Jonge kiempjes zoeken namelijk het licht op, en de grote laag aarde zou teveel duister brengen. Kiemen is: samen met water en licht het laatste stukje donker doorbreken.... Laat de warmte nu maar komen voor onze zaden, plantjes, struiken en bomen. vrijdag 17 april Vandaag gaan we de pas ontkiemde raapsteeltjes en rucola bekijken, en proeven. Daarna aardbeienstekjes verplanten. Ik heb de middenbouw en de bovenbouw daartoe in de tuin gehad. Eerst in het lokaal een inleidende, korte les over de familie van de raapsteeltjes en de rucola. Deze twee plantjes trotseren de koele winden die er in de lente vaak zijn! Ze zijn één van de eerste bladgroente die op de koele volle grond ‘’tadaa’’ zo hun prille naakte blaadjes laten zien. En dat terwijl wij onze winterjas vaak nog graag even dragen. Hoe doen ze dat? Ze dragen hitte in zich, zo doen ze dat. En dat kunnen we proeven! Maar eerst moesten de
kinderen raden van welke familie deze ‘’pasgeborenen’’ zijn.... Het is de familie van groenten die ons hun warmte geven- ofwel: onze warmte aanspreken-, de hele winter door. Heerlijk na een dag schaatsen of een sneeuwpop maken. Ze maken ook, dat je goede weestand in de winter kunt ontwikkelen. Dat je goed de kou doorkomt....... Boerenkool ja, en spruitjes. Ook witte, rode, spitskool enz enz.. het zijn koolachtigen (ook wel kruisbloemig genoemd. Alle kinderen hebben ervaren dat de hete smaak bij het kauwen vrijkomt. Verder staan er in de tuin al tuinbonen, ja, die ontwikkelen een dikke jas rondom hun bonen. Tibor eet thuis niet alleen de bonen, maar ook die dikke peul. Manzo weet dat de binnenkant van die peul een goed middel is tegen wratten (op de plek wrijven). Ook de vroege spinzie staat al in de tuin. Dat is ook geen koolachtige. Toch was ie ook beschermd met ‘scherp’. Alleen niet in de smaak. Bij spinzaie was de vorm van het zaad scherp. Liang heeft zich bij het zaaien vaak geprikt. Alle kinderen mochten vandaag die scherpe zaden nog even voelen. Later hebben we ook naar de gelijkvormigheid van de eerste kiemblaadjes bekeken én....aardbeienplantjes in potten gedaan. De oogstperiode valt samen met de schoolvakantie, dus zorgen we ervoor dat we alle potten verdelen over de kinderen, voor mee naar huis!
24 april vandaag samen met de middenbouw en bovenbouw kennis gemaakt met een lid uit de familie van de roos-achtigen. Je raadt het misschien niet zo éé-twee-drie, maar .....de appel is er één van! Een meneer uit het dorp is zo vriendelijk en knap geweest om uit appelpitjes drie mooie plantjes op te kweken. Het kleinste plantje, enkele weken geleden gezaaid en verzorgd, was twee ronde kiemblaadjes groot. Het plantje dat wat weken ouder was, had al blaadjes met een specifieke vorm. Het grootste plantje, in januari gezaaid, had al een samengesteld blad! Om te laten zien dat het familie was, had paulien een roos meegenomen. De bladeren leken precies op elkaar! De familie van de roos-achtigen hebben met het zoete in het leven te maken, zoete geuren, zoete vruchten, symbool voor de liefde. Er zitten veel vruchtbomen in deze familie. Niet alleen de appel, maar bijvoorbeeld ook de amandel of de abrikoos. Van die pitten maken we heerlijke zoete spijs. Paulien had ook een appel mee, en die dwars doorgesneden. Alle kinderen konden de vijfpuntige ster zien, die je altijd vindt bij appels. Het getal 5 huist in de rozenfamilie. 5kelkblaadjes, 5 kroonblaadjes en de vijfster, zijn gewoon te zien.
28 april Vadaag hebben Marrietta en ik met de kleuters bloemzaadjes gezaaid. Speciaal voor deze gelegenheid had ik een gedichtje gemaakt. Marietta begeleide het gedicht met haar prachtige stem en gitaar. Buiten maakten we een grote kring rond de bloembakken, marrietta zong het zaai-oogstlied. We hadden van Gita (moeder van tijmen) bloemzaden-pads gekregen. De kinderen hebben die gezaaid in de de eerste bak. In de tweede bak hebben de kinderen een mix van bijenbloemen gezaaid. Dit alles naast het insektenhotel natuurlijk. Ook mochten alle 24 kinderen een
zonnebloemzaadje planten. We sprenkelden aarde en water en zongen erbij, daar krijg je mooie bloemen van!!
