VO najaar 2011
21st century skills: - Wat zijn het? - Hoe veranderen ze het onderwijs? - Hoe nu verder?
Inhoud
2 Column Frans Schouwenburg 3 Vaardig de 21e eeuw in 4 “Geen optie, maar een noodzaak” 6 In de praktijk 9 “Education is the most powerful weapon to change the world” 10 Hop, aan de slag! 11 “Het idealisme behouden”` 12 Dé 21st century skills? 14 Hoe nu verder? 16 Nieuws
4
Column
6
11
In mijn eerste jaren bij Kennisnet schreef ik fana-
op. Het lijkt wel of ze allemaal uit de eindtermen
tiek in aantekeningenboekjes. Nu heb ik mijn
van het onderwijs zijn gejat. Dit gaat allemaal
laptop en iPad in mijn tas. Nog altijd heb ik mijn
over úw vak!! Mijn oproep is daarom: docenten
vulpennen bij me. Maar alles gaat digitaal. Mijn pen
richt u op en ga uw collega’s en leerlingen voor als
heb ik al in geen drie maanden gebruikt. De e-mails
gids in deze verwarrende tijden. Willen ze straks
worden steeds korter en stiekem vind ik Twitter
een baan? Werk dan tijdens de uren Nederlands
een zegening. Het is een sport om zó kernachtig
aan het meest doeltreffende profiel ooit. Leer ze
te zijn dat een bericht vol betekenis toch in
kritisch kijken naar alle Google-resultaten en
140 tekens past. Is het erg? Is de kwaliteit van
hoe ze met een doeltreffende analyse de beste
communiceren minder geworden? Ik weet het niet.
zoekresultaten kunnen gebruiken. Leer ze hoe ze een vraag kunnen uitzetten via Twitter. Het zal u
We kunnen er niet omheen. De ontwikkelingen gaan
verbazen hoe snel en hoe behulpzaam de twitter-
alsmaar sneller. Daarom wil ik u vragen of u tijdens
gemeenschap reageert. Ook voor uzelf trouwens.
uw les aandacht besteedt aan het maken van een goed profiel of als aanvulling van een cv aangezien
Om kort te gaan, beste collega: Claim gewoon die
de meeste grote bedrijven tegenwoordig hun
21ste eeuwse vaardigheden. Met een frisse kijk op
personeelswerving beginnen via sites als LinkedIn
deze zaken en wellicht een herschikking van uw
en Facebook? Heel veel mensen zijn gericht op het
programma, met het betrekken van uw leerlingen
verwerven van nieuw werk via internet en de
die uw precies vertellen welke mogelijkheden er
sociale media. Die ontwikkeling negeren, daar
zijn en met een open blik op de ontwikkelingen
bewijst u uw leerlingen alleen maar een slechte
rondom taal en communicatie bent u de persoon in
dienst mee. Je bent je profiel, of je het leuk vindt
de school die de komende jaren ict-geletterdheid
of niet. Maak juist gebruik van de mogelijkheden
in Nederland naar een hoog niveau tilt.
van sociale media en internet. Wees degene die het
2-
vo najaar 2011
ankerpunt is in de school als het gaat om expertise
Over die vaardigheden van de 21ste eeuw gaat
op
communiceren!
deze inDruk. Komt u meedoen? Wij kunnen met
Het geheim is dat het helemaal niet om expertises
het
gebied
van
modern
elkaar geschiedenis schrijven, weliswaar zonder
gaat die u niet heeft.
die mooie vulpen, maar…
Als u goed kijkt naar de op pagina 12 en 13 van deze
Frans Schouwenburg
inDruk besproken 21st century skills dan valt er iets
Sectormanager vo
15
Vaardig de 21ste eeuw in Onder invloed van technologie is de manier waarop we samen leven en werken veranderd. Waar we vroeger leerden dat de belangrijkste productiefactoren grond, arbeid en kapitaal waren, draait onze economie nu op kennis, relaties en creativiteit. Een andere wereld, andere productiefactoren, andere banen. Dus ook andere vaardigheden? Organisaties als Partnership for 21st century skills (P21),
viteit, kritisch denken, probleemoplossend vermogen en
OECD en Assessment and Teaching of 21st century skills (ATCS)
sociale- en culturele vaardigheden belangrijker wor-
hebben de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar
den. Vergelijk dit met wat en hoe nu op school wordt
de vaardigheden die we nodig hebben in de 21ste eeuw.
geleerd en je kunt concluderen dat we onze kinderen niet
Hoewel elk onderzoek zijn eigen accenten heeft, zijn de
goed voorbereiden op de maatschappij waarin ze terecht-
onderzoekers het er in het algemeen over eens dat
komen. Wil Nederland mee blijven doen in de wereldecono-
samenwerken,
mie dan moet daar verandering in komen. Hoog tijd dus om
communicatie,
ict-geletterdheid,
creati-
aandacht te besteden aan 21st century skills in het
Een andere wereld, andere productiefactoren, andere banen. Dus ook andere vaardigheden?”
