Team passend onderwijs wat is het, hoe werkt het? werkgroep bundelen van expertise, 25 mei 2012
Aanleiding voor een team passend onderwijs Passend onderwijs betekent dat iedere leerling het onderwijs en de ondersteuning krijgt waar hij of zij recht op heeft. Centraal staat de vraag: wat heeft een leerling nodig, hoe kan dat worden georganiseerd en wie zijn daarvoor nodig? In de bestaande situatie is de begeleiding voor leerlingen en scholen als volgt georganiseerd: 1. Ambulante begeleiding die door AB-diensten van het speciaal onderwijs (cluster 3 en 4) wordt geboden aan scholen en docenten in het reguliere onderwijs die onderwijs geven aan leerlingen met leerlinggebonden financiering (rugzakje) aan leerlingen die na minimaal een jaar speciaal onderwijs teruggaan naar het reguliere onderwijs en aan leerlingen met wie scholen handelingsverlegen zijn en voor wie nog niet duidelijk is of een clusterindicatie nodig is (eenmalige consultaties en preventief ambulante begeleiding). 2. Zorgconsultatie die door het Expertiseteam van het SWV VO wordt geboden aan docenten(teams) in het reguliere onderwijs voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte. Doel van deze vormen van begeleiding is zorgen dat een leerling zo goed mogelijk kan functioneren in het reguliere onderwijs. Het accent ligt altijd op het versterken van de handelingsvaardigheden van de docent en de school. Dat gebeurt bijvoorbeeld door observaties van leerlingen en klassen, vraagverheldering, coaching van docenten, ondersteuning bij het maken van een handelingsplan en training. Met de invoering van passend onderwijs verandert ook de financieringssystematiek. Het geld voor extra ondersteuning gaat naar het SWV. De begeleiding voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, moet dus anders worden georganiseerd. Dat biedt ook kansen: de praktijk laat zien dat nog onvoldoende cyclisch wordt gewerkt (met name op het evalueren van trajecten), dat er weinig flexibiliteit mogelijk is en dat de opbrengst van begeleiding onvoldoende wordt gedeeld en geborgd. De schoolbesturen voor VO en VSO, die nu al samenwerken in het SWV VO/VSO i.o., hebben ervoor gekozen om ambulante begeleiding die nu vanuit het speciaal onderwijs wordt geboden, al eerder onder aansturing van het SWV VO/VSO i.o. te brengen en kennis en ervaring te bundelen in een nieuw team van begeleiders passend onderwijs. Dit team zal vanaf augustus 2012 actief zijn op alle scholen binnen het SWV VO/VSO. We beschrijven in deze notitie eerst de visie van het SWV VO/VSO i.o. op passend onderwijs. Daarna gaan we verder in op de functie en de werkwijze van het nieuwe team passend onderwijs. Visie: sterke basis, steun waar nodig, speciaal als het moet De invoering van passend onderwijs hangt nauw samen met de decentralisatie van de jeugdzorg naar gemeenten. Het SWV VO Utrecht en Vechtstreek heeft onderstaande modellen ontwikkeld om de visie op passend onderwijs en zorg voor jeugd weer te geven. Deze visie gaat voor het onderwijs uit van een sterke basis op school, zo nodig extra ondersteuning die samen met kernpartners (leerplicht, jeugdgezondheidszorg, schoolmaatschappelijk werk en het samenwerkingsverband) wordt geboden en als het moet specialistische ondersteuning vanuit speciale voorzieningen. Ondersteuning wordt altijd ingezet volgens het principe van één kind, één gezin, één plan, één contactpersoon en ouders worden altijd betrokken.
