Visies PPS: van belofte. naar realisatie

Visies 2008 - 2009 PPS: van belofte naar realisatie

Postbus 54 n 3700 AB Zeist n 030-6981988 n www.ppsnetwerk.nl

Visies 2008 - 2009

PPS: van belofte naar realisatie

Inhoud

Inleiding n Publiek Private Samenwerking tastbaar maken....

3

Interview Willem Vermeend n ”Publiek Private Samenwerking moet nu echt in Nederland van de grond komen”

5

Wat is Publiek Private Samenwerking? n Loslaten van niet-kerntaken en toch regie houden: mogelijkheid tot prikkels n Integrale benadering n Juridische aspecten: transactiekosten n Welke vormen van PPS?

11 11 12 13 14

Waarom PPS en de doelstelling van PPS Netwerk Nederland n Doelstelling PPS Netwerk Nederland n Dienstverlening PPS Netwerk Nederland n Voor wie? n Opstarthulp

19 19 20 21 22

Concrete voorbeelden van PPS n Watersector: Afvalwater Haagse Regio n Vastgoed: PPS Renovatie Financiën n Vastgoed: PPS Montaigne Lyceum n Infra: Wâldwei Rijksweg N31 n Vastgoed: Nieuwbouw Belastingkantoor Doetinchem n Vastgoed: PPS Huisvesting Informatie Beheer Groep en Belastingdienst te Groningen n Infra: Capaciteitsuitbreiding Coentunnel Systeem n Infra: HSL-Zuid n Vastgoed: PPS Kromhout Kazerne n Infra: PPS A59 n Infra: Piet Wouters kijkt terug op PPS A59

27 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

Deelnemersprofielen PPS Netwerk Nederland

39

Nuttige adressen Privaat

99

Nuttige adressen Publiek

103

Inleiding

Publiek Private Samenwerking tastbaar maken…. Voor u ligt het boek Visies 2008-2009. In dit boek hebben wij de visies van leidende partijen op het gebied van Publiek Private Samenwerking gebundeld. Specifiek gaat het er hierbij om de meerwaarde van PPS beter tastbaar te maken. Maar al te vaak wordt PPS immers gezien als een soort toverformule die altijd op elke situatie past of anderzijds als een samenwerkingsvorm waar je als publieke partij nooit aan moet beginnen. Duidelijk is dat dergelijke extreme standpunten vooral voortkomen uit onbekendheid met het fenomeen. Het wegnemen van deze onbekendheid en misverstanden was een van de hoofdredenen om in 2007 PPS Netwerk Nederland op te richten. In dit boek treft u een variëteit aan spelers aan. Dat past uitermate goed bij de PPS gedachte, omdat juist bij PPS meerdere disciplines nauw samenwerken om zodoende robuuste, integrale oplossingen voor publieke partijen te kunnen realiseren. Dergelijke oplossingen bouwen, houdt ook in dat de winnaar van een PPS aanbesteding de partij (het consortium) is die op lange termijn het slimst inhoud kan geven aan de outputvraag van de aanbestedende partij. Een hele andere ‘beleving’ dan bij een traditionele aanbesteding waarin het toch uiteindelijk vaak gaat om simpelweg ‘de goedkoopste op dit bestek’. Goedkoop wordt dan duurkoop en het vaste bestek beantwoordt dikwijls niet voldoende aan veranderende omstandigheden in de toekomst. Dat PPS écht werkt in de praktijk is inmiddels in binnen- en buitenland ruimschoots bewezen. Aantoonbare meerwaardes tot 20% liegen er in dit verband niet om. Het is voorts veelzeggend dat de publieke partijen die PPS in de praktijk ervaren, in de regel vurige voorstanders van PPS worden. Is het dan tóch zo dat PPS het wondermiddel is dat altijd werkt? Neen, er blijven altijd veel projecten die vanwege aard, omvang, e.d. niet geschikt zijn. Maar laat het duidelijk zijn dat het altijd de moeite waard is in een vroeg stadium vast te stellen wat de mogelijke PPS potentie van een project zou kunnen zijn. Dit voorkomt dat grote PPS kansen worden gemist. Bij voorbaat een exercitie met slechts een upside potential; het enige ‘risico’ is immers dat een project niet (voldoende) geschikt is. Daar waar de PPS meerwaarde doorgaans gemakkelijk met cijfers objectief aangetoond kan worden, blijft er één factor die we met elkaar minder goed kunnen becijferen: die van de psychologie en de wil om met elkaar te werken aan prachtige oplossingen. Daarvoor moet je elkaar ontmoeten, elkaar leren kennen, elkaar begrijpen en wederzijds vertrouwen. Al onze dienstverlening staat in het teken hiervan, inclusief dit boek: laat dit wat dat betreft nieuwe kennismakingen voor u opleveren…..

