VOGEL Crystal Chan en Sabine Mutsaers (vert.) Kluitman (door Edit Meijer)
1. VERHAAL Vogel is een boek over familie, identiteit, verlies en vergiffenis. Het is een verhaal over opgroeien, over leren jezelf te zijn, je gevoelens te uiten en die te delen met anderen.
Hoofdpersonages Jade, die het uiterlijk, de gewoontes en het geloof van drie culturen (half Jamaicaans, kwart Mexicaans en kwart blank) in zich meedraagt, is verward en onzeker over zichzelf. Om haar plaats in deze wereld te vinden, moet ze eerst de waarheid over het verleden achterhalen. Eugene, de zwarte adoptiezoon van blanke ouders worstelt met zijn plaats en rol in zijn familie en wil weten waar hij vandaan komt. Het is geen toeval dat de schrijver deze twee jongeren als hoofdpersonages heeft uitgekozen. Crystal Chan heeft zelf ook een cultureel gemengde achtergrond: ze is een half Chinese en half blanke Amerikaan, en als kind heeft ze zelf ervaren hoe het voelt om in een blanke maatschappij op te groeien en het buitenbeentje te zijn. Vinden de jongeren het belangrijk waar ze vandaan komen? Welke achtergrond hebben ze? Kennen ze mensen met verschillende achtergronden?
Namen Iemand een naam geven is iemand een identiteit en een plaats geven. Wat kunnen de jongeren vertellen over de naam Vogel? Waarom denkt Jade dat ze zo is genoemd door haar ouders? Waarom noemt Eugene zichzelf John? Waarom houdt Eugene niet van zijn eigen naam? Welke overeenkomsten zijn er tussen John en Eugene?
Familie Het verhaal begint op de verjaardag van Jade. Waarom heeft de schrijver voor dit beginpunt gekozen? Is de verjaardag ook een nieuw begin voor de hele familie? Jade draagt haar hele leven het verdriet van het tragische ongeluk van Vogel met zich mee. Welke gevoelens heeft Jade over haar eigen geboorte? Hoe verklaren de jongeren deze zin: Ik ben de vervanging van Vogel? (p.44)
Jade groeit op in een ongelukkige familie waar pijn, woede en verwijt geen plaats toelaten voor vreugde, vergiffenis en rust: waar gaat blijdschap naartoe als hij je familie verlaat? (p.26) Hoe gaan de verschillende familieleden om met de dood van Vogel? Alles wordt (figuurlijk en letterlijk) stilgezwegen en de gevoelens worden niet met elkaar gedeeld: bij mij in de familie houden we onze geheimen voor onszelf (p.48) Wat vinden de juryleden over de ouders van Jade? Kunnen ze hun gedrag begrijpen? Op wie lijkt Jade het meest: op haar moeder of haar vader? Is er plaats voor liefde voor elkaar in deze familie? Wat betekent het voor Jade dat ze op de familiefoto’s op haar oma lijkt? Beschrijf de moeder van Jade. Heeft Jade een goede relatie met haar? Wat verwachten ze van elkaar? Hoe ziet de moeder de toekomst van Jade? De moeder wil later trots op Jade zijn en wil dat ze “iemand” wordt. Wat bedoelt ze hiermee? De vader wil het hele gezin voor verdere ongelukken beschermen. Wat vinden de juryleden van hem? Op welke manier probeert hij dit te bereiken? Jade’s relatie met opa speelt een belangrijke rol in de verwerking van de dood van Vogel. Hoe ziet Jade opa in het begin van het verhaal? Waarom is ze bang voor hem? “Opa was voor mij meer als het dunne laagje stof dat overal in huis lag. Na een poos zag je het gewoon niet meer.”