12.0 9 – 14.12.20 0 8
voorbeeldige
busten het borstbeeld in de Nederlande n 16 0 0 – 18 0 0
bezoekersgids
12 9
13
24
21
Kelder
8
20
14
7
15
6
16
19
17
18
25
26
27
Zaal 13
I. P R E LU D E II. DE O UD H E ID A L S I NS PI RATI E BRO N Zaal 12
II. D E O UD H E ID A L S I NS PI RATI E BRO N atoombomvrije kelder
III. T E R NAGE DAC H TE NI S IV. R E L IG IE UZE PO RTRE TBUSTE N bomvrije kelder
V. P O RT R E T S C U L P T U U R I N DE N E D E R L A N DE N 16 0 0 – 1 8 0 0
Zaal 13
I. Prelude Tot voor de renaissance is het gebeeldhouwde portret voornamelijk een religieuze aangelegenheid. Heiligen worden voorgesteld met onpersoonlijke, geïdealiseerde gelaatstrekken. Hun gesculpteerde busten maken dikwijls deel uit van een reliekhouder. De antropomorfe uitwerking van deze reliquaria voegt voor de gelovige een aanschouwelijke dimensie toe aan de aanwezigheid van de heiligen in hun reliek. Met de “wedergeboorte” van de antieke kunst in de zestiende eeuw komt hierin verandering. Men krijgt opnieuw oog voor de unieke individualiteit van het gelaat en legt hiermee de grondslag voor de bloei van het wereldlijk portret in de nieuwe tijd. Buiten catalogus Anoniem, Tongeren Reliekbuste van de Heilige Pinosa, 1426 Tongeren, Onze-Lieve-Vrouw-Geboortebasiliek, Schatkamer Deze vrouwenbuste is een typische houten reliekbuste uit de vijftiende eeuw. De Heilige Pinosa is een maagdheilige uit het gezelschap van de Heilige Ursula en de 11 000 maagden, die in de streek van Keulen een grote verering kenden. 2. Anoniem, Spanje (Saragossa?) en/of Vlaanderen Reliekbuste van een vrouwelijke heilige, zogenaamd Isabella de katholieke Gaasbeek, Kasteelmuseum Deze in zilver gegoten buste gaat door als de reliekbuste van de Spaanse koningin Isabella van Castilië. Zij streed tegen misbruiken binnen de kerk en pleitte voor kloosterhervormingen, vandaar haar bijnaam “la catolica”. Het geïdealiseerd hoofd met het gevlochten kapsel lijkt origineel van het begin van de zestiende eeuw terwijl de kleding, het loshangende haar in de nek, de sokkel en de kroon mogelijk een negentiende-eeuwse restauratie zijn.
II. De oudheid als inspiratiebron Het antieke portret oefent op verschillende manieren zijn invloed uit. De uitbeelding van de profane “held” komt opnieuw in zwang. Gezagsdragers, geleerden en kunstenaars identificeren zich met antieke keizers, filosofen, schrijvers of andere personages wiens kwaliteiten als morele of artistieke spiegel golden. Ze beelden zichzelf op gelijkaardige wijze af of verzamelen de portretten van hun voorbeelden als originelen, kopieën of afgietsels. Portretten maken ook een belangrijk onderdeel uit van de antieke kunst die als artistiek toonbeeld in de nieuwe tijd verwoed verzameld wordt. Als ultieme inspiratiebron, bekleedt de kunst uit de oudheid bovendien een centrale plaats in de opleiding van kunstenaars door middel van plaasteren afgietsels of kopieën. Als voorbeelden van dit kunstzinnige ideaal illustreren antieke busten in allegorische voorstellingen de vergankelijke schoonheid of vertegenwoordigen zij de begeerde kennis van de antieke kunst in het algemeen of van de sculptura in het bijzonder. 3. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden Buste van keizer Karel Bruggemuseum - Gruuthuse Alleen de hals en het hoofd in pijpaarde en de houten afneembare hoed zijn nog origineel zestiende-eeuws. Het beschilderde borststuk met mantel en ketting van het Gulden Vlies werd in 1882 toegevoegd. Uit archivalia blijkt dat keizer Karel meermaals in natuursteen, gebakken pijpaarde of terracotta vastgelegd is. De beeldhouwer Conrad Meit die aan het hof van Margareta van Oostenrijk werkte, leverde vermoedelijk het prototype voor deze buste. 4. Anoniem Portret van Gilbert van Schoonbeke Antwerpen, Museum Maagdenhuis Deze fragiele plaasterbuste van Gilbert van Schoonbeke, een belangrijk architect en ondernemer, is een unieke getuigenis van de Zuid-Nederlandse portretkunst van de late zestiende eeuw. De lichte draaiing van het hoofd geeft het beeld een antiek aanzien: in de Romeinse periode werd dit toegepast om de levensechtheid te vergroten.