….om straks samen grote kansen te kunnen benutten. Met vriendelijke groet, Harry H.B. Sterk Directeur PPS Netwerk Nederland

2

PPS Netwerk Nederland, 2e Dorpsstraat 58, 3701 AB Zeist Postbus 54, 3700 AB Zeist Tel. 030-6981988, Fax 030-6981980 [email protected], www.ppsnetwerk.nl

3

“Publiek Private Samenwerking moet nu echt in Nederland van de grond komen” Interview met de voorzitter van PPS Netwerk Nederland, prof. dr. Willem Vermeend. ZEIST 2008 - “Waarom nóg meer praten? Laten we het nu als-je-blíeft gaan dóen. We hebben de tijd mee, want PPS sluit naadloos aan bij wat het kabinet wil: samen de schouders er onder zetten. De samenleving wordt er alleen maar beter van”. Interview door Job Boot

prof. dr. Willem Vermeend Voorzitter PPS Netwerk Nederland

Dat zegt professor doctor Willem Vermeend, voormalig staatssecretaris van financiën en minister van binnenlandse zaken. Nog altijd prominent PvdA politicus, bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Maastricht en tegenwoordig ook als ondernemer actief. Bovenal een doener. Iemand die wil bouwen aan Nederland in het belang van de samenleving. Sinds 1 januari 2007 is Willem Vermeend voorzitter van PPS Netwerk Nederland. Een persoonlijke keuze, want PPS zit bij hem in het bloed. Samen met voormalig minister Gerrit Zalm van Financiën stond hij aan de wieg van Publiek Private Samenwerking in Nederland. Maar waarom gaat het allemaal zo tergend langzaam, waarom wil de trein maar niet op gang komen en lukt het bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk en andere landen als Duitsland en België wel? Willem Vermeend: “In Engeland zijn al zo’n 750 projecten van de grond gekomen, die door publieke en private partijen samen worden gedragen. In België en Duitsland vinden overheid en bedrijfsleven elkaar steeds vaker bij het realiseren van grote projecten. Vrijwel allemaal succesvol, aantoonbaar sneller gerealiseerd en met een hoge kwaliteit. Dat noem ik toegevoegde waarde. Uiteindelijk gaat het om belastinggeld, geld van de burger. Als we via PPS-constructies meer kunnen doen voor hetzelfde budget of zelfs aanzienlijk kunnen besparen en daarbij projecten sneller kunnen uitvoeren, dan zijn we toch een dief van onze eigen portemonnee als we dat nalaten?”.

Passie Willem Vermeend praat met passie over Publiek Private Samenwerking. Hij gelooft in de missie: overheid en bedrijfsleven hebben elkaar nodig en kunnen elkaar versterken. Alleen...Vermeend: “Tja, er is koudwatervrees. Het is nieuw en alles wat nieuw is komt al gauw bedreigend over. Halverwege de jaren negentig kwamen Gerrit Zalm en ik met het idee voor de belastingdiskette. Eigenlijk ontstaan uit mijn persoonlijke affiniteit met ICT, kan ik nu zoveel jaar later wel bekennen. Als fervent voorstander van een nieuwe, eigentijdse aanpak ben ik ermee aan de slag gegaan. Maar ik heb veel weerstand ontmoet. Onbekend maakt onbemind. Mijn ambtenaren op het ministerie zeiden: aangifte inkomstenbelasting doen via het papier is toch altijd goed gegaan, waarom moeten we dat veranderen? Inmiddels doen alle Nederlanders digitaal aangifte. Er is in korte tijd veel veranderd. Dat kan ook met PPS. Daar ben ik van overtuigd”.

Krachten bundelen Het kabinet propageert samen leven in en samen werken aan een beter Nederland. Daarbij kan PPS een prominente rol vervullen. Vijfentwintig vooraanstaande bedrijven hebben de krachten gebundeld in PPS Netwerk Nederland. Onder voorzitterschap van Willem Vermeend wil het Netwerk nu aan de slag. Samen met de overheid – landelijk, provinciaal en ook lokaal – kijken wat via Publiek Private Samenwerking wenselijk en haalbaar is. “Wat we in Nederland nodig hebben zijn aansprekende voorbeelden van geslaagde PPS-projecten. Dat kan op het gebied van wegen, bruggen, onderwijs, zorg, milieu, stadsherstel en ga zo maar door. Mondjesmaat komen ze

4

5

“Publiek Private Samenwerking moet nu echt in Nederland van de grond komen”

van de grond, maar nog op veel te kleine schaal”, vindt Willem Vermeend. Zijn eigen oude werkplek, het Ministerie van Financiën aan het Korte Voorhout in Den Haag wordt nu grondig gerenoveerd. Op basis van…een PPS-constructie. Is hier de lange arm van Willem Vermeend nog zichtbaar…? (lachend…)”Ik ben daar al een tijdje weg. Maar de rekenaars bij Financiën weten inmiddels ook wel dat de overheid het niet alleen kan. Simpelweg omdat er onvoldoende middelen en know-how voorhanden zijn. Er moeten in dit land keuzes worden gemaakt. Jarenlang bestond het idee dat de overheid grote infrastructurele werken zelf móest uitvoeren. Politici en ambtenaren vonden het niet gepast om die taken aan de markt over te laten. Bijna ideologie. Tegenwoordig overheerst pragmatisme. Samen doen luidt het motto. Samen voordeel behalen en risico’s verdelen. Veel projecten kunnen sneller, doelmatiger en goedkoper. Laten we profiteren van elkaars kennis en kunde. Dat levert alleen maar maatschappelijk rendement op. Maar dan moeten we nu PPS een serieuze kans geven”.

