Voormalig hospitaal Bronbeek (1915)

Voormalig hospitaal Bronbeek (1915) In de 19e eeuw kwamen veel militairen van het koloniale leger uit Nederlands-Indië terug met lichamelijke verwondingen of geestelijk letsel als gevolg van de voortdurende strijd in de kolonie. Sommigen hadden ook een tropische ziekte onder de leden. In het invalidenhuis Bronbeek woonden dan ook veel mannen, die volledige verzorging nodig hadden. Verpleging vond plaats in twee afzonderlijke ziekenzalen (‘infirmeriezalen’) voor zestien personen elk: een ‘koortsigenzaal’ en een ‘verbandzaal’. Ook was er een apotheek. Het medisch personeel bestond uit een officier van gezondheid (militaire arts) en een apotheker. Er waren zestien ‘ziekenoppassers’ in dienst. In 1890 kwamen de eerste burgers aan het bed, vier in totaal. De eerste twee vrouwelijke verplegenden kwamen in 1917 in dienst, een revolutie in deze mannengemeenschap. In die tijd werkten er behalve de hoofdzuster en de verpleegster nog drie gediplomeerde ziekenverplegers.

Apotheek in hoofdgebouw. Aquarel Schneeweiss, 1864

Apotheek in hoofdgebouw. Foto Oosterhuis, circa 1870

Vermenging van zieke of invalide en gezonde bejaarden was niet ongewoon in de bejaardenzorg van die tijd. Toch vond men de verpleging in het tehuisgebouw zelf van meet af aan onwenselijk. Men wilde vooral besmettelijke zieken zoals TBC- en leprapatiënten kunnen isoleren. Pas in 1915 gaat deze lang gekoesterde wens in vervulling. Dan wordt geheel vrij van het hoofdgebouw een nieuwe ‘ziekeninrichting’ gebouwd. Binnenzijde hospitaal Het nieuwe hospitaal bestond uit twee gedeelten, over de volle breedte gescheiden door een gang met een granieten vloer. Rechts van de gang bevond zich een nagenoeg U-vormig gedeelte rond een binnenplaats. Hierin waren voornamelijk de werkruimtes voor de arts en het verplegend personeel ondergebracht; ook was er een slaapruimte voor de ziekenvader, later woonunit voor de inwonende hoofdzuster. Het gedeelte links van de gang had een symmetrische plattegrond en bestond grotendeels uit drie ziekenzalen. Deze stonden via tussendeuren met elkaar in verbinding en boden samen plaats aan dertig bedden. De oorspronkelijke zalen zijn nu nog te herkennen in de tegenwoordige Javazaal (restaurant met bargedeelte) en de Bandoengzaal (vergaderzaal). Let op de hoge plafonds. Tegen het middengedeelte was een ‘lighal’ aangebouwd. Zieken konden van daaruit in hun bed naar het zonneterras gereden worden. Via een stenen trap kon men van dit terras afdalen naar het park. De lighal is tussen 1953 en 1961 vergroot tot de tegenwoordige serre met een afgerond gedeelte.

1.

Museum Bronbeek Velperweg 147 6824 MB Arnhem t (026) 3763555 f (026) 3763590 www.bronbeek.nl

Plattegrond hospitaal. Detail bouwtekening Rijksgebouwendienst, 1953

2.


Indeling hospitaal 1974. Tekening Schap.

Ziekenzaal oostzijde; nu vergaderzaal (Bandoengzaal).

Middelste ziekenzaal, oostelijke helft; nu restaurant (Javazaal).

Beide foto’s uit: ‘Indië, geïllustreerd weekblad voor Nederland en Koloniën’, 1917.

3.


Adj b.d. Van Voorn (li) op bezoek in de serre. Foto, begin jaren 1980.

Tehuisbewoners in de middelste ziekenzaal. V.l.n.r.: de heren Wiskie, Van Voorn, Van Bremen en Zouterdijk. Foto, begin jaren 1980.

