-
r -
I
ltr7 '7~'
.
NEBERLANDS Dij FEDERATIE ROT
VOLKSONTWIKKELING EN N~TUURVRIENDE1Nv.ERK Nivon..Centrum, Noordsingei 4a, tel. 249605
=============.P~==================================================== HOE STJtAT HET
DE :~N :SN DE VROUH IN ji'IAATSCHAPPELIJKOPZICHT.
Inleiding van mevr. in het Nivon-Centrum De positie
van
de
J.E.
Kool-Smit, gehouden op woensdag te Rotterdam.
967
22 maar~
.~
.
vrouw
-
De beweging voor de emancipatie van de vrouw streefde er in het groot gezien naar de vrouw de gelegenheld te geven zichzelf te verwezenl~ken op terreinen waar dat tot op dat moment niet mogelijk was geweest. Men rechten te geven die zij vroeger niet pleitte ervoor de vrouw bep~~lde oeza t en een zodanige schol::"ng dü,t zij in otaa t zou zijn dezelfde functies te vervullsn ~ls e~a IDBn. Nu waren er, wat ae diverse sociale groeperingen betreft, verschillen in maatschappelijke ~ntegratie die anders liggen dan tegenwoordig. Wie over geld beschikta had betere mog9lijkheden op de huwelijksmarkt, maar vaak even ~einiG o~twikkeliug als en soms ~inder maatschappelijk benul dan vrouwen uit een lager milieu. Zo kon het gebeuren dat de weduwe van een kieine boer h~ar financiële belangen beter wist te behartigen dan de gravin wier dienstmeisje zij vroeger geweest was. Met name in Krankr~k is er altijd een groep vrouwGn geweest wier man een baan had, en die zelf via een winkeltje of een bedrijfje de kost verdiende. Zij zijn de voorloopsters geweest van de gehuwêe werkende vrouw van tegenwoordig. Maar door de ontwikkeling van d~mRatschappij in de 1ge eeuw als ik het even grof mag formuleren war6n n:e.~ name twee categorieën vrouwen in de knel geraakt: a~n de ene kant de ar~eidersvrouwen, die door de hongerlonen in de inàustrie gedoemd waxen ook in de fabrieken te werken en daar een aantal werkuren maakten dat achteraf onvoorstelbaar lijkt, waardoor zij vroeg versletcil weren en het gezinsleven wel verwaarloosd moest worden. Aan de andere kant waren er de dochters uit de burgerij, die wegens het ontbreken vn~ een bruidsschat of om andere redenen niet in het huwelijksbootje s-tapten eu wie het lot te wachten stond van onbezoldigd huisgenoot bij familieleden. Als er dan ook in het stre7en naar de emancipatie van de vrouw twee groe-
-
.
-
-
peringen te onders~heiden zijn en voortdurend !
(,
! i 1
met elkaar
-
en die waren er, en ze lagen principieel
overhoop
-
dan
komt
dat doordat beide partijen
voor één van beide typen vrouwen vochten: de arbeidersbeweging concentreerde zich op lotsverbetering voor de overbelaste arbeidersvrouw en dat impliceerde:
haarterugbr~ë-gen
in het gezin;
de feministen
oJ:lafhankelijkheid van het àurgermeisje, en dat betekende vrouwen in het arbeidsproces.
vochten
voor de
opnamevan deze
Wat deze ~eide categorieën betreft mag men zeggen dat het doel Van de emancipeerders in pricipe bereikt is. Er bestaat tegenwoordig een maatschD.ppeljJke norM die inho~dt dat een arbeider zoveel moet verdd;enen dat zijn vrouw niet hoeft te \lerken, en het wordt tegenwoordig normaal geacht dat .een ongetrouwde vrouw haar eigen brood verdient~ Wat is er verder van de effiancipatie terechtgekomen? de vrouw heeft politieke rechten gekregen e~l mede als gevolg daarvan zijn er een aantal wetten tot stand gekomen ua~rdoor zij een eigon, of in het geval van gehuwde vrouwen, gedeelde behandelingsbekwaamheid bezit. De duidelijkste achterstanden op dit gebied liggen in het iliscale vlak en bij wat ik voor het gemak de zwangerschapspolitiek zal noemen. Door de belasting "ordt de gehuwde vrouw niet voor vol aangezien: ook als zij eigeninkomst~n heeft ~oet haar man daarover rekenschap afleggen.
En wat de zwangerschapspolitiek betreft: het beginsel van gezinsplanj n~ng wordt tegenwoordig vrij algemeen ~anvaard en het hanteren van anticonceptionele middelen wordt toegestaan. =laar als er ongelukken gebeuren h~eft een vrouw niet hot recht zelf te beslissen of zij een zwangerschap wenst te onder~reken of niet. Dat hier niet alleen indivi1uele problemen liggen blijkt wel uit het fei t dat men 50 ,;.{ vÓ.n de nederlandse hu.welijken ged\7ongen zou kunnen
noemen; in de heln;-van de gevallen is op het stadhuis al een onzi'-.t-Dare
~
derde
-
meestal
e.a.n':lezig.
Ook in Qe~ meer algemene zi~ heeft de emancipatie grote vorderingen gemaakt. Het hu~elijksideaal is cteed~ mee~ dat van een partnerschap met gedeelde vera!ltwoordelijkheid, .!lietvan een patriarcha.le verhouding, al zijn er nog overal resten v~n ~et ou.de systeem, Vergeleken bij 50 jaar beleden genieten meisjes ve~~ mee~ o!ld0Twijs, al is er nog altijd een ongelijke verdeling bij de hogere opleid~ngen: de selectie bij meisjes
is strenger, en d~~rdoor is het te verklaren dat - zolang de huwelijks leeftijd niet bereikt is - meisjes betere prest~ties leveren dan jongens. Op een aantal punGen is de emencipatie van de vrouw dus een feit geworden. Maar als we de zaak anders bekijke~ en niet volstaan met de constatering dat de situatie in sommige opzichten verbeterd is, is de vrouw dan werkelijk wel zoin geûmancipeerd persoon als men schijnt te
Anders gezegd: heeft de vrouw als maatschappelijk ~ezen dezelfde kansen, rechten en plichten als de man? En: h8eft de vrouw in het algemeen evenveel gelegenheid zich als individu te ontplooien als de man? En: hee staat het met de ~inanciële onafhankelijkheid van de vrouw? Als we gaan proberen op deze vregen aan de hand van een aantal criteria een antwoord te geven dan móeten we beginnen met onderscheid te maken tussen twee groe?en vrouwen! Tussen getrouwde vrouwen en ongetrouwde bestaan, maatschappelijk gezien, veel grotere verschillen dan tussen mannen in een van beiie posities. En de proolemen van beide categorieën overlappen elkaar maa.r gedeeltelijk. Is de vrees van sommigen oewaarheid dat met de intrede van de vrouw in de maatschappij de man van zij!l plaats verdrongen ~~~ horden~ Die verzucht:'tlg hoort men niet ueer, en de reden: de vrouw in het arbeidsproces is een normale figuur geworden, men is aan haar gewend geraakt, maar b~langrijker is dat haar positie op een laag niveau is gestabiliseerd. Vrouwen verdienen gemiddeld veel minder dan mannen. In de Engelse industrié verdiende in 1961 6~~ van de vrouwen minder dan f. 80,- per week; bij de mannen lag dat percentage onder de 18. In datzelfde land en jaar haalde O.32~ van de v~ouwelijke industrie-arbeiders meer dan f. 160,.- per week, terwijl 53,5;.S -ran de mannen dat haalde of er boven uit kwam. ~n dit soort cijfers geldt met e~ige variaties ook voor andere landen. Voorts krijgen vrouwen moeilijk toega.ng tot hogere en verantwoordelijke fun'Jties, en heeft hun pe!lsioen een wankele basis, gezien het feit dat bij een onderzoek gedaan door de gezamenlijke ~erkgeversen werknemersorganisaties, geputL.c:8erd in 1962, bleek dat van de bedrijven met pensioenvoorzieningen de helft geen pensioen rechten kende voor vrouwelijke ITerknemers. .Dan is er de tefaamde !~~stie van de gelijke betaling bij gelijke arbeid. Alleen al het feit dat deze gelljke betaling nog een punt is, 50 jaar nadat men reëel begon te praten over gelijke rechten voor de vrouw bewijst voor mij hoe groot de achterstand van de vrouw nog is. Nu is die ongelijke betaling natuurlijk een historisch gegroeide zaak die zijn oorsprong vi!ldt in de tijd dat licham.elijke kracht voor een aantal bercepan een belangrijke f~cto~ ~as.
--.; \ ,
.
I I~
-lP'
Dat uitgangspunt is in vele gevallen verdwenen, maar het heeft zijn stempel gedrukt op bijna alle honorering van vrouwenarbeid, ook als bleek, zoals in de Duitse oorlogsindustrie, dat door vrouwen hogere prestaties werden geleverd. Later heeft men het OVe1" een andere boeg gegooid: vrouwen die werken, waren - en zijn in Nederland veelal nog - per definitie ongetrouwd, zij hebben dus minder geld nodig dan mannen die =-:-:-,ü"?rs voor een gezin moeten zorgen. Een aardig detail in dit verband is dat door het Centrum
voor Staatkundige Vorming begin ,
-
een katholieke mantelorganisatie
van de jaren vijftig nog werd gepleit
-
aan het
voor gelijke betaling
met
het volgende argument: als werkgevers jelijke lonen betalen hebben zij
\ geen reden meer vrouwen te prefereren; 'dan blijft de getrouwde vrouw . tenminste thuis. Tegen het argument van het kostwinnerschap bij de man vallen twee dingen te zeggen. Ten eerste dat de kostwinner in ons maatschappelijk stelsel toch al bevoordeeld wordt: hij betaalt minder oelasting, zijn ziekenfondspremie geldt voor het hele gezin, hij krijgt kinderbijslag. Tenbweède: men maakt geen ondersc;-.'.,:, tu.ssen mannelijke vrijgezellen en vrouwelijke,
die economisch in principe in dezelfde positie verkeren.
--
Trouwens, de hele zaak hoorde een kwestie van nakaarten te zijn. Nederland heeft immers tien ~~ar geleden het Verdrag van Rome ondertekend, waar
bij
het
principe
Vè!.21
de
gelijke
be-:tB.ling-\vera:-aaii1i'aard.
Maar
helaas,
wettelijke regelingen kunnen vaak niet op tegen maatschappelijke-realit--~ten. ~7ant wat gebeurt er in 1966 in Rotterdam? Als b~__&.-D_e_en ~
miniumloon wordt vastgesteldv~üGrknemers dispensatie
oij de
van 25 jaar en ouder vraagt
I
de directie
SER wat betreft
!
