Chan Koonchung, De vette jaren. Uitg. Signatuur 2011 vert. Yves Menheere
101. 'He Dongsheng heeft het beste voor met het land en de natie,' antwoordde Jian Lin. 'Maar hij is maar een raadgever, een topadviseur als je wilt. Er zijn zat mensen met meer macht en invloed. Wat dat betreft kan hij zelfs niet tippen aan de secretaris van het Permanente Comité van het Politbureau. Waar het om gaat, is of de fractie waar jij toe behoort het wel of niet voor het zeggen heeft binnen de Partij. Jij weet niet hoe het in China werkt, je hebt geen idee van alle ongeschreven regels. Je kunt niet afgaan op hoe het van de buitenkant lijkt. Dat valt niet uit te leggen aan mensen van buiten zoals jij. 104. Nadat hij de motor had gestart, haalde hij een klein, op een afstandsbediening lijkend apparaat uit zijn jas. Toen hij op een knopje drukte, sprong er een groen lichtje aan, drie seconden later gevolgd door twee andere groene lichtjes. He Dongsheng deed het apparaat terug in zijn jas en zei: 'Niets aan de hand.' ik durfde er niet naar te vragen, maar uit zichzelf zei hij: 'Om te kijken of ik niet word gevolgd of afgeluisterd.' 'Wie zou jou nou durven volgen of afluisteren?' flapte ik eruit. 'Wie niet?' antwoordde hij. 'De Interne Inspectiedienst van de Partij, de Nationale Veiligheidsdienst, de Algemene Inlichtingendienst, de Militaire Inlichtingendienst. Zoveel diensten, met zoveel mensen ; wie zal het zeggen? Wie heeft er geen vijanden? Ik hou mensen in de gaten, mensen houden mij in de gaten. Ik weet iets van jou, jij weet weer iets van mij, er zijn dossiers over iedereen. Zo word t het spelletje gespeeld! Ik had weer wat geleerd. Zelfs leiders van het land en de Partij waren bang dat ze in de gaten werden gehouden. (...). Weet je wat ik van die Xinghua-kampen heb geleerd?' 'Nou?' vroeg ik. 'Toen realiseerde ik me dat intellectuelen in China, Hongkong en Taiwan allemaal anders denken. We kijken op een verschillende manier tegen dingen aan, zien andere problemen, zitten in een ander discours. Ons beeld van de wereld en de geschiedenis is fundamenteel anders. Het is niet alleen dat jullie ons niet begrijpen, wij begrijpen jullie ook niet, al hebben we daar eerlijk gezegd ook weinig interesse in. Hoe dan ook, wederzijds begrip is bijna onmogelijk. Pas bij die Xinghuakampen kwam ik daar achter. En als dit al voor de intellectuele elite geldt, dan geldt het natuurlijk al helemaal voor het gewone volk. Het heeft me later veel geholpen in mijn denken over Taiwan en Hongkong.' In alle drie die plaatsen had ik jaren gewoond en ik begreep wat hij bedoelde. Het was opmerkelijk dat de deelname aan het Xing- huakamp hem al tot dit inzicht had gebracht. 110. 'Lu Xun heeft ooit gezegd: ging ik verder, snel denkend terwijl ik praatte, 'dat mensen met weemoed kunnen terugdenken aan een goede hel die is verdwenen, omdat er een slechte hel voor in de plaats kan komen die nog slechter is dan de goede hel. Dat spreekt k natuurlijk voor zich. Maar wat als mensen zouden moeten kiezen : tussen een goede hel en een valse hemel? Waar zouden ze dan voor kiezen? De meeste mensen zullen zeggen dat een valse hemel hoe dan ook beter is dan een goede hel. Aan het begin zullen ze nog wel we te n dat ze in een valse hemel zitten, alleen zullen ze te bang zijn om hem te ontmaskeren. Maar naarmate de tijd verstrijkt zullen ze vergeten dat hun hemel niet echt is, zullen ze hem zelfs verdedigen en beweren dat het de enige hemel is. Maar er zullen altijd mensen zijn, ook al zijn het er maar een paar, die toch voor de goede hel kiezen, hoe vreselijk die ook is. Omdat ze in de goede hel tenminste zeker weten dat ze in de hel zitten: ik wist zelf ook niet wat ik nou precies aan het vertellen was, maar al pratende begon ik wel het idee te krijgen dat het ergens op sloeg. Xiao Xi luisterde nog steeds aandachtig. Ik herinnerde me dat in China mensen van boven een bepaalde leeftijd en met een zeker opleidingsniveau altijd meer van je aannemen als je Lu Xun erbij haalt. In elk geval bracht het Xiao Xi weer een stapje dichter bij me. Pas na lang te hebben