5 - 8. Charles Auguste Fraikin Herentals 1817 – Schaarbeek 1893 Buste van Flora Buste van Laocoön Buste van een godin Buste van een godin Herentals, Fraikinmuseum Op het einde van zijn leven schonk beeldhouwer Charles Auguste Fraikin zijn collectie plaasteren afgietsels aan zijn geboortestad. Naast afgietsels van zijn eigen werken bevat deze verzameling ook talrijke pleistermodellen van antieke beelden die hij als studiemateriaal gebruikte. 9 - 10. Charles Auguste Fraikin Herentals 1817 – Schaarbeek 1893 Twee kinderkoppen Herentals, Fraikinmuseum In de negentiende-eeuwse atelierpraktijk van Fraikin speelde de klassieke, geïdealiseerde studiekop nog steeds een hoofdrol. Deze academisch uitgevoerde kinderkoppen gaan terug op de zeer geliefde kopjes van François Duquesnoy. Het zijn gietmodellen: op de gezichten zijn de gietnaden nog te zien en de sokkels werden als één stuk samen met de kop gegoten. 11 - 18. Anoniem Buste van een vrouwenhoofd plaasteren afgietsel origineel uit de vijfde eeuw v. C. bewaard in de S. Alba te Madrid Buste van een Romeins strateeg plaasteren afgietsel origineel uit de vijfde eeuw v. C. bewaard in de Staatliche Museen te Berlijn Buste van een bebaard man, vermoedelijk Epicurus of Hermomachus plaasteren afgietsel origineel onbekend, vermoedelijk uit de Hellenistische periode
Buste van Minerva plaasteren afgietsel origineel uit de Romeinse periode bewaard in de Staatliche Museen te Berlijn Buste van een jongeling plaasteren afgietsel marmeren origineel bewaard in de Staatliche Museen te Berlijn (kopie naar een bronzen beeld uit de tijd van Myron) Buste van Plato of Dionysos plaasteren afgietsel bronzen origineel uit de vierde eeuw n. C. bewaard te Napels Buste van de zogenaamde Sappho plaasteren afgietsel Romeins origineel bewaard in de Staatliche Museen te Berlijn (kopie naar een type uit de vierde eeuw v. C.) Buste van Alexander de Grote uit Kos plaasteren afgietsel origineel bewaard in het Museum van Istanboel Leuven, Katholieke Universiteit, Didactisch Museum Archeologie De Katholieke Universiteit van Leuven bewaart meer dan 200 afgietsels in haar didactisch archeologisch museum. De collectie biedt een indrukwekkend overzicht van Griekse en Romeinse beeldhouwkunst. Afgietsels hebben niet alleen een didactische en esthetische waarde maar zijn bij de restauratie van een origineel werk vaak een belangrijk hulpmiddel. 19. Lodewijk de Deyster Brugge 1656 – Brugge 1711 Allegorie van de beeldhouwkunst Gent, Museum voor Schone Kunsten Deze allegorie is in wezen slechts een voorwendsel voor het maken van een portret van twee kinderen. Ondanks de afwezigheid van attributen als hamer, boetseerstok en beitels zit de verwijzing naar de beeldhouwkunst vervat in de buste die een van de kinderen vasthoudt. Stilistisch herinnert deze aan de rubensiaanse beeldhouwers.
20. Jacob I van Oost Brugge 1603 – Brugge 1671 Het schildersatelier, 1666 Brugge, Groeningemuseum Jacob I van Oost lijkt te illustreren hoe Karel van Mander in zijn Den grondt der edel vry schilder-const (1604) de tekenkunst kenmerkt als basis voor de opleiding van jonge kunstenaars. Hij promoot kunstwerken van grote kunstenaars en antieke sculpturen als studiemateriaal. Een kleine jongen toont trots zijn tekening naar een Romeins hoofd. Herkenbare sculpturen zijn de Flora Farnese, de benen van de Borghese gladiator en de torso van een Oud-Romeinse Venusfiguur. 21. Gerard Thomas Antwerpen 1663 – Antwerpen 1720 Het atelier van een beeldhouwer Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Het kunstenaarsatelier was rond 1700 een populair onderwerp. Hier gunt Thomas ons een blik op de praktijk van een beeldhouwer. Tussen het studiemateriaal herkennen we een Bacchus van Artus I Quellinus en de Roof van een Sabijnse Maagd van Giovanni Bologna. De antieke sculpturen belichamen de harmonie die de beeldhouwer moet natsreven, terwijl de hemelglobe staat voor de harmonie in de natuur. 22. Joseph Ducq Ledegem 1762 – Brugge 1829 Studies van een buste en figuurstudies Brugge, Groeningemuseum Dit blad toont de kunstenaar Joseph Ducq als een plichtsbewust volger van het classicisme. Hij bestudeert een klassieke buste vanuit drie verschillende standpunten. We kunnen de buste niet identificeren maar ze volgt stilistisch alleszins een Romeins voorbeeld uit de eerste eeuw v. C.
23. Wallerant Vaillant Rijsel 1623 – Amsterdam 1677 Kinderbuste Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet De mezzotint toont de buste van een kind in de antiquiserende stijl van François Duquesnoy. Dit soort busten werd door jonge kunstenaars in opleiding gebruikt als model, vooral om zich te oefenen in het natekenen van schaduweffecten. 24. Wallerant Vaillant Rijsel 1623 – Amsterdam 1677 De jonge tekenaar Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Tekenen en boetseren naar voorbeelden in gips is een belangrijk facet van het kunstonderwijs. In dit schilderij is het meest opvallende leermodel het Jezuskindje van de zogenaamde Madonna van Brugge van Michelangelo. Dit beeld werd in 1506 door de Vlaamse koopman Jan van Moeskroen gekocht en in 1514 door zijn familie aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Brugge geschonken. Het vond veel navolging bij kunstenaars in het Noorden. 25 - 26. Wallerant Vaillant Rijsel 1623 – Amsterdam 1677 Wallerant Vaillant tekent de Hercules Farnese Jonge tekenaar met buste van Vitellius Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet Op beide mezzotinten is het interieur van een atelier afgebeeld met een jongeling die zich toelegt op het tekenen van antieke beelden. We herkennen de beroemde Hercules Farnese en de buste van mogelijkerwijs de Romeinse keizer Vitellius. 27. Anoniem Antieke hoofden Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
Op dit oefenblad zien we vier maal hetzelfde vrouwenhoofd, telkens vanuit een ander gezichtspunt. Het antiek ogende gelaat doet een gebeeldhouwde of plaasteren buste als model vermoeden. De snelle, suggestieve tekenstijl maakt de figuren levensecht. Kunstenaars oefenden zich voortdurend met dit soort kleine schetsen, vaak als voorbereiding voor grotere composities. 28. Jan Denens werkzaam in Middelburg in 1671 – 1676 Vanitas Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Net als het boek, muziekblad, de viool, fluit en schelpen verwijst de buste op dit vanitasstilleven naar de schoonheid en rijkdom van het leven op aarde. Zij is gebaseerd op de vaak gekopieerde Venus uit de Medici-collecties, een antieke kopie van de legendarische Knidische Venus van de hand van de beroemde Griekse beeldhouwer Praxiteles. 29. Cesar Boetius van Everdingen Alkmaar 1616/17 – Alkmaar 1678 Stilleven met Venusbuste, 1665 Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis Dit stilleven toont het hoofdje van Amor dat opkijkt naar een buste van Venus. De buste is die van de befaamde Venus Medici, thans te bewonderen in de Uffizi in Florence. Het snoer van bladeren om haar hals lijkt gemaakt van grote maagdenpalm ofschoon het klassieke attribuut van Venus mirte is. Een pendant van dit schilderij toont een buste van Adonis. 30. Nicolaes Muys Rotterdam 1740 – Rotterdam 1808 Allegorie van de muziek en de dichtkunst, 1785 Gent, Museum voor Schone Kunsten Dit kleine paneel is een allegorie op de muziek en de poëzie, en tegelijk een interieurscène die de broosheid van het menselijke bestaan uitbeeldt. Het voorplan wordt beheerst door een stilleven, bestaande uit een buste van Homeros, die door een kaars verlicht wordt.