Achterstandswijken

Informatie delen

Samen optrekken

De voorzitter van PPS Netwerk Nederland ziet op veel terreinen mogelijkheden voor PPS. Bijvoorbeeld bij de renovatie van achterstandswijken in grote steden. “Daar wordt door het kabinet veel geld voor uitgetrokken. Ik zou graag met de bestuurders van grote steden morgen om de tafel gaan zitten. Laat de lokale politiek een achterstandwijk aanwijzen waar we met PPS aan de slag kunnen. Om de wijk te revitaliseren, om de leefbaarheid en sociale cohesie te vergroten. Dat kan. Maar dan moet wel de wil er zijn om het samen met het bedrijfsleven op te pakken. Laten we bewijzen dat PPS ook in Nederland werkt. Natuurlijk op basis van gelijkwaardigheid en wederzijds vertrouwen”.

Op departementen, die Vermeend vanuit zijn politieke verleden goed kent, moet een betere informatie uitwisseling tot stand worden gebracht. Informatie delen – ook naar marktpartijen toe – is cruciaal voor het slagen van Publiek Private Pamenwerking.

De wenselijkheid om te komen tot meer Publiek Private Samenwerking in Nederland wordt door de overheid onderkend. De toenemende vergrijzing doet de komende decennia een zwaar beroep op de overheidsfinanciën.

Op het terrein van milieu en energiebesparing ziet Willem Vermeend volop kansen voor Publiek Private Samenwerking. In wonend Nederland valt volgens hem nog veel winst te behalen als het gaat om energiebesparende maatregelen. “Iedereen heeft de mond vol van het terugdringen van de CO2 uitstoot, minder energie verbruiken. In de Nederlandse huizen is op dat gebied nog veel te doen. Dat is winst voor de burger, maar vooral winst voor het milieu”. Volgens Willem Vermeend kunnen infrastructurele werken heel goed in PPS-constructies gegoten worden. Daar zijn al geslaagde voorbeelden van (A-59 in Noord-Brabant en N31 Leeuwarden-Drachten). Er liggen contracten, die bij een volgend project moeiteloos als voorbeeld kunnen dienen. Dan hoeft het wiel niet elke keer opnieuw te worden uitgevonden.

6

Voor de zorgsector en het onderwijs liggen de kansen om in PPS-verband goede en snelle resultaten te boeken voor het oprapen. “Er wordt jaarlijks voor zo’n slordige twee miljard geïnvesteerd in nieuwe scholen en nog eens twee miljard in onderhoud en renovatie. Doe je dat op basis van PPS dan levert dat een besparing op van tien tot twintig procent. Dat is 600 miljoen euro op jaarbasis. Alles bij elkaar opgeteld zien wij als PPS Netwerk Nederland gemakkelijk mogelijkheden tot wel twee tot drie miljard euro. Kun je als kabinet leuke dingen voor doen”. Het is maar één van de talrijke voorbeelden die Willem Vermeend aanreikt om te illustreren dat PPS nu echt in Nederland van de grond moet komen. Zijn motto luidt: van belofte naar realiteit. “We moeten beginnen. Overheid en bedrijfsleven moeten elkaar nu op dit punt vinden. Verder uitstel leidt ertoe dat het bedrijfsleven zijn geloof in Publiek Private Samenwerking verliest en een afwachtende houding aanneemt. Het werk komt toch wel naar ons toe, zo’n houding. Dat zou echt doodzonde zijn. Wij als PPS Netwerk Nederland willen graag samen met de overheid aan het werk. Het bedrijfsleven is er klaar voor. De overheid bepleit samenwerking. Ik zou zeggen: kom op, laat het werk via PPS ook daadwerkelijk beginnen”.

De beschikbare geldmiddelen moeten doelmatig worden ingezet ten behoeve van grootschalige maatschappelijke projecten vindt Willem Vermeend: “Lange tijd heeft de overheid gespaard, geld gereserveerd voor grote projecten. Men had geen behoefte aan externe financiers. Die tijd ligt achter ons. De overheid moet nu op de kleintjes letten. De vergrijzing kost geld. Laten we niet met de rug naar elkaar gaan staan. Het bedrijfsleven leert van de overheid en omgekeerd leert de overheid van het bedrijfsleven. Laten we samen optrekken en de wederzijdse expertise maximaal benutten. Bovendien stimuleert PPS onmiskenbaar de creativiteit. We kunnen samen meer tot stand brengen. Het bedrijfsleven is bereid om samen met de overheid risico’s te delen, om samen de schouders er onder te zetten. Maar dan moeten we nu écht met PPS gaan beginnen. Dat is goed voor Nederland, dat is goed voor ons allemaal”.

7

8

9

Wat is Publiek Private Samenwerking?

PPS komt er kort gezegd op neer dat de overheid en het bedrijfsleven niet opereren in een simpele opdrachtgever- uitvoerder relatie maar als volwaardige partners die ook na de oplevering van een project (een school, snelweg, brug, waterzuiveringsinstallatie, en dergelijke) blijven samenwerken.