figuur 1: jeugd, onderwijs en zorg verbonden
figuur 2: ondersteunings- en begeleidingsstructuur VO
1
Sterke basis Een voorwaarde voor passend onderwijs is een goed werkende ondersteuningsstructuur in en om de school. Figuur 2 is het model voor de gewenste situatie. In dit model staat de S voor een sterke basis op school met de docent, de mentor, de team- en schoolleiders en de interne ondersteuners als spil. Samen vormen zij de verbinding tussen leerling, ouders en schoolteam. De interne ondersteuners hebben een rol bij hulpvragen van leerlingen en docenten die de les overstijgen en gericht zijn op de schoolloopbaan van de leerling. Scholen hebben al veel deskundigheid op dit gebied. Het is belangrijk om deze deskundigheid op het niveau van het SWV VO/VSO breder te ontsluiten, slimmer te organiseren en ook voor andere scholen in te zetten. Steun waar nodig De interne ondersteuners zijn ook de verbinding met de kernpartners (de blauwe ring) van de school. Deze kernpartners vormen, samen met de interne ondersteuners, het ondersteuningsteam van de school. Kernpartners ondersteunen de school als niet duidelijk is geworden wat de vraag is van een leerling of een docent en/of niet duidelijk is welke vorm van begeleiding het meest passend is. De school kan een beroep doen op (één van de) kernpartners bij handelingsverlegenheid van professionals, een ‘niet-pluisgevoel’ over een leerling of zijn thuissituatie of een te hoge druk op het primaire proces (door een combinatie van factoren). De rol van de kernpartners in het ondersteuningsteam is niet vrijblijvend. Iedere kernpartner werkt handelingsgericht, volgens het principe van één kind, één gezin, één plan (de gele ring) en voert de afspraken uit die in dat kader worden gemaakt. Eén van de kernpartners zorgt dat dit plan tot stand komt en dat duidelijk is wie de eindverantwoordelijkheid heeft. Speciaal als het moet Wanneer de onderwijs- of ondersteuningsvraag van een leerling, een docent of een team de mogelijkheden van de kernpartners overstijgt, is inzet van specifieke expertise nodig (de grijze ring). Elke kernpartner zorgt ervoor dat specifieke expertise vanuit het ‘achterveld’ snel kan worden ingezet als dat nodig is. Voor leerplicht betekent dat bijvoorbeeld toezicht, handhaving en expertise vanuit het veiligheidshuis en de justitiële keten (jeugdreclassering), voor (school)maatschappelijk werk expertise uit het welzijnswerk, de buurtteams jeugd en gezin en de (nu nog) geïndiceerde jeugdzorg, voor de jeugdgezondheidszorg expertise uit onder meer de 1 huisartsen, jeugd-ggz en de jeugd-lvg en voor het SWV expertise uit speciale onderwijsvoorzieningen . Functie van het team passend onderwijs Het team passend onderwijs ondersteunt scholen en docenten in het versterken van de basis. De leden van het team doen dat o.a. door deel te nemen aan het ondersteuningsoverleg van de school (het ZAT) en door docenten en scholen te ondersteunen in het bieden van goed onderwijs. Deze ‘basisondersteuning’ wordt geboden in de vorm van uren per school per jaar door een vaste begeleider passend onderwijs. Het team begeleidt ook scholen die extra ondersteuning bieden en dit hebben vastgelegd in een speciaal profiel. De begeleiding kan gericht zijn op de leerling, op de docent of op beide en wordt ‘in natura’ geboden of in formatie bij een minimum aantal leerlingen met een (gediagnosticeerde) behoefte aan extra ondersteuning (de nieuwe systematiek voor zorgtoewijzing geeft hierover meer duidelijkheid). Als de ondersteuningsbehoefte van de school om de inzet van specialistische deskundigheid vraagt, zal eerst worden gekeken of deze expertise binnen het SWV geboden kan worden. Als dat niet zo is, wordt deskundigheid van buiten het SWV ingezet. Profiel van het team passend onderwijs Het team passend onderwijs heeft in elk geval deskundigheid op het gebied van leerontwikkeling, didactiek, gedrag en sociaal-emotionele ontwikkeling. Het kan signaleren, helpen bij het verhelderen van de vraag, adviseren, begeleiden en verbinden en werkt volgens een ontwikkelmodel: naarmate de basis op scholen sterker wordt, kan het team zich meer gaan richten op de extra ondersteuningsvragen van de scholen. Het team werkt planmatig en de werkwijze wordt jaarlijks geëvalueerd. Profiel van de begeleiders passend onderwijs De begeleider passend onderwijs werkt generalistisch en is deskundig op het gebied van passend onderwijs. De begeleider passend onderwijs ondersteunt scholen in het bieden van goed onderwijs. De begeleider passend
1
In Iedere leerling passend onderwijs, versnellingsaanpak van het SWV VO/VSO Utrecht en Vechtstreek, wordt de uitwerking van deze visie verder toegelicht (zie www.20.1swvvo.nl)
2
onderwijs is voor de scholen een ‘kritische collega’ die van buitenaf meekijkt, meedenkt, de juiste vragen stelt, signaleert, analyseert en begeleidt, snel benaderbaar is, in een vroeg stadium betrokken kan worden en weet wanneer specialistische ondersteuning moet worden ingezet. De begeleider passend onderwijs spreekt de school aan op haar verantwoordelijkheid en wil door de school ook aangesproken worden op zijn verantwoordelijkheden. De begeleider passend onderwijs kan op alle niveaus goed communiceren, werkt handelings- en oplossingsgericht en is een goede procesbegeleider. De begeleider passend onderwijs heeft inhoudelijke kennis op een van de bovengenoemde domeinen, houdt zijn kennis op dit domein actueel en deelt die met het team.