Daarop is gelukkig afwijzend -beschikt.Maar als er in een ~~~t~elfabriek
het vrouwelijk personeel.
in.het Oosten des lands werktijdverkorting wordt ingevoerd staat in de krant het bericht dat kostwinners kun volle loon zullen behouden, maar dat bij vrouweli.jke werknemers, -"roorhet gemak "meisjes" genoemd, wel korting op het loon zal worden toegepast. Onvermijdelijk? Misschien. Rechtvaardig? nee. En het bedroevende is dat ik nergens ook maar een kanttekaning heb gelezen ~ie het verwerpelijke van deze discriminatie signaleerde. Om kort te gaan, iedere uinst op dit terrein moet centimeter voor centimeter worden bevochten. Tot die conclusie komt men ook als men verslagen over deze materie leest. Elke aanleiding Gm van het principe van de gelijke betaling al te ~ijken wordt gretig aangegrepen. Maar daar komt nog iets bij. In het geheel van de maatschappij is de kwestie van de gelijke oetaling bij gelijke arbeid 700rnamelijk van tr..r:~J::~rt~f3_che aard. Immers, het perCentage vrouwen dat precies hetzelfde werk verricht à:ls mannen is over het totaal genomen klein. Als men dan ook reëel- "equal payl1 Tril invoeren dient dat te gebeuren in de vorm van een gegarandeerd mini:~'1JD.inkomen voor alle werknemers vanaf een bepaalde leeftijd. En daarvan uitgaande zou men een indeling moeten maken in ongeschoold, geschoold en hoog-gespecialiseerd, waarbij men dan ook nog aandacht zou moeten besteden a~n allerlei individuele aspecten, zoals in Zweden gebeurt. Sr is trouwens al sprake van een accentverschuiving: sommigen ha:1teren welbewust de term ":relijkwaardige arbeid" in ph.ats van "gelijke a.rbeidl1. Hierbij zijn twee tegenwerkende factoren. De eerste is dat het optrekken van lonen geld kost, waarbij nog komt dat vrouwen - soms of vaak, ikweet geen perc~ntage - werkzaam zijn in bedrij:stakken die het economisch toch al moeilijk hebben, zoals de textiel. Daartegenover kan men zeggen dat iedere algemene _::oonrondenog veel meer geld kost, en dat ook in zwakke sectoren loonrondes zijn en worden toegepast. De tueede en voornaamste reden waarom er op dit gebied nog te weinig is bereikt en waarom ook de positie van de vrouw in de maatschappij zo wankel is gebleven is dat vrouwen als groep zo weinig strijdbaar zijn, en op dat punt kom ik nog terug.
---
t het ook anders kan bewijst de actie van de fabrieksarbeidsters uit Luik, die ee:: lange stak.;_nghebben volgehouden om de gelijke betaling erdoor te ~rijgen. Ik heb hier maar heel grof gesproken over de kwestie van de gelijke betaling, of liever de ongelijke, fiBar er is een aspect dat ik nog even
de buurt van
Tot
.vil aanstippen.
n:Jg
er sprake van duidelijk zichtbare achter-
toe5EiS
uitstelling, maar er is ook een vordoezelde, of liever minder onmiddellijk zichtbare BchteTuitstellia~. Ik neem daartoe een solide voorbeeld, dat van de overheid. De overheid ~ls ~erkgever heG~t in principe bij vrouwen een goede pers: 7.ij kent Jee~ verso. il in honorering van mannen en vrouwen. Haar
als
men
gaat
lcijken
hoe
de
-,":,o'.X';:'en ove::: het
geheel
,-erdeeld
zijn
dan blijkt dat zij, Bfgezien V2.11 p.e~ipaar figuren me t;speciale kwalifi-
b.v. een
caties,
academis~h0 ople~ding~ in een paar lage rangen gecon-
centreerd zijn, - ~ijn man noent dat db typische se~retaresse-rangen -, terwijl ze in feite uerk IDGtveel g:~cte~G verantwcordelijkheid verrichten en ..ofaankunnen. Een v~ouw met HBS en een pa~r vakdiploma!s krijgt biijkba~r niet de kans om hoger uit te lopen. Dat correspondeert n:et 39n verschijnsel waar in het buitenland veelvuldig 07er geklaagd wordt: ~l. dat vTouwen wel het werk doen verbonden aan een be~ao.lde functie m~ar niet de daQrbij behorende status en honorering bezitten. ~rouwens, om een alle.d~ags voprbeeld van deze achteruitstelli~g te vinden hoeft men alleen maar op vrijdag
hogere
of
zaterda,:; een
krant
open
te
31aan:alle--&d:v:e.rte:r).j~Jes
voor
rangen
zijn, zolang het niet om exclusieve vrouwenberoepen ge$teld in de mannelijke vorm - BIs ik deze grammaticaal onjuiste
mulering mag-g~oruiken
-.
wat
g~at, for- .
Daa~ zijn overigens ook goede redenen voor
waar ik nog op terugkom. Tot zover over de werkende, -.rat in Nederla.nd ongeveer synoniem is met ongehuude 7rouwen. ~~ar de conclusie wat deze categorie betreft moet ~el luiden dat zij ~eliswaar economisch onafhankelijk is, maar dat haar rechten, b.v. op pensioen, nog lang niet veilig zijn gesteld, en dat haar maatschappelijke ontplooiingsmogelijkheden geririg
zijn
gebleven.
-
Als we nu de andere, veel grotere gT-oep van de getrouwde .vrouuen baan bekijken blijken daar de probleme~ ~eel anders te liggen. Om te beginnen zijn zij econoo:._~' niet onafhankelijk. Nu is dat, zolang een hUllelijk goed
is,
een
probleem
dat
het
formaat
heeft
van
een
lastige
vlieg.
De
.
meeste mannen beperken zich tot verzuchtingen in de trant van "is het huishoudgeld nu al ueer op"? en tot mopjes over hoeden, ~aar dat er bij een heleboel huisvrouuen onbehager. is ove~ deze toestaTId blijkt, b&halve uit de dagelijkse conversatie, uiteen aantal door ~ij overigens te hooi en te gras opgeviste voorbeelden. De rTederlandseBond van Huisvrouwen heeft een- pa.arjaar geleden in haar al~delillge::d'} "'T_'2ag latr:n 'bespreken: "Vindt u dat de huisvrouw eer. sala.rif!moeli hebbenII? In de NRC is n.a.v. een ar.tikel over deze kwestie in de lezersrubriek een felle discussie gevoerd. Regelmatig zijn er bladen die '..litrekenen or hoeveel salaris een vrouw recht zou hebben als haar ~erk gehonoreerd zou ~orden volgens de uurlonen van mensen die een onderdeel van haar taak beroepsmatig verrichten. Het meest recente vDorbee],d dat ik onder ogen kreeg 'Jas uit Duitsland afkomstig en kvram tot een bedr~g va.n ongeveer 900 mark per maand. Nu wordt dit huisvrouwensalaris wel ~fgewezen door de meeste vrou~en, maar de belangrijkste reden daa~voor is dat het onder de huidige omstandigheden een theoretische aangelegenheid is. En toch blijft die econo~ische afhankelijkheid een onveTkr.ikkel~k& z~Rk, en zo~ra er moeilijkheden zijn in een huwelijk kan ze een afsch1uvelijk chantagemiddel worden. Niet voor niets heeft ~imone de Beauvoir d~n ook gezegd dax de emancipatiè van de vrom; '.:Jegint bij de financiële zelfstandighe-id. liet isé.lleen de vraag of die gezocht moet "orden ::ion de richting van een huisvrouïTensalaris.
-4-
\
,~
"
~
w
~ ~
---
Hoe staat het nu met de mogelijkheid van de gehuwde vrouw ziuh als individu te ontplooien? Het antwoord op deze vraag l~gt eigenlijk al besloten in een uitspraak van Dr. 'I'ri!J.bos: "Yfat voor een man als een absoluut, oorspronkelijk en onaanta:S't'haarkenmerk van zijn menszijn werd aanvaard -
,
de vrijheid va~ zijn pers:onlijke b~slissingen
-
uerd voor de vrouu
veelal als relatief, aa~tastbaar en secundair opgevat~ Als men dit vàt onvriendelijker gaat for!llulerenbetel-:enthet dat er door de !!lensenmet'
tuee maten gemeten \lordt:een 700l~Ï!l:':'l1.n-,~;.
en een voor VrOU\len.Nog on-
vriendelijker gezegd betekent het da."{; er een du1)1:>~le m()raal bestaat: één voor mannen en één voor vrouwen. Als àitvoor één categorie vrouwen geldt dan is het voor de geh~wd8. ZodTa een huismoeder iets buiten haar gezin gaat ondernemen, eh het mees!; duidelijk treedt dat aan het licht als ze een werkkring buitenstui3 aanvaard, dan gaan de anderen zich ermee bemoeien en komen er vrager.als: Is dat we:;:-k wel goed voor de huisselijke sfeer? Ylucht die vrouw ~iet weg uit een onprettige realiteit? Komen de kinderen niet t-.,kort? Begrijpt u me goed: ik vind het niet absurd dat die vragen gesteld ~orden. Ik constateer alleen dat ze ten aanzien van huisvaders niet gesteld worden. Stelt u zich een~ voor dat men tegen een jongen zou zeggen: je moet maar geen arts worden, want dat ongeregelde leven is slecht voor de huiselijkesfeer; of van een zakenman die voortdurend in de weer is: het is toch maar bedenkelijk dat hij zoveel energie in zijn zaak stopt; hij vlucht weg uit zijn gezin. Of tegen een geoloog: al dat reizen en trekken is slecht voor de kinderen, doet u maar liever wat anders, Dit soort dingen zegt men niet tegen mannen - men denk ZP. zelfs niet eens - ten eerste o~dat het als een axioma geldt dat het doorslaggevende criterium bij een beroepskeus hun eigen voorkeur is en ten tweede doordat het normaal gevonden wordt dat zij achter zich een vrouw hebben staan die thuis de boel wel opvangt: Natuurlijk zijn er mannen die, voor een keuze gesteld~ het beiang van hun gezin laten prevaleren boven hun eigen voorkeur, maar dan constat~er ik weer dat zo~ets bij een illanverdienstelijk ~ordt gevonden, terwijl het voor een vrouw vanzelfsprekend is. Dat d0e.t;mij denken aan een passage ui t "La Nausée" van Sartre, waarin een
grootindu~trieel op zijn 8terfbed aITe-ge-trouwen-op hët
rna-tje
roept
en
ze bedankt voor hun toewijding. Tenslotte komt zijn vrouw aan de 'heurt die dag en nacht voor hem heeft. klaargestaan. Zij krijgt te horen: "Louise, jou bedank ik !liet, .jij he"'r)~ alleen naar je plicht gedaan". De man is voor -Z-Iter--'-di"Sp in
de maats bij
-aa
-happij
menseii".
,
de vrOUYI' is._voor:.h_e~Bezin.
ook
DJ..J-":"."erkende gehu':lde
Deze
vro'uven.
reflex Een
klein voorbeeld. Als een man graag aan een congres ~il deelnemen is zijn eerste reaktie: kan ik h:::tcombineren raet mijn \,lerk? Bij de vrouuen is de eerste oprlelling: kdn ::k he~; zo organiseren dat de boel thuis niet
spaak loopt?
.
