18
N IEU WE
T I JL > S E
jaargang
100%
S T I JL >
NIEU W
VITALE STAD
# 01 - 2015 • M A A K T S T E D E N B ET E R •
Geef imperfectie de ruimte en de stad zal bloeien
ideas bank
Playboy’s apartment is de stad
how to
Crisis- en herstelwet in de praktijk
test & play
Is NextDoor het perfecte buurtplatform?
www.kennislabvoorurbanisme.nl
www.vitalestad.nl
@KLvoorUrbanisme
@vitalestad
Het Kennislab voor Urbanisme & Vitale Stad slaan de handen ineen.
Wij maken steden beter Het Kennislab voor Urbanisme maakt steden beter. Dat doen we samen met topstudenten en een uniek netwerk van overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven. We bedenken nieuwe businessmodellen voor de veranderende stad. Creatieve, vernieuwende, maar vooral haalbare oplossingen
KENNISLAB VOOR URBANISME
om de stad fit en vitaal te houden. Oplossingen die een antwoord geven op de vraag hoe. Want dat is volgens ons de enige écht relevante vraag. Het Kennislab omarmt nieuwe ontwikkelingen als constante verbondenheid en digitalisering. Net als Vitale Stad.
auteur: lisette van beusekom | @lvanbeusekom
Een stad hoeft niet ‘af’ te zijn
Hoe imperfecter, hoe beter
Als stad hoor je er niet meer bij zonder rommelige, creatieve broedplaats. Hoe
uniek is zo’n plek dan
behouden? Vitale Stad eigenlijk nog? Hoe zorg je ervoor dat deze stedelijke hotspots hun authenticiteit Wiesemann vindt alles goed, reisde af naar Essen en was te gast in het Unperfekthaus. Oprichter Reinhard dit door naar de stad? zolang het Unperfekthaus zijn rommeligheid maar behoudt. Hoe vertalen we
pagina #10 › vitale stad › jaargang 18 › # 01-2015
C
reatieve broedplaatsen zijn booming. Overal en nergens duiken ze, vanuit het niets, op. Vaak op plekken waar leegstand lang overheerste, in achterstandsgebieden waar lange tijd niemand gezien wilde worden. In saaie kantorengebieden, oude industriepanden en in de rafelrandjes van de stad. Daar waar niets te verliezen is. Hoe imperfecter, hoe beter. De rommeligheid van het gebied heeft aantrekkingskracht. Eerst op een kleine groep pionierende ondernemers, creatievelingen en/of kunstenaars die er ongestoord hun gang kunnen gaan, later ook op de grote massa. In gebieden als Katendrecht Rotterdam, Merwede Utrecht en Amsterdam Nieuw-West is de stedelijke hipster niet meer weg te slaan. Hij wordt bediend met verrassende pop-up-stores, moestuintjes, vintagemarkten, vegetarische lunchrooms, microbrouwerijen en verse koffie. De plek staat volop in the picture, leegstand is verleden tijd en de motor voor stedelijke ontwikkeling
jdraa it op volle toeren. De huurpri zijn gaat kt zen stijgen en de mar l werk doen. Ineens is het helemaa men dat d ken niet meer vanzelfspre er ongestoord z’n gang kan gaan. Dat wat eerst een imperfecte plek was, is steeds meer ‘af’.
It’s all about imperfection
De broedplaatsen worden vaak geroemd om hun authenticiteit, maa r hier kun je vraagtekens bij plaatsen. Uiteindelijk blijf t van de vrijheid van de eerste groep pioniers weinig over, zodra de markt in werking treedt. Het zijn net als win kelcentra ‘kopieer machines’ die producten verkopen die het op andere plek ken ook goed doen. Om t als plek authentiek te blijven, moe in t juis plek de je de imperfectie van van id ighe mel stand houden. De rom zo’n omgeving prik kelt creativiteit. Rein hard Wiesemann, oprichter
pagina #11 › vitale stad › jaargang 18 › # 01-2015
van het Essense Unperfekthaus: ‘Er bestaat een spanningsveld tussen de fysieke ruimte waarin je je begeeft en datgene wat je er kunt doen. Als we ons bevinden in een mooi en chique huis, voorzien van luxe tapijt en kostbare meubels, dan beïnvloedt dat ons gedrag. De omgeving waarin je je begeeft is waardevol, dus daar ga je met respect mee om. We kunnen er niet zomaar op de muur gaan schilderen. We doen als het ware een stap terug als de omgeving belangr ijk is. Voor creativiteit is zo’n ruimte niet bevorderlijk. Je hebt juist de vrijheid nodig om te doen waar je zin in hebt.’