Nederlandse onderwijs. Maar hoe? Een mooi voorbeeld is het project ‘21 learners of the 21st century’ van Kennisnet. In het project staan 21 jongeren centraal. Jongeren die nu naar school gaan, maar merken dat ze niet het onderwijs krijgen dat ze nodig hebben. Binnen het project
gaan
ze
in
gesprek
met
docenten,
school-
leiders, het bedrijfsleven en beleidsmakers. Met dit project wil Kennisnet ook u aanzetten tot actie. Om na te denken over de vaardigheden die van belang zijn in de 21ste eeuw, en welke rol het onderwijs speelt bij het aanleren daarvan. Waarom een project waarbij jongeren centraal staan? Omdat vernieuwing in de 21ste eeuw niet over maar met mensen gaat. Wat opvalt, is dat de 21 learners een goed beeld hebben van de veranderingen in de maatschappij. Bovendien kunnen zij die goed vertalen naar duidelijke verwachtingen die ze van het onderwijs hebben. Ze komen dan ook niet met geijkte uitspraken als minder huiswerk en meer vakantie, maar vragen juist om meer discipline en vaardigheden om informatie te kunnen beoordelen en te leren plannen. Hierover gaan ze binnen het project in gesprek met onder andere docenten, schoolleiders, werkgevers en beleidsmakers. Want al deze partijen zijn nodig bij de implementatie van 21st century skills in het onderwijs. Met deze samenwerking is volgens mij de eerste stap in de transitie van het onderwijs naar de 21ste eeuw ingezet. Stephanie Ottenheijm Programmamanager Innovatie
Leeswijzer Wat zijn nu eigenlijk de 21st century skills? Wereldwijd
21 learners, docenten en werkgevers dé vaardigheden die
lopen verschillende onderzoeken hiernaar. We zet-
jongeren (nu en vooral) straks moeten bezitten? Om de
ten ze voor u op een rijtje. Ook in Nederland gebeurt al
discussie op scherp te zetten, presenteren we afslui-
het een en ander, zij het nog mondjesmaat. We schetsen
tend een voorlopige definitie van de 21st century skills.
een aantal aansprekende praktijkvoorbeelden. Vervolgens
Inderdaad, een voorlópige definitie, want ook u draagt
slaan we een brug naar de toekomst. Wat zijn volgens de
bij aan een dynamische invulling hiervan.
vo najaar 2011 - 3
“ Geen optie, maar een noodzaak” In veel landen om ons heen wordt er volop gewerkt aan de 21st century skills. Vooral de Verenigde Staten, Schotland, Singapore en Finland timmeren naar eigen zeggen flink aan de weg om kinderen voor te bereiden op de eisen van een nieuwe eeuw. Maar wat doen ze daar dan precies? En wat kunnen wij daarvan leren? Andere landen doen weliswaar al veel, maar er valt nog niet
lijn: ict. Het kunnen omgaan met internettechnologie zien
zo heel erg veel van te leren. Er is volgens Alfons ten
alle landen als essentieel. Hij vindt dat niet meer dan
Brummelhuis, Hoofd Onderzoek bij Kennisnet, haast geen
logisch. “Ict vervult wereldwijd een sleutelrol om toegang
land ter wereld te noemen dat geen beleid ontwikkelt om
te krijgen tot informatie. Daarvoor moeten leerlingen op
21st century skills te bevorderen. “Het is vergelijkbaar met
internet kunnen zoeken, vinden en selecteren. Maar ict is ook
aandacht vragen voor gezonde voeding; er is niemand die
het gereedschap om kennis te produceren en met elkaar te
het níet wil.” Momenteel gaat 21st century skills vooral over
delen. Daar moet het onderwijs wat mee.”
bewustwording en is het thema volgens hem ‘slechts’ een ideaal, een soort ideologisch mantra. Want eigenlijk weten
Twintig landen
we niet precies over welke digitale vaardigheden jongeren
Maar wat dan precies? En hoe? Dat is volgens Ten Brummel-
nu al beschikken, laat staan dat we zicht hebben op
huis nooit echt goed onderzocht. Hij verwacht dat een
de vaardigheden die jongeren nodig hebben
voor de
onderzoek van de International Association for the
21ste eeuw. “Voordat we speculeren over de vaardigheden
Evaluation of Educational Achievement (IEA) aanknopings-
die in het onderwijs meer aandacht nodig hebben, is het
punten zal bieden. In twintig landen worden kinderen getest
belangrijk dat we in kaart brengen welke (digitale) vaardig-
op hun kennis en vaardigheden met de computer en het
heden jongeren op dit moment al dan niet beheersen.”
internet. Nederland doet ook mee. Ten Brummelhuis is projectleider. “Leerlingen doen praktische opdrachten
Slagroom op de taart
waarbij ze informatie moeten zoeken, maar ook resultaten
“Opvattingen over 21st century skills zijn dikwijls gebaseerd
op internet met anderen gaan delen.”
op aannames over technologische, maatschappelijke en
Het onderzoek staat in de startblokken. De eerste scholen
economische ontwikkelingen. Een van de weinige zekerheden
zijn uitgenodigd om de toetsen bij leerlingen af te nemen.
is dat leerlingen moeten kunnen omgaan met informatie in
Dat moet uitwijzen welke opdrachten werkbaar zijn voor het
een samenleving die overspoeld wordt met toepassingen van
onderzoek. “Voorlopig ben ik positief als het gaat om de
ict. Onderwijs bereidt voor op functioneren in die samen-
ict-kennis en -kunde van Nederlandse kinderen. Ook wij in
leving. Aandacht voor ict in het onderwijs is dus geen optie
Nederland hebben de afgelopen jaren veel geïnvesteerd
maar een noodzaak.”
in ict-infrastructuur. Leerlingen hebben veel technische
Elke leerling zal volgens Ten Brummelhuis moeten beschikken
vaardigheden in het bedienen van ict. Nu moet duidelijk
over een set aan digitale vaardigheden. Daarbij moeten we
worden in hoeverre zich dat uitbetaalt in betere onderwijs-
ons wel blijven realiseren dat de basis die leerlingen voor
prestaties en vaardigheden die leerlingen later nodig
hun schoolloopbaan en verdere leven nodig hebben uit meer
hebben.”
bestaat dan ict. “De digitale vaardigheden van 21st century
Over de hele wereld is 21st century readiness dus een
skills zijn de slagroom op de onderwijstaart. De finishing
prominent thema. Ook Europees Commissaris Neelie Kroes,
touch op een onderwijscurriculum met een stevige basis
belast met de portefeuille Digitale agenda, onderschrijft het
van lezen, schrijven en wiskunde. Aandacht voor digitale
belang. “Starters op de arbeidsmarkt moeten kennis hebben
vaardigheden gaat niet ten koste van leerinhouden, maar
van de laatste ict-ontwikkelingen. Het gaat om cruciale zaken
zijn er onlosmakelijk mee verbonden.”
en niet zomaar om ‘nice to have’-kennis.” De bereidheid
Door alle buitenlandse plannen op het gebied van 21st
is er dus volop. Nu nog de slag maken naar de onderwijs-
century learning loopt volgens Ten Brummelhuis een rode
praktijk.