Omdat de private partij dus niet meteen na oplevering vertrekt, maar de lusten en lasten gedurende de gebruiksduur van het project samen met de opdrachtgever zal delen, wordt zij gestimuleerd betere oplossingen te bedenken. Betere oplossingen houden dan in dat er niet gewerkt wordt met het dictaat van een vast bestek, maar met een zogenaamde outputspecificatie. De opdrachtgever geeft hierbij aan, aan welke functionaliteiten moet worden voldaan. Daarbij komt ook kijken dat wordt gedacht vanuit de levenscyclusbenadering (van ontwerp t/m gebruik en sloop). De potentiële opdrachtnemer krijgt de ruimte optimaal op deze visie in te spelen door zelf met creatieve voorstellen te komen. Hoe eerder men bij het proces wordt betrokken, hoe meer creativiteit hierbij in de regel kan worden gemobiliseerd. Betaling van de diensten volgt niet bij oplevering (althans niet volledig), maar gedurende de afgesproken tijdsduur van de samenwerking (meestal 20 tot 30 jaar) en is doorgaans gekoppeld aan de kwaliteit van de geleverde dienst.

PPS past hiermee uitstekend in het duurzaamheidsdenken omdat PPS levensduurkosten centraal stelt in plaats van (slechts) de initiële realisatiekosten. Dat deze benadering werkt, mag blijken uit de berekeningen die gerenommeerde accountants op PPS-projecten hebben uitgevoerd waarbij meerwaardes tot 20% worden vastgesteld. In de praktijk is deze meerwaarde zelfs aanzienlijk hoger, omdat men een PPS-project hierbij vergelijkt met een traditioneel uitgevoerd project dat op tijd en binnen budget wordt opgeleverd. Dit laatste is niet reëel aangezien verreweg het merendeel (ca. 75% volgens recent onderzoek) van traditioneel uitgevoerde projecten niet op tijd en binnen budget worden opgeleverd. Hiervoor gecorrigeerd is de meerwaarde van PPS dus nog hoger.

Loslaten van niet-kerntaken en toch regie houden: mogelijkheid tot prikkels Een groot misverstand rondom PPS is dat de publieke opdrachtgever niet meer de controle heeft over het object dat via een PPS wordt gerealiseerd. Het is wel degelijk zo dat de opdrachtgever in een regierol blijft. Echter, bij PPS gaat het enerzijds om het uitbesteden van nietkerntaken aan de private PPS partner en anderzijds om het verdelen van risico’s. Dus, niet meer zelf alles doen met eigen inzet van middelen en voor eigen risico, maar -daar waar het kan- specialisten zaken laten uitvoeren waarin die zijn gespecialiseerd. De vergelijking met een vliegtuigcockpit is hier op zijn plaats waarbij de publieke opdrachtgever de piloot blijft, maar een boordwerktuigkundige (de private PPS partner) meehelpt het vliegtuig zo veilig en zuinig mogelijk in de lucht te houden en de passagiers zo snel en comfortabel mogelijk op de bestemming te krijgen.

10

11


Het vraagstuk van ‘PPS of niet’ heeft dus voor de opdrachtgever vooral te maken met het afvragen wat de kerntaken en afgeleide taken zijn. Zo is het Ministerie van Financiën tot de conclusie gekomen dat het runnen van haar kantoorgebouw feitelijk geen kerntaak van het departement is. Dat het winnende consortium met een nieuwe routing binnen het Ministerie kwam waarmee het gebouw veel doelmatiger kon worden gebruikt, is andermaal een voorbeeld waar het betrekken van marktpartijen c.q. het mobiliseren van creativiteit toe kan leiden. Het is al eerder gememoreerd dat binnen een PPS de private partners kunnen worden beloond op basis van de mate waarin zij hun diensten en taken goed vervullen. Zo worden bij PPS-constructies in de wegenbouw de private partijen mede afgerekend op het aantal vertragingen/ongelukken op het tracé. De overweging is hierbij dat de private partij er voor moet zorgen dat het wegdek dermate goed is dat het niet continu hoeft te worden opgelapt (met rijstrookafsluitingen), dat de wegsignalering en de kwaliteit van het wegdek (o.a. adequate gladheidsbestrijding) zo goed is dat bestuurders minder ongelukken maken, enzovoort. Bij scholen geldt dit bijvoorbeeld voor de mate van schade door vandalisme buiten schooltijd: private partijen worden geprikkeld oplossingen te maken die minder schadeposten (van inbraak tot vernieling) dan gebruikelijk zullen geven. Deze prikkels kunnen ver gaan: zo werd bij de waterzuiveringsinstallatie Harnaschpolder de private partij mede verantwoordelijk gemaakt voor wijzigingen die het gevolg zouden zijn van veranderende milieuwetgeving. De (terechte) veronderstelling was dat de bouwers van de faciliteit er daardoor voor zouden zorgen dat de zuiveringsinstallatie later relatief gemakkelijk aanpasbaar zou zijn. In het algemeen kan gesteld worden dat hoe meer

12

werkzaamheden in de toekomst moeten plaatsvinden (onderhoud, beheer, en dergelijke) des te groter de te behalen voordelen zijn. Voordat we het vergeten, via de beschikbaarheidsvergoeding ontstaan ook financieringsvoordelen voor de publieke partijen, het hele bedrag hoeft immers niet vooraf te worden opgehoest. Het is vergelijkbaar met een huurbedrag inclusief servicekosten op jaarbasis, de opdrachtgever hoeft niet meteen de volledige investering te doen.