Zoals gèze~d, ik constateer alleen maar een paar dingen. Bij voorbeeld dat een man, als hij vader wordt daarbij blijkbaar niet evenveel pedagogische verplichtingen op zich neemt als een vrouw. Bij voorbeeld dat eerder genoemde arts, zakenman en geoloog zichzelf realiseren ten koste van hun vrouw: zij kan immers nooit meer doen dan tussen de bedrijven door een soort eigen levp.n improviseren. Ik constateer ook dat de vragenstellers plotseling verstommen als er ongehuvde moeders of gescheiden vrou"en met kinderen ten tonele verschijnen. Dat die uerken wordt normaal gevonden, hoewel er in dat geval meer reden is bedu~ht te zijn voor het gezin: het is meestal inspannender kinderen op je eentje op te voeden dan met zIn tveeën. De voorlopige conclusie die men hieruit kan trekken is dat er van economische, om maar niet te spreken van psyschische onafhankelijkheid veor de meerderheid van de ~~OU':len- de getrouwde - geen sprake is, dat een vrouw minder kansen heeft dan een man zichzelf te realiseren, kortom dat de__em::ncipatie van de v::-ouw op enkele punten een realiteit, maar op de meeste terreinen e_en illusie. is'~" .' -t:;-
Maar hoe evident dit al:e~ c::: is voor wie even gaat nadenken of om zich heen kijkt, vrouwen hebben zo vaak te horen gekregen dat ze geëmancipeerd zijn dat ze het zelf zijn gaan geloven. Alleen al een uitI drukking als '''vijftig jaar na d.e emancipatie" suggereert dat emancipatie , iets is dat bij toverslag, oftevel wettelijke beschikking, tot stand ! komt. Zo is het te verklaren dat zij ~iscriminatie aan hun adres niet eens als zodanig herkennen. Een paar maanden geleden had ik een gesprek met een vriendin die bij de rechterlijke macht werkzaam is. Zij vertelde mij dat de benoeming van vrouwen da~J~ nog steeds op grote veerstanden stuit. Goed, dacht ik Dij mezelf, hier is dus sprake van de bekende discriminatie waar alleen insiders van weten. Maar toen even later de eerste vrouwelijke kantoprechter werd benoemd nam een hoge functionaris van het .rechtbankwezen publiekelijk het woord en verkondigde dat een vrouw veel beter moest zijn dan een man om een dergelijke functie te kunnen bekleden. Nu is het ~9merkelijke van dit incident voor mij niet dat de man in kYiestie deze 1:itspraak gedaan heeft, maar wel dat niemand ,daartegen gep70testeerd heeft. Stel je voor dat hij gezegd had: Een /
Jood
moet
veel
beter
zijn
dan
een
ander
om dit
werk
goed
te kunnen
doen.
Iedereen zou er schande 7an hebben gesproken: in Nederland wordt dis~ criminatie ontoelaatbaar geacht. Maar in dit geval is dat niet gebeurd. Hoe komt dat? Doordat de em~ncipatie van de vrouw gezien'wordt als een realiteit, inplaBts van als de fictie die ze in feite is. Men redeneert zo ongeveer als volgt: Als zoln hooggeplaatst man ::''.7. zegt dan zullen daar wel mysterieuze redenen voor zijn. Aan het niet-accepteren van de vrouw kan het immers niet liggen. De conclusie die men hieruit kan trekken is dat de vrouw in de maatschappij
nog
steeds
--Q1J__p:t:Q§fis.
Als
een
man
fanl t
in
een
bepaalde
positie constateert men dat het individu niet d~~gde voor zijn werk, als een vrouw hetzelfde overkomt zegt men: zie je wel? Vrouwen kunnen zoiets ook niet. Aan. de ene kant wordt een vrouw gewantrouwd, aan de andere wordt haar de emancipatie voortdurend voor de vo~ten geworpen. Zo zijn er steeds weer mannen die sneeren: wat heeft de vrouw nu eigenlijk gepresteerd sinds ze geëmancipee~d is. Hier hebben we opn~euw een aanï.ijzing dat de fictie wordt aangezien voor realiteit. TIant gegeven de kans die vrouwen krijgen en meer nog, gegeven de mentale conditie waarin zij verkeren, is het een wonder dRt ze nog iets gepresteerd hebben. Als dan de emancip~tie vaL de vrouw op vele punten een fictie is dan wordt het nu de hoogste tijd zich af te vragen hoe dat komt. Een eerste reden is dat de mens 8.1tijd achter ~,oopt bij de omstandigheden; een erfenis van eeuwen schudt men niet zomaar van zich af. Het meest duidelijk is dat zichtba~r in de houding van de vrouw t.a.v. het huwelijk~ Een meisje wordt nog altijd groot met het idee dat het huwelijk in haa- levende centrale gebeurtenis zal zij r.dat }::\a.r loopbaan die zal zijn van echtgel'lo" en moeder. En inderdaad, gedeeltelijk zijn daarvoor heel reële gronden aan te wijzen. Het levenspatroon van de gemiddelde man ziet er heel anders uit dan van de gemidàelde vrouv. Een man heeft zijn leertijd, zijn militaire dienst, zijn intrede in de maatschappij. Er. daar blijft hij den meestal tot zijn vijf en zestigste. Een vrouw heeft haar leertijd, haar v7erktijd, en daarna in de meeste gevallen haar huwelijk. En dat huwelijk stelt materieel en psychisch heel verschillende eisen aan een vrouw al na~r gelang ze nog geen, wel, of niet langer ' kinderen in huis heeft. Met andere \70-_-ien, in het maatschappelijk leven van de man 7.ijn hu~elijk en vader worden incidenten, voor de vrouw betekenen ze een breuk met een vroegere faze. In het maatschappelijk leven ( van de man is contin~ïteis, bij de vrouw is die continuitiet ver te .
zoeken. zekere
'
Zoiets heeft gevolgen. Met name krijgt relatie tot haar 'werk.
r:.
de vrouw daardoor
een on-
\
t bewuste of onderbewuste idee dat dit waarschijlijk van tijdelijke aard zal zijn werkt niet stimulerend t.a.v. ambities. V!ie zal van ganser narte zijn èest doen om vooruit te komen als hij wecl dat het morgen of overmorgen afgelopen k~n zijn? Vandaar dat een heleboel ongetrouwde vrouwen van dertig jaar en ouder langzamerhand het gevoel krijgen dat zij, wat hun werk oetreft1 de boot gemist hebben. In een speciaal nummer van het orgaan V~L. Haagse gemeente-ambtenaren~ gewijd aan vrouwen uit den Hang, wordt dit probleem aan de orde ges teld. "lioet ik nu" zo vragen al... lerlei vrijgezellinnen zich a.f "mijn leven lang typiste, secretaresse of onderwijzeres -blijven? Om verder te komen zou ik meer of ander diploma's moeten hebben en waar haal ik de tijd en energie vandaan om die te behalenU? Begr~r~ u me goed: i~ beueer niet dat er niet ook een heleboel :-'.annen ;.;ij"1. è.":'~
:-~e~: ::8.~;:;r:lf(:e
probleem ziiten,
en evenmin dat het voor
hen niet even moeilijk is het op te lossen - integendeel, in sommige gevallen zal het nog moeilijker zijn - ik geloof alleen dat vrouwen door hun conditionering op het huwelijk meer ~ans hebben in deze fuik ~erecht te komen. Ee~~ aanwijzing voor de geringe identificatie van vrouue~ met hun werk zie ik in het feit dat de meesten van haar anders reageren cp pensionerina dan de gemiddelde man. Nu is dat voor zover ik weet niet onderzocht, zoals over de meeste hier aangesneden onderwerpen ~lleen maar indrukken en geen eÄ~cte gegevens bestaan, maar in elk geval kan men het verschijnsel in zijn eigen omgeving waarnemen en zijn er gezagebbende figuren die bevestigen dat het bestaat. Vrouwen dus zien in llet algemeen uit naar hun pensioen en zijn er blij mee. Nu heeft dit verschijnsel een positieve en een negatieve kant. De positieve is daz oudere vr~uwen blijkbaar kans zien h~n leven bevredigend te ,~llen zonder werk. De negatieve is dat het werk dat zij doen hun blijkbaar zo weinig zegt dat ze het niet missen~ Als verklaring zou ik willen voorstellen. da~ de meeste werkende vrouwen in de maatschappij niet terecht gekomen zijn op een plaats die h~n volledig bevredigt, \r.aardoorze aan hun leven buiten het werk altijd veel aandacht zijn blijven besteden. Dat leven hoeft bij pensionering alleen maar voortgezet te worden. Mannen daarentegen komen bij pensionering dikwijls in een vacuüm~ Dat komt, lijkt mij, doordat ~e hQ~ status en hun levenEvervulling vaak uitsluitend aan hun werk koppelen, en dan ook geen energie overhouden voor of besteden aan andere dingen. >ie.ar zou het niet veel beter zijn als mensen zichzelf' zo opvoedden dat ze uit het werk èn uit de vrije tijd bevrediging putten';'
Men kan de meeste vrouwen gebrek aan amciti~ ver~ijten. Maar daarbij mag men dan niet vergeten dat ambitie niet uitsluitend met iemand's karakter egeven is. Het verwezenlijken van ambities heeft ook te maken met de omstandigheden waarin iemand verkeert. Bij de man uordt ambitie gestimuleerd, direot en indi~ect. Door zijn contacten en routine in de maatschappij heeft een man meer kansen, hij zit in de molen en draait dan verder wel mee. Een getrouwde vrouw die opnieuw begint moet een tweede start maken, zij begint met een achterstand. En hoe belangrijk dp. omstandigheden zijn blijkt uit het feit dat een relatief groot percentage van de vrouwelijke bedrijfshoofden in Nederland weduwe is; als hun man niet overleden was waren velen onder hen dat waarschijnlijk niet geworden. Hieruit blijkt ook tot hoeveel vrouwen in staat zijn als ze in een dwangpositie verkeren: een aantal van deze vrouwen heeft waarschijlijk haast haar werk e.ls bedrij:shoofd ook nog een dubbele opvoeders taak. Maar ambitie ~ordt ook indirect gestimuleerd, of niet. Er bestaat zoiets als ~ocia:'"açantr~le. In bepaalde kringen wordt een man vreemd aangekeken als hij zegt dat hij genoeg heeft aan zijn vrouw, zijn kinderen en zijn baant:"e
-7-
II ;1 11' i:
l.!i
..
fan een vrouw wordt het norm~al gevonden als ze genoeg hee~t aan haar man, haar kinde~en en haar huisvrouw-.sch~p. Sterker, een vrouw die aIDbi ties heeft .ii'o'. ~ achterdocht, getuige de snee:::.:, r:) een vrOU'
ongeloc'~lijk het ook ~'oge klinken, .suw
zijn
er nog
al tijd
\
in de tweede helft van de twintigste
vrOUl"1en die' t.rouwen
om bezorgd
te
zijn,
om ein-
delijk aan het atelier, de kapsalon, de studie te ontsnappen, om verder alle maatschappelijke verantwoordclijkeid van zich af te schuiven, anders gezegd om opn~.c>i':;:W het k::.nd te l'aa.n spelen, Dat een heleboel mannen ,Tou~en de~e mogelijkheid om bij toverslag van allë.verveling en mo~ilijkhe(ten af te k9men ~enijden zal ik niet ontkennen? Sterker, ik vind dat een flink stuk van de rancune van mannen jegens vrouwen hierdoor gerecht'rc.~rdigd wordt. Maar zolang deze onvolwassen
mentaliteit blijft oeEtc..a.n n~1:Jben di.dgenen gelijk d~.e11et huwelijk vorm van prostitutie nO.3menèn tl~,jft Cl.e eI:1ancipatie van de vrouw
een
een
.fictie.
Nu is de drang tot trouwen bij illeisje~gedeeltelijk sociaal, gedeelteWe.t het sociale -r-rjktradi tionèel en gedeel-:;elijk roma.ntisch bepaald. aspect betreft :r~ o""'l~j1):: en ouderschap geven de -vrouw meer extra status dan de man. Fa'~ betreft het tre.ditionele aspect betreft: een eeuu geleden had de vrouw alleen via het huw3lijk:e mogelijkheid een goed ge1ntegreerd leven te +eiden, en zoiets blijft lang doorwerken. Verder wordt een meisje in haar jeugd voortdurend g9conf'ronteerd met de "normale" situatie: een moeder die uitsluitend voor het gezin en de huishouding zorgt. 2n \V~~ het romantisch as.pect betreft: de jeugdlectuur van mei.sjes !.:'irkel t om de prille 1. ~~de. In de periode waarin jongens boeken lezen over ontdekkingsreizigers, spionnen, sporthelden en geleerden lezen Äun vrouwelijke soortgenoten IImei~.sU:Lb.Q.eken". histories die onvermijdelijkerwijze uitmonden in een verloving. De enige vorm van romantiek die een meisje in de "puberteit wordt geboden is gekoppeld aan li~§de en huwelijk. .