4 - vo najaar 2011
Singapore
Finland Het Ministery of Education (MOE) van
Het onderwijs van Finland staat wereld-
Singapore ontwikkelt beleid “to better
wijd
prepare our students to thrive in a
bekleedt al jarenlang een toppositie in
fast-changing and highly-connected World”. De over-
de mondiale onderwijsranglijsten zoals PISA. ‘Future
heid van het Aziatische land wil vooral de creativiteit,
School
de innovativiteit en het cultureel inlevingsvermogen
verbeteren en klaar maken voor de toekomst.
van jongeren verbeteren. Dat moet ondermeer leiden
Het is een consortium van bedrijven, instanties en
tot “a self-directed learner who questions, reflects,
wetenschappelijke instituten. De Finnen besteden
perseveres and takes responsibility for his own
specifieke aandacht aan het welzijn en de motivatie van
learning.” Om dat te bereiken, komen er speciale
leerlingen. In Finland hebben leerkrachten veel
centra voor kunst, cultuur en sport. Daarnaast krijgt
vrijheid bij het maken van het lespakket. Dit project
iedere school twee zogenoemde PAL (Programme for
moedigt ze aan die te benutten en hun lessen zo divers
Active Learning) -ruimtes. Hier kunnen leerlingen
mogelijk in te vullen en daarbij gebruik te maken van
sporten, muziek maken of andere creatieve activiteiten
innovatieve hulpmiddelen en ict-technologieën.
of
Finland’
hoog
moet
aangeschreven.
het
onderwijs
Finland
verder
ondernemen. Ook wordt er in het lespakket meer tijd gereserveerd voor lichamelijke opvoeding.
Verenigde Staten
Schotland
In de Verenigde Staten werkt het ‘Part-
Curriculum for Excellence moet Schotse
nership for 21st century skills’ (P21)
kinderen in de leeftijd van 3 tot 18
de
klaarstomen voor de eisen van de
zogenoemde 4C’s: Critical thinking and problem
aan
het
21e eeuw. Graham Donaldson, Chief inspector Her
solving, Communication, Collaboration en Creativity
Majesty’s Inspectorate of Education (HMIE, Schotse
and innovation. De organisatie is een groot samen-
onderwijsinspectie) zegt over de noodzaak voor de
werkingsverband
van
verbeteren
Amerikaanse
van
multinationals
veranderingen: “It is clear that the future will require
zoals Microsoft, CISCO en Walt Disney en publieke
a population with the confidence and skills to meet the
instellingen. P21 ondersteunt scholen met toolkits en
challenges posed by fast and far-reaching change.”
oefent daarnaast druk uit op de overheid om het
Schotland wil het onderwijs vooral degelijker en
middelbare onderwijs ‘21st century-proof’ te maken.
flexibeler maken en de schooluitval verminderen.
vo najaar 2011 - 5
In de praktijk Ook in Nederland wordt er, op bescheiden schaal, geëxperimenteerd met de mogelijkheden van ict in het onderwijs. De belangrijkste voorbeelden zetten we hier voor u op een rijtje. De relatie met 21st century skills wordt (nog) nauwelijks gelegd. Begrijpelijk, we staan immers pas aan het begin van het project. Dat neemt niet weg dat onderstaande praktijkvoorbeelden inspireren en een weg naar de toekomst tonen. Flipping the classroom
presentaties, gamen, blogs en veilig internetten. Elk thema
Leerlingen die de lesstof buiten het klaslokaal en thuis
wordt vanuit een praktische en een inhoudelijke kant
zelfstandig bestuderen en vervolgens de les benutten om de
belicht. Severijns: “Leerlingen krijgen bijvoorbeeld de
stof uit te diepen. Unic in Utrecht experimenteert hiermee.
opdracht uit te zoeken hoe waardevol bepaalde informatie
Bij flipping the classroom draaien de rollen letterlijk om.
is. We leren ze om scherp te kijken naar de afzenders. Waar
Jelmer Evers, docent geschiedenis, is enthousiast over deze
komt de informatie vandaan?” Ook ‘zachte’ vaardigheden
aanpak. “Er wordt een beroep gedaan op mijn creativiteit.
komen aan bod. Met verschillende opdrachten leren jongeren
In plaats van de informatie over leerlingen uit te strooien,
samenwerken, overtuigen, onderhandelen en communiceren.
maak ik nu echt lesstof. Dat houdt mij als docent scherp.
De lesmethode is door zijn modulaire opzet breed
Ik haal er mijn beroepstrots uit. Dit past helemaal bij mij.”
inzetbaar. Scholen kunnen het materiaal gebruiken voor
Evers neemt van tevoren filmpjes op of plaatst op internet
begeleid zelfstandig leren, als project of als onderdeel van
prezi-presentaties die de leerlingen zelfstandig kunnen
e-learning (ICT-VOET). Ook is Slimmerkunde geschikt om in
bestuderen. Op school zijn er uren ingeroosterd waarin de
te zetten bij lesuitval en voor thema-avonden (voor ouders
leerlingen er vragen over kunnen stellen of er klassikaal
en leerlingen). Severijns: “We hebben het pakket bovendien
mee aan de slag gaan. De leerlingen varen er over het
zo opgesteld dat het de scholen helpt om te voldoen aan de
algemeen wel bij, merkt Evers. “Ze worden aangesproken op
ict-eindtermen.”
hun zelfstandigheid, kritisch denkvermogen en flexibiliteit. De meesten vinden het prettig. We geven het leerproces
Comprendo?
samen vorm en zij komen met suggesties. Ik merk dat deze
Het Corlaer College in Nijkerk heeft een missie: jongeren
generatie jongeren erg onderzoekend is en een behoorlijke
een breder blikveld geven. “We willen leerlingen niet
zelfreflectie heeft.”