Integrale benadering Juist omdat het bij een PPS-project niet gaat om het ‘hier en nu’ maar om het combineren van slimme technieken en creatieve oplossingen die over de totale levensduur een aantoonbare meerwaarde opleveren, is het voor de uitvoerende partij goed om zeer nauw samen te werken met andere partijen. Dit zorgt er voor dat er niet een hele reeks van mooie deeloplossingen wordt gemaakt die zich vervolgens toch weer niet helemaal optimaal ten opzichte van elkaar gedragen, maar dat er een geïntegreerde oplossing wordt geleverd. Om deze reden wordt doorgaans met consortia gewerkt: groepen van bedrijven die allemaal een verschillende achtergrond c.q. specialisatie hebben, maar als één team de oplossing leveren en daarmee de coördinatie voor de opdrachtgever voor hun rekening nemen. Een geïntegreerde oplossing ontstaat overigens alleen als alle partijen binnen het consortium goed samenwerken. De integrale kwaliteit van het consortium is een voorwaarde om tot een succesvol resultaat te komen. Dat betekent dat over en weer partijen slimme oplossingen moeten zoeken omwille van prijs, architectonische kwaliteit, maakbaarheid,

efficiency en dergelijke. Dit voorkomt voor de publieke opdrachtgever ook een vervelende situatie van moeizame systeemintegratie waarbij leverancier A kan stellen dat zijn oplossing niet optimaal werkt, omdat leverancier B in gebreke is gebleven of andersom. Bij PPS is er dus één opdrachtnemer: het consortium.

Juridische aspecten: transactiekosten Omdat bij PPS-projecten gedurende een lange periode wordt samengewerkt en er prikkels in de samenwerking worden gebracht, is het belangrijk de afspraken zeer goed vast te leggen. Wat dat betreft is het logisch dat de (juridische) adviseurskosten hierdoor zullen toenemen. Aan de andere kant kan men stellen dat precies door

het feit dat er samen zo goed naar de oplossingen en de tijdsbestendigheid daarvan, evenals de afspraken daaromheen wordt gekeken, de meerwaarde ontstaat. Iedereen wordt gedwongen over de horizon heen te kijken en het blijkt dat deze investering zich later dubbel en dwars terugverdient. Voorwaarde is wel dat het project enige omvang heeft, omdat anders de transactiekosten relatief gezien (te) zwaar op de totale projectkosten gaan drukken. Om een project van enige omvang te creëren is het ook mogelijk om kleinere projecten te bundelen (bijv. scholen). Tenslotte kan nog opgemerkt worden dat transactiekosten naar beneden zullen gaan naarmate er meer PPS-projecten worden uitgevoerd. Men kan immers steeds meer terugvallen op standaarden en ervaring uit het verleden.

13


Welke vormen van PPS? PPS wordt snel gehanteerd als een containerbegrip. Op grond van bovenstaande mag duidelijk zijn dat er niet één standaardvorm van PPS bestaat. PPS zegt meer iets over de gekozen aanpak en kan op allerhande manieren bij de meest uiteenlopende projecten handen en voeten gegeven worden. Toch is het mogelijk ruwe indelingen van PPS vormen te maken. Zo wordt vaak onderscheid gemaakt tussen de objectgebonden PPS en de gebiedsgebonden PPS.

Objectgebonden PPS

14

Deze contractvorm stimuleert private partijen de verschillende fases in de levensduurcyclus van projecten uitermate goed op elkaar af te stemmen. Zo kan er tijdens het ontwerp al rekening worden gehouden met onderhoud en – indien afgesproken – exploitatie. Denk hierbij aan het bewust weglaten van standaardplinten of het aanleggen van zeer duurzame vloeren, waarmee én de kwaliteit én de onderhoudsvriendelijkheid toenemen. Het resultaat is niet gedefinieerd als een product, maar als een dienst: niet een gegeven breedte van een weg, maar een vervoerscapaciteit, niet een vooraf vast omschreven gebouw, maar een werkcapaciteit. Output in plaats van input.

Bij de Objectgebonden PPS wordt een werk (een object) door meerdere partijen gerealiseerd. Meestal wordt de samenwerking vorm gegeven met een zogeheten DBFM(O) contract. Hierbij staan de letters voor respectievelijk Design, Build, Finance, Maintain en Operate. Ook zijn er allerlei tussenvormen denkbaar zoals DB, DBM en BM.