31. Peter Paul Rubens Siegen 1577 – Antwerpen 1640 Portret van Jan Gaspar Gevartius Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Rubens portretteert de Antwerpse stadssecretaris Jan Gaspar Gevartius aan het werk in zijn studeervertrek. Op de tafel staat het marmeren borstbeeld van Marcus Aurelius, Romeins keizer en wijsgeer, aan wie Gevartius een onuitgegeven werk met commentaren heeft gewijd. 32. Frans II Francken Antwerpen 1581 – Antwerpen 1642 Het schilderijenkabinet van Sebastiaan Leerse (?) Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen De aanwezigheid van beelden, waaronder borstbeelden, in deze kunstkamer is wellicht fictief en had slechts tot doel het gangbare gedachtegoed over verzamelen te illustreren. Interesse voor de oudheid, in de vorm van antieke sculptuur, antiquaria, en eigentijdse antiquiserende sculptuur, nam hierin een belangrijke plaats in. Buiten catalogus. David II Teniers Antwerpen 1610 – Brussel 1690 De schilderijengalerij van aartshertog Leopold Willem van Oostenrijk met open deur München, Alte Pinakothek David II Teniers stelde een catalogus van de rijke kunstverzamelingen van aartshertog Leopold Willem samen. Daarnaast maakte hij een aantal interieurschilderijen van de kunstgalerijen in het paleis van Brussel op de Coudenberg. In deze galerij zie je maar liefst 56 schilderijen van Italiaanse meesters. Bovenaan in twee nissen zijn busten opgesteld. Zij vertonen opvallende gelijkenissen met de borstbeelden van aartshertog Albrecht van Oostenrijk en zijn oudere broer, keizer Rudolf II uit het Antwerpse stadhuis.
33. David II Teniers Antwerpen 1610 – Brussel 1690 Le théâtre des peintures de David Teniers Tweede, Franse editie uitgegeven door de weduwe Abraham Teniers, Antwerpen, 1673 Frans van den Steen (Antwerpen 1624 – Wenen 1672) naar Nicolaas van Hoy (Antwerpen 1631 – Wenen 1679) Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen De laatste gravure uit het Theatrum Pictorium van David II Teniers, de catalogus van de kunstverzamelingen van aartshertog Leopold Willem van Oostenrijk, toont een kunstgalerij uit de Stallburg in Wenen. Tussen de ramen zijn twee rijen consoles aangebracht waarop borstbeelden zijn geplaatst. 34. Gerard de Lairesse Luik 1641 – Antwerpen 1711 Hubert Quellinus (?) Antwerpen 1619 – Antwerpen 1687 Collectorum Signorum veterum Icones. Afbeeldingen der Oude Beelden Bij een vergadert door den Heer Gerard Reynst. Uitgegeven te Amsterdam door Nicolai Visscher Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet De befaamde kunstcollecties van de Amsterdamse kooplieden Gerard en Jan Reynst zijn al in de zeventiende eeuw in boekvorm uitgegeven. Het eerste deel is gewijd aan de schilderijen; het tweede deel, de zogenaamde Icones, omvat een deel van de sculpturenverzameling. Het titelblad van de hand van Gerard de Lairesse toont de Tijd die antieke beelden dreigt te vernietigen. 35. Anoniem Buste van ‘Seneca’ Romeins, eerste eeuw n. C., naar een bronzen beeld uit de laat-Hellenistische tijd Antwerpen, Rubenshuis Toen Rubens in 1601 in Rome aankwam, was dit marmeren borstbeeld van een benige oude man met een scherpe gebogen neus, een korte volle baard en weelderig
haar al een klassieker. Men beschouwde het als een portret van de Romeinse filosoof Seneca. Vermoedelijk is dit beeld de replica die Rubens zich in Rome aanschafte. 36. Anoniem Buste van Julius Caesar Gent, Designmuseum Van de Romeinse veldheer en staatsman Julius Caesar, een van de machtigste mannen van zijn tijd, zijn heel wat antieke busten bewaard gebleven. Zij tonen een ernstig kijkende man met een smal en mager gezicht. Het Gentse beeld is hierop geïnspireerd. Opvallend zijn het hoofd van witte marmer en de mantel van gele Brecciamarmer met rode en bruine aders. 37. Anoniem Buste van keizer Caracalla Gent, Designmuseum De witmarmeren sculptuur toont de wrede keizer Caracalla. Zijn gezicht is naar rechts gericht, een houding die verwijst naar de portretten van Alexander de Grote, met wie Caracalla zich identificeerde. Het beeld is een kopie van de befaamde buste uit de collectie van kardinaal Alessandro Farnese. 38. Orfeo Boselli Rome ca. 1597 – Rome 1667 Grieks filosoof Amsterdam, Rijksmuseum Dit borstbeeld – mogelijk Aristoteles of Xenophon – bevond zich eertijds samen met zijn pendant in de kunstcollectie van Lambert ter Kate. Beide filosofenbusten stonden op naam van de in Rome werkzame Vlaming François Duquesnoy. Sinds kort worden ze echter toegeschreven aan een leerling en navolger van Duquesnoy, Orfeo Boselli.
39. Anoniem Buste van Laocoön Antwerpen, Rockoxhuis Deze zeventiende-eeuwse buste is gekapt naar de kop van de Trojaanse priester uit de Laocoöngroep. Dit beeld, in 1506 in Rome ontdekt, is een van de beroemdste laat-Hellenistische beeldhouwwerken. Zijn realisme, dynamiek en emotie hebben eeuwenlang zowel beeldhouwers als schilders geïnspireerd. 40 - 41. Anoniem Portret van keizer Rudolf II Portret van aartshertog Albrecht van Oostenrijk Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Beide portretbusten vormen een paar. Ze zijn volledig gelijkaardig van opzet, materiaal en vorm. Ze stellen aartshertog Albrecht van Oostenrijk, landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden, en zijn oudere broer, keizer Rudolf II, voor. Deze beelden stonden oorspronkelijk opgesteld in de Statenkamer van het Antwerpse stadhuis. 42. Abraham Janssens Antwerpen 1571/75 – Antwerpen 1632 Scaldis et Antverpia Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Dit schilderij werd door het Antwerpse stadsbestuur besteld bij Abraham Janssens ter opluistering van de schouw van de Statenkamer in het stadhuis. Scaldis is een klassieke riviergod, getooid met een krans van waterplanten en leunend op een amfoor waaruit water stroomt. Hij geeft de hoorn des overvloeds, symbool voor de welstand die de Schelde aan de stad schenkt, aan de stedenmaagd Antverpia. 43. Willem I Linnig Antwerpen 1819 – Antwerpen 1885 De Trouwzaal in het stadhuis van Antwerpen, 1852 Antwerpen, Stadhuis
Het schilderij reconstrueert het uitzicht van de voormalige Statenkamer in het Antwerpse stadhuis, de ontvangstruimte bij officiële gelegenheden – de huidige Trouwzaal. De toeschouwer kijkt naar de wand met de monumentale schouw, waar werken hangen die zich nu in de collectie van het KMSKA bevinden. Boven de schouw prijkt het schilderij Scaldis et Antverpia van Abraham Janssens; boven de deuropeningen staat links de portretbuste van keizer Rudolf II en rechts deze van aartshertog Albrecht.