(p.104) Jade leert opa kennen, en begrijpt steeds meer van zijn woede en verdriet. Ondanks dat opa voor het grootse deel van het boek zwijgt, begrijpen wij wat hij bedoelt. Waarom mag opa niet praten? Welke rol speelt vergiffenis in het zwijgen van opa? Hoe communiceert Jade met hem? Welke rol speelt muziek in hun vriendschap? Enkele citaten ter illustratie van non-verbale communicatie. Kunnen de jongeren nog meer voorbeelden vinden? Zijn stevige handdruk verbaasde me, alsof we samen de wereld gingen veroveren. Het was de beste handdruk die ik ooit had gevoeld. (p.14) Tot mijn afschuw smakte opa met zijn lippen, spuugde op de grond, vlak voor Johns voeten, en tekende met zijn teen een X in het gras. (p.42) ...opa schudde heftig zijn hoofd en keek me aan alsof hij wilde zeggen: wat weet jij daar nou van? Toen klapte hij twee keer in zijn handen. Het klonk hard en boos. (p.126) Toen ik in mijn kamer kwam, zag ik tot mijn verbazing een koptelefoon en opa’s cassetterecorder op mijn bed liggen, met een bandje erin. (p.130) Gek, hoeveel je kunt zeggen met de manier waarop je een bord voor iemand neerzet. Je kunt ermee zeggen: ’Het spijt me’ of ‘Ik hou van je’. (p.243)
Grenzen verleggen: boven de waarnemingshorizon Jade ontmoet Eugene op haar verjaardag. Jade en Eugene trekken naar elkaar toe omdat ze op elkaar lijken. Wat hebben ze gemeen? Hoe verschillen ze van elkaar? Deze ontmoeting verandert Jade en zet een reeks emotionele en dramatische gebeurtenissen in gang. Door hun vriendschap en vertrouwen bloeit Jade open, geeft ze geleidelijk meer van zichzelf bloot en is ze klaar om de confrontatie aan te gaan en de stilte te doorbreken. Stap voor stap verlegt ze haar grenzen en ontdekt het geheim van de vloek op opa.
Welke gebeurtenissen leiden naar het hoogtepunt van het verhaal, waar Jade en Eugene boven het keerpunt van hun waarnemingshorizon terecht komen, waarvan geen weg meer terug is? Hoe verandert de val van Eugene het leven van de personages?
Natuur, wetenschap en geloof Het verhaal speelt zich af in een broeierige zomer in Caledonia, in Iowa. Het weer, het landschap en de natuur zijn overal aanwezig in het verhaal. Zelfs de personages en hun emoties vergelijkt de schrijver met natuurverschijnselen. Welke bijzondere plaatsen spelen een belangrijke rol in het verhaal? Wat betekenen de rots, de stenenkring, het meer, de waarnemingsboom en de tuin voor de personages? Hebben de jongeren ook een bijzondere plaats waar ze zich thuis voelen en tot rust komen? Jade vergelijkt Eugene met een zwerfsteen. Wat bedoelt ze hiermee? Jade en Eugene zijn geïnteresseerd in de wetenschappen omdat ze op zoek zijn naar een allesomvattende en duidelijke verklaring en de wereld willen begrijpen. Waarom wil Jade later geoloog worden? Waarom begraaft ze haar stenen? Waarom vernietigen de ouders de stenencirkel? Hoe voelt dit voor Jade? Waarom wil Eugene astronaut worden en waarom verlangt hij naar de ruimte? Wat bedoelt hij met deze zin: De enige manier om de sterren te zien zoals ze echt zijn is wanneer je buiten de atmosfeer bent. In de ruimte. (p.13)? Jade’s vader en opa zijn bijgelovig, ze geloven in duppy’s en geven kwade geesten de schuld voor de dood van Vogel. Met welke middelen proberen ze de geesten af te schrikken? Waarom is opa vervloekt? Zijn ze altijd zo bijgelovig geweest? Gelooft Jade in de duppy’s? Zijn de juryleden bijgelovig? Hebben ze bepaalde gewoontes die met bijgeloof te maken hebben? Jade bezoekt samen met haar moeder pastoor Jim. De pastoor vergelijkt de gevoelens van Jade met het geloof van de Heilige Sint Franciscus. Kennen de juryleden het verhaal van deze heilige? Wat vinden ze van dit citaat: Dus mijn stenen zijn mooi omdat ik een deel van God zie? (p.195) Vergelijk dit citaat met het Zonnelied van Sint Franciscus. (zie bijlage)