nagedacht, vroeg ze: 'Wil je soms zeggen dat ik te erg aan de goede hel gehecht ben? Dat ik daarom weiger de valse hemel te accepteren?' 'Ik zeg alleen dat er twee opties zijn: zei ik sluw. 'Welke zou jij kiezen: de goede hel of de valse hemel?' vroeg ze. Dat was natuurlijk de vraag waar het allemaal om draaide. Als ik de afstand tussen ons beiden nog een stapje kleiner wilde maken, was voorzichtigheid nu geboden. Omslachtig zei ik: 'Als het echt moet, ja, dan zou ik de goede hel misschien wel overwegen: Er verscheen een lach op Xiao Xi's gezicht. Als we nu naast elkaar hadden gezeten, had ik haar in mijn armen kunnen nemen. Maar er stond een tafel tussen ons in. 116. Mijn vriend noemt dat halfslachtige high steeds high-lite-lite. Soms overdrijft hij, hoor, dan zegt hij dat iedereen tegenwoordig lijkt op de boeren, arbeiders en soldaten van de propagandaposters uit de Culturele Revolutie. Het valt je waarschijn- lijk niet op als je zelf ook zo bent. Maar het is niet alleen in Beijing zo. We zijn op veel plekken in het hele land gaan kijken en overal is het hetzelfde, iedereen is high-lite-lite, behalve in de bergen van Yunnan of in sommige afgelegen gebieden in het Noordwesten. 133. Tijdens de Culturele Revolutie en later in de beginperiode van de economische hervormingen hadden boekwinkels een heel beperkt assortiment gehad. Iedereen wist dat de waarheid verborgen werd gehouden. Nu zijn er meer boeken verkrijgbaar dan iemand in zijn leven zou kunnen lezen, maar toch wordt de waarheid nog steeds verborgen gehouden. Het enige verschil is dat mensen nu de illusie hebben dat ze lezen wat ze interessant vinden, dat ze denken dat ze vrij in hun keuze zijn en alles kunnen lezen wat ze willen. Lao Chen bleef nog even op internet zoeken. Het sprak voor zich dat hij ook hier niets vond als hij op termen als juni 1989' en 'Plein van de Hemelse Vrede' zocht. Maar ook alles wat hij over de Culturele Revolutie kon vinden, was waardeloos. Het grootste gedeelte bestond uit nostalgische jeugdherinneringen; die paar sites die over de Culturele Revolutie zelf gingen waren allemaal versimpeld en gekuist. Geen wonder, dacht hij, dat jongeren tegenwoordig geen idee meer hebben wie de Bende van Vier was en dat niemand die na 1980 geboren is, ooit van mensenrechtenactivisten als Wei lingsheng en Liu Binyan heeft gehoord. Geen wonder ook dat er altijd als Wang Dan, een van de studentenleiders van 1989, in het buitenland een lezing houdt, Chinese uitwisselingsstudenten zijn die hem uitdagen en uitschelden. (...) Respect voor geschiedenis, feiten en de waarheid is iets wat je aangeleerd krijgt. Veel mensen geven niet meer om de feiten. Voor veel mensen is het zelfs onmogelijk om te veel om de feiten te geven, de prijs daarvoor zou te hoog zijn. Bovendien zijn de feiten vaak pijnlijk. Wie wil er nu geen pijnlijke dingen vergeten? Opeens voelde Lao Chen de behoefte om de hele geschiedenis naast zich neer te leggen. Mag je het volk zijn collectieve geheugenverlies wel kwalijk nemen? Moet je de jeugd dan verplichten om zich de ellende van hun ouders te herinneren? Intellectuelen dwingen zich in een mijnenveld te begeven en het gevecht met de staat aan te gaan? (...) We zijn '90 procent vrij', bedacht Lao Chen. Over minstens 90 procent van alle onderwerpen kunnen we tegenwoordig vrij discussiëren; minstens 90 procent van alle activiteiten kan zonder overheidstoezicht worden georganiseerd. Is dat soms niet genoeg? De meeste mensen zullen die 90 procent niet ten volle benutten, vinden het zelfs te veel! Zit niet iedereen te klagen over een over- dosis aan informatie en amusement? (...) Het enige verschil is dat het in het Westen in theorie het volk is dat de macht aan de regering geeft en het in China de regering is die vrijheid aan het volk geeft. Is dat nu zo'n belangrijk verschil? 184.