Zaal 12 44 - 55. Peter Paul Rubens Siegen 1577 – Antwerpen 1640 Twaalf busten van beroemde Griekse en Romeinse filosofen, dichters, redenaars en staatslieden Net als andere welgestelde kunstliefhebbers uit zijn tijd, omringde Rubens zich graag met antieke beelden en archeologische vondsten. Voor zijn unieke verzameling breidde Rubens zelfs zijn woonhuis uit met een museum, een antiquarium. Een aantal busten uit Rubens’ antiquiteitencollectie werden in 1638 opgenomen in een twaalfdelige prentenreeks van beroemde Griekse en Romeinse filosofen, dichters, redenaars en staatslieden. 56. Willem Jacob Herreyns Antwerpen 1743 – Antwerpen 1827 De schilder Andries Lens Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Andries Lens was ongetwijfeld een van de meest vooruitstrevende leraardirecteurs aan de Antwerpse academie tijdens de achttiende eeuw. Herreyns portretteert hem hier met allerlei attributen die naar zijn Italiëreis, kunsttheorieën en leervak tekenen verwijzen. Op de tafel staat een buste die in de zeventiende eeuw beschouwd werd als de portretbuste van Seneca.
57. Pieter II de Jode Antwerpen 1606 – Engeland na 1674 Antoon Van Dyck Antwerpen 1599 – Blackfriars 1641 Portret van Andries Colyns de Nole Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet Op deze gravure is de beeldhouwer Andries Colyns de Nole (1598 - 1638), lid van een befaamde Antwerpse beeldhouwersfamilie, geportretteerd. Hij werkte onder meer aan de apostelbeelden in de kathedraal van Mechelen en aan beelden en ornamenten in de Houtappelkapel van de Antwerpse jezuïetenkerk. Zijn hand rust op de buste van de Laocoön, een beeld dat hij ongetwijfeld tijdens zijn verblijf in Italië had bestudeerd. 58. Jan Baptist Herregouts (?) Roermond ca. 1646 – Brugge 1721 Zelfportret (?) Brugge, Groeningemuseum Voor zijn zelfportret koos Jan Baptist Herregouts een barokke enscenering. Hij poseert voor een zwierig gedrapeerd gordijn en leunt op een fraai versierde lezenaar. Op de achtergrond prijkt een antieke buste van Pallas Athena. 59 - 60. Janus II Lutma Amsterdam 1624 – Amsterdam 1685 Portret van Pieter Cornelisz. Hooft Zelfportret, 1681 Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet Beide portretten zijn opgevat als busten geplaatst in een halfronde nis. Het zijn evenwel koppen zonder borst noch armen, recht afgesneden, en zonder kledij, alsof het fragmenten van antieke beelden zijn. De eerste buste stelt P. C. Hooft voor als een ‘andere Tacitus’: zijn betekenis voor de Nederlandse geschiedenis was vergelijkbaar met die van Tacitus voor de Romeinse geschiedenis. De andere buste is het zelfportret van de graveur. Eigentijdse kunstenaars vergelijken met antieke kunstenaars was gebruikelijk in de artistieke kringen van de zeventiende eeuw.
61 - 62. Lucas Faydherbe Mechelen 1617 – Mechelen 1697 Hercules Omphale Mechelen, Stedelijke Musea, Hof van Busleyden Lucas Faydherbe koos ook mythologische thema’s als onderwerp voor zijn busten. Hier portretteert hij de Griekse held Hercules samen met de Lydische koningin Omphale. Hercules draagt de vacht van de leeuw van Nemea terwijl Omphale gehuld is in een prachtig, losjes gedrapeerd gewaad, dat met een camee op de rechterschouder is vastgepind. 63. Jacob Harrewijn Amsterdam 1660 – Brussel 1727 Naar Jacob van Croes Gezicht op het binnenhof van het Rubenshuis, 1684 Antwerpen, Rubenshuis Rubens liet het huis dat hij in 1610 aan de Wapper in Antwerpen kocht de volgende jaren ingrijpend verbouwen naar het voorbeeld van de eigentijdse Italiaanse bouwkunst. Het antiquiserend karakter wordt nog versterkt door de borstbeelden van Griekse en Romeinse geleerden die de gevels sieren. 64. Gerard Goswin Luik 1616 – Luik 1691 Buste van een faun, omgeven door bloemen, 1660 Luik, Musée d’Art wallon De buste van de oude natuurgod Faunus, beschermer van velden, bossen, akkers en vee, is omgeven door een overdaad aan bloemen. Zonder enige twijfel gaat het hier om een allegorische voorstelling van de vruchtbaarheid.