alleen op cognitief gebied laten groeien, maar juist ook hun
Kunnen de leerlingen die zelfstandigheid wel aan?
competenties verbeteren. Wanneer ze de school verlaten,
Evers: “Soms heeft een leerling wat extra hulp nodig.
moeten ze klaar zijn voor de 21ste eeuw”, stelt Ronald
Geen probleem, dan schroeven we voor hem of haar die
Schaefer. Zijn school besteedt daarom bovengemiddeld veel
zelfstandigheid gewoon een tandje terug.” De docent is
aandacht aan skills als communicatie, zelfreflectie, kritisch
van mening dat als je het onderwijs interessant wilt maken
denken en het werken in teams.
voor meer mensen, dit dé manier is. “Het maakt van het
Het Corlaer College schakelt hiervoor verschillende
docentschap een creatief beroep waarin je constant nieuwe
coaches in die de leerlingen helpen om hun persoonlijke
prikkels krijgt. Minder les geven, meer les maken.”
vaardigheden te verbeteren. Ook maken ze gebruik van het programma Comprendo, een soort assessmentprogramma dat
Slimmerkunde
de voortgang bijhoudt. Schaefer: “De leerling en de coach
“Ik merkte dat kinderen veel van computers en internet
kunnen pas verder met een nieuwe vaardigheid als ze het
weten, maar die kennis niet kunnen toepassen om slimmer
er beide over eens zijn dat de vaardigheid voldoende is
te leren.” Op een video van uitgeverij Malmberg is
behandeld en geoefend.”
Tjeu Severijns aan het woord. De oud-schooldirecteur
De scholengemeenschap heeft nóg een bijzonder project
ontwikkelde samen met de uitgeverij een nieuwe
in de aanbieding: Expeditie Corlaer. Leerlingen gaan
onderwijsmethode: Slimmerkunde. “Hiermee leren kinderen
gedurende anderhalf jaar in teams aan de slag om samen
om zelfstandig oplossingen te zoeken, kritisch te denken en
een oplossing te vinden voor een maatschappelijk probleem.
duidelijk te communiceren. Kortom, om slimmer te leren.”
“Ze gaan hierbij ook daadwerkelijk naar Gambia toe om
Binnen de onderwijsmethode komen verschillende thema’s
een school te bouwen of naar Canada om de wetlands te
aan bod: informatie, huiswerk, bronnen, planning,
beschermen. Tijdens het project passen veel docenten hun
6 - vo najaar 2011
vo najaar 2011 - 7
lessen hierop aan. Ze werken intensief samen. Dat werkt
leeromgeving, we verbeteren ons onderwijs en we leren
prima. We merken dat leerlingen meer maatschappelijk
leerlingen hun weg te vinden in een maatschappij die bol
betrokken raken. Als school vinden wij dat belangrijk.”
staat van de ict.”
Goeroes en whizzkids Iedereen heeft zijn eigen beeldspraak om de mogelijkheden van ict te illustreren. Herman Rigter, directeur ict bij de
Docenten delen kennis
Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm (VSAT), scoort met
Drie initiatieven waarbij docenten met elkaar
die van hem hoog op de schaal van originaliteit. “Ict is
samenwerken en kennis delen:
de ideale manier om de flipperkast in het hoofd van een leerling te activeren.” Een mooi beeld inderdaad, maar
1. Edublogger: een idee van docent speciaal onderwijs
daar blijft het niet bij. In bijna alle lessen vormt ict een
Kaj Rietberg. De gedachte is dat docenten op weblogs
belangrijk onderdeel. Zo heeft binnen de VSAT op een
hun kennis en ideeën met elkaar delen. Rietberg:
tweetal scholen elke leerling zijn eigen laptop. Ook draaien
“Zo kunnen we samen van het onderwijs een open plek
er op een aantal locaties pilots met iPads en maakt de VSAT
maken, een plek waar iedereen leert.”
als geheel gebruik van cloud computing.
edublogger.nl
Ook bijzonder: de leerlingen geven de docenten les. “Dat moet je letterlijk opvatten”, verklaart Rigter. “Veel
2. Marktplaats mbo: een kennisplatform voor docenten
leerlingen weten meer van computers en ict dan de docenten.
en managers in het mbo-onderwijs. Hier delen ze
Daar maken wij gebruik van. We moedigen de leerlingen
inspirerende praktijkvoorbeelden en content met
aan om hun kennis te delen, met andere leerlingen én met
elkaar.
docenten. Zijn er ergens computerproblemen dan duiken
marktplaatsmbo.nl
de grootste goeroes daar meteen op. Zo leren docenten dagelijks van de 21ste-eeuwse whizzkids en omgekeerd
3. Vakcommunities: een site die een overzicht biedt
ontwikkelen de leerlingen belangrijke vaardigheden als
van een aantal specifieke gemeenschappen voor
zelfstandigheid en samenwerken.”
het voortgezet onderwijs. Hier kunnen docenten en
De leerlingen krijgen dus veel vrijheid. Zo bepalen ze zelf
specialisten vragen stellen, discussiëren en les-
wat ze op hun laptop zetten. Maar loopt er eentje vast, dan
materiaal uitwisselen.
wordt die zonder pardon leeggemaakt. “Met onze aanpak
vakcommunitys.kennisnet.nl
bereiken we drie doelen: we creëren een uitdagende
8 - vo najaar 2011
“ Education is the most powerful weapon to change the world” Wat meteen opvalt als je de profielen van de 21 learners leest,
Overload
is de hoge mate van sociale betrokkenheid. De jongeren zetten
Een andere belangrijke taak voor docenten is volgens de
zich in om mensen in hun omgeving te helpen. Neem nu de
22-jarige Niels: leren filteren. Jongeren worden overvoerd met
22-jarige Edo. Hij is mede-oprichter van een website waar je
informatie. “Je zou spontaan ontploffen als je een bibliotheek
online en gratis examens kunt oefenen. Bijna 10.000 (!) jongeren
binnenloopt.” Op internet is de information overload nog
schreven zich tot nu toe in bij studyflow.nl. Ook de 20-jarige
groter. “Docenten kunnen leerlingen leren selecteren welke
Defano voelt zich betrokken bij het onderwijs, getuige zijn
informatie eventueel interessant is.” Floor (24) doet daar nog
veelzeggende tweet: “Education is the most powerful weapon
een schepje bovenop: “Veel vaardigheden en talenten leer
which you can use to change the world.” De jongeren die deel-
je buiten school, binnen de school zouden die herkend en
nemen aan het project 21st century skills zijn niet alleen be-
uitgediept moeten worden.”
trokken, ze zijn vooral ook ondernemend. Bijna allemaal hebben ze een blog waarop ze discussiëren over van alles en nog wat.