Wie wil innoveren, creëer t chaos
Een rommelige omgeving blijkt een uitstekend hulpmiddel om te innoveren. Vanwege de creativiteit die wordt geprikkeld, maar ook vanwege de vrijheid en ongedwongenheid die het uitstraa lt. ‘De samenleving streeft in toenemende mate naar perfectie en ziet daarmee de positieve effecten van imperfectie over het hoofd. Er lijkt te worden vergeten dat alle innovaties en vernieuwing beginnen met imperfectie. De eerste auto was er een met gebreken, de eerste telefoon idem dito. Maar dat geeft niet, want juist fouten maken levert nieuwe inzichten op.
We moeten daarom die imperfecties accepteren en omarmen om tot innovatie te komen’, aldus Wiesemann. De oudsoftwareontwikkelaar is niet de enige die deze theorie aanhangt. Het is de manier waarop Google groot is geworden, leren we van het boek ‘How Google Works’ van Eric Smidt en Jonathan Rosenberg. Om te overleven in de snel veranderende ICT-sector geeft de grootmacht creatievelingen de ruimte om nieuwe ideeën te bedenken. Deze creatieveling functioneert niet in een omgeving met te veel structuur, maar heeft chaos nodig. De auteurs stellen daarom dat perfectie nooit je uitgangspunt moet zijn. Wie wil innoveren moet juist fouten durven maken, en daarom een omgeving creëren waarin je niet wordt afgerekend op die fouten. Een omgeving als het Unperfekthaus, waar leden volledig hun eigen gang mogen gaan. Doordat alles in het huis gebeurt vanuit persoonlijke interesse houdt iedereen een oogje in het zeil. Wat ontstaat is een huis waar muren en plafonds de enige vorm van structuur zijn, waar geen hoekje of nisje onbeschilderd is en waar je continu wordt verrast door creativiteit van anderen. Het maakt de omgeving chaotisch, waardoor deze inspireert en prikkelt. Een plek waar nieuwe ideeën en innovatie tot stand komen.
Tussen imperfectie en perfectie zit de ideale balans
Het staat iedereen vrij om de filosofie van het Unperfekthaus ook op andere plekken toe te passen. Op die duizenden vierkante meters saaie kantoorgebieden en oude industriepanden die leeg staan bijvoorbeeld is het best lastig om mensen volledig vrij te laten. Wiesemann: ‘In het verleden hebben zich verscheidene mensen gemeld die zelf een Unperfekthaus wilden beginnen. Toch komt dit vaak niet van de grond, omdat mensen niet zo veel vrijheid aan anderen durven te geven. Maar dat is nou juist de sleutel tot succes: je moet niet alleen zeggen dat de leden vrij zijn om te doen wat ze willen, ze moeten ook écht vrij zijn. Vaak willen initiatiefnemers een bepaald niveau handhaven en controle uitvoeren.