Atoombomvrije kelder
III. Ter nagedachtenis Een van de belangrijkste functies van het portret is het bieden van een visuele ondersteuning bij de nagedachtenis aan een overledene. Bijgevolg maken portretten dikwijls deel uit van epitafen of grafmonumenten. Deze gedenktekens namen in de nieuwe tijd een voorname plaats in het kerkinterieur in. De opdrachtgevers hoopten met dit mecenaat – een alternatief voor de gebruikelijke vormen van naastenliefde – bij te dragen tot hun zielenheil in het hiernamaals. Ook het portret van bisschop Antonius Triest werd mogelijk uitgevoerd met het oog op zijn tombe in de Gentse kathedraal. Dat van Cornelis Landschot luisterde de kapel op van het godshuis dat hij ter zijner nagedachtenis had gesticht. Deze sublieme beeldhouwwerken illustreren de diepgaande invloed die de eigentijdse Italiaanse beeldhouwkunst, waarin ook onze uitgeweken landgenoot François Duquesnoy, “il Fiammingo”, een toonaangevende rol speelde, op de portretkunst in de Nederlanden uitoefende. 65. Sebastiaan van den Eynde Antwerpen 1624 – Antwerpen 1702 Portret van Cornelis II Landschot Antwerpen, Museum Maagdenhuis Cornelis II Landschot was een vrome en gefortuneerde Antwerpse zakenman. Hij gaf opdracht om na zijn dood aan de Falconrui een godshuis te bouwen. Boven de binnenkant van de toegangspoort tot de kapel was de buste van de milde weldoener opgesteld. 66. Cornelis I Galle Antwerpen 1576 – Brussel 1650 Naar Peter Paul Rubens Siegen 1577 – Antwerpen 1640 Portret van Filips Rubens, 1615 Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Deze portretbuste van Filips Rubens, de broer van Peter Paul, is de enige illustratie uit zijn boek met redevoeringen van bisschop Asterius van Amasea, postuum gepubliceerd door de Plantijnse drukkerij in 1615. De buste staat in een nis met een kamvorige schelp, die de geest naar het hiernamaals voert. Het is een antiek symbool voor de dood en de onsterfelijkheid. 67. Jerôme II Duquesnoy Brussel 1602 – Gent 1654 Toegeschreven aan François Duquesnoy Brussel 1594 – Livorno 1643 Portret van Antonius Triest, bisschop van Gent Parijs, Musée du Louvre Aan dit voornaam en delicaat portret hebben beide broers Duquesnoy gewerkt. François, de internationaal meest fortuinlijke zeventiende-eeuwse beeldhouwer van de Zuidelijke Nederlanden, heeft het werk aangevat en na diens overlijden heeft Jerôme het afgewerkt en gesigneerd. Dat Antonius Triest zich eerst tot François wendt voor de uitvoering van zijn portret, pleit voor zijn verfijnde smaak als kunstliefhebber en mecenas. 68. Anoniem, Italiaans Portret van kardinaal Guido Bentivoglio Dublin, National Gallery of Ireland Guido Bentivoglio bouwde een internationale carrière op als pauselijk nuntius in de Zuidelijke Nederlanden. Het ceremonieel schouderstuk (mozzetta) en de hoed, door Bernini geïntroduceerd in de buste van paus Urbanus VIII, verwijzen naar zijn kardinaalstand. Deze in Rome in de zeventiende eeuw vervaardigde busten speelden een aanzienlijke rol bij de sociale verheffing van pauselijke (en de potentieel pauselijke) families.
69. Jan de Bisschop Den Haag 1628 – Den Haag 1671 Naar Hendrick de Keyser Utrecht 1565 – Amsterdam 1622 Portret van de Leidse burgemeester Pieter Adriaensz van der Werff Amsterdam, privéverzameling Van Pieter van der Werff, burgemeester van Leiden en vrijheidsheld uit de Tachtigjarige Oorlog, vervaardigde Hendrick de Keyser een postuum portret. Dit beeld is alleen nog bekend uit een gewassen inkttekening van de Haagse kunstenaar Jan de Bisschop. De tekening van de buste behoort tot een kleine verzameling bladen naar zestiende- en zeventiende-eeuwse Italiaanse en Nederlandse sculptuur. 70. Toegeschreven aan Filippo della Valle Florence 1698 – Rome 1768 Portret van paus Clemens XII Gent, Museum voor Schone Kunsten Tijdens zijn pontificaat van 1730 tot 1740 ontpopte paus Clemens XII zich tot een belangrijk mecenas. Zijn naam is verbonden aan enkele belangrijke architecturale realisaties in Rome zoals de oprichting van de Trevifontein. Hij schonk eveneens de belangrijke verzameling antieke beelden van kardinaal Albani aan het Capitolijns museum. 71. Toegeschreven aan Hendrik Frans Verbruggen Antwerpen 1654 – Antwerpen 1724 Ontwerp voor de epitaaf van een prelaat (bisschop Aubertus van den Eeden ?) Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet De beeldhouwers Hendrik Frans en Peter Verbruggen, beiden werkzaam in Antwerpen op het einde van de zeventiende eeuw, hebben heel wat ontwerptekeningen nagelaten. Hier een epitaaf of gedenkteken voor een prelaat. Onder het borstbeeld is een banderol aangebracht met een zeis en een schedel, symbolen voor de tijd en de vergankelijkheid.
72. Toegeschreven aan Jan Claudius de Cock Brussel 1667 – Antwerpen 1735 Ontwerp voor het monument van Baltasar III Moretus Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet De familie Plantin-Moretus liet rond 1700 voor de binnentuin en elders in haar woning een portrettengalerij van haar voorouders uitvoeren. Dit is de ontwerptekening van het borstbeeld van Baltasar III Moretus, dat boven de ingang die naar de Vrijdagmarkt leidt, prijkt. 73. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden Portret van Judocus Bouckaert Scherpenheuvel, Onze-Lieve-Vrouwbasiliek In 1610 wordt de jonge Joost Bouckaert door aartsbisschop Mathias Hovius aangesteld tot pastoor van de mariale bedevaartskerk in de nieuw gestichte stad Scherpenheuvel. Onder zijn leiding groeit dit oord uit tot een waar katholiek bolwerk. Wanneer hij in 1641 bisschop van Ieper wordt, laat hij als aandenken deze buste maken.
IV. Religieuze portretbusten In het kerkinterieur vindt het portret nog een andere toepassing: de heiligenafbeelding. Na de katholieke kerkhervorming als gevolg van de godsdiensttwisten in de zestiende eeuw, krijgt de uitbeelding van heiligen een belangrijke, “wervende” functie. Het naturalisme, ontleend aan de antieke portretkunst, schenkt de portretbusten van religieuze “voorbeelden” een bijzonder realistisch en aangrijpend uitzicht. 74. Anoniem, Antwerpen Buste van Sint-Paulus Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet Deze apostelbuste maakte vermoedelijk deel uit van een koorgestoelte. De rijzige Paulus met opvallend golvende baard, weergegeven in een levendige houding, hoort thuis in de rubensiaanse beeldtraditie die in de tweede helft van de zeventiende eeuw nog volop navolging kende in de beeldhouwkunst.
75. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden Reliekbuste van de Heilige Elisabeth van Hongarije Hasselt, kathedraal van Sint-Quintinus en Onze-Lieve-Vrouw Door onvoorziene omstandigheden kan deze reliekbuste niet getoond worden.
De buste zelf van de heilige Elisabeth is de reliekhouder. Het binnenste gedeelte van het groot juweel op de borst werd gebruikt als relikwieënkastje. 76. Anoniem, Antwerpen Buste van de Heilige Thomas van Aquino Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet De meer dan levensgrote buste toont Thomas van Aquino in zijn dominicanenhabijt. Hij draagt een ketting met een zon, symbool voor de wijsheid waarmee de dertiende-eeuwse briljante theoloog de Kerk verlichtte. De ondiepe uitwerking en de gebrekkige afwerking aan de zijkanten sterken het vermoeden dat het beeld oorspronkelijk in een nis was opgesteld. 77. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden Reliekhouder met buste van een heilige Antwerpen, Museum Vleeshuis De heiligenbuste bekroont de reliekhouder. De houder – die nu leeg is – heeft de vorm van een sarcofaag. De vleugels zijn het symbool van de hemelse vlucht van de heilige wiens relikwieën in deze houder werden bewaard. De heilige man is gekleed in een rode kardinaalsmantel. Over zijn identiteit heeft men voorlopig nog geen gegevens. 78. Peter II Verbruggen Antwerpen 1648 – Antwerpen 1691 Ontwerp voor een reliekhouder Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet Deze tekening is een ontwerp voor een reliekhouder die bekroond is met de buste van een heilige. De twee engelen met een lauwerkrans en palmtakken symboliseren het martelaarschap. De maat onderaan het blad geeft aan dat het om een object ging van iets meer dan een meter hoog.
Bomvrije kelder
V. Portretsculptuur in de Nederlanden 1600-1800 De borstbeelden in deze zaal bieden een overzicht van de portretkunst in de Nederlanden tijdens de zeventiende en de achttiende eeuw. Ze illustreren de stijlontwikkeling en het materiaalgebruik. Van een vrij strakke navolging van de antieke stijlpremissen evolueren de beelden naar barokke grandeur, gemaniëreerde overdaad en tot slot ontwapenend naturalisme. Adellijke gezagsdragers, vooraanstaande burgers of kunstenaars, ze krijgen allen een portret dat past bij hun rang en stand. Centraal staan niet minder dan vijf kostbare marmeren busten van de hand van Artus I Quellinus, de beroemdste vertegenwoordiger van de baroksculptuur in de Nederlanden. 79. Anoniem, Italiaans Portret van de schilder Nicolas Poussin Berlijn, Bode-Museum De identificatie van de geportretteerde – de beroemde Franse schilder Nicolas Poussin – is gebaseerd op een vergelijking met zijn late zelfportretten. De kunstenaar is op een ongecompliceerde manier geportretteerd met lange, losse haren. Het is niet duidelijk of het om een eigentijds portret gaat of dat het later als aandenken besteld werd. 80. Lucas Faydherbe Mechelen 1617 – Mechelen 1697 Portret van de kunstschilder Caspar de Craeyer Amsterdam, Rijksmuseum Het portret stelt de kunstschilder Caspar de Craeyer voor. De Craeyer draagt een medaille met de beeltenis van de Spaanse koning Filips III, een insigne dat wijst op zijn status als hofschilder voor de Spaanse landvoogd in Brussel. Misschien was De Craeyers benoeming tot hofschilder, in 1636, de aanleiding
voor het bestellen van dit beeld. 81. Rombout Verhulst Mechelen 1624 – Den Haag 1698 Portret van een onbekende man, 1656 Utrecht, Oud-Katholieke Kerk Nederland, Gertrudiskapel Over de identiteit van de voorgestelde man bestaat geen zekerheid. Lange tijd werd verondersteld dat Verhulst hier zijn leermeester Artus I Quellinus had geportretteerd. Recent werd voorzichtig geopperd dat de buste Joan Huydecoper, verschillende malen burgemeester van Amsterdam, voorstelt. 82. François Dieussart Arquinghem nabij Armentières ca. 1600 – Londen 1661 Portret van Karel II, koning van Engeland, 1659 Brugge, Bruggemuseum-Gruuthuse Karel II van Engeland, die na zijn tijdelijke verbanning door Oliver Cromwell in Brugge onderdak vond, liet zich in 1656 inschrijven in de schuttersgilde van Sint-Joris. Deze bestelde in 1659 en betaalde in 1663 zijn buste bij de barokbeeldhouwer François Dieussart. Het beeld is op een sokkel van zwarte natuursteen geplaatst waarrond een omlijsting is aangebracht versierd met allerlei attributen en opschriften. 83. David II Teniers Antwerpen 1610 – Brussel 1690 De stad Valenciennes Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Het schilderij – mogelijk een uitgewerkte voorstudie voor een wandtapijt – brengt de verovering van Valenciennes door de Spanjaarden op de Fransen in 1656 in beeld. De decoratieve omlijsting van het strijdtoneel bestaat uit allerlei militaire en heraldische attributen en portretten van bevelhebbers. In het midden onderaan zien we op een sokkel een borstbeeld van de Spaanse koning Filips IV.
84. Anoniem, toegeschreven aan Michiel I van der Voort Antwerpen 1667 – Antwerpen 1737 Portret van Passchasius de Feir Antwerpen, Sint-Julianusgasthuis Dit portret werd uitgevoerd ter nagedachtenis van Passchasius de Feir die 6500 gulden schonk aan het Sint-Julianusgasthuis. Oorspronkelijk stond het opgesteld aan de rechterkant van het altaar in de gasthuiskapel. Méér dan waarschijnlijk werd de buste vervaardigd door Michiel van der Voort. Net zoals Passchasius de Feir was hij lid van de broederschap van Onze-Lieve-Vrouw van Loreto die in deze kapel zetelde. 85 - 86. Artus I Quellinus Antwerpen 1609 – Antwerpen 1668 Portret van Catharina Gaeff Opsy, echtgenote van Cornelis Witsen Portret van Cornelis Witsen, burgemeester van Amsterdam, 1658 Parijs, Musée du Louvre Cornelis Witsen was meermaals burgemeester van Amsterdam. Bij aanvang van zijn tweede mandaat in 1658 bestelde hij bij Artus I Quellinus een borstbeeld van zichzelf en van zijn echtgenote Catharina Opsy. Het beeldenpaar vertolkt de machtsverhoudingen tussen man en vrouw, eigen aan de burgermaatschappij van de nieuwe tijd. In de compositie ligt het zwaartepunt dan ook bij Witsen: terwijl hij opkijkt, is de blik van zijn vrouw meer ingetogen. 87. Artus I Quellinus Antwerpen 1609 – Antwerpen 1668 Portret van Andries de Graeff, burgemeester van Amsterdam, 1661 Amsterdam, Rijksmuseum Deze magistrale buste van de Amsterdamse burgemeester Andries de Graeff behoort tot de beste portretten die de Antwerpse beeldhouwer Artus I Quellinus tijdens zijn verblijf in Amsterdam heeft gemaakt en geldt tevens als een van de belangrijkste gebeeldhouwde barokportretten uit de Nederlanden. Andries de Graeff, die in totaal zeven keer tot burgemeester werd gekozen, bestelde de buste in 1661 na zijn tweede ambtstermijn.