De 21 learners
Een groot deel heeft daar zelfs een bedrijf(je) aan gekoppeld.
Boyd (15) heeft een online tv-zender en magazine;
De 14-jarige Freek maakt tegen betaling websites “en alles
Defano (20) verstuurde onlangs zijn 100.000ste tweet;
daaromheen”. Wilma (16) zit bij de Digiraad, een groep jonge-
Django (20) is bestuurslid bij de Delft Energy Club;
ren die praat over onderwerpen als de betrouwbaarheid van
Donny (21) richtte als jongste Nederlander een eigen
informatie op het internet.
stichting op voor maatschappelijk belang; Dzifa (16) is verslaafd aan Twitter; Edo (22) is mede-eigenaar
Respect en ondersteuning
van Studyflow; Floor (24) bespreekt op haar website
Praten, dat kunnen en willen ze allemaal. De learners hebben
grafisch werk; Niels (22) helpt mensen om slimmer
een mening over het onderwijs en hoe dat kan inspelen op de
te werken; Pim (15) is redacteur van scholieren.com;
toekomst. Via social media en door Kennisnet georganiseerde
Robin Alyscha (19) klust bij via Twitter; Thijmen (19)
bijeenkomsten denken ze actief mee over de skills van straks.
is programmamaker bij Enschede FM; Freek (14) runt
En over de rol van docenten. De verhouding docent-leerling is
een eigen bedrijf; Iris (24) is een fervent blogger;
volgens enkele jongeren aan revisie toe. Floor: “Stel je eens
Isarah (17) maakt zich druk om het broeikaseffect en
kwetsbaar op als leraar en vraag aan je leerlingen om je iets te
armoede; Jiron (16) houdt van acteren; Luuk (16)
leren. Je krijgt er gegarandeerd een leerling voor terug die zich
is zelfbenoemd koning van de blogosphere; Martijn (20)
gewaardeerd voelt en meer betrokken zal zijn.”
runt samen met zijn moeder een weblog over ict in
De 21 learners vinden dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor
het onderwijs; Pauline (22) won de Miss Nerd
hun succes. Daarbij zijn ze afhankelijk van anderen, dat besef-
verkiezing; Robert (17) is parttime ondernemer;
fen ze maar al te goed. Van de docent, van andere leerlingen.
Sven (15) heeft sinds kort een eigen bedrijfje;
“Lief zijn op internet”, is een veelgehoord geluid. “Als je je
Wima (16) won de Gouden @penstaart.
slecht gedraagt heeft dat een negatief effect.” Ze willen rekening houden met hun omgeving, maar willen daar wel iets voor terug: respect en ondersteuning. Isarah (17): “Ik vind dat de
Meer informatie kunt u vinden op
docent zijn vak moet promoten en leerlingen moet aanmoe-
innovatie.kennisnet.nl/21-learners
digen, zodat het leren een stuk interessanter en leuker wordt.”
vo najaar 2011 - 9
Hop, aan de slag! “Bij mij op school hangen er wel overal smartboards, maar geen enkele docent weet hoe er mee om te gaan.” Dat schrijft de 15-jarige learner Boyd op Facebook. Leeftijdsgenoot Pim twittert: “Waarom in het onderwijs toch
toe tekortschiet.” Hij benadrukt dat het voor docenten
altijd die focus op wat niet mag en niet kan?” Hij verwijst
belangrijk is te blijven leren - en te ontleren! “Een open
naar een uitspraak van Cameron Herald die hij op internet
attitude ten aanzien van je eigen ontwikkeling.”
tegenkwam: “Let’s raise kids to be entrepreneurs.” Assertieve
Jacolien van Dijk, wiskundejuf op het Griftland College in
leerlingen. De docenten krijgen er meer en meer mee te
Soest brengt dat meteen in de praktijk. Een veelzeggende
maken. Net zoals ze moeten leren omgaan met de nieuwste
tweet: “Iemand een idee hoe ik mijn activinspire-flipcharts
ict-tools binnen het onderwijs. Digibeten redden het niet
op mijn iMac kan maken?” De nodige leerlingen zullen haar
meer. Ook veelzeggend: leerlingen riepen docenten op om deel
best kunnen helpen, maar die leerlingen willen óók geholpen
te nemen aan de Kennisnet Summerschool over 21st
worden, op hún manier. Docent Miriam Bakker-Gianotten,
century skills. Hop, aan de slag! Het is misschien even wennen,
op LinkedIn: “Ik denk dat we veel winnen als we het leerproces
de toon van de generatie Y, maar hij gaat gepaard met veel
gaan zien als een gezamenlijke verantwoordelijkheid, waarbij
betrokkenheid. De technologische ontwikkelingen gaan zo snel
docent en leerling gebruik maken van de expertise van de één
dat leerlingen het idee hebben dat het onderwijs daarbij
en de leergierigheid van de ander.”
achterblijft. Communicatie van nu is anders dan die van de 20ste eeuw. Doe daar iets mee, is de boodschap van de
20ste-eeuws
jongeren aan het adres van de docenten.