ZO WERKT HET UNPERFEKTHAUS Het Unperfekthaus biedt een omgeving waarin gebruikers volledige vrijheid hebben. Het initiatief is gevestigd in een pand met zeven etages dat voorheen fungeerde als klooster. Het was groot, goedkoop, gelegen in een van de economisch slechtere wijken van de stad en stond al een aantal jaren leeg. Perfect voor het Unperfekthaus, vanwege de vijftig verschillende kamers die nu dienst doen als ateliers, workshopruimten en podia. Alle faciliteiten die de creatieveling nodig heeft zijn aanwezig: muziekinstrumenten, computers, materialen, koffie en thee, et cetera. Maar het allerbelangrijkste is de volledige vrijheid. In het Unperfekthaus is geen huisstijl, heerst geen censuur en kunnen de 1.200 leden hun creativiteit volledig de vrije loop laten. Het lidmaatschap heeft slechts enkele regels: de contributie bedraagt vijftien euro per maand, en daar staat tegenover dat je iets in het huis doet wat creatief en interessant is voor publiek. Of iets aan die voorwaarden voldoet bepalen de leden zelf. Wiesemann: ‘Wanneer nieuwe leden bij ons komen, tekenen zij een contract. Daarin staat beschreven dat je verantwoordelijkheid neemt voor je eigen project, dat hetgeen wat je doet openbaar is, dat er foto’s gemaakt mogen worden, dat je blij bent om andere mensen te zien en graag vragen beantwoordt over je project. Wanneer een van de leden vindt dat het project niet voldoet aan de gestelde eisen, dan kan hij daartegen bezwaar maken bij mij. Ik bekijk vervolgens of ik het daarmee eens ben. Is dat niet het geval – maar dit is tot op heden nog nooit gebeurt – dan krijgt de eigenaar van dat project de mogelijkheid om via een mailinglist toe te lichten waarom zijn of haar werk wél interessant en creatief is. Uiteindelijk beslissen we samen.’ Een sterke vorm van sociale controle dus, die tevens de beste beveiligingsvorm blijkt die er is.
Toch de laatste stem hebben in of iets wel of niet goed is. Het Unperfekthaus gaat niet om mij. Wat ik vind is niet belangr ijk. Het is slechts één mening.’ Door de vrijheid in stand te houden is het Unperfekthaus al tien jaar authentiek. Een periode waarin een doorsnee broedplaats in de meeste gevallen al lang is overgenomen door de Bagels & Beans, Starbucks of Coffeecompany en haar creativiteit verloren is. Of in een ander scenario is teruggekeerd naar de oude staat, waarin
pagina #12 › vitale stad › jaargang 18 › # 01-2015
niemand er gezien wil worden. Het is de kunst om ergens tussen die twee uitersten te blijven hangen en de houdbaarheidstermijn van imperfectie te vergroten.
Follow the money?
De inwoners van een stad volledige vrijheid geven in een gebied is eenvoudig op een plek waar economisch niets te verliezen is. Baat het niet, dan schaadt het niet. Tot op zekere hoogte wordt dit ook gedaan in de vorm van die creatieve broedplaatsen die we veel zien. Met
pagina #13 › vitale stad › jaargang 18 › # 01-2015
DIT IS REINHARD WIESEMANN Hij richtte het Linuxhotel op, won verscheidene internationale prijzen met zijn werk als softwareontwikkelaar en was al ondernemer vóórdat hij volwassen was. Uiteindelijk gooide hij het roer van zijn ICT-carrière om, met de opening van het Unperfekthaus. Reinhard Wiesemann had al vroeg een passie voor experimenteren. ‘Als kind kon ik altijd ongestoord mijn eigen gang gaan. Ik kreeg op mijn 13e een eigen werkplaats in de kelder van mijn ouders, waar ik alles mocht doen en laten wat ik wilde. Ik begon met chemische experimenten, maar dat bleek een vrij kostbare aangelegenheid voor een scholier. Al snel verschoof mijn interesse naar elektronica. Samen met een vriend repareerde en verbouwde ik oude radio’s en televisies. Op een gegeven moment gingen we zelf radio maken. We boorden gaten in de muur waardoor we de antenne naar buiten konden leiden. Ook het kozijn moest eraan geloven toen we ons eigen weerstation begonnen. Niemand hield me tegen. Ik had de volledige vrijheid.’ De vrijheid van zijn jeugd bracht hem al vroeg in zijn carrière succes. Samen met een vriend runde hij jarenlang een succesvolle software- en programmeerfirma met in zijn hoogtijdagen vijftig werknemers. Toch bleek het niet hetgeen te zijn