88. Rombout Verhulst Mechelen 1624 – Den Haag 1698 Portret van Maria van Reygersbergh, 1663 Amsterdam, Rijksmuseum De terracotta buste van Maria van Reygersbergh is in feite een uitgewerkte studie gemaakt ter voorbereiding van het marmeren praalgraf dat zij voor haar echtgenoot en zichzelf bestelde. Het beeld bezit de gevoeligheid en vitaliteit van een portret ‘naar het leven’ en laat Verhulsts kwaliteiten op het gebied van de portretsculptuur op zijn best zien. De rouwsluier die Maria draagt op het grafmonument is in dit veel informeler portret weggelaten. 89. Bartholomeus Eggers Antwerpen 1637 – Amsterdam 1692 Portret van Gerard Schaep van Cortenhoeff, burgemeester van Amsterdam Middelburg, Zeeuws Genootschap, bruikleen aan het Zeeuws Museum In 1661 bestelde Gerard Schaep, een burgemeester van Amsterdam met een lange staat van dienst, bij Artus Quellinus’ medewerker Bartholomeus Eggers een portretbuste. Hiervoor inspireerde Eggers zich op de De Graeff-buste van zijn leermeester. Om kosten te besparen hakte hij het hoofd en het borststuk elk uit een afzonderlijk blok marmer. 90. Artus I Quellinus Antwerpen 1609 – Antwerpen 1668 Luis Francisco de Benavides Carillo de Toledo, markies van Caracena, landvoogd van de Spaanse Nederlanden, 1664 Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Benavides Carillo, die in 1658 landvoogd werd van de Spaanse Nederlanden, presenteert zich hier met barokke grootsprakerigheid. Met haar hoge graad van realisme in de verfijnde weergave van de handen, haren en materialen is deze buste een tijdloos heersersportret. Het harnas, de brede kantkraag, maarschalkstaf en geknoopte sjerp zorgen voor de nodige grandeur.
91. Lodewijk Willemsens Antwerpen 1630 – Antwerpen 1702 Juan Domingo de Zúñiga y Fonseca, graaf van Monterey en landvoogd van de Spaanse Nederlanden , 1675 Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Van 1670 tot 1675 was Juan Domingo de Zúñiga y Fonseca landvoogd van de Spaanse Nederlanden. Hier presenteert hij zich als een belangrijk militair. In 1671 werd hij opperbevelhebber van het Spaanse leger. Het grootse gebaar – de uitgestrekte rechterarm met maarschalkstaf – onderstreept zijn autoritair karakter. 92. Artus I Quellinus Antwerpen 1609 – Antwerpen 1668 Portret van raadspensionaris Johan de Witt, 1665 Dordrecht, Dordrechts Museum Het borstbeeld van raadspensionaris Johan de Witt is het laatste grote werk dat Quellinus in Amsterdam maakte. Quellinus beeldt De Witt uit op het moment dat hij zijn huis verlaat: hij heeft zijn mantel aan en houdt zijn handschoenen gereed om aan te trekken. Omdat Johan de Witts buste oorspronkelijk in de hal van zijn huis stond is het thema zeer toepasselijk. 93. Gustave Wappers Antwerpen 1803 – Parijs 1874 De gebroeders De Witt in gevangenschap Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Johan de Witt was raadspensionaris van Holland en daarmee de belangrijkste Nederlandse staatsman van zijn tijd. Als gevolg van de Hollandse Oorlog brak er volksoproer uit en werden Johan de Witt en zijn broer Cornelis door een woedende menigte gelyncht in Den Haag. In de negentiende eeuw werden de gebroeders De Witt beschouwd als vrijheidshelden en stonden ze symbool voor de tegenstelling tussen republikeinen en royalisten.