Vertelstructuur en vertelperspectief Het verhaal wordt chronologisch verteld. Jade ontdekt geleidelijk wat er in het verleden is gebeurd. Ze wil de waarheid achterhalen en daagt haar ouders uit om de stilte te doorbreken. Enkele puzzelstukjes vindt ze terug via de opnames van opa: woorden en muziek als herinneringen aan een gelukkig verleden. Aan het eind van het verhaal beluistert Jade, samen met haar familie de belangrijkste opname. Wat wordt voor haar duidelijk door deze opname? Geeft dit hoop voor de toekomst van de familie? Jade, de ik-verteller, vertelt het verhaal. Waarom heeft de schrijver voor deze manier van vertellen gekozen, denk je? Is Jade een betrouwbare verteller? We zien alle personages en gebeurtenissen door haar ogen en leven met haar mee. Alles wordt door de ervaringen, gedachten en emoties van de twaalfjarige Jade gekleurd. Ze ziet en keurt de wereld van de volwassenen die niet naar de kinderen luisteren af. Zo gaat het altijd. Als er iets cools gebeurt, dan kappen zij het af. (p.15)
Zijn de jongeren het hiermee eens? Hoe gedragen volwassenen zich tegen kinderen? Willen de volwassenen alleen maar luisteren naar wat ze zelf willen horen? Waarom liegt Eugene tegen de volwassenen? Is het altijd goed om de waarheid te vertellen?
2. VERWERKING Vooraf Vraag aan de jongeren om enkele vragen op te schrijven na het lezen van de eerste paragraaf. Na het noteren van de vragen mogen ze het boek verder lezen. Beantwoord deze vragen tijdens de bespreking. Hoe en wanneer geeft de schrijver de antwoorden op deze vragen? Wat zegt dit over het opbouw van het verhaal?
Covers Vogel is wereldwijd gepubliceerd met verschillende covers. Bespreek en vergelijk ze met de cover van de Nederlandstalige uitgave! Welke kaft vinden de juryleden het beste bij het verhaal passen? (zie bijlage voor grote afbeeldingen van de cover)
Emoties Schrijf / print enkele citaten op aparte strookjes papier (zie bijlage). Leg de strookjes in het midden en vraag aan de juryleden om een citaat uit te kiezen. Welke gevoelens worden met welke middelen beschreven? Hebben de juryleden zich ook ooit zo gevoeld? Hoe zouden ze de beschreven gevoelens non-verbaal kunnen weergeven? Hoe zouden ze deze gevoelens tekenen?
Vertelperspectief Noteer enkele belangrijke scénes/gebeurtenissen (de eerste ontmoeting tussen Jade en Eugene, opa slaat Eugene, de leugen komt uit, de vernieling van de stenenkring, ruzie tussen de ouders, de val van Eugene…) uit het boek op aparte notitieblaadjes. Schrijf de namen van de belangrijkste personages ook op aparte blaadjes. Laat de juryleden een blaadje met een personage en een blaadje met een scéne trekken. Laat ze de gebeurtenissen vertellen door het oogpunt en met de stem van het getrokken personage. Wat zijn de verschillen met de vertelling van Jade?
Een nieuw opname We zijn een paar maanden verder en Jade en opa besluiten om een nieuw opname te maken. Wat nemen ze op? Maak een dialoog in paren, je kan eventueel ook muziek erbij zoeken. Als je de technische mogelijkheden hebt, kun je dit ook in het echt opnemen.
Verdere leessuggesties
De schaduw van Skellig - David Almond (Querido) Maanzaad - Lydia Rood (Leopold) Gebroken soep - Jenny Valentine (Moon) Nu ik! - Diet Verschoor (Leopold)
Juryleden kunnen online op de KJV-boeken reageren. Ga naar www.kjv.be, klik op ‘Welke boeken lezen we’ en dan op de groep en het boek in kwestie.
