Voeding na kaakoperatie Informatie, adviezen en recepten van de diëtist om na een kaakoperatie een volwaardige gemalen voeding te kunnen samenstellen. U heeft een afspraak in Tergooi gehad voor een behandeling. Onze artsen en medewerkers doen er alles aan om u met de beste zorg te omringen en uw bezoek aan het ziekenhuis zo aangenaam mogelijk te maken. Ter voorbereiding op uw afspraak informeren we u met deze folder over de gang van zaken rondom de Voeding na kaakoperatie. Daarnaast zetten we een aantal praktische zaken en nuttige informatie voor u op een rij. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Achterop vindt u de contactgegevens van de betreffende afdeling. De medewerkers van de afdeling of uw behandelaar beantwoorden uw vragen graag.
Algemeen Na een kaakoperatie is het belangrijk dat het kaakbot voldoende rust krijgt om in de nieuwe stand vast te groeien. Dat betekent dat de kaak vijf tot zes weken na de operatie niet mag worden belast door middel van kauwen. U mag de kaken wel bewegen. Na de operatie worden de kaken in principe één dag op elkaar vastgezet. U kunt dan alleen via een rietje voeding gebruiken. Daarna, als de kaken niet meer op elkaar vastzitten, kunt u de eerste twee tot drie weken fijn gemalen voeding en vervolgens grover gemalen voeding eten. Omdat u ongeveer vijf tot zes weken bent aangewezen op deze gemalen voeding, moet dit een volwaardige voeding zijn. Dat wil zeggen dat alle voedingsstoffen die het lichaam nodig heeft in voldoende mate aanwezig moeten zijn. In deze brochure vindt u adviezen om een volwaardige gemalen voeding samen te stellen.
1 Patiënteninformatie
Goede voeding • • • • • • • • • • • •
Een volwaardige voeding voor een volwassene bestaat per dag uit: vijf tot zeven sneden brood; twee tot drie glazen melk of melkproducten; vijf gram broodbesmeersel per snee brood; één tot twee plakjes vleeswaar; één tot twee plakjes kaas; 100 gram vlees, vis, kip ei, tahou of tempeh; drie tot vijf aardappelen; drie tot vier opscheplepels groente; twee porties fruit of glazen vruchtensap; vijftien gram margarine voor de bereiding van de maaltijd; minimaal anderhalve liter drinkvocht.
In de periode dat u gemalen voeding nodig heeft, kunt u een aantal van deze producten niet gebruiken, bijvoorbeeld hard fruit, patat frites en harde broodjes. Hoe kunt u dan toch een gevarieerde broodmaaltijd gebruiken? Hieronder enkele voorbeelden. • Pap; zoals brinta-, havermout-, karnemelkse-, griesmeel- of bambixpap. • Vla; zoals vanille-, chocolade- of frambozenvla. • Drinkontbijt; zoals Goede Morgen (Campina), Fruitontbijt zuivel (Hero) of Wake-up. • Brood zonder korst en in kleine stukjes gesneden, met uitzondering van grof volkoren en meergranen brood, dik besmeerd met (dieet) margarine of eventueel boter. Als beleg: smeuïg beleg, zoals jam, honing, pasta, stroop, smeerkaas, smeerworst, paté, salade (zonder harde stukjes), omelet, roerei, sandwichspread, ragout, pindakaas.
• De warme maaltijd kunt u als volgt samenstellen. • Bereid een gewone warme maaltijd en snijd deze fijn met behulp van een keukenmachine, staafmixer of blender. • Maal vlees, aardappelen en groeten liever niet door elkaar. Door ze apart te malen en gescheiden te serveren voorkom je dat de hele maaltijd dezelfde kleur en smaak krijgt. • Verdun voeding met bouillon, volle melk, room of olie in plaats van water. • Gebruik kruiden en specerijen om het eten op smaak te brengen. • Maak gebruik van veel jus en saus. • Gebruik goed gaar gekookte rijst, macaroni en andere deegwaren aangemaakt met een saus en/of een scheutje olie. Deze producten kunnen niet worden fijngemalen. • Verwerk gaar vlees in ragout, stamppot of stoofschotel. • Gebruik graatvrije visfilets, zoals koolvis, schol, kabeljauw, schelvis of tong. • Een andere mogelijkheid is het gebruik van kant-en-klaar gerechten, zoals ravioli in blik, ragout in blik, maaltijdsoepen en stamppot.