Dat
is
heel
begrijpelijk.
ZO_I!.!..ê_.~~!!l~!l_e deJ3e_B::'1v~2~~.!1~~X:t_~e.c(msJia:j;eerd
zijn er voor jongens reeksen idealen figUren waarmee zij zich kunnen identificeren; zij zag daartegenover maar drie vrouwen die een legenda.rische status hebben gekregen~ ~ean!l~.sl!.~~;:~LF.lorence Nightingale en Mme CU:r'~e.. Dat is weinig. DaarkoD"Cnogbij d2.i;er in meisjeslectuur naast de enkele heldinnen-op-eigen-kracht massa's surrogaatheldinnen zijn:
vrouwen die aIles_9.p.()}:'fE:)re!1 om de toegewijde echtgenote of'de begrijpende vriendin van
een groot ma.n te zijn. Wie ~Jich op een ontvankelijke leefti~d met dit.s~ort lectuUr b~zig houdt moet uel de indruk krijgen dat ~uwelijk en liefde de enige dingen in het !even zijn waarin iets interessants .
te
b~leven
valt.
.
In hët traditionele, laten we zeggen 19~ °lwse, huwelijk trouwde een vrouw om bezorgd te zijn, een man om verzorgd te worden. Het was een duidelijk~ co~structie~ die alleen al daarom bij sommiggin nostalgische gevoelens opwekt. De man zO:i.~B'de voor het geld, de vrouw voor het comfort. Vroeger leverden de panto!"'felsbij de h8.ard daarvoor een symbool, tegenwoordig is er voor dat ideaalbeeld een Amerikaense term: de functie van de getrouwde vrouu is die va!l.homemaker; zij maakt het huis tot een tl::J.i s . De vrouw iIT~~rsverzorgt zo graag, zij verwijlt bij de dingen,- een mooi ijle term :::":;:: al r.adert tot de hO"l'6 fJferen van Schiller' s 111l.immlische Rosen" .Op deze wijze wordt de vrouw opnieuw op een voetstukg-eplaê,ts'-=:, ":;J.ar wie op een voetstuk sta.::. t is een gevangene. Natuurlijk wil ik niet "n-:;kennen dat het de moeite waard is dat een huis de -vrouwenzijn die daar in tt een thuis is en dat het op 't ogenblik algemeen voor zorgen?
-
-8.-
"
Haar huis
tenslot~e wordt tegenwoordig ook van vrijgezellen verwacht dat hun of hun kamer er aardig uitziet, en het is de vraag of het juist is
de getrouwde vrouw op te sluiten in iets
-
homemaking als levensdoel
-
wat voor anderen een aspect is van hun leven. ~aarom zou een man niet betrokken zijn bij nestbouw-activiteiten? De maatschappij gaat trouwens in die richting: hoeveel mannen knutselen tegenwoordig niet aan hun eigen huis? idaar niet alleen de traditie, de scciale contekst en de jeugdlectuur werken negatief op het stimuleren van ambities bij een vrouu; door haar mogelijke of bestaan~e huwelijk wordt zij in de maatschappij ook reëel gehandicapt. Al er voor e,en bepaalde functie twee gelijk~aardige candidaten zijn, een 8an en een vrouw, prefereert men de man. Vaak is die discriminatie jegens vrouwen een zaak waar niet eens met de betrokkenen over gepraat wordt. Ben hoofdredacteur zei: als ik voor een baan met een lange inwerkperiode de keus heb tussen een man en een vrouv, kies ik de man. Als ik immers de vrouw aanstel en ze gaat trouwen is de hele investering
tevergeefs geweest.
,
~u vind ik het argument van de hoofdredakteur heel redelijk; het scheve in de situatie ligt hierin dat de vrouw niet eens gelegenheid krijgt zich uit te spreken. Als zij zou zeggen: inderdaad, als ik trouw of kinderen krijg is het afgelopen, dan waren de consekventies voor haar rekening. Nu wordt er zonder haar beslist. Dit voorbeeld staat natuurlijk niet op ziohzelf, Sterker, er zijn gevallen waarin met de uitdrukkelijke verklaring van de vrouw in kwestie geen rekening gehouden wordt. En deze vorm van discriminatie zal blijven bestaan zolan~~Ra~g~~s~h~p en kinderen maatschappelijk gezien het einde van het lied betekenen, in plaats van een onderbreking in de trant van ,
laten we zeggen~
de militaire dienst.
Als dan de vrouwen zo achtergesteld worden, zult u misschien zeggen; hoe komt het dan dat ze daar zo weinig aan doen? Daar zijn, geloof ik, drie redanen voor~ ~e eerste heb ik in feite al genoemd: de meest aanstootgevende barriàres zijn ueggenomen en tegen vrouwen is ~_.. zo vaak geze.g4 dat .. .. . -~e geëmancipeert zijn dat zij denken dat het zo is. Pas moeizaam, op den duur- en als individu ontde:~~en zij dat een heleboel dingen nog niet kloppen, En als die dingen dan ook nog niet duidelijk liggen, verdoezeld "orden of vastzitten aan gevoelens van schuld op onmacht bij de vrouwen in kwestie zelf dan kost het moeite in actie te komen. De tweede reden is dat ~~uwen die aohtergesteld TIorden elkaar niet kennen. Zij behoren niet tot één oategorie~ werkzaam in één bedrijf; maar zij zijn her- en derwaarts verspreid en als zij een bepaalde hindernis nemen dan gebeurt dat meestal niet op collectieve basis. In dit opzicht zijn zij te vergel~k~n,mct de sl~chtoffers van de woningnood. Ook die kennen maar 'een paar van hUn lotgenoten, ook die vormen een steeds uisselende groep, ~~:~ die zijn daardoor slecht in staat een gesloten front te voxmen. Voor beide groépe4 Keldt de stelregel: ieder voor zich. Dat deze situatie niet GagVDortduren staat voor mij vast. M.a.w. vrouwen, zowel als woningzoekende dienen zich in een grote strijdbare organisatie te verenigen. ~!aarbij de slachtoffers van de woningnood het voordeel hebben dat zij éán duidelijk omschreven doel nastreven: meer en betere voningen, maar het probleem dat er in NedGrland veel verschillend gedacht wordt, over de wijze waarop dit doel bereikt kan worden. Vrouwen daartegenover hebben het concrete voordeel dat er vooralsnog geen diepgaande meningsverschillen bestaan over de manier uaarop de dingen moeten worden aangepakt, maar het nadeel dat er op zoveel terreinen ge\lerkt moet worden.
-q-
\.
I
Vrouwen zijn gewoonlijk ongeorganiseerd en daar komen we bij een kBrnpunt: het ontbreken van strijdbare vrouwenorganisaties die aan de weg timmeren. Zéker, er zijn aklerlei vrouwenbonden, maar zij beperken zich bijna altijd tot het leveren van informatie, ontspanning gezelligheid en cultuur. Hoe komt dat? Doordat er ook onder de vrouwen grote groepen zijn die door verdergaande emancipatie zozeer in hun zekerheden worden aangetast dat men het onderwerp liever vermijdt. Er is één vereniging die in principe de zaak der vrouwen behartigt: de Vereniging ~-0or Vrouuen-
(
belangen en Gelijk Staatsburgerschap. Waarschijnlijk verricht deze vereniging binnenskam8rs goed werk, maar naar buiten treden doet zij niet: in de pers ~ordt zij nooit gesignaleerd, laat staan iat zij propa~anda maakt onder meisjes die cp het punt staan hun opleiding te voltooien. Gelukkig ziet het er naar uit dat de situatie gaat veranderen. Op het onlangs gehouden congres van het Nederlands Vrouwencomité, gc~~;i aan de werkende gehuude vrouu is gezegd dat de tijd nu wel rijp ,,~s om alle vrouwenorganisaties te blmdelen in één grote vrouwenbond. Ik hoop dat deze bond er komt, dat zij concrete voorstellen zal doen en dat zij zoveel pressie zal uitoe~enendat er .r-~:tis6he resultaten worden bereikt. Als ik oude geschriften van feministen lees krijg ik de indruk dat de meesten van hen de consekwenties van hun optreden niet voorzagen en dat zij zelf geen idee hadden waar dat allema~l op uit moest lopen. De vrouw diende stemrecht te hebben, zij hoorde een plaats in de maatschappij te veroveren, maar hemel! de meeste vrouwen krijgen kinderen, en hoe moest dat dan~ Zou een geëmancipeerde vrouw wel gevoel hebben voor het heilige mo~derschap? 'ngerust keek men om zich heen, en met een nauwelijks verholen opluchting constateer;~ mevrouw vän Itallië-van Embden in 1913: als e2n vrouw moet kiezen tussen haar werk en de kinderen, dän kiest zij de kinderen. liet andere woorden: Goddank, het moederinstinct werkt nog.
-
Vijf geen
en vijftig jaar later werkt he~ moederinstinct nog steeds en er is reden aan te nemen dat het binnenkort buiten bedrijf zal raken.
Maar het is wel de vraag of het dilemma: kinderen of werk
-
nog evenzeer
klemt als vroeger. Is er in de mäatschappij en in het leven van de. vrouw iets veranderd? Dat is er inderdaad, op allerlei gebied. .
Ten eerste zijn er demografische factoren. De vrouw heeft ee~_l1og~re).,e~ fiia.n vroeger. ln 1850 stierf de helft van de vrouwen voor
V~l1J?YE?rwachting
hun 45e verjaardag; tegenwoordig wordt de vrouw gemiddeld meer dan 70 jaar oud. Verder zijn degêzin..l1e:2 kleiner: een vrouw was ;50 jaar geleden
gemiddeld 15 jaar bezig met zwangerschappen en babies, nu is dat - in Engeland - 3~ jaar. Voorts W&S er vroeger een vrouwenoverschot, dat nu bezig is te veranderen in een ma.l1n€!:rlQverschot. Tenslotte wordt de huwelijksleeftijd lager,. terwijl-'ilettijdsv~rloop tussen de huwelijksslui ting en de geboortedatum van de kinderen gemiddeld niet groter is geworden. Als we voorlopig alleen deze kant van de zaak bekijken dan kunnen we daaruit al bepaalde conclusies trekken. Bij voorbeeld dat een vrouw vroeger bij wijze van spreken haar hele leven bezig was met de opvoeding van haar kinderen. Nu is het gemiddeld zo dat ze, ook al blijft ze haar kinderen verzorger. tot ze 18 zijn, daar op h;1.ar. 45e ::neeklaar is, waarna ze nog zoiets van 30 jaar te leven heeft. Ten tweede dat het vroeger niet moeilijk wasj:?-.Q.er :te vinden voor de verzorgende beroepen: verpleging, onderwijs, maatschappelijk werk, dienstverleningen. Tegenwoordig is de situatie met name in de verpl~zing, al problematir.ch, en die tendens zal
n6g sterker uorden.
.
.
Maar niet alleen demografisch is er het een e~ ander veranderd. Het huishouden is eenvoudiger geworden op aLlerlei gebied, het zou dus mogelijk ~o~ten zijn daar minder tijd aan te besteden. In feite gebeurt dat alleen bij diegene die om de een of andere reden de dingen efficiënt wensen te organiseren.