Private partijen hebben binnen randvoorwaarden de vrijheid om zelf te bedenken hoe het door de publieke opdrachtgever verlangde doel het best gerealiseerd kan worden (de opdrachtgever geeft ‘richting en ruimte’). Hoe beter ze het afgesproken resultaat bereiken, des te beter ze betaald worden waardoor private partijen gestimuleerd worden elke dag hun best te blijven doen gedurende de totale looptijd van het contract.

n DBFM(O) contract Bij dit contract worden de delen ontwerp, bouw, financiering, onderhoud en beheer in één keer aan de private partij overgedragen. Soms wordt de O van ‘Operate’ toegevoegd, het ‘runnen’ van het object. Dit laatste kan bijvoorbeeld via de facilitaire dienstverlening bij rijkshuisvestingsprojecten. Omdat binnen deze contractvorm de disciplines bij elkaar komen, wordt het ook wel een geïntegreerd contract genoemd.

Ofschoon de overheid in de regel zelf goedkoper geld kan lenen dan marktpartijen, moet niet vergeten worden dat de overheid geen opslag in rekening brengt voor financieringsrisico’s. Tegenvallers komen op het moment dat ze zich voordoen vaak ten laste van de algemene middelen. Bij externe financiering komen deze risico’s tot uitdrukking in het rentepercentage. Feitelijke verschillen zijn derhalve gering. Ook worden de kosten van risico’s van vertraagde oplevering of overschrijding van budgetten bij de vergelijking tussen traditionele uitvoering en DBFMO niet altijd meegenomen.

De aanbesteding van de DBFM(O) contracten wordt volgens de concurrentiegerichte dialoog uitgevoerd. Hierbij wordt met private partijen onderhandeld over prijs, risico’s en kwaliteit van ontwerp en diensten. Doel is om tot concurrerende biedingen te komen en uiteindelijk de beste bieding te selecteren. Hierdoor worden private partijen bij voorbaat geprikkeld hun beste beentje voor te zetten. In deze aanbestedingsronde krijgt de aanbestedende publieke partij volledig inzicht in de inschatting en beprijzing van de projectrisico’s. Is een contract vervolgens eenmaal gegund, weet de publieke partij ook tot in lengte van dagen waar zij aan toe is: de kans op onverwachte risico’s en daarmee financiële stroppen is bijzonder klein.

Gebiedsgebonden PPS De tweede vorm is de Gebiedsgebonden PPS waarbij gebiedsontwikkeling met meerdere partijen wordt gerealiseerd. Denk hierbij aan de aanleg van woonwijken, stationslocaties, bedrijventerreinen en herstructureringen. Natuurlijk kunnen hierbij combinaties ontstaan met

Objectgebonden PPS-en zoals bij een PPS school in een nieuwbouwwijk. Binnen gebiedsgebonden PPS wordt vaak gewerkt met een Joint-Venture model waarbij de lusten en lasten door publieke en private partijen via een vooraf overeengekomen sleutel worden verdeeld. Het Joint-Venture model is één van de mogelijke / theoretische samenwerkingsvormen. In het schema hieronder worden de meest voorkomende mogelijkheden toegelicht. In de praktijk zijn ook diverse “tussenvormen” mogelijk.

n Traditioneel Feitelijk kan men stellen dat het traditionele model geen PPS is. Het hele proces van gebiedsontwikkeling is in handen van de gemeente: zij doet de verwerving, maakt terreinen bouwrijp en geeft de grond uit. Vaak geschiedt de verwerving pas nadat het definitieve plan is vastgesteld. In het traditionele model heeft de gemeente maximale sturing op het proces, maar neemt ze ook al het risico. Wanneer de gemeente vooraf vergeet om strategische verwervingen uit te voeren, dan zal de prijs die betaald moet worden voor

Samenwerkingsvorm

Verwerving

Bouwrijp maken

Gronduitgifte

Traditioneel- geen PPS

Gemeente

Gemeente

Gemeente

Bouwclaim

Gedeeld

Gemeente

Gemeente

Joint-Venture

Gedeeld

Gedeeld

Gedeeld

Exploitatie overeenkomst

Marktpartijen

Verhaald op marktpartijen

Marktpartijen

Concessie

Gemeente, marktpartijen of beiden

Marktpartijen

Marktpartijen

15


de verwerving van de gronden meestal substantieel hoger zijn dan de oorspronkelijke ramingen. Hiermee komt een extra groot kapitaalbeslag op deze manier van gebiedsontwikkeling te liggen, omdat men niet (in voldoende mate) aan strategische verwervingen doet. Het gevolg hiervan is dat men op zoek is gegaan naar samenwerkingsvormen waarbij dit kapitaalbeslag werd gedeeld met marktpartijen, zie hieronder.

n Bouwclaim Bij het bouwclaimmodel kan het kapitaalbeslag worden gedeeld met marktpartijen. Verwervingen worden gedaan door marktpartijen die als ontwikkelaar betrokken zijn bij het totale project, waarbij niet-bouwrijpe gronden aan de gemeente worden overgedragen. De gemeente maakt in beginsel terreinen bouwrijp en legt het openbaar gebied aan. De verwerver (de marktpartij) krijgt voor haar verwerving van de gemeente een bouwclaim terug (op de uitgegeven bouwrijpe kavels door de gemeente). De gemeente draagt bij deze vorm het grondexploitatierisico.

n Joint-Venture Bij het Joint-Venture model werken Gemeente en ontwikkelaar nog verder samen. In de regel wordt hierbij door hen een GEM (Gemeenschappelijk Exploitatie Maatschappij) opgericht: een geprivatiseerd grondbedrijf op locatieniveau. De niet-bouwrijpe gronden worden aan de GEM overgedragen waarna deze ze bouwrijp maakt en het openbaar gebied aanlegt. Vervolgens geeft de GEM de bouwrijpe kavels uit aan de marktpartij. De GEM draagt het exploitatierisico.