Fons van den Berg zet de boel op scherp: “We hebben bijna alleen maar 20ste-eeuwse docenten en nog 20ste-eeuwsere
Open attitude
lerarenopleidingen en pabo’s. Daar hoeven we dus niet zoveel
Fons van den Berg (41) is nauw betrokken bij het project.
van te verwachten. Er zit maar één ding op en dat is het
Op LinkedIn geeft hij toe dat het voor docenten moeilijk is.
onderwijs teruggeven aan wie het toebehoort: de leerling.
“Mijn generatie moet al behoorlijk zijn best doen om overeind
We hebben geen mensen met hoge CITO-scores nodig,
te blijven in een wereld die voortdurend verandert. We heb-
maar Einsteins, Ockels, Freinets en Jobsons.” Wordt vast en
ben nog echt kennisonderwijs gehad en ik merk dat dat af en
zeker vervolgd…
10 - vo najaar 2011
“Het idealisme behouden” Klopt het wel wat de learners en de docenten roepen? Heeft de markt wel die 21st century skills nodig? Kennisnet vroeg zeven werkgevers om te reageren. Komt het geschetste beeld overeen met wat zij van de toekomstige werknemers eisen? Ja en nee, zo blijkt. Ja, de economie verandert - en dus ook de vereiste vaardigheden. En nee, want de learners hebben veelal een (te) naïef beeld van de werkplek van de toekomst. Om met dat laatste te beginnen. Hans Blankendaal is team-
De economie verandert. Ondernemerschap staat daarin
manager Ontwikkeling & Innovatie bij ECABO. Tijdens de
centraal, in de meest brede betekenis van het woord.
bijeenkomst met werkgevers ging hij met de 21 learners in
De learners willen straks vooral ook plaats- en tijdsonafhan-
debat. “De jongeren kunnen zich niet voorstellen dat je er
kelijk werken. Werkgevers moeten in hun ogen sturen op
binnen een project soms ook niet met elkaar uitkomt, dat je te
resultaat, niet op aanwezigheid. Gertjan Kleinpaste werkt als
maken hebt met minder gemotiveerde mensen en dat er dan
freelance manager. Volgens hem zal er inderdaad meer flexi-
iemand de knopen moet doorhakken. Mooi om te zien dat zij
biliteit ontstaan. “We gaan in de toekomst minder functie-
zich niet kunnen voorstellen dat er mensen zijn die ongemo-
gericht werken, maar taakgericht. Scholen moeten leerlingen
tiveerd naar hun werk gaan. Ik heb natuurlijk niet geprobeerd
daarop voorbereiden.”
om het idealisme af te remmen en ze te confronteren met dat de werkelijkheid er anders uitziet.”
Samen ondernemen Gonny Vink is partner van het bedrijf Work21. Ondernemer-
Zelfvertrouwen
schap is volgens haar het toverwoord van de toekomst.
Volgens Els Jongbloed, zelfstandig interim HR-manager,
“De werkgever en werknemer van straks gaan samen onder-
moeten opleidingen er vooral naar streven om dat idealisme
nemen. Er zullen nieuwe vormen van partnership ontstaan.
bij jongeren te behouden. “Wat mij zo trof is dat ze allemaal
Tijdens de gesprekken merk ik dat de jongeren hier
zo krachtig in contact zijn met hun talent en passie en een
enthousiast over zijn.” En een kritiekpunt: “Wat ik wel merk is
fantastisch zelfvertrouwen uitstralen. Het is mijn vurige
dat ik nog weinig discipline en focus zie. De jongeren hebben
wens dat schoolleiders ervoor gaan zorgen dat jongeren dit
moeite met concentratie. Dat is wel een belangrijke vaardig-
idealisme behouden en met deze kwaliteiten de arbeidsmarkt
heid als je zelf je werk moet gaan organiseren.”
betreden. Misschien zijn ze nog wat naïef over de rol van werkgevers, maar daar staat tegenover dat ze kracht en zelfvertrouwen bezitten.”
vo najaar 2011 - 11
Dé 21st century skills? En zo komen we uit bij de definitie van de 21st century skills. Hoe gaan we die omschrijven? In losse termen, dat is inmiddels wel duidelijk geworden. De skills zijn (voorlopig?) niet te vangen in mallen. Wel komen we uit op zeven min of meer door iedereen benoemde vaardigheden. Een vertrekpunt, zeg maar. weg tien jaar geleden. Daar moet het onderwijs iets mee. En daar kán het onderwijs ook iets mee, dat blijkt wel uit de
School vermoordt creativiteit.”
getoonde innovatieve slagkracht van de afgelopen decennia. Ook vaak genoemd: Ict-geletterdheid. Volgens de 14-jarige learner Freek reageert het onderwijs te conservatief op de mogelijkheden die ict biedt. “De docenten weten absoluut niet wat wij als jeugd ermee kunnen. Over het gebruiken van
Pim
een iPad bijvoorbeeld zijn ze heel onzeker en bang, omdat ze niet weten hoe je er mee om moet gaan.” De docenten erkennen dit en zijn ook op zoek naar houvast, bijvoorbeeld in de vorm van praktische tools. Ze begrijpen dat ict-geletterdheid een absolute must zal worden in de bedrijfspraktijk – en dus ook in het onderwijs. Deze skill heeft veruit de meeste impact. Traditionele leermiddelen zullen meer en meer worden vervangen. Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de jongeren weliswaar prima uit de voeten kunnen met de ‘techniek’, maar niet goed weten hoe die te gebruiken. Onderzoekers zien juist dáár een belangrijke rol voor het onderwijs. De brug naar Samenwerken en Kritisch denken is daarmee geslagen. Twee vaardigheden die weliswaar bekend zijn, maar die een andere, meer eigentijdse invulling krijgen. De relatie tussen leerling en docent bijvoorbeeld, die zal minder hiërarchisch worden. Maar ook die tussen werknemer en werkgever. De kenniseconomie vereist zelfstandigheid en projectmatig werken. Het is aan het onderwijs om de leerlingen hier op voor te bereiden. Communiceren is een vaardigheid die ook een opfrisbeurt kan gebruiken. Laat we beginnen met Creativiteit. Learner Pim (15) laat er
De populariteit van social media zegt genoeg. Jongeren
geen misverstanden over bestaan. Op Facebook schrijft hij:
weten elkaar te vinden en zeggen duidelijk wat ze ergens van
“School vermoordt creativiteit. Je leert op een bepaalde
vinden. Ze zijn assertief en ondernemend. Eigenschappen
manier denken, omdat iets anders gewoon fout is. Maar er
die
bestaan geen foute of goede antwoorden. Deze visie bestaat
Ondernemers
niet binnen de school zoals wij die kennen. Dat is jammer
arbeidsmarkt betreden bovendien Probleemoplossende
want juist dat stimuleert creativiteit.” Een zwart-wit beeld,
vaardigheden. Het ook weten te gebruíken van kennis. Het
maar feit is wel dat creativiteit een belangrijke vaardigheid
efficiënt zoeken, vinden en toepassen daarvan. Als laatste
is om (straks) als ambitieuze werknemer te slagen. En de
skill noemen we Sociale- en culturele vaardigheden.