-L-
---
--_u-
,.,
Bovendien staat huishoudelijk werk laag aangeschreven. Ik weet niet of in Nederland aand~cht is besteed aan een Amerikaans onderzoek waaruit bleek dát huishoudelijknerk het best en met het meeste plezier ~erd gedaan door mensen met de intelligentie van een 8-jarige. Natuurlijk, de meeste huisvrouwen doen opgewekt hun Yierk, mr..a.r dat gaat vaak onder het motto: het moet nu eenmaal gebeuren en een smerig huis is slecht voor de zenuwen maar dat neemt niet weg dat huishoudelijkFerk laae gewaardeerd ~ordt. Indirect zijn daa~'voor allerlei aam7ijzingen. In het al eerder geci teerde nummer van het gemeente-blad geuij~ a~n de Haagse vrouv verschijnen een stuk og. t,'fintigvrouwen ten tonele, maar niet één van hen is alleen maar huisvrouw, m..a.\1. de meerderheid is niet vertegenwoordigd. Waarom niet? Ret antwoord lijkt ~ij .simpel: omdat huisvrou\renf ondanks alle ber.lOedigeI}:de opmerkingen van elkaar en van damesbladen g~enpAestige genieten. te~ ~ViSY~Q~w uordt, behalve als het de spuitgaten uitloopt d.w.z. als ze m~niakaal netjes is ~f de boel verwaarloost sociaal niet getaxeerd op haar huishoudelijke prestaties, maar op de positie van haar man. Dit is des te frustrerender omdat de meeste vrou~en voo~ rl~n
-
huwelijk
-
~n tegenstelling tot vroeger
-
wel werkten en dus op eigen
meri tes beoordeeld nerden. Daarom is het .)ok zo !!loeilijk voor een "hogerelI vrouw met eer. "lagE:rell man te trouwen. Sn daarom is ~c,J:1_~s~heidingbehalve financieel en psychisch ook sociaal voor de meeste vrouwen een ...r~IIlP.' Dat
alles
zal
zo blijven
tot
ook
de getrouwde
s~atus heeft.
vrOUil haar
eigen
.
In de maatschappij is sinds vijftig jaar ook het een en ander veranderd. Om met iets weinig concreets te beginnen: lag vroeger het accent op het geld bezitten, tegenwoordig ligt de nadruk op het geld verdienen. Een man die leeft van zijn geld ilas vroeger een geaccepteerde en benijde figuur, tegenwoordig is hij een marginaal individu, dat lijdt onder zijn eigen
onduidelijkheid.
.
'7ie wer~ heeft rechten, in theorie tenminste, wie niet maatschappelijk is ingeschakeld moet genadebrood eten. De onlust die daar het gevolg'van is vindt men niet Rlleen onder huisvrouwen, maar ook onder studenten. Een term als istudic=.oan" - uat men daar verder ook van mag denken - is niet voor niets uitgevonden. ~at studenten en huisvrouwen ontbreekt is maatschappelijke status. En meer nog het zelfgevoel da~ maatschappelijk status verleent. Is er in de maatschappij ook prak~isch iets veranderd? ander gezegd, is het voor de getrouude vrouw gemakkelijker geworden te gaan werken? In t~!ee opzichten is dat zo. Een werknemer ~ordt niet meer uitsluitend economisch bezien, maar ook sociaal, althans, dat is de trend van de maatschappij. En in de praktijk streeft. men inderdaad naar betere ar~iasvoo~aarden en eon prettiger werkomgeving. Nu kan men zeggen dat er hier nog een heleboel te .lellSenoverblijft, maar er is een ander terrein, ..aarop ontegenzeggelijk vorderingen zijn geboekt, dat van de arbiedstijd. W~ hebben tegem"lOcrdigde vrije zaterdag, wij zijn op Heg naar een kortere werkweek, dingen die vroeger on"bestaanbaar leken. En naarmate de 1"!6rk=. nemers in het algemeen meer vrije tijd krijgen zal het voor de getrouwde
vrouw gemakkelijkerzijn te Zijn !
;
er ook dingen veranderd
\verken.
die de terugkeer
van de vrou~ in het arbeids
proces bemoeilijken? Inderdaad. Ten eerste is het lastiger en duurder hulp te krijgen. Op dit punt is de huismoeder van tegenwoordig te vergelijken met het burgermeisje van voor de emancipatio: zij is de onbezoldigde kracht die alle vervelende karweitjes opknapt. Dit zal pas snders worden als tot iedereen is doorgedrongen dat gezin en huishouding een zaak zijn voor de hele. familie. Daarom is het gunstig dat een heleboel vrouwen alth~ns in het begin van hun hUwelijk werken, dan ontstaan gemakkelijker geuoonten op dit gebied~
-11-
De
tweede
tegenwerkende
factor
is
het
W&nt'!'fL~...).og.""-'L...9J!
\
vrouwen waqhten met werken tot h~n kinderen groot zijn botsen ze overal> op leeftijdsgr .lzen. ~;;e:, stichting als "Het leven begint bij veertig" kwam niet 'lOOT niets tot stand~ Daarom is het voor een vrouw ook zo belangrijk er zo kOTt mogelijk uit te zijn en zou het ideaal zijn als een vro~w haa~ werk alleen maar T-oefde te onderbreken voor een uitgebr"id zwangerschapsverlof. !~aar hier stuiten we op een nieuwe tegenwarkende fac tor:
d~ moderne
kinderpsychologi8
~
De
yool'tdurende
aar:-wezigheid
van
de moed~r is van vitaal belang voor het kind, zo heet het, en of de voortdurende aanwezigheid van het kint voor de moeder ook van vitaal be" lang is komt den niet. eens meer QBn de orde. Hoe vitaal die is blijkt uit de reRktio van de meeste moeders op de kleuterschool: door bijna iedereen wordt die begroet als een tevrijding, w~armee de stelling geillustreerd ,7ordt dat kinder:Jn enlOtione.Ü v!el bevredii~ing geven maar geestelijk niet stimulerend zijn. Ondertussen staat er nog niecs va.st over de nood~aak van die voortdurende aanwezigheid van de mJede::::'. Ex ::;:JY~alle"Jnwat kreten in omlooP? ~(lf'.ls: "Het is bele.ngrijker dat een kind een moeder heeft die emotioneel evenwichtig is dan een moeder die ontevreden is met haa.r leven" of: "de kVlaliteit van de aandacht is bela.ngrijker dan de kwantiteit" of: lIeen overbeschermd kind dat nooit iemand anders te zien krijgt dan zijn moeder is even slecht af als een verwaarloosd kind" of rrgel'~>'delijk wennen aan andere kinderen en andere volwassenen iR belangrijk voor een kind, later moet het deel uitmaken van een groep". Ik kan er nog een paar aan toevoegen die bij mijn weten het gebruikte stadium nog niet bereikt hebben: "in een crèche besta..a.t geen eetprobleem" en: "ip de kibboets '\7orden kinderen zindelijk zonder drama's".. Als men uit deze on7-ekere gegevens iets kan opmaken dan is het dit: 1. dat in onze maatschappij kleine ~inder8n meer.:mar hun moeder trekken dan naer hun vader. 2. dat niet vaststaat hoeveel moederlijke aanwezigheid kleine kinderen nu eigenlijk nodig hebben, gesteld alsdat daarop een algemeen antwoord te geven valt. 3. dat het voor een heleboel moeders van kleine kinderen een veldaad zou zijn als ze een paar uur per dag iets zinvolIers zouden d0~n dan de ro~~el van hun kir~eren opruimen. Juist voor de categorie met kleine ~~inderen zou de een cf andere vorm van werk dus een bevrijding betekenen. Naar zijn er in het algemeen argumenten
I:..Q..Q+-'~j}.et,>TIerJ<en,.v-a.n de gehuwde
vr»uw?qDaarvQorzijn,
economisch,
.ps;rchplogische en ideële argumenten.. In het economische ~Tla.1< zijn de argumenten tweeërlei. In sommige sectoren is het een structurele kvlestie. Als niet meer getrouwde vrouwen gaan deel nemen aan het arbeide proces zullen op den duur de verpleging, sommige takken van onderwijs, de dienstyerlenende ~sc~or en het ~aatschappelijk werk geen personeel meer kun~ .~ krijgen, door demografische oorzaken die ik al eerder heb genoE;md. Verder is het een conjuncturele Kwestie. Dr.K.A.lî.Bogaert heeft uitgerekend dat, als in 1970 een miljoen getrouwde vrouwen zou '\7erken,in plaats van 320.000 die men statistisch kan verwachten, dit een '\7el\ vaartsstijging van 16% zal betekenen? een stijging waar men anders 4 à (
5
jaar overdoet. Dit gegever. kan men leggen naast een andere uitspraak, die van Dr. Y!.J. J:'I.1fulder:als men gehandicapten en bejaarden niet een minimaal
inkomen wil geven maar .eenfatsoenlijk,
-
en met "îatsoenlijk"bedoelt
hij dat ongehuwden 40 :)van hun laatst verdiende inkomen zouden krijgen en gehuwden 70;i.. dan zou iedere Ueè!.erlander 7'~ uur r.~r week langer moeten werke~. Dit nu is een illusoir voorstel, maar de deelname van gehuwde vro~wen aan het arbeids proces is dat in pr~ncipe niet.
r r
Zoals men weet hoort Nederland tot de m~nder welvarende landen van Eurcpao Hoe :: -~t r'i.:>.:t? -_Q:p..iede:red.Jlizend werkenden zijn in Nedla:rla.ng, 11.QQ_.Ci.~e -.!liet \!r:.:t:'!Fen -)o~leercn,"
bej'3,arden, gehuwde
vrouwen
- en als
de prognosc.s.'
" kloppen zuileri d~t er in 1980 1900 zijn, m.a.w. dan zal, in het groot gezien, ieder die werkt voor twoe anderen moaten verdienen. Haar dat 1'!eeft tot gevolg GIs ik even me.g vereenvoudigen - dat er in Nederland een constant gebrek is aan geld in seotoren waar daaraan .-
schreeuwend behoefte is
..
woningboun,
,7egen,
onderïiij s, bejaarden
-.
Juist nu men zo langzamerhand g~at inzien hoeveel geld er nodig is om een overbevolkt land aan goede voorzieningen te helpen wordt een 860nomische bijdrage van allen ciio daartoe in s-:aat zijn belangrijker. Dat het ~erken van de gehuwde vrOUTI economische voordelen biedt staat dus wel vast. llaar biedt het daarnaast ook andere voordelen? Heeft wen vrouw er iets aan voor haar persoonlijk lev8n? In dit verband uil ik een uitspraak citeren van Viola Klein en Alva Myrdal:'In 't algemeen lijkt het
juist
mannen
-
te zeggen da:"-t"illensi;lijke \lezen s .- vrouwen voor hun geluk zowel emot~onele vervulling
niet :1inder dan in persoonlijke re-
laties als een s,.Jie.aldoel nof.ig hebben, 11 I~ 't leven van de meeste ,..-rOU'iren ontbreekt iets, en dat is nu juist dit sociale doel. Zolang ze kleine kinderen hebben zijn zc zo bezet dat ze dit niet voelen, maar speciaal oudere mensen ervaren hun leven als leeg. Alleen al voor hun psychisohe gezondheid is het dus gewcnst dat zij naast hun gezin een andere opgave hebben. N'Á staan daarvoor diverse wegen open. Zij kunnen een liefhebberij gaan beoefenen, sociaal werk doen,betaalde arb ~i verriohten. Maar bij de eerste twee ligt het gevaar van amateurisme op de loer. Voor ecn man is een hobby iets secundairs, zijn prestaties è:-~ä::,in z~jn van relatief bela:::lg. Een .:"~ouvr die al haar energie in een lieîhebberij stopt en daarin geen reële prestaties levert blijft ee~ marginale figuur. lJottenbakken ie b3st, maar zolang niemand ze wenst te kopen blijft het in feite eer~onbevredigde aotivi teit. Romans sohrijven is aardig, maar als niemand za vil publiceren is da energie in de meeste gevallen vergeefs geinvesteerd. De kunst is voor iedereen, maar zeker voor vrouwen die zich eraan wijden bij wijze van liefhebberij, een gevaarlijk sector. Anders gesegd~ ryie artistiek aan de slag wil moet wèl van zeer goede huize zijn, andè::'sboekt hij alleen maar mislukkingen.. Over sociaal en vereniging ~erk kan IDsn zegg~n dat de verantwoordelijke functies op dit gebied ste8ds ~eer ,"-OT b'roepskraoh~~n ~orden vervuld.