• warm en koud; • de kleur van de gerechten, varieer groene groente, zoals spinazie, met gekleurde groente zoals wortel, bietjes en rode kool.
Drinken en fruit • Thee en koffie. • Bouillon. • Water en mineraalwater. • Frisdrank (geen cola), dubbelfrisss en limonadesiroop. • Volle melk, karnemelk, volle yoghurt, volle kwark, volle chocolademelk, yoghurtdrank, melk met vruchtensap (milk&fruit). • Vruchtensap, zoals (vers) sinaasappelsap en grapefruitsap. • Zacht fruit: klein gesneden banaan, peer, meloen. • Fruit kan u ook in de vorm van moes eten, zoals geprakte banaan, appelmoes en kant-en-klare moes.
Energie
Variëren Voedsel voelt verschillend aan in de mond. Sommige gerechten zijn zacht en glad, andere zijn hard, korrelig, krokant of knapperig. Bij gemalen voeding zijn de verschillen minder groot. Het lijkt dan al gauw of al het eten hetzelfde smaakt. Breng daarom variatie aan in: • hartig en zoet; 2 Patiënteninformatie
Regelmaat Om voedsel zacht te maken, moet u het verdunnen. Door het verdunnen wordt de hoeveelheid per maaltijd groter. Dit kan teveel worden om in één keer te gebruiken. Verdeel daarom de voeding meer over de dag. Neem liever zes à acht keer per dag een kleinere maaltijd dan drie keer per dag een grote.
Gebitsreiniging De verpleging en de mondhygiëniste geven u instructies over de reiniging van uw gebit. Een goede mondhygiëne is juist nu bijzonder belangrijk, omdat u vaker per dag iets eet!
De hoeveelheid energie of calorieën, die u nodig heeft, hangt onder andere af van uw lengte, gewicht, leeftijd en activiteiten. De meeste mensen die een paar weken een gemalen voeding moeten gebruiken, vallen af. Dat is niet zo erg als u in totaal niet meer dan vijf procent van uw oorspronkelijke gewicht afvalt. Weeg uzelf daarom wekelijks en neem contact op met de diëtist als u meer dan die vijf procent bent afgevallen. U kunt de maaltijden energierijker maken door onderstaande maatregelen. • Neem tussen de maaltijden een tussendoortje, zoals een vlaflip of een milkshake. • Gebruik volle melkproducten, zoals volle yoghurt in plaats van magere of halfvolle. • Gebruik royaal dieetmargarine, olie, culinaire room op plantaardige basis (bijvoorbeeld Soya Cuisine van Alpro Soya) en eventueel (on) geklopte slagroom, crème fraiche en zure room, bijvoorbeeld in de pap of door de aardappelpuree.
• Langdurig gebruik van te veel verzadigd vet verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. Verzadigd vet komt vooral voor in dierlijke producten. Door boter te vervangen door dieetmargarine, vloeibare margarine, olie of room op plantaardige basis, verlaag je de het verzadigd vetgehalte van je voeding. • Gebruik geen light- en halvaproducten zoals frisdrank light, halvajam en halvanaise. • U kunt in plaats van suiker gebruik maken van een minder zoete voedingssuiker (bijvoorbeeld Fantomalt of Dextro-M). Deze poeders lossen makkelijk op in dranken en gerechten (bijvoorbeeld twee tot drie eetlepels in thee, koffie, vla, yoghurt, pap of vruchtensap) en zijn niet duur. Deze zijn verkrijgbaar bij apotheek en drogist. Het voordeel van voedingssuiker is dat het wel veel calorieën bevat maar minder zoet smaakt dan ‘gewone’ suiker. Hierdoor kunt u er meer van in een product verwerken. • Meestal is het nodig dat u naast de gemalen voeding twee tot drie pakjes energierijke drinkvoeding per dag gebruikt. Deze drinkvoeding moet langzaam worden opgedronken en worden verdeeld over de dag; de pakjes zijn namelijk erg voedzaam. U kunt het beste met de diëtist tijdens het intake-gesprek overleggen welke pakjes voor u het meest geschikt zijn. De diëtist regelt voor u de vergoeding voor dergelijke producten. In de meeste situaties worden ze volledig vergoed.