jongeren van nu en straks zijn ambitieuzer dan die van pak-
Maatschappelijke betrokkenheid, respect hebben voor een
12 - vo najaar 2011
de
bedrijven
(van
verwachten
straks) van
de
kunnen
waarderen.
jongeren
die
de
De docenten weten absoluut niet wat wij als jeugd met ict kunnen.” Freek
ander, weten hoe je met elkaar om moet gaan. Uit de CV’s van
Wat ook u waarschijnlijk opvalt in deze opsomming is de
de 21 learners blijkt dat het wel goed zit met deze vaardig-
sterke overlap tussen de skills. Ze hebben allemaal op de een
heid. Althans, qua intentie. Vrijwel allemaal zijn ze op de
of andere manier met elkaar te maken. Dat is ook logisch,
een of andere manier betrokken bij de samenleving. Docen-
want ze proberen stuk voor stuk dezelfde ‘kapstok’ te vangen:
ten kunnen deze houding verder uitbouwen en sturen.
de 21ste eeuw. Lef en lief
We moeten leren om vrij te denken over de leeromgeving.”
Opvallend is dat de 21 learners ook andere ‘vaardigheden’ centraal stellen. Zoals lief zijn, bijvoorbeeld. Aardig zijn voor een ander levert iets op. Lef hebben, wordt ook vaak genoemd. Durven om voor je idealen en ambities op te komen. “Geen grenzen zien, dat is
Wilma
belangrijk in de 21ste eeuw”, twittert een van de jongeren. Nog een opvallende: “We moeten leren om vrij te denken over de leeromgeving.” De opdracht is duidelijk. Wie pakt de handschoen op?
De zeven 21st century skills 1. Creativiteit 2. Samenwerken 3. Ict-geletterdheid 4. Kritisch denken 5. Communiceren 6. Probleemoplossende vaardigheden 7. Sociale- en culturele vaardigheden
vo najaar 2011 - 13
Visieontwikkeling en professionalisering van docent moet nu prioriteit krijgen” Toine Maes Algemeen directeur Kennisnet
Vier in Balans Monitor 2011:
de stand van zaken Ict kan bijdragen aan efficiënter, effectiever en aantrekkelijker onderwijs. Of dat gebeurt hangt af van de samenhang die de leraar weet aan te brengen tussen de leerinhoud, de ict-toepassing en de leerling. Dit blijkt uit de Vier in Balans Monitor 2011 die deze maand zal verschijnen. Deze jaarlijks verschijnende onderzoeksmonitor geeft een
ontwikkelt wel eens zelf digitaal leermateriaal. Ruim
overzicht van de stand van zaken wat betreft ict-gebruik in het
40% van de leraren in het onderwijs vindt het wenselijk dat
onderwijs en is gebaseerd op het Vier in Balans-model.
leerlingen beschikken over een eigen laptop, hoewel dit ook
Dit model gaat er van uit dat de inzet van ict alleen didac-
in het vo steeds vaker voorkomt is dat op de meeste scholen
tische meerwaarde biedt wanneer de vier bouwstenen visie,
nog verre van de realiteit.
deskundigheid, ict-infrastructuur en digitaal leermateriaal in
Verder laat de Monitor zien dat inzet van ict een groot beroep
onderlinge samenhang worden ingezet.
doet op de professionaliteit van de leraar. Leraren voelen zich
Uit de Vier in Balans Monitor 2011 blijkt dat het gebruik van
daarbij het meest ondersteund door samenwerking met
ict door leraren gestaag toeneemt, met 2-3% per jaar.
collega’s en een management die het gebruik van ict krachtig
Driekwart van de leraren gebruikt ict, het gaat dan vooral om
ondersteunt. Ondersteuning vanuit het management houdt
‘tools’ zoals tekstverwerking en internet. Daarnaast maken
in het beschikbaar stellen van goede ict-voorzieningen en
leraren vooral gebruik van methodegebonden programmatuur
de ontwikkeling van een breed gedeelde visie op het gebruik
die dikwijls voorziet in oefenstof. Tweederde van de leraren
van ict voor onderwijsdoeleinden. Download of bestel
voelt zich voldoende vertrouwd om ict te selecteren en in te
een exemplaar van de Vier in Balans Monitor 2011 nu op
zetten voor in de les. In het voortgezet onderwijs wordt
onderzoek.kennisnet.nl.