Buitenzijde hospitaal De ziekeninrichting is gebouwd in de stijl van het Rationalisme, die in zwang was in de eerste decennia van de twintigste eeuw. Het is een functionele stijl waarbij je aan de buitenkant van het gebouw kunt aflezen hoe de ruimtelijke indeling binnen is. Op de prentbriefkaart hieronder ziet u van links naar rechts: de lighal, de vier ramen van het gedeelte met de ziekenzalen, in het midden de ingangspartij met portaal, en rechts daarvan de dienstruimtes voor het verplegend personeel.

Hospitaal ingang oostzijde Prentbriefkaart, ca 1917

In deze bouwstijl gebruikte men geen bepleistering en decoratie was ondergeschikt. Aan het hospitaalgebouw van Bronbeek zien we deze kenmerken terug: het metselwerk wordt alleen verlevendigd door contrasterende zandstenen banden en hoekstenen. De versieringen zijn beperkt tot de torenachtige elementen met een afdekking van grijs Belgisch hardsteen, de gesneden ondersteuningen van de houten dakgoten, en de gekleurde glas-in-lood-ramen aan beide uiteinden van de gang.

Glas-in-lood-raam in de ingangspartij. Foto 2011

4.

Hospitaal met lighal en zonneterras, zuidzijde. Prentbriefkaart, voor 1945.


Hospitaal, gevelaanzicht zuidzijde. Detail bouwtekening Rijksgebouwendienst, 1953

Wie werkten er in het hospitaal? Aaltje Heijman, als 17-jarige beginnende verpleegster in dienst van 1952 tot 1955, herinnert zich dat de medische ploeg naast haarzelf bestond uit de broeders De Vries, Nusink en Van Tuil, hoofdzuster Van Gent en dokter Bakker. Dokter Bakker werd in 1963 opgevolgd door dokter Koenen. De laatste verpleegkundige die in de eerste helft jaren 1980 nog in het hospitaal zelf woonde was zuster Hendriks. Tot de verpleegkundigen die in de laatste jaren voor de sluiting van het hospitaal dienst deden behoorden de broeders Joosten, Wibier, Mattijssen, Tewinkel, Roumen, Dingemans en De Vries en zuster Gerrits. Kumpulan Het gebouw heeft dienst gedaan als hospitaal tot 1986. Toen kwam in de vernieuwde noordvleugel van het tehuisgebouw een aparte verpleegafdeling tot stand. De in 1989 opgerichte Stichting Kumpulan Bronbeek besloot het ontruimde hospitaalgebouw in gebruik te nemen. Bij een ingrijpende verbouwing in 1991-’92 maakte het U-vormige gedeelte rechts van de gang plaats voor een congreszaal met een capaciteit van 350 personen. Het linker gedeelte met de ziekenzalen werd verbouwd tot Indisch restaurant met een nieuw aangebouwde keuken. Het geheel kreeg de naam ‘Kumpulan’ (Maleis voor ‘bijeenkomst’) en werd geopend op 24 september 1992. De Kumpulan is sindsdien trefpunt voor relaties van Bronbeek, Indische groeperingen, militairen en veteranen. Met de accommodatie voor veteranenreünies geeft Bronbeek gestalte aan één van zijn vier hoofdtaken: ondersteuning van het veteranenbeleid van de minister van Defensie.

Reunie – en congrescentrum ‘Kumpulan’. Foto, 2011.

5.


Literatuur over de gebouwen op het landgoed Bronbeek -

-

-

6.

E.M. Berens, W. N. Rose 1801-1877 / Stedenbouw, civiel techniek en architectuur (NAi Uitgevers, 2001) Roland K.M. Blijdenstein & Ronald Stenvert, Bouwstijlen in Nederland (1040-1940) (Utrecht, 1994) C.J. van der Peet & G. Steenmeyer, De Rijksbouwmeesters. Twee eeuwen architectuur van de Rijksgebouwendienst (Rotterdam 1995) Bevaart, W., Bronbeek, tempo doeloe der liefdadigheid (Den Haag, 2e druk 2005) Rijksgebouwendienst Bureau Rijksbouwmeester [D.B.M. Hermans, en J. Kamphuis], Bouwhistorische documentatie en waardebepaling Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen “Bronbeek” (Den Haag, 1991)


Voormalig hospitaal Bronbeek (1915)

Recommend Documents