3
Bijlage
Taakomschrijving en competentieprofielen
Taken van het team passend onderwijs vraagverheldering - vraagverheldering en vraagformulering samen met leerling, ouders en docent , waar nodig in afstemming met de andere kernpartners van de school - hulp bieden bij observaties - zo nodig diagnostisch onderzoek uitvoeren, zoals persoonlijkheids- of intelligentieonderzoek - bijdragen aan dossieropbouw advisering - adviseren over aanvullend onderzoek - vertalen van onderzoeksresultaten naar de praktijk - adviseren van het ondersteuningsteam over een passende aanpak - adviseren over (doorverwijzing naar) specialistische voorzieningen begeleiding - ondersteunen van de leerling/docent met specialistische arrangementen in het reguliere onderwijs - bijdragen aan voorbereiden/opstellen van een onderwijsondersteuningsarrangement - mede zorgen dat noodzakelijke informatie voor zorgtoewijzing aanwezig is - scholing en informatie aan teams - bijdragen aan verdere versterking van de ondersteuningsstructuur in en om de school - bijdragen aan en mede verantwoordelijk zijn voor een actueel sharepoint signalering - signaleren van ontoereikende onderwijsondersteuning op leerling- en schoolniveau - signaleren van belemmeringen in de doorlopende onderwijs- en ondersteuningslijnen - signaleren van de aanwezigheid van of de behoefte aan specifieke deskundigheid binnen de school verbinding - verbinden tussen scholen en samenwerkingsverband - verbinden van verschillende vakgebieden/vormen van deskundigheid in het team passend onderwijs - verbinding en afstemming met kernpartners en integraal werken aan ondersteuning - zorgen voor tijdige terugkoppeling van informatie(naar scholen, naar team, naar kernpartners) - organiseren van kennisdeling tussen de scholen en binnen het samenwerkingsverband - bijhouden van ontwikkelingen op eigen vakgebied en zo nodig scholing volgen - bijdragen aan beleidsontwikkeling op grond van gesignaleerde trends
Profiel van het team passend onderwijs Het team passend onderwijs: - werkt handelingsgericht - hanteert oplossingsgerichte coaching - werkt vraaggestuurd en op maat - werkt efficiënt - richt zich op het vergroten van de zelfredzaamheid van docenten, ondersteuners en scholen - richt zich op het versterken van de scholen in de basis: goed onderwijs geven - werkt volgens het principe van één kind, één gezin, één plan, één contact - kent en werkt volgens de (nieuwe) criteria voor zorgtoewijzing en helpt scholen bij de aanvraag van specialistische ondersteuning - heeft inzicht in de ondersteuningsmogelijkheden van het reguliere onderwijs om leerlingen met speciale behoeften regulier onderwijs te bieden en zet deze kennis concreet in - heeft en onderhoudt een groot netwerk
4
Competenties van de begeleider passend onderwijs De begeleider passend onderwijs: - heeft een proactieve houding naar school en partners - is met regelmaat aanwezig in de school - kan monitoren op trends en ontwikkelingen in de school - is bekend met de ondersteuningsstructuur van de school en is in staat die te verbeteren - heeft zicht op wat de school nodig heeft in de voorbereiding op en het aanbod van passend onderwijs - heeft goede kennis van de sociale kaart - is communicatief vaardig - heeft ervaring in het onderwijs of aantoonbare affiniteit met het onderwijs - is op de hoogte van verschillende intervisiemodellen en kan deze toepassen - kent de ontwikkelingen in het (speciaal) onderwijs en kan waar nodig snel schakelen - is vaste partner in het ondersteuningsteam van de school (ZAT) - kan adviezen vanuit het ZAT vertalen in handelingsgerichte ondersteuningsadviezen voor de scholen - heeft en onderhoudt een groot netwerk van scholen/organisaties - heeft een objectieve blik in de school: is kritische collega - kan zowel op beleids- als op uitvoeringsniveau denken en handelen
5