daarnaast ook de Elektronische Leeromgeving (ELO) veelvuldig gebruikt. Met de verdere toename van het gebruik van ict, neemt ook het gebruik van digitaal leermateriaal toe. In het vo is ruim eenderde van het gebruikte lesmateriaal digitaal. Het gaat hier zeker niet alleen om materiaal van educatieve uitgeverijen, ongeveer eenderde van alle leraren
14 - vo najaar 2011
Hoe nu verder? We hebben nog een lange weg te gaan, dat blijkt wel uit het project 21st century skills. Het zal bovendien een weg zijn met de nodige hobbels en kuilen. Maar ook een weg met kansen. Kansen die we kunnen en moeten pakken om ons onderwijs en de leerlingen klaar te maken voor de 21ste eeuw. Laten we allemaal de handschoen oppakken en ieder op zijn eigen manier een bijdrage leveren aan dit belangrijke vraagstuk. Ons werk wordt er bovendien alleen maar leuker en interessanter door. Kennisnet zal deze ‘reis’ blijven voeden. Op alle mogelijke manieren. Met proefprojecten, onderzoek, Summerschools, LinkedIn-discussies, noem maar op. Daarbij hebben we uw kennis en ervaringen hard nodig. Laten we er samen voor zorgen dat we de skills voor de toekomst nog beter op ons netvlies krijgen. En dat we op de internationale kaart blijven staan als hét onderwijsland bij uitstek. Veel succes!
Meepraten en/of volgen kan via: LinkedIn: linkd.in/rlRjow Facebook Groep: http://on.fb.me/qpdYz2 Facebook Pagina: http://on.fb.me/mOpXOq innovatie.kennisnet.nl/21-learners
Mark van den Ende, Melanchton
Twitter: #21learners
vo najaar 2011 - 15
Nieuws Boek TweePuntNul nu te bestellen
en de overheid legt 125 Social Media, Web 2.0 en Webtools
Wat is dat Twitter toch? En Facebook en Hyves en Wikipedia en
helder en vooral begrijpelijk uit. Naast een algemene uitgave,
WordPress en Bing en iCloud en Prezi en … en … en …
verschijnt ook een onderwijsuitgave met veel tips voor de
Hoe vaak hoort u die vraag niet om u heen. Voor iedereen die
inzet van social media in de dagelijkse lespraktijk. Daarnaast
dat niet weet is BoekTweePuntNul bedoeld. Louis Hilgers en
aandacht voor de didactiek en uitleg over wat bijvoorbeeld
Tessa van Zadelhoff namen het initiatief voor een bijzonder
Creative Commons precies inhoudt.
boek op basis van co-creatie: een spontaan collectief van
BoekTweePuntNul is nu te bestellen via boektweepuntnul.nl.
125 co-auteurs vanuit het onderwijs, bedrijfsleven, de zorg
Digitale leermiddelen beter bereikbaar
elo gebruiken kunnen op verschillende manieren toegang
Eén keer met de eigen account inloggen en meteen bij alle
krijgen tot het materiaal van de betrokken uitgeverijen.
digitale tekstboeken, oefeningen en toetsten kunnen die
Scholen die naast het materiaal van de uitgeverijen op
voor een leerling relevant zijn? Dat is vanaf dit schooljaar
dezelfde makkelijke manier toegang willen tot nog meer
niet langer toekomstmuziek. Vier grote educatieve uitgeve-
educatief materiaal, kunnen zich bovendien via de eigen
rijen zetten met het project Directe Toegang de stap om de
elo kosteloos aansluiten bij de Kennisnet Federatie.
bereikbaarheid van digitaal lesmateriaal te vergroten.
Benieuwd naar de ervaringen, overwegingen en keuzes van
Door een koppeling te maken met de eigen elektronische
andere scholen waar het gaat om de toegang tot digitale
leeromgeving van de school is enkel het inloggen op deze elo
leermiddelen? Op docentvo.kennisnet.nl/fed staan inter-
voldoende voor directe toegang, maar ook scholen die geen
views met enkele scholen over het thema.
Kaarten op tafel met ‘Leading Practices’
beantwoorden met behulp van de ‘Leading Practices’.
Waar zou voor onze leerlingen de echte waarde van ict zitten?
Dit instrument is ontwikkeld door Kennisnet en bestaat uit
Hoe versterken we onze aanpak met ict? Welke type
een set kaarten en een handleiding met instructies
ict-toepassingen zouden bij ons op school het beste
over het
werken? Docenten en schoolleiders kunnen deze vragen
docentvo.kennisnet.nl/leadingpractices
Iedereen kan metadateren met MetaPlus
door u toegevoegde metadata. MetaPlus is te bereiken via
Eind september is MetaPlus live gegaan. MetaPlus is een nieuwe
metaplus.kennisnet.nl maar ook bijvoorbeeld via Wikiwijs.
dienst van Kennisnet. Met deze dienst kunnen gebruikers zelf
De gelanceerde versie van MetaPlus zal een Quick Start zijn:
metadata van leerobjecten verrijken. Dit betekent dat als u
dat betekent dat de functionaliteiten in eerste instantie
een leerobject heeft gevonden waarbij bijvoorbeeld niet staat
beperkt zijn, maar dat er doorontwikkeld wordt. Wilt u
aangegeven voor welke klas deze geschikt is, u dit kunt toe-
meer weten of meedenken?
voegen. Vanaf dat moment kunnen ook anderen het vinden op de
Dat kan via metadateerfaciliteit.uservoice.com
Colofon
Hoofdredactie: Petra Balk
Kennisnet inDruk VO is een gratis blad voor docenten werkzaam
Eindredactie: Jiska Verschoor
in het voortgezet onderwijs. Van de Kennisnet inDruk bestaat ook
Tekstbijdragen: Anton Dautzenberg, Erik Hannema,
een aparte uitgave voor het basisonderwijs en het middelbaar
Frans Schouwenburg, Bram Litjens
beroepsonderwijs. Het blad is ook digitaal (pdf-file) beschikbaar op
Fotografie: Etienne Oldeman
indruk.kennisnet.nl.
Vormgeving: The Public Group, Rotterdam
Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder
Druk: OBT de Bink, Leiden
begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of
Issn: 1571-2427
openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de
Reacties en suggesties:
[email protected]
verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder
Op reportages en interviews, foto’s en illustraties berusten
de licentie “naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide
auteursrechten.
werken” als gehanteerd door Creative Commons.
proces.
De kaarten
zijn
te
downloaden
op