Als men J3etty Fr:i_~dq,l1
mag geloven is die tendens in Amerika al heel"
duideli.3k:dé vrijwilligsters worden afgescheept met de ondergeschikte karwei tjes. Qua zelfrealisatie geven deze "b': '.demogelijkheden de vrouu dus niet veel kans~ tenzij ze over uitzonderlijke bekvaamheden beschikt. En daar komt nog iets bij: zodra ~eze nevenac":iviteiten in de ogen van de gezinsleden teveel tijà gaan opslokken begint het gemopper: moeder is
zeker weer bezig met haar
,
vult u zelf maar in~ Het is droevig
maar waar dat alleen serieus werk in onze maatschappij respect aîdwingt. Pas als een vrouw eetaalde arbied verricht kan zij voor haar bezigheden aanspraak maken op de achting van de gezinsleden. ~Jie TIerkt heeft het recht dat er rekening met hem gehouden wordt en aan zijn plicht
op gezette tijden op zijn werk te vcrscLijnen valt niet
te tornen.
Daarom, als vrouwen bij enquêtes opgeven dat ze werken O~ financiële redenen, dan is dat i11 vele gevallen niet het enige "of zelfs mc.arhet juiste antuoord: als het erom ging rijk te worden zou in Nederland geen enkele getrouwde vrouw yrerken, riEmt met de lage honorering, de kosten van huishoudelijke hulp, de s~ciale lasten en de belastingen is het financi~le rendement uiterst gering. Daa~mee is dan meteen verkl8.ard TIaarom er in Nederland zo ueinig werkende gehuwde vrouwen zijn. Be~ûst of onderbeuust voert men een politiek va~ tegenwerking. Naar op dit punt kom ik nog
terug.
-13-
..,.'
En dan is er no~ een ander aspect aan de zaak.
'/
punt
kan men zeggen dat vrouwen
niet alleen
Vanuit een ideëel stand-
het recht hebben
ken, maar ook-- in bepaalde periodes van hun leven zouden
alleen
mannen
e~ ongetrokHde
vrouwen
-
\
om te wer-
de plicht. gaarom
moeten
opdraaien voor de schept verplichtingen, deze formule is-opnieuw van Alva Myrdal en Viola~l~in! En zij gebruiken in dit verband een vergelijking; vrouwen permanent vrijstellen van werk op grond van het moederschap, d.~.z. op grond van het feit dat ze eens kinderen kunnen krijgen of die eens gehad hebben is even absurd als mannen vrijstellen van werk omdat ze eens oorlogshelden zijn geweest of mogelijk in de toekomst nog eens voor het vaderland moeten aantreden. Het is een wat overtrokken, maar ergens reële vergelijking,' die ook illustreert waarom naar m~jn mening dienstplicht in-
kosten van onze maatsch~.F: f'? '!~gfllité, obligeJl, gelijkheid
voeren voor meisjes - afgezien van noodsituaties
-
de klok terugzetten
is. Want als het werken van de ~~cu~ regel wordt dan ~al zij er' in 't algemeen toch een poos uit moeten s~appcn. D~t be~ekent Eaatschappelijk een handicap. Als zij dan ook nog een paar jaar burgerdienst moet verrich~en wordt haar achterstand alleen maar vergroot. Bovendien gaat het bij deze burgerdienst om taken (verpleging, bejaardenzorg} waarvoor best betaalde krachten zijn te vinden als men maar bereid is fatsoenlijke salarissen te betalen en aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden te creëren. Dat moet dan ~aar gebeuren, ~ant of je hebt een stelsel met sociale voorzieningen en premies, die daarvoor betaald moeten worden, of een systeem ~aarin hulp geboden word op ba.sis van liefdadigheid. Haar het lijkt me verkeerd beide stelsels te ~ermengen, ~.a.w. in een maatschappij waarin de sociale ~asten een belangrijke post bedr~gen is het onjuist van sommigen te verwàchten dat zij gratis of voor een schijntje andermans noden gaan lez:.igen.' (Het is dus rechtvaardiger als het werken van de getrouwde vrouw regel:. I is,.- tegenover mannen, tegenover g9scheiden vrouwen en ongehuwde moeders, \ en ook tegenover ongehuwde vrouweno ~ant het is heus niet zo dat deze .
categorie altijd alleen maar voor zichzelf te zorgen heeft: bij een enquête in Engeland bleek dat 1 op de 5 vrijgezellinnen anderen tot haar la.st had. In het bijzonder geldt die plicht tot werken voor een categorie in wie de gemeenschap geld haeft geïnvesteerd. Ik vind het met name verwerpelijkdat vrouwen die een universitair diploma hebben het normaal achten dat ze daar hun leven lang maatschappelijk niets mee doen. Om opnieuw Viola Klein en Alva Myrdal te citeren: het afleveren van ~erlichteen beechaafde mo~dqrs k~n hoogs-tens een bijoogmerk zijn van de universiteit, nooit haar hoofddoel. Nu weet ik wel dat een heleboel vrouwen er--volstrekt niet naar snakken te gaan werken, net zo min als ze er in 19~1 naar snakten stemrecht te k~ijgen. Toen in dat jaar de grondwetswijziging aan de orde was die vrouwen aan kiesrecht moest helpen ontving de Tweede Kamer een adres, ondertekend dogrA3..34.2.,ITou.W§!1l' die "verklaren overtuigd te zijn, dat het toekennen van kiesrecht aan de vrouw in strijd is met haar Christe,lijke roeping en -dat het gezinsleven, en mitsdien de natie, er 'de grootste schade doo~ zou lijden"~ Ik vind dit een frappante tekst. Ten eerste omdat ze, vijftig jaar later, een bulderend gelach doet opgaan. Ten tweede omdat het argument tegen vrouwenkiesrecht precies dezelfde is als het huidige tegen werken van de gehuwde vrouw. Ik hoop dat wij hieruit mogen concluderen dat men over vijftig jaar alle conflicten over deze kwestie even lachwekkend zal vinden als wij nu dit adres over het vrouwenkiesrecht, omdat het werk buitenshuis dan een normaal onderdeel zal zijn van ieder vrouwenleven. Maar als het zover zal komen moet er eerst nog ~el'iets veranderen, in de mentaliteit van de mensen en in de maatschappij.
""
Die mentalitei t'Jve:r--~deri::~.;
~~a.Yl~let
')est
~eginnen
bij
de
jeugd,
omdat
die
besta~~ie stuatie vergroeid is. Dat betekent t~L eerste dàt meÜ;je$a:nd~s ":ostel-;' '!orden opgevoed, nl. in het idee dat, 3ij hun hele lever.. cventueel :.le-;; een onderbrekingvan een paar jaar, in de maatschapp~j ~er~ zullcn zijn. ~aarvoor zijn twee dingen noodzakelijk: dat zij :let hu:welijk n:.e:: I:leer als hun uitsluitencllevensr10el zien en dat Eet betekent ook zij iets ~illen investeren i~ hun studie en hun uerk. nog
het
minst
me4
dat meisjes moeten lSî9n ~~ de lange baan t& denken, dat zij niet afvliegen iLstantie wel interessant en/of lucîatief op betrekkingen die i~ eerste zijn maar waa.rvan ~9t plafor,.i snel bereikt iso :Iet 'betekent verder da.t . -p'", -=-=-- T: ;-;;;;- ~"t. k "" - ,')-('1.-p - . }; - -;.. n .,,,,,... n a a 1d '-, d .;~-e ..,.: ""~"-"- e-"ne~sJe-s -'-<;::,_sl:-,_(j.~n VU,,_.~_L.r .1eCIJe-7-0. ee..r. 1-. ve~J ~eroep er goed a.2.11 züllen doen een val: -::8kiezen \78:arze een paar jaar uit kunnen stappen z~nder raDfzalige gevolsen ~nioi ~erk dat zicû redelijk met het ~oederschap la~t 00mèineren. ~oe weinig ~et dit soort dingen reke~ing ge~cuden ~ox~~ tloek Gij toen ik aan st~dentes in opleiding voor ver~aler ~Toeg of zij 'ii~'b2roep ook gekozen hadden afldat vertalen ook th'.<.is en part time gede.ar~ kon ~;lorden. 3ij niemand ',78.8 è.::.t een arg~er.t geTIees~, al vo~d iedereen het achteraf een g9rustellende ontdekking. :r',1aar niet alleen meisjes moeten eer~ andere mentaliteit krijgen, ook jongens. Jcngens moeten opgevoed ~orden in het idee dat kinderen en huishouden ie'1s'zi5n-'voor-o~lde echtgenoten samen, da.t op snmmige momenten 'en in sommigge periodes de één het leeuwenaandeel daarvan voor zijn rekening zal nemen. op andere tij~sti~pen de ander. Wat die kind~ren betreft is dat helemaal niet zo'n revolutionaire ontwikkeling. Eannen zijn ,op 't ogenblik een soort :visiteurs du soir", figuren die 's avonds binnen komen rollen en waar kinderen verder weinig van merken. !iaar dat is eigenlijk pas het geval sinds vaders zich ve~ van huis zijn gaan verwijderen om de kost te verdienen~ Vroeger, in de agrarische dorpssamenleving werkten vaders in de naaste omgeving v~n hun huis, waardoor ze veelmeer incidentela contacten met hun kinderen hadden. Eoe kort die tijd nog achter ens ligt ontdekt men als men de geschiedenis geweven rondom de aloude A~p-noot-~ies nog eens overleest, m.a.~. vijftig ~aar geleden waren vaders intensiever bij de opvoeding betrokken dan nu. Daar komt dus nu een huishoudelijke taak bij, wat met de kortere werktijden volstrekt geen bezwaar hoeft te zijn als jongens iets van koken en huishouden ~eleerd hebben. Een c~twikkeling in deze richting is er al: de jongen die met de handen in het haar zit als hij op een kamer gaat wonen is bezig een uitzondering te ~orden. Met deze saaenwerking v~n man en vrouw hoo~t volgens mij niet tot de routinezaken beperkt te blijve~. Op 't ogenblik geldt nog het axioma dat' bij vakanties, bij bijzondere gelegenheden en bij ziekte de vrouw de kinderen opvangt. ~:aarom eigenlijk? is het niet veel reëler te stellen dat diegene een snipperdag of verlof opneemt die op zijn werk het best . gemist kan ~orden? ~aarom ~ou bij een man alles moeten wijken voor het ~
I
~
werk, en zou een vrouw bij iedere gelegenheid alles opzij Doeten zetten zou \ voor haar gezin? Als op dit punt samenspel tussen echtgenoten :!1ormaal worden zou de gehuwdé vrou~ eindelijk de kans krijgen haar reputaties van onbetrouwbaar ~erbicmer k~ijt raken. ~ant aen kan nu wel zeggen dat de vrouw weinig arbieds~er heeft~men mag het haar op dit punt ook wel ~at gemakkelijker maken. Als dat collectief kan, b.v. door gezinshulp of O:;Jvangcentra i~ dp. schoolvakanties, uitstekend, maar men mag ~~~ eens beseffen dat ~et ook voor lliannerconsekwenties hee~t, als zij een gezin stichten. Overigens moet or het punt van die arbeidseer vrouwen nog wel iets bijgebracht worden, Onder vro~uen best~at nog altijd meer verloop en verzuim dan onder m~nnen. Natuurlijk, er is hier sprake van een vicieuze cirkel: wie gemakkelijk ontslagen wordt, geen kans heeft vooruit te ko~~n, niet dezelfde pensioenrechten bezit voelt zich allicht een tweederangs werknemer en zal minQer gauw geneigd zijn het yolle pond te geVêYl.