94. Hubertus Quellinus Antwerpen 1619 – Antwerpen 1687 Portret van Artus I Quellinus, 1656 Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet Dit gegraveerd kunstenaarsportret maakt deel uit van de frontispice van het platenboek waarin Hubertus Quellinus, de jongere broer van Artus, de beelden van diens atelier voor het nieuwe Amsterdamse stadhuis in prent bracht. 95. Jacob Denys Antwerpen 1644 – Mantua na 1700? De beeldhouwer Willem Kerricx en zijn zoon Willem Ignatius Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Vader en zoon Kerricx zijn afgebeeld met typische beeldhouwersattributen. Kerricx junior houdt een tekening vast, waarmee hij het belang van het “disegno” voor de beeldhouwkunst onderlijnt. Naast Kerricx senior staat een buste waarvan het scherpe profiel verwijst naar het borstbeeld dat hij van Maximiliaan II Emmanuel van Beieren voor de Sint-Lucasgilde maakte. 96. Toegeschreven aan Hendrik Frans Verbruggen Antwerpen 1654 – Antwerpen 1724 Ontwerp voor een portretbuste van een landvoogd, bestemd voor de kamer van de Antwerpse Sint-Lucasgilde Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/ Prentenkabinet Op een virtuoze manier schetst Hendrik Frans Verbruggen de buste van Maximiliaan II Emmanuel van Beieren die Willem Kerricx uitvoerde voor de schilderskamer van de Antwerpse Sint-Lucasgilde. Deze schets geeft ons ook informatie over de oorspronkelijke sokkel waarop het beeld stond. 97. Willem Kerricx Dendermonde 1652 – Antwerpen 1719 Portret van Maximiliaan II Emmanuel, keurvorst van Beieren, landvoogd van de Spaanse Nederlanden, 1694
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen Maximiliaan II Emmanuel, keurvorst van Beieren, werd landvoogd van de Spaanse Nederlanden in 1691. Uit zijn uitrusting blijkt militaire waardigheid: een borstplaat versierd met miniatuurportretten, maarschalkstaf en een ketting van het Gulden Vlies. Zijn rijkdom wordt geëtaleerd met een hermelijnmantel en een geknoopte kanten jabot. De hand nonchalant in de heup en de weelderige allongepruik verlevendigen de overdreven gekunstelde buste. 98. Rombout Verhulst Mechelen 1624 – Den Haag 1698 Portret van Mary II Stuart, koningin van Engeland, 1683 Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis Rombout Verhulst en zijn atelier maakten voor het Paleis van Soestdijk een hele reeks koninklijke portretbusten. De Engelse koningin Mary Stuart II werd gebeiteld naar een schilderij van de Engelse portretschilder Peter Lely uit 1677. Dit kan wellicht de ondermaatse gelaatsexpressie verklaren. Het decorum bleef evenwel behouden: een modieus krullenkapsel ‘à la Hurluberlu’ en een decolleté met parelsnoer. 99. Jan Pieter I van Baurscheit Wormersdorf 1669 – Antwerpen 1728 Portret van Filips V, koning van Spanje, 1700 Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen De ontstaansgeschiedenis van dit beeld is vrij goed gedocumenteerd. Na de dood van de Spaanse koning Karel II in 1700 stuurde het Antwerpse stadsbestuur Jan Pieter van Baurscheit naar Parijs om een portret van de troonpretendent in de Spaanse Successieoorlog, hertog Filips van Anjou, ‘naar het leven’ te boetseren. Hiervoor ontving de kunstenaar 120 pond artois. 100. Jan Baptist Xavery Antwerpen 1697 – Den Haag 1742 Portret van prinses Anna van Hannover, echtgenote van stadhouder Willem IV, 1736 Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis
Deze buste van de Engelse prinses Anna van Hannover werd twee jaar na haar huwelijk met de toekomstige stadhouder Willem IV geleverd; drie jaar nadat Xavery haar echtgenoot al in marmer had vereeuwigd. Het staatsieportret toont de prinses in groot ornaat met hermelijnen mantel, veel kant, een ketting en insigne. Het bijna uitdrukkingsloos gezicht heeft alles te maken met de blank weergegeven ogen zoals in antieke beelden. 101. John Michael Rysbrack Antwerpen 1693 – Londen 1770 Portret van Lady Jemima Dutton, 1745 Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België In 1720 verhuisde Rysbrack naar Engeland, waar hij in de jaren veertig het hoogtepunt van zijn loopbaan bereikte. In 1745 beeldhouwde hij de portretbuste van Lady Jemima Dutton. Haar fijne gelaatstrekken en gekunsteld kapsel onderstrepen haar voornaam karakter. 102. Augustin Pajou Parijs 1730 – Parijs 1809 Portret van Madame du Barry, 1771 Luik, Musée Curtius Dit is een van de vijf busten die de vermaarde damesportrettist Pajou maakte van de nog meer besproken Madame du Barry. Zij was Madame de Pompadour opgevolgd aan het hof van Lodewijk XV te Versailles en had ook haar rol als mecenas van de porseleinmanufactuur van Sèvres overgenomen. Sèvres bestelde bij Pajou het model van haar portretbuste niet alleen uit politieke maar vooral uit commerciële overwegingen. 103. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden? Portret van Karel II, koning van Engeland Gent, Designmuseum Deze buste toont de Engelse koning Karel II op middelbare leeftijd. Omdat het beeld op het Europese vasteland is vervaardigd, is het niet naar het leven maar
wel op basis van een schilderij of prent gemaakt. De buste vertoont overtuigende overeenkomsten met prenten die naar de portretten van de Engelse hofschilders Peter Lely en Godfrey Kneller zijn gemaakt. 104. Marie-Anne Falconet - Collot Parijs 1748 – Nancy 1821 Portret van prinses Frederika Sophia Wilhelmina, echtgenote van stadhouder Willem V, 1782 Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis Marie-Anne Collot had een grote vaardigheid in het boetseren van portretten. Ze voltooide deze buste in marmer twee jaar nadat ze prinses Frederika naar levend model had geboetseerd. Blikvangers van deze buste zijn de grote strik van de cape en het hoog opgestoken haar. De niet al te sierlijke gelaatstrekken van Frederika vallen hierdoor minder op. 105. Walterus Pompe Lith 1703 – Antwerpen 1777 Portret van Engelbertus Pompe, vader van de kunstenaar, 1723 Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Bruikleen Koning Boudewijnstichting Deze buste is een van de vroegst bekende werken van de succesvolle beeldhouwer Pompe. Hij beeldt zijn vader, een welgestelde veehandelaar, uit in de stijl van toen. Een statige pose, een lichtjes afgewend hoofd, een allongepruik en een mantel die de afsnijding onderaan verdoezelt, zijn typische kenmerken van de barokke portretbuste. 106. John Michael Rysbrack Antwerpen 1693 – Londen 1770 Zelfportret Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Bruikleen Koning Boudewijnstichting Opmerkelijk bij dit werk is de hoge afwerkingsgraad van het terracotta die eerder een functie als autonoom kunstwerk suggereert dan wel die van geboetseerd model voor een marmeren buste. Dit sprekende portret is naar alle waarschijn-
lijkheid een zelfportret. Het model werd geïdentificeerd aan de hand van het portret van Rysbrack van de Engelse schilder John Vanderbank uit de Londense National Portrait Gallery. 107. Gilles-Lambert Godecharle Brussel 1750 – Brussel 1835 Portret van de toneelspeelster Angélique d’Hannetaire Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België Angélique d’Hannetaire, een dochter van de directeur van de Muntschouwburg in Brussel, was een gevierde actrice en geliefde courtisane. Haar bewonderaars en aanbidders behoorden tot het kruim van het Oostenrijkse hofleven. Godecharle modelleert hier zijn model in klei met de soepelheid en vrijheid eigen aan het laatachttiende-eeuwse damesportret.
De informatie uit deze bezoekersgids is ontleend aan de catalogus ‘Voorbeeldige busten. Het borstbeeld in de Nederlanden 1600 – 1800’, Gent, 2008. Tekst: Siska Beele, Peter De Laet, Valérie Herremans Vormgeving: Houbrechts & Hautekiet Augustus 2008 v.u. Dr. Paul Huvenne, Plaatsnijdersstraat 2, B-2000 Antwerpen