Want nadruk op ‘tot op zekere hoogte’. e gard e tiev crea op het moment dat de e ress inte er en an zijn werk heef t geda ijs fdpr hoo de wél komt van partijen die die op zich om len kunnen en willen beta geld ns inee het kost plek te vestigen, dan . Kijk om die vrijheid in stand te houden eid vrijh de r waa , naa r Tempelhofer Feld m kwa ng gedi van de Berlijner in het op het moment dat het stadsbestuur aan appartementen wilde ontw ikkelen d. De gvel vlie ige mal de rand van het voor ruim met lijk inde uite Berlijners stemden rwaa , nen plan de n 700.000 mensen tege d. wer d door ‘hun veld’ gere onopOok het Unperfekthaus bleef niet t een blijk Het sse. nkla gemerkt bij de zake rms nsto brai voor g uitstekende omgevin een en seminars van bedrijven. Het is ken den te x e-bo of-th hulpmiddel om oute tiev crea de met en vrijuit te spar ren niet klasse, wiens eigen kantoor vaak stictie erfe Imp is. prik kelend genoeg ocht verk ann sem Wie muleert innovatie. die áán ek bezo een r niet de plek zelf, maa en. open te l hote plek door ernaast een tel Het vorig jaar geopende Unperfektho de van euze luxu is een van de meest
waar zijn hart lag. Wiesemann: ‘Ik heb uitdaging nodig en vond dat steeds minder in mijn werk. Geleidelijk aan stapte ik uit de softwarefirma, totdat ik in 1999 alleen nog aandeelhouder was. Ik richtte destijds Linux Hotel op, een oude villa getransformeerd tot open-sourceseminarhotel. Het is het centrum voor kennisuitwisseling en een van de bekendste software-instituten ter wereld.’ Zo’n tien jaar geleden besloot Wiesemann dat iedereen moest kunnen ervaren wat hem naar eigen zeggen zo ver had gebracht. De vrijheid van zijn jeugd vertaalde hij door naar het Unperfekthaus. Hij kocht voor een zacht prijsje een groot pand dat voorheen als klooster fungeerde in een van de slechtste wijken van Essen. Na vijf jaar leegstand was de eigenaar blij dat iemand met serieuze interesse zich meldde. Voor Wiesemann was het de perfecte deal. ‘Het maakt mij niet uit of dit pand in een goed of slecht deel van de stad staat. Het gebouw zelf was geschikt: veel verschillende ruimten, groot, goed bereikbaar en vooral goedkoop. Dat twee jaar na aankoop gestart werd met de bouw van een groot winkelcentrum tegenover het pand was een geschenk uit de hemel.’
stad, met kamers voorzien van snel internet, regendouches, chique meubilair en de nieuwste computers. Voor een verblijf in de kamers betaal je de hoofdprijs. Niet vanwege die vier sterren, maar vanwege de interactie tussen creatieve klasse en business die tot stand komt door de chaotische omgeving van het Unperfekthaus. Als stad kunnen we hiervan leren dat niet elke plek perfect en ‘af’ hoeft te zijn. Belangrijker is het streven naar continue vernieuwing, met daarbij horend ook de verkeerde keuzes en imperfectie. Dat maakt juist dat een
pagina #14 › vitale stad › jaargang 18 › # 01-2015
plek zijn authenticiteit behoudt, en niet alleen de concepten kopieert die in andere steden ook succesvol zijn. Dat houdt in dat je als stad niet alleen moet zeggen dat inwoners zelf in de lead zijn, maar dat je ze ook echt die vrijheid moet geven. En ze fouten moet durven laten maken. Anders gaat het, net als bij alle initiatiefnemers die een Unperfekthaus wilden beginnen, op de lange termijn niet werken. Want ‘je eigen mening is slechts één mening’. Een stad moet een weerspiegeling zijn van haar inwoners. Een Unperfektstad.