Voor elk willekeurig systeem geldt dat het instort als iedereen op hetzelfde moment precies hetzelfde doet en er alleen vraag is maar geen aanbod. Als iedereen tegelijk in paniek levensmiddelen en andere dagelijkse benodigdheden gaat inslaan, dan zal het systeem dus ook instorten. Mensen verwachtten dat de prijzen gingen stijgen en kochten winkels leeg om alles in huis te hebben. Omdat iedereen dit deed, werd de vraag echt te groot voor het aanbod. Als gevolg hiervan werd er nog paniekeriger ingekocht en begonnen er ongeregeldheden uit te breken. 190. De markteconomie: vervolgde hij, 'zorgt ervoor dat mensen in initiatief tonen en gemotiveerd worden. Het lijkt soms wat chaotisch, soms lijkt het niet te werken. Waar het om draait is dat je goed toezicht houdt. Het heeft de Partij twee generaties beziggehouden om uit te vinden wat wel in de hand moest worden gehouden en wat niet. Met de economische hervormingen begon het allemaal weer van voor af aan. Tot de dag van vandaag word ik er 's nachts nog badend in het angstzweet van wakker.
231. Er zijn tal van redenen waarom mensen van China naar Japan willen emigreren. Sommigen doen het voor werk, anderen doen het voor het gemak dat een Japans paspoort biedt bij het reizen, anderen voor de levenskwaliteit in Japan, en weer anderen omdat ze niet willen dat hun kinderen de kwellingen van het Chinese schoolsysteem moeten ondergaan. De meerderheid van de mensen die vanuit Japan naar China trekken, wordt gevormd door ouderen die van hun pensioen in China heel voordelig zorg en levensgenot kunnen kopen. Kort gezegd vult China Japans krimpende bevolking aan met talentvolle mensen. De symbolische waarde van deze maatregelen was heel hoog; het betekende dat het Chinese en Japanse volk hun oude onderlinge vetes vergaten en elkaar accepteerden, net als Duitsland en Frankrijk, die de hele geschiedenis door met elkaar in oorlog waren maar na de Tweede Wereldoorlog niet alleen vreedzaam met elkaar verdergingen, maar bovendien ook een nieuwe weg voor Europa openden. 233. Zo is China nu eenmaal: als je het land met respect behandelt, kan er over alles onderhandeld worden en wil het af en toe best eens aan de belangen van anderen denken. (...) De Amerikanen zijn het enige volk dat Japan ooit bezet heeft; nog steeds zijn er vijftigduizend Amerikaanse militairen in Japan gestationeerd. Daarom koesteren veel Japanners het heimelijke verlangen dat Amerika een keer in de problemen komt, iets wat te maken heeft met subtiele psychologische processen die spelen in de relatie tussen sterke en zwakke volken, veroveraars en veroverden, overwinnaars en verliezers. Om de schande van de bezetting weg te nemen, is het niet noodzakelijk om echt oorlog te voeren, het zou genoeg zijn als Amerika een keer voor Japan boog of het op zijn minst als gelijke zou zien. Om die reden genieten de Oost-Aziatische monroeleer en het ChineesJapanse veiligheidsverdrag veel steun in Japan: omdat het een klap in het gezicht van Amerika is. En het bilaterale verdrag maakt impliciet duidelijk dat Japan China's steun nodig heeft. Voor veel Chinezen voelt dat als een overwinning. Als Sun Yat-sen nog leefde, zou ook hij grote vreugde voelen over het realiseren van zijn levensdroom: besloot He Dongsheng tevreden. 237. Misschien dat sommige mensen denken dat nu China is opgekomen en de gouden jaren begonnen zijn, het eenpartijstelsel ook op de schop kan. Twintig jaar geleden dacht He
Dongsheng hetzelfde. Hij had zich kunnen aansluiten bij de democratische stroming binnen de Partij; wie weet had hij een Chinese Gorbatsjov kunnen steunen. Maar He Dongsheng had het vertrouwen in het westerse democratische model toen al verloren. Sinds de gebeurtenissen op het Plein van de Hemelse Vrede van 4 juni 1989 wist hij dat de Partij geen idealen meer had. De Partij heeft in China het monopolie op de politieke macht; ze regeert alleen maar om die macht te behouden. Mensen werken voor de overheid om er zelf beter van te worden; er zal nooit iemand als Gorbatsjov opstaan. He Dongsheng was niet alleen zijn enthousiasme voor politieke hervormingen kwijtgeraakt; hij was intussen zo cynisch geworden dat hij niet meer in veranderingen geloofde. Hij was ervan overtuigd dat er zodra er hervormd zou worden, chaos zou uitbreken. Laat China voorlopig zo blijven, dacht hij, zich nog eens rustig twintig jaar zo ontwikkelen en dan zien we wel. Op zijn best misschien wat kleine hervormingen , stap voor stap op weg naar een betere regering. 