komen voor in bruinbrood, vers fruit, groente, rauwkost e.d. Omdat u hiervan minder gebruikt, neemt de kans op verstopping toe. Belangrijk voor een goede darmwerking is ook voldoende drinkvocht. Drink dagelijks in ieder geval minimaal twee tot tweeëneenhalve liter (vijftien tot twintig bekers). Als u gebruik maakt van drinkvoeding is het mogelijk om drinkvoeding met voedingsvezel te gebruiken. Eventueel kunt u ook Stimulance (vruchtensap met vezel van Nutricia), vruchtensap met vezels, pruimenmoes, abrikozenmoes of Roosvicéelaxo (Roosvicée op pruimensap-basis). Stimulance is verkrijgbaar in de supermarkt. Roosvicée-laxo is verkrijgbaar in de supermarkt en bij de apotheek.
Rietjes Rietjes vergemakkelijken het ‘eten’ van de vloeibare voeding. Speciale buigzame en iets dikkere rietjes zijn verkrijgbaar bij de apotheek en vaak ook in de supermarkt. Als u het rietje korter knipt, kost het drinken minder kracht.
Voorbeeld dagmenu’s Op de volgende pagina’s zijn voorbeelden weergegeven hoe u uw voeding in de verschillende fases kunt samenstellen. U kunt in het ziekenhuis tussendoor een milkshake of een pakje drinkvoeding krijgen. De diëtist bespreekt dit met u tijdens het intakegesprek.
Slijmvorming Melk en melkproducten kunnen de eerste dagen na de operatie slijmvormend zijn. U kunt de slijmvorming verminderen door na het gebruik van melk of een melkproduct een slokje water, mineraalwater of vruchtensap te drinken. Zure melkproducten, zoals yoghurt en karnemelk, veroorzaken minder slijmvorming dan zoete melkproducten.
Fase 1 Uw kaken zitten op elkaar en u drinkt alles met een rietje. Deze fase vindt plaats tijdens de opname in het ziekenhuis. Ontbijt: • schaaltje dunne gezeefde pap; • schaaltje dunne vla; • thee of koffie of melk.
Verstopping Gemalen voeding bevat minder voedingsvezel dan de gebruikelijke voeding. Voedingsvezels zijn alle onverteerbare delen van plantaardige producten. Ze zorgen voor een goede darmwerking. Voedingsvezels 3 Patiënteninformatie
In de loop van de morgen: • thee of koffie of melk; • glas gezeefd vruchtensap ; • pakje drinkvoeding (bijvoorbeeld Nutridrink, Fortifresh of Ensini).
Warme maaltijd: • schaaltje maaltijdsoep; • schaaltje dunne vla; • schaaltje verdunde yoghurt.
In de loop van de middag: • thee of koffie of melk; • glas chocolademelk of pakje drinkvoeding; • glas groente- of tomatensap.
In de loop van de middag: • thee of koffie of melk; • glas gezeefd vruchtensap of tomatensap; • pakje drinkvoeding of milkshake.
Avondmaaltijd: • fijn gemalen vlees of vis, jus of saus; • aardappelpuree; • gemalen groente; • vla of yoghurt.
Avondmaaltijd: • schaaltje maaltijdsoep; • schaaltje gezeefde dunne pap; • schaaltje dunne vla.