16

n Exploitatieovereenkomst De gemeente is verantwoordelijk voor de openbare ruimte en de marktpartijen doen ‘de rest’. Kosten van de openbare ruimte worden door de gemeente doorbelast aan de marktpartijen. Uiteraard worden hierbij verdere afspraken gemaakt onder meer om absolute duidelijkheid te hebben dat marktpartijen conform bestemmingsplannen gaan ontwikkelen en uitvoeren.

n Concessiemodel Vaak wordt hierbij gestart vanuit een gemeentelijke grondeigendompositie waaruit een tender wordt georganiseerd. De niet-bouwrijpe gronden gaan daarmee uiteindelijk naar een marktpartij die deze bouwrijp maakt en het openbaar gebied aanlegt. De marktpartij ontwikkelt de bouwrijpe kavels voor eigen rekening en risico en draagt 100% van het grondexploitatierisico. De gemeente ontvangt haar vergoeding via het bedrag dat de marktpartij voor de concessie heeft betaald.

n Allianties Soms is het moeilijk risico’s van te voren in te schatten. Daarom kunnen private en publieke partijen besluiten via een alliantiecontract deze risico’s met elkaar te delen. Hierbij wordt door beide partijen een soort gezamenlijke vereveningspot gemaakt, waaruit tegenvallers worden betaald, terwijl meevallers de pot weer kunnen aanvullen. Aan het einde van de rit wordt de pot verdeeld over de partijen, zodat iedereen er baat bij heeft opbrengsten te maximaliseren en kosten te minimaliseren.

17

Waarom PPS en de doelstelling van PPS Netwerk NL

Om deze vraag deels te beantwoorden kan geciteerd worden uit de PPS Voortgangsrapportage 2007 en vooruitblik 2008: “Eén van de pijlers in het coalitieakkoord is: “Een slagvaardige en verbindende overheid die een bondgenoot is voor burgers, en een dienstbare publieke sector”. Een adequate uitvoering van het beleid moet voorop staan, waarbij op output, de uiteindelijke kwaliteit van de dienstverlening, gestuurd wordt. De burger moet hierbij optimaal waar voor zijn geld krijgen en de doelstelling van het kabinet is dat de burger de dienstverlening met gemiddeld een 7 waardeert”.

Het is duidelijk dat de huidige gemiddelde waardering van de dienstverlening nog niet bij een 7 ligt. De kans dat deze milestone binnenkort via de traditionele aanpak van projecten wordt gehaald is klein. Het ontbreekt niet aan goede wil, maar de complexiteit en omvang van de issues zijn simpelweg te groot voor traditionele benaderingen. Tegelijkertijd worden de uitdagingen voor de overheid steeds groter. Hierbij valt te denken aan de kosten die de vergrijzing met zich meebrengt, energieen milieuvraagstukken, kosten van de zorg, goede infrastructuur, prachtwijken, enzovoorts. De PPS Voortgangsrapportage gaat verder: “Bij PPS wordt vaak gebruik gemaakt van een geïntegreerde contractsvorm, het zogenaamde DBFM(O) contract. DBFM(O) is een goed middel om de overkoepelende doelstelling van een klantgerichte dienstverlening te bereiken omdat het contract het werkelijk leveren van de afgesproken prestaties bevordert. De kwaliteit van de overheidsdienstverlening moet merkbaar verbeteren en anderzijds moet de efficiency omhoog waardoor kosten kunnen dalen. De uitdaging voor de komende jaren is om te leren van de lessen van de afgelopen 10 jaar en die te gebruiken om contracten en processen te standaardiseren, waarbij én overheden én private partners meer projecten sneller kunnen opstarten zonder het wiel opnieuw uit te vinden. Het resultaat hiervan zal zijn dat transactiekosten worden verlaagd en doorlooptijden kunnen worden ingekort”.

Met andere woorden: Het is duidelijk dat juist PPS een bijzonder geëigend instrument is om binnen de grenzen van overheidsbegrotingen niet alleen haar huidige maar ook haar toekomstige