-1 S-
, ~1 n~tuurli seleotie, de leeftij drij~-enw dat in Ihii de mannen~ beschou. lang vr hopen
staan. nl. het de man
en verloop hansen samen met andere dingen: de de wer~omgeving,de situatie op de arbeidsmarkt, ~et dienstverband.En natuurlijk,er zijn be:;:;;.inder -verzuimendam mannen, - en het is zelfR zr) :s 1960 de vrouuen lagere-7p.rzuimoijfershebben dc~n neemt niet ~eg dat wie als een vol~aardig werknemer en moet beginnen met zichzelf te legitimeren. Bn zobehelpen met vervelende betrekkingen, die naar zij a.ûrdzijn, zal die slechte reputatie blijven bever!)and m8.gik y;el ':rijzenop e'.1n bedenkelijke ontV7ikkeling, mee~ verbreide verschijnsel van st~dentenechtparen waar en de -rrouwin een ondert"eschikt-baan tJ"e de kost ver0"
dient. is heel lief van haar, maar als die \TOU"Ç'/" niet, zodra er gelegenheid kO:Glt, de kans aangrijpt zelf een vak te leren blijft ze levenslang gehandicapt. 'Jant als haar man eenmaal advocaat of ohemious is kan ze niet meer voor "erkoopster of typiste gaan spelen. Een ander pu.."1t waarop speciaal gehu.ide ucrkende vrouwen nog wel wat indoctrinatie kunnen gebruiken is dat van de sociale lasten. Wie werkt draagt bij aan gemeenschapsvoorzieningen, iedereen staat daarvoor een bepaalde percentage van zij~ inkomsten af, dat is normaal en rechtvaardig. Ik moet overigens toegeven dat hier er- daar een oorrectie wel gey wenst lijkt. Men zou b.v. de ziekenfondspremie kunnr-n behandelen als de A.O.iJ. A.~T.VT.premie. Heel anders ligt het op het gebied van de belas=inG~n& De bezwaren van gehuwde vrouwen tegen het huidige }:1elàstingsyste-~ kan men niet afdoen als het gezeur van een belangengroep die voor zijn eigen standje veoht. Bij het snuffele~ in deze materie zijn mij twee dingen gebleken. Ten eerste dat in de meeste publi.katies over het werken van de gehuwde vrouw het cha.piter Hbelastingen" 'beschroomd terzijde g~la.ten wordt, of in drie regels afgedaan. Ten tweede dat ook in kringen waar de ~p.r~ende gehuwde vrouw een vrij normale verschijning is niemand van de feiten op de hoogte is. Nu weet ik 'ileldat men fiscale zaken vervelend vindt, maar
voor de ltefhebers heb ik een aan~al gevallen uitgewerkt.
.
Daarbij had ik een dubbel doel. Ten eerste wilde ik nagaan hoe de verhouding ligt tussen gehuwden en ongehuwden, m.a.u. vanaf welk bedrag een werkend eohtpaar ~aarder belast wordt dan datzelfde paar niet door de huwelijksband verbonden. Daarbi.j blijkt dat het betrekkelijk snel I')nvoordelig WO~Qt te trouwen, en dat, zodra man en vrouw qua inkomen boven een bepaald plafond komen, zij~ zelfs al hebben ze kinderen, meer belasting betalen dan ua~~eer beiden ~~ijgezel waren. Verder heb ik geprobeerd uit te werken hoeveel een vrouw na aftrek van de kosten en lasten els -Tucht van haar arbeid overhoudt. N~ is dat amateuristisch
en globaal
gedaan
-
ik ben
geen
finanoiëel
deskundige
en ik geef mijn berekeningen grae.g voor 'betere - maar ik geloof dat ze als uitgangspunt bruikbaar zijn. Er blijkt voorlopig uit dat vrouwen in alle inkomensoategorièën netto ongeveer de helft à een kwart overhouden van wat zij verdienen. Dit nu lijkt mij onrechtvaardig, bovendien psychologisch en economisch onjuist.
andere
Psychologisch -
de keus
hebbèn
omdat
tussel
gehu'i7de
Vrouwen
al of niet
-
werken.
in
tegenstelling. tot En waarom zouden zij
een extra last op hun schouders nemen als het rendement daarvan zo gering is. Economisch lijkt het mij onjuist, omdat, zoals gezegd, de maatschappij van de werkkracht van gehuwde vrouwen profiteert. Het is dus verkeerd in dit opzicht en remmende politiek te vcaren. Hoe in'èe~~ G~~'~tie verandering gebracht kan worden, daarover ben ik nog niet uitgedacht, ~aar het volgende voorstel lijkt mij de moeite van het bestuderen waard: dat is om de gehuwde vrouwen gelijk te stellen met vrijgezellen.
"l~t
//
~.er-
h?9:"'"t
belaste gr ste uit de regeling lijke hul achterlü dat er n
werken houden hun ink
a
wat
-'CO-rQF!QJ.:
v"Tijgezellenzijn immers de zwaarst
1:'Cl.r:;en dus niet kunnen verwijten dat ze het onderbten. Ben ~nder voordeel is dat ~o een flexib01e ~. ~et huidióe systeem van aftrek voor huishoudeè~ tezw~ar d~t hGt altijd bij de bestàande situatie jgezelle::r~-r8gclingnheeft d.us de aantrekkelijkheid ~pB5singen h00ven te ~omen, bovendien maekt zo 7:r~'):"nlerl flinancieelwat prettiger, de meeste ~rrom,.en - gElang de progressie netto de helft à een derde van
en
.T 'Va.?l de
me.2.tsche.ppij mag verlange!l is ee.n_rê.,t:ionele be-
-~.:t.. m~~derschap. Vr~Uïven moge~i !~i~t :be~ch?Uwd ~orden a13 "."''' las- lepsels Gle me-l maa.r IJ_ever nergens 1.n oet:ceKt omd.at ze waarschijnlijk :nog eens Doeder i'l::',u-;'en, Zoiet$ is normaal en men hoort het in te ca.lculeren. 'l'egenoveT d.<,: hoofdredakteü.r die zei "ik neem liever een man~ dan loop ik minder riaico tSl~steat ,ledirecteur van een tcn2"isdie tegen zijn vrouwelijke werknemers zegt: IJtroU'.:ven, best, tenbedrijf
~er"
.
kinderen, be~t, maar zorg er al~jeblieft V00r de.t ze niet in het hoogseizoen komenIJ. De?:€!dir0cteur doet een pogi!lg de vrouw in de maatschappij te inte-greren~ en belangrijk daar bij is dat hij een beroep doet op het verantwoordelijkheidsgevoel 'fan de :~'etrokkenen.Met andere worden; er wordt hier een oplossing bereikt doorr::"a tb~ide pa.rtijenrekening houden met elkaars belo.ngen. In dit verband ma.g ik wel \7ijzen op de moge:1ijkrevolutionaire 'werking van de "pil". In het prehistorische tijdperk - voor de pil - was het plannen van geboorten een zaak die nog al eens misblkte. De pil is voor vrijwel 10o<J~ safe en dat kan belangrijke gevolgen hebben voor de ~etroü.wbaarheid van vrouwelijke werknemers. -Nen mag daarbij overigens niet yergeten, dat de "pil" een heel nieuw verschijnselis en dr).t de mening, èat men op vrouwelijke \7erkkrachten nooi,t kl1n rekenen nog '.7e1 een poos zal "fJlijven bestao..n. Intussen is het nog steeds zo, e~ dat zal waarschijnlijk voorlopig nie~ veranderen, dat een vrouw weinig kansen krijgt als ze niet over uitstekende of specifieke kwalificat~es beschikt. Daarom is er alles voor te zeggen meisjes vooralsnog een betere, 'in elk geval een duidelijker beroepsopleiding te gevendan jongens f Anders zijn' ze ,zeker bij :part tir.:.':, r.erk, gebonden aan werk op lo.ag niveau. In Engeland, een land met een hoog percentaGe gehuwde werkeûde vrouwan, is het al zo dat deze categorie lager geclassifioaerd ';Vorkdoet dan de ongehuwde vroU\7en.
In dit verband is cr ook reden het nuishcudschool~ezcn op de helling te z9tten. Een hal~.re eouw geleden "ras do s tichting van huishoudscholeneen sociaal zeer gevenste ma~tregel om de nieuwe de~kbeülden over yoedingsleer, hygiëne, kinderverzorgi!J,g en het runnen ve.n een gezin onder de bevolking te verbrc~den. En naar een huishoudschool gaan kwam jarenlang in de plaa'ts va.n niet veréier leren. haa.r men kan zich afvragen of hui:shoudscholen nog langer dic-zelfde functie hebben. Op 't ogen-blik worden leerlingen van dit schooltype neg~tie: geselecteerd, voor hen wordt de weg naar een beter bótaald beroap han~t ~utome.tisch afgesneden. De oudstaatssecretaris lIej. de 0aal sprak in dit verband over dubbele discriminatie; niet alleen worden 3cisjes met het huishouden geconfronteerd op een leeftijd wo..arop ze d~arvoor eigenlijk nog geen interesse hebben huwelijk dn gezin liggen in een ver verschiet , maar bovendien ontneemt
-
-
men ze op deze i!ijzede gelegenheid een echt en redelijk g0honoreerd vak te lereno Daar komt nog blj dat te3'enwoordigde voorlichting op huishoudelijk gebied sterk is uitgebreid, de damesul~don '.7emelcn van tips, en ook de :':;elevisie zou hier iets B.l1n kunnen 1.oen. j:Iaar het belangrijkste argument voor een koersverandering in deze lijkt mij toch dat huishoudschoolmeisjes een achterst~nd krijgen voor het leven, omdat het enige waar zij iets over geleerd hebben hot huishouden is. Zonls cr technische scholen voor jongons bestaan zo zouden er ook technische scholen VaaT meisjes moeten zijn.
-1'7
,~~
"
Van de zijd~B
aan het ni
happij moeten er een a~ntal aanpassingen komen
Loem cr een paar, het is b.v. gewenst dat
'
school- en .rfri-jf'gë'le 'Verder mo
.àanelkaar ~orden aangepast en dat er me~r overFr."':...'1krijk zijn al sinds 1875 schoolcantines. t bou'!.Ei~LYalJ. ni.~uwG?'!ijken ook gedo.chtworden aan het schep elegenheid.17ie een halve baan ,tilen da.arvoor tweernaaleen wxr ~oet :eizen zeI zich wel tweemao.lbedenken eer zij eraan bê~G~ens, wat in het klein geldt, geldt ook in het groot. Zoals he~ ~nvocrdig mogelijk sea.chtwordt een algemen~ politiek v~n werkgelegenheid te 7oeren, zo moet het ook mogelijk zijn een politiek ~e voeren die rekening houdt met de inschakeling van getr0uwde vrouwen in het arbeidsp,roces. Er hesta.at'een i1.aUW verband tussen het aantal uerkende gehuwde vrouven en de plaatselijke ~ituatie op de arbeidsmarkt. Dat blijkt niet alleen uit het f~it dat in Amsterdam veel ~eer gehuwde vrouwen
werken
als
geniddeld
elde:r;s j.n hGt
J.and, het
'olijkt
0':;-
uit
het
fl:dt dat
zo dat er een vrij hoog percentage ongehuwde vrouwen boven de 25 is dat geen betaalde
Brbeid ver~icht.
N'~dW.
er is een samenhang
de bereidheid te gaan werken en de mogelij~h~:-~:,"1l
die
::..n dat
~
de minste gehuwde vrouweI1fJ.ndo provi.ncies die op :t ogenblik de hoogste "erkloosheidsc~jfers hebben. Sterker~ in die provincies is het zelfs tussen
apzicht
besta.an. laar als vrouwen op dit g~bied iets wiJ.len bereiken is het belangrijk det ze zelf de strijd aanbinden, als individu en als groep. Het is de hoogste tijd dat ::.ij van het defensief in het effensief gaan, dat zij een klimaatsverande:dng bewerkstelligen. f;ga.lsmevrouw Ver:wey-JQIl~e!,." heeft gezegd: de sociale controle die op tt ogenblik mensen in de mond geeft "waarom werkt U eigenlijk"? moet omgebogen YTorden in de richting van "w['~a.rom werkt U eiger>.li jkniet "? In plao. ts van te berekenen hoeveel gehuwde vrouwen nu eigenlijk werken kan men de zaa~ ook van de andere kant benaderen, zoals in het blad "Life" gebeurde, dat vaststelde: in de V.S.zijn er 20 miljoen vrouwen die niet invalide zijn of oud, die geën kinderen hebben onder de 18 en die niet werken. Natuurlijk, dit is een negatieve benadering. Het belangrijkste is dan ook dat d~ gehu~dc werkende vrouwen de handen ineensLaan en zo moc~lijk via de.~n het vooruitzicht gestelde vrouwenb~nd concrete plannen gaan uitwerken die hGt voor de o.ndere'lrouwen en zeker voor de volgende generatie gem~kkelijker en aantrekkelijker maken om in de maatschappij bezig te zijn. Op tt ogenblik lijkt het klimaat' geschikt om iets te ondernemen: voor de meeste mensen heeft de kwestie iets levends. Als er iarenlo.ng in brede kring over gediscussieerd wordt zonder dat er iets oebeurt raakt de materie doodgepr~~t en zal het moeilijk zijn mensen. aktief te krijgen. Het stadium waa:rin wenselijkheden Viorden uitgesproken en tekorten geconstateerd dient nu maar eens over te gaan in een periode wàarin een urgentieprogramma YTordt opgesteld en men planr.Gn uit g~at werken. en verwezenlijken. Ik dank hierbij aan voorlichting vr:\nscholie~ren, aan herziening van het belastingstelsel, aan het instellen van advies~urea.us voor werkende gehu..~a vrouwen die klem komen te zitten, aan raad 'op het gebied van de efficiency, aan het scheppen van opvangcentra voor kinderen, in de vakantie en na schooltijd, aan het leggen van contact met het onderwijs, aan het stimuleren van part time werk. Het voornaamste obstakel àat ik daarbij zie is dat werkende gehuwde vrouwen het toch al zo druk hebben, reden ook waarom de meeste van hen die ik ken het verenigingsleven de rug toegekeerd hebben onder het motto: voor geleuter en vrijblijvende informatie heb ik geen tijd. Hopelijk komen zij in het ge~~~ als hun aandacht wordt gevraagd voor een werkorganisatie; aan uerken zijn ze gewend. Maar ik hoop dat anderen die het streven van de gehuwde werkende vrouw naar een betere integratie goed gezind zijn niet afzijdig z~llen blijven. Mochten er onder u zijn die menen energie beschikbaar te hebben voor een dergelijk doel dan wil ik graag hun naam noteren. , ....,. ."
;.
werken
,,
'\
,..
"
VERZOEK VAN DE REDACTIE VAN JOKESMIT.NL Hierna volgt de tekst van twee bijlagen. In het door ons gebruikte archiefexemplaar, zoals dat aanwezig is op het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV), tellen die samen drie bladzijden. Uit de tekst valt af te leiden dat dit er tenminste vier zouden moeten zijn. Bij deze daarom een vriendelijk verzoek: kent u andere vindplaatsen van deze tekst dan het IIAV-archief, wilt u dat s.v.p. melden aan de redactie van jokesmit.nl ? Dat kan per mail aan
[email protected] of schriftelijk aan Jeroen de Wildt, Tweede Schuytstraat 210, 2517 TR Den Haag, 070 – 3467881. Dan kunnen we hopelijk deze tekst compleet maken.
--"
!i
. ...-
".jo'
",
het fiscaal
voordelig
,erst~ande voorodelden '. "
echtpaar voordelig is
getrou~d
wordt
,te zijn
nagegaan
in hoeverre
het
getrouwd te zijn. Daarbij zijn
voorbeelden van hogere inkomsten opgenomen, niet omdat ~men, maar om te laten zien tot welke merkwaardige consebelastingstelsel leidt. in p~ 2 is aan het slot van ieder voorbeeld.uitgerekend welke gevo:IgeD.ilêt sou hebben als de man volgens het gehuVldentarief' zou worden aangesÎagen (met kinderaftrek in voorkomende gevallen) en de vrouw zou worden belast volgens het ongehuwdentarief'. N.B. deze bijlage wÏl1g.
laat allerlei
individuele
,Voorbeel~--1
man verdient f
ver~ijningen
buiten
---,
8000,--,
vrouw f
4000,--,
2 kinderen
Bij aanslag in gehuwden tarief wordt 'hun netto-inkomen, na af'trek verwervingskosten (5'~'~;f 600, --) en aftrek huishoudelijke hulp (f 1333,--) f 12.000,-- min f 1933,-Belasting Indie~ man en vrouw beiden gen betalen zij, na aftrek
beschou-
daarover
j' 10.067,-f 884 -=========~===
bedraagt
als vrijgezel worden aangeslavan 5% verwervingskosten~ man
vrouw
f f
1267,-309,--
=!===1~1~~:::: Conclusie:
Voorbeeld
de huwelijkse
2
man verdient geen
staat is voordeliger.
f 10.000,--
vrouw verdient f 6600,--
kinderen
Eij aansiag in gehuwdentarief, wordt hun netto-inkomsten, na af'trekverwervingskosten (5%; f 800,--) en af'trekhuishoudelijke hulp ( f 2000,--) f 16.000,-min f 2800,-Belasting
daarover
f
13.200,--
f 2.105-=========!===
bedraagt
Indien man en vrouw beiden als vrijgezel worden aangeslagen betalen 7.ij, na af'trek van 5% verwervingskosten: man
f
vrouw
f
1.702,-'669,--
=!==~~~11!;;= Conclusie:
de huwelijkse
staat is voordeliger.
J..-;t-,
Voorbeeld
3,
man verdIent f 15.000,--,
vrouw verdient f 9.000,--.
geen-kinderen. Bij
aanslag
in het gehuwdenta.rief wordt hun netto-inkoplen, f 1.200,--) en aftrek huis-
na aftrek van verwervingskoBten (5%;
houdelijke"hulp"{f2000,--)
f
Belasting Indien
man en vrouw beiden
24.000,--min f 3200,-daarover
als vrijgezel
f
=l===~l~~~~~=
bedraagt worden
20.800,--
aangeslagen
betalen zij, na aftrekvan verwervingskosten:
f
man vro~f
33î2,-1422,--
f 4735-=========6~==
Conclusie
de huvelijkse
Voorbeeld
4,
staa.t is onvoordeliger
man verdient
f 18.000,--,
vrouw
12.000,--. ~~n kind
f
Bij aanslag in het gehuwdentarief (1 kind) wordt hun netto-inkomen, 1 aftrek van verwervingskosten (5%; f 1500,~~) en aftrek huishou delijke hulp f 30.000,--min f 3500,-f 26.500,--
=t===§~116~~=
Belasting daaroverbedraagt Indien
man en vrouw beiden
als vrijgezel
worden
aangeslagen,
betalen zij, na aftrek van verwervingskosten;
man
f
vrouw
f
3313,--
~321,--
=t===§~88!~~ Conclusie:
Voorbeeld
de huwelijkse
staat,
man verdient f
5,
zelfs met 1 kind,
20.000,--,
is Anvoordeliger.
vrouw verdient
f
20.000,--
2 kinderen
Bij
aanslag in gehuwdentarief (2 kinderen)
~ aftrek
van verwervingskosten
~elijke hulp f
40.000,--
wordt hun
(5%; f 2.000,--)
netto-inkomen, en aftrek huishou-
f 36.000,--
min f 4000,-~ belasting hierover
Indien man en vrouw beiden gen betalen zij, na aftrek
=t=11~1~~!~~=
als vrijgezel worden aangeslavan verwervingskosten: man
vrouw
f f
5326,--
5326,--
=t=1~;,§23!~~= Conclusie:
de huwelijkse staat, zelfs met 2 kinderen, onvoordeliger.
-,)-
is
.". ..'" :,V F
I' 'i!
"~
I
~
I
~
"
~,
I
fi;~';;
,
"
;"'"
iI1!
%
~
Voor~d"::
ki!1deren,
man verdient
f
vrouw f 6000;--
10.000,--,
.,~
...
Kos"tea
$it,
w 2 j
4
extra
f f f
belasting
sec.
lasten
15:~
beroepskosten huish. hulp
rendement
(man alleen zou betalen f 1155,-man en vroUw betalen f 2105,--)
i 1000,----
:f 3555-======J:==
Totaal Het
955,-900,-600,--
6000,--
bedraagt f
sin f 3555,--
Bij vrouw f 1809,--,
in IIvrijgezellelltarief" zou de belasting het rendement zou bedragen ,i=~~21!~~
Voorbeeld
3
Kosten
-I I
2
3 4
Het
rendement
geen
kjnderen,
extra belasting 55:,; soc. lasten beroepskosten hui sh. hulp 'I'otaal bBdraagt
f j
450,-1000,--
t=~19~4:;~
f======J:== 4298 --
i 4702,--
i 9000,-- min
in "vrijgezellentarief" zou de bela:sting het rendement zou bedragen t=~~~~J,;;.
Voorbeeld Kos ten
4 1 2 3 4
kind,
i 18.000,--,
man verdient
extra belasting soc. 'lasten 5~~ beroepskosten huish. hulp Totaal
vrouu f 90°°1--
zou betalen f 2388,--, man en vrouw betalen f 4740,--)
Bij vrouw f 3810,--,
1 klein
tot
(man aleen
2352,--
i 1000,--
i
verminderen
f 15000,--,
man verdient
~er dan de helft
l=~222!~~
i 3785,--
minder helft
verminderen
vrouw
dan de
tot
F 12.000,--
(man aD.gen zou "betà.len i 3032,--, man en vrouw be-
i
600,-i 1500.-f 3000,--
tale~ i 6817,--)
i 8885 -======4:==
Het rendement bedraàgt i 12.000,--
min f
8885,--
l=~ll~!;~
minder dan een derde
Bij vrouw in "vrijgezellentarief" zou de belasting verminderen tot f 5353,--, het rendement zou bedragen t=~~12!~~.
._- - .,------
Vooroèeld
Kosten
5
2 kleine kinderen,man verdient f
1 2
f
7424,--
j
490,
:5
extra belasting soc. lasten 2~i; ~eroepskosten
4
huish.hulp
f
7ctaal Het Bij
f
rendement vrouw
8040,--,
bedraagt
f
--
20.000,--
vrouwf 20.000,--
(man aleen betaaldef 3714,-samen betalen zij f 11.138, --)
f 2500,--
5000,--
{=1~~~~~!~~ 20.000i-~'
min
f 15.324,--
in "vrijgezellentarief" zou de belasting het rendement ZOU,bedragen t=~~~9J:~~
1)
t_1§1§~::, verminderen
minder dan een kuart tot