In de loop van de avond: • thee of koffie of melk; • milkshake of pakje drinkvoeding; • glas vruchtensap (met vezels).
In de loop van de avond: • thee of koffie of melk; • glas chocolademelk; • drinkvoeding of milkshake.
Fase 3 Drie tot zes weken na de ingreep kunt u grof gemalen voeding gebruiken.
Fase 2 Uw kaken zitten niet meer op elkaar en u kunt fijn gemalen voeding nemen. Deze fase vindt twee tot drie weken na opname plaats.
Ontbijt: • brood zonder korst met smeuïg beleg; • thee of koffie of vruchtensap (met vezels).
Ontbijt: • schaaltje pap of vla; • brood zonder korst met smeuïg beleg; • thee of koffie of vruchtensap (met vezels).
• • • •
In de loop van de morgen: • thee of koffie; • vla-flip; • glas vruchtensap (met vezels).
Lunch: • brood zonder korst met smeuïg beleg; • stukje zacht fruit; • glas melk, karnemelk of yoghurt.
Lunch: • kopje soep zonder harde stukjes; • brood zonder korst met smeuïg beleg; • schaaltje vla of yoghurt.
In de loop van de middag: • thee of koffie of melk; • glas chocolademelk of pakje drinkvoeding.
4 Patiënteninformatie
In de loop van de morgen: thee of koffie; plakje cake; glas vruchtensap (met vezels).
Avondmaaltijd: • grof gemalen vlees of vis; • jus of saus; • aardappelpuree, geprakte aardappelen of pasta; • grof gemalen groente; • vla of yoghurt. In de loop van de avond: • thee of koffie; • milkshake of pakje drinkvoeding; • stukje zacht fruit.
Recepten Vissoep (twee personen) halve liter tomatensap; • één visbouillontablet; • 100 gram fijn gesneden soepgroente; • 150 gram visfilet (bijvoorbeeld kabeljauw, schelvis of koolvis); • halve deciliter volle melk; • kwart deciliter ongeklopte room (eventueel op plantaardige basis); • zout, peper. Breng het tomatensap met de bouillontablet in een pan aan de kook. Roer de soepgroente erdoor en laat de soep ongeveer vijf minuten zachtjes koken. Snijd de visfilet in kleine stukjes. Roer de stukjes vis door de soep en laat ze zachtjes gaar worden in ongeveer vijf minuten. Roer de melk door de soep en laat hem weer door en door warm worden. Breng de soep op smaak met zoute en peper. Doe de soep in een kom en schenk er een scheutje room door. Spinaziesoep (twee personen) halve liter volle melk; • twee kruidenbouillontabletten; • 300 gram diepvries spinazie; • twee tot drie eetlepels allesbinder; • peper, nootmuskaat; • kwart deciliter ongeklopte room (eventueel op plantaardige basis); • 50 gram geraspte kaas. 5 Patiënteninformatie
Breng de melk met vier deciliter water en de bouillontablet in een pan aan de kook. Voeg de spinazie toe en laat de groente ontdooien in de hete vloeistof; roer de soep af en toe door. Bind de soep met allesbinder en breng hem op smaak met peper en nootmuskaat. Doe de soep in een kom en schenk er een scheutje room door. Strooi de geraspte kaas er over. Macaroni met gerookte zalm en dillesaus (twee personen) • 150 gram macaroni; • zout, peper; • 250 gram zeer fijn gesneden en gewassen prei; • één zakje dillesaus; • driekwart deciliter room (eventueel op plantaardige basis); • 150-200 gram gerookte zalmsnippers; • eventueel ongeveer 50 gram geraspte kaas. Kook de macaroni gaar in ruim kokend water met zout volgens de aanwijzingen op de verpakking; kook de prei de laatste vijf minuten mee. Maak intussen de dillesaus volgens aanwijzingen op de verpakking, roer de slagroom erdoor en laat de saus in ongeveer twee minuten zachtjes pruttelen. Giet de macaroni en de prei af in een vergiet; roer de dillesaus en de zalmsnippers erdoor en breng het gerecht op smaak met zout en peper. Geef - eventueel- de kaas apart. Ratatouille met gehakt (twee personen) • één rode paprika; • één eetlepel olie; • 200 gram gehakt; • één blik (400 gram) ratatouille; • 75 gram geraspte belegen kaas; • zout, peper. Was en halveer de paprika, verwijder de zaadbol en snij het vruchtvlees in zeer kleine stukjes. Verhit de olie in een braadpan of wok en fruit de paprikastukjes ongeveer drie minuten; voeg het gehakt toe en roerbak het rul en grijs. Roer de ratatouille door het gehaktmengsel en laat alles in nog ongeveer vijf minuten door en door heet worden; roer de
helft van de kaas erdoor en breng het gerecht op smaak met zout en peper. Geef de rest van de kaas apart. Serveer dit gerecht met puree, rijst of macaroni. Andijviestamppot met gehakt (twee personen) • 750 gram geschilde en gesneden aardappelen (afkokers); • zout, peper; • 500 gram zeer fijn gesneden en gewassen andijvie; • 150 gram gehakt; • vijftien gram boter of margarine; • 100 gram Mon Chou. Kook de aardappelen in 20-25 minuten gaar in weinig water en zout; schep na vijftien minuten de andijvie op de aardappelen. Zet ondertussen een koekenpan op met de boter of margarine. Roerbak het gehakt in de koekenpan rul en grijs. Giet de aardappelen en andijvie af en stamp ze door elkaar. Meng het gehakt, de Mon Chou in stukjes door de stamppot en breng het gerecht op smaak met zout en peper. • • • • •
Vruchten-kwarkshake (één schaaltje) twee eetlepels roomkwark; 100 ml sap (bijvoorbeeld appel-, druiven- of sinaasappelsap); één bolletje roomijs; twee eetlepels slagroom.
* voorbeelden van smaakmakers zijn: • fruit, vruchten uit blik/glas, vruchtenmoes; • siroop; • koffie-extract of cacao; • puddingsaus. Vruchtendrank (twee glazen) • drie deciliter vruchtensap; • één deciliter ongeklopte slagroom; • suiker naar smaak. Meng alle ingrediënten door elkaar met behulp van een mixer, mengbeker of garde.
Tot slot Als u weer gewoon mag eten, kunt u het beste beginnen met kleine porties licht verteerbare voeding. Gemalen voeding is licht verteerbaar en de overgang op vaste voeding zal even wennen zijn voor de maag en darmen. Begin niet meteen met bruine bonen met spek of patat mét, ook al heeft u hier al weken naar uitgekeken. Een maaltijd met gestoofd of zacht gebakken vlees, vis of kip, gekookte aardappels en een groente, zoals wortel, lof, bloemkool of andijvie ‘valt’ vaak beter. Als u vragen heeft over uw voeding kunt u altijd uw diëtist raadplegen.
Roer alle ingrediënten door elkaar. Klop dit schuimig met mixer of mengbeker. Opdienen in een hoog glas.
Meng alle ingrediënten door elkaar met behulp van een mixer, mengbeker of garde.
6 Patiënteninformatie
T 088 753 1 753 www.tergooi.nl Locatie Blaricum Rijksstraatweg 1 1261 AN Blaricum
Locatie Hilversum Van Riebeeckweg 212 1213 XZ Hilversum
Locatie Weesp C.J. van Houtenlaan 1b 1381 CN Weesp
© Tergooi 000224966 19022015
Milkshake (twee glazen) • 150 milliliter volle melk of yoghurt; • één bolletje roomijs; • 25 milliliter ongeklopte slagroom; • smaakmaker. *
Namens de afdeling Diëtetiek, tijdens kantooruren telefonisch bereikbaar via: • locatie Blaricum, T 088 753 22 60 • locatie Hilversum, T 088 753 17 00