242. 'Net als in Huxleys Brave New World?' vroeg Lao Chen. 'Ik weet waar je het over hebt,' zei He Dongsheng. 'Maar daar hebben we het niet van. We hebben een Bureau voor het Behoud van Stabiliteit met specialisten en wetenschappers die onderzoek doen hoe wereldwijd de stabiliteit wordt bewaard. Er is een specialist die zich met Engeland bezighoudt. Je weet dat jongeren in het buitenland op oudejaarsavond graag de straat op gaan om te drinken en feest te vieren, en dronken ruzie gaan zoeken. Als je naar voetbal kijkt, weet je al hoe gewelddadig die Engelse voetbalsupporters zijn. Maar aan het eind van de vorige eeuw waren er een paar jaar, die paar jaar dat xtc in was, dat het aantal gewelddadige incidenten met oudjaar opeens afnam. Blijkbaar wilden die Engelse jongeren nadat ze xtc hadden geslikt alleen nog maar muziek luisteren, elkaar omhelzen, iedereen om zich heen liefhebben en aan iedereen vertellen wat hen bezighield. Dat is het gevolg van de MDMA die in de xtc zit. Het is anders dan alcohol of andere hallucinogenen. Drank schept chaos; het maakt het beest in mensen los en zorgt voor gewelddadige neigingen. Andere hallucinogenen zorgen voor waandenkbeelden, die maken de communicatie tussen mensen moeilijker. Ons Bureau heeft de Technische Universiteit van Harbin wat monsters MDMA laten maken. Aanvankelijk wiste n ze niet echt wat ze ermee aan moesten en hebben ze er maar wat mee geëxperimenteerd; zo'n beetje als in het laboratorium van in James Bond-films, waar ze een hoop dingen uitvinden waar- van het maar de vraag is of ze nut hebben 244. 'Waarom stoppen als het goed gaat?' antwoordde He Dongsheng. 'Het overgrote deel van het volk voelt zich goed, de hele samenleving is in harmonie. Waar zit het probleem? China is het la n d met de hoogste geluksindex. Is het niet goed dat het aantal gelovigen toeneemt, dat er een duidelijke afname is in huiselijk geweld, dat er steeds minder vrouwen op het platteland zelfmoord plegen? Eerlijk gezegd durven we er niet eens meer mee te stoppen. He t zou kunnen dat het volk weer ontevreden wordt. Er zijn geval- le n van buitenlanders die lang in China woonden, weer terug naar huis zijn gegaan en zich daar helemaal niet meer op hun gemak voelen. Ze hebben het gevoel dat ze daar ongelukkiger zijn dan toen ze nog in China waren. Het enige wat ze willen, is terug naar Ch in a gaan! We hebben een hoop van zulke vrienden. Zodra er iemand in het buitenland kritiek op China heeft, staan zij op om Ch in a te verdedigen en te zeggen dat iedereen zelf naar China zou mo e te n gaan om te kijken hoe gelukkig iedereen hier is 'Maar niet iedereen reageert erop: zei Fang Caodi. 'Hier zijn al drie mensen die niet onder controle van dat speeltje van jullie staan: 'Dat speeltje van ons,' zei He Dongsheng, 'is een goed speeltje, ma a r ook niet meer dan dat. We hebben het hier niet over "onder controle" staan; het enige wat dit doet, is iemands gemoedstoestand een klein beetje aanpassen.
Het volk is gewoon blijven doen wat het altijd deed. Uit ons vervolgonderzoek is gebleken dat meer dan 99 procent positieve reacties heeft. Misschien dat een heel klein percentage vanwege allerlei factoren geen reactie toont. Maar het is al geweldig dat er zoveel mensen zijn die er blijer van worden; die minderheid die niets voelt zal positief beïnvloed worden door de meerderheid. Natuurlijk zijn er ook uitzonderingen in de uitzonderingen. Ik ken een paar gevallen die tot die extreem kleine minderheid behoren. Ik hoor er zelf ook bij. Tot vanavond dronk ik nooit kraanwater of binnenlandse dranken, omdat ik wilde zien hoe het is als anderen high zijn en ikzelf niet. Maar vandaag is daar een einde aan gekomen! De eerste keer dat je het gebruikt, is het effect altijd het grootst. Kijk maar naar mij, ik heb jullie water gedronken en zie hoeveel ik jullie heb verteld. Alles wat ik wel en niet kon vertellen, heb ik verteld: Zhang Dou, die de hele nacht nog geen woord gezegd had, vroeg: 'Vanaf wanneer stoppen jullie dat spul in het water? Vanaf welke dag precies?' 'Ik weet precies welke dag dat was: antwoordde He Dongsheng. 'Op de laatste dag van die drie weken van harde aanpak hebben de waterbedriiven in de meeste steden het voor het eerst aan het water toegevoegd. De volgende dag moesten China's gouden jaren beginnen; daar moesten de emoties van het volk voor worden bijgesteld.