Doelstelling PPS Netwerk Nederland Nu de meerwaarde, voordelen en passendheid van PPS in het huidige tijdsgewricht duidelijk zijn, rest de logische vraag: Waarom gaan publieke partijen dan nog niet massaal ‘aan de PPS’? De ervaring wijst uit dat dit enerzijds nog te maken heeft met de ruime beschikbaarheid van financiële middelen en anderzijds met zaken als onbekendheid en onvoldoende vertrouwen. Om met het punt van de beschikbaarheid van financiële middelen te beginnen, kan men stellen dat dit eigenlijk een spijtige reden is, die men niet van een professionele organisatie als de overheid, gefinancierd met publiek geld, zou mogen verwachten. Toch valt niet te ontkennen dat daar waar de overheidsmiddelen beperkt zijn, de stimulans te gaan PPS-en meteen enorm toeneemt. Willem Vermeend, de voorzitter van PPS Netwerk Nederland, heeft al geuit dat door niet voldoende gebruik van het PPS instrumentarium te maken, er elk jaar in Nederland vele miljarden Euro’s verloren gaan. Hij bestempelt dit onomwonden als ‘maatschappelijk onverantwoord’. Aangezien de tijd van economische voorspoed voorlopig voorbij lijkt te zijn en tegelijkertijd de maatschappelijke agenda alsmaar groter wordt, is de kans groot dat binnenkort de ambities van publieke partijen niet meer volledig te realiseren vallen met een traditionele (nietPPS) aanpak. Beschikbaarheid van financiële middelen of niet, het moge duidelijk zijn dat het niet PPS-en, terwijl een project daar wel in hoge mate geschikt voor zou zijn, uiteindelijk vooral gelegen is in het feit dat publieke partijen nog niet vertrouwd genoeg met PPS zijn. Dit laatste kan men soms zelfs letterlijk nemen: een wantrouwen jegens private partijen.

ambitieuze doelstellingen duurzaam te kunnen realiseren.

18

19


PPS Netwerk Nederland heeft als doelstelling deze vicieuze cirkels te doorbreken onder andere door op een neutrale wijze: 1. Publieke partijen kennis te laten maken met PPS als instrumentarium ––> kennisvergroting en wegnemen van misverstanden 2. Publieke partijen kennis laten maken met andere publieke partijen en private partijen om face-to-face vragen te kunnen stellen en ervaringen uit te kunnen wisselen ––> leren uit de praktijk en wederzijdse begripsvorming creëren tussen publieke en private partijen 3. Concrete, pragmatische opstarthulp geven aan publieke partijen die overwegen bepaalde projecten via een PPS uit te voeren

Voor alle duidelijkheid: de doelstelling van PPS Netwerk Nederland is niet om voortaan elk project als een PPS uit te laten voeren, maar wél om publieke partijen geen grote PPS kansen te laten missen. Het is zonde om projecten waarmee een substantiële PPS meerwaarde gerealiseerd had kunnen worden, op een traditionele manier te blijven uitvoeren.

20

Dienstverlening PPS Netwerk Nederland PPS Netwerk Nederland is een neutraal platform van publieke en private bedrijven (de leden) en instellingen dat zich ten doel heeft gesteld publieke partijen met concrete raad en daad bij te staan bij de afweging van investeringsbeslissingen. Hierbij gaat het specifiek om de vraag of projecten traditioneel gefinancierd en uitgevoerd moeten worden of via een PPS (Publiek Private Samenwerking). PPS Netwerk Nederland werkt vanuit de publieke (maatschappelijke) vraagkant. Eerder in dit boek vermeldden we al dat de PPS businesscase voor zowel de publieke als de private partijen uiteraard zinvol moet zijn. Wat dit betreft is PPS zelfregulerend: indien er voor betrokkenen geen gezamelijke positieve businesscase te formuleren valt, wordt er niet aan PPS gedaan. De downside om met elkaar te kijken of een PPS haalbaar lijkt, is met andere woorden nihil. De upside daarentegen is –zoals we hebben gezien- zeer substantieel: tot 20% meerwaarde. Als er een concrete vraag van overheidspartijen is rondom de PPS geschiktheid c.q. haalbaarheid van nieuwe projecten (Gebiedsontwikkeling, Infrastructuur, Maatschappelijk vastgoed, Milieu, enz.), kan het Netwerk snel en laagdrempelig expertise mobiliseren via haar leden en partners (private en publieke partijen). Doel blijft om in een vroeg stadium, in de visievormingsfase, met elkaar te kijken of projecten een interessante PPS potentie hebben.

Voor wie? PPS Netwerk Nederland staat in dienst van de publieke partijen en wil met name de volgende publieke partijen van adequate informatie op PPS gebied voorzien: n Gemeenten n Provincies n Onderwijs en zorginstellingen n Woningbouwcorporaties n Rijksoverheid n Nationale Koepelorganisaties n Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO’s)

Hierbij worden de volgende projecten en segmenten onderscheiden: n Maatschappelijk vastgoed n Onderwijshuisvesting n Zorg n Ziekenhuizen n Medische Centra: Cure n Verpleeg/verzorghuizen: Care n Infrastructuur n Gebiedsontwikkeling n Combinatieprojecten

21


Sectoren Vastgoed Gebieds ontwikkeling

Opstarthulp Om de communicatie tussen partijen verder te bevorderen en mensen te kunnen ondersteunen bij het opstarten van projecten, heeft het Netwerk een heel scala van middelen ontwikkeld, welke doorgaans gratis voor publieke partijen zijn.

Infrastructuur Services & Operations Overig

Kennisgebieden Visie vorming Financieel

Projectmanagement

Realisatie Overig

n Opstarthulp ––> de PPS Netwerk Nederland

Kennisbank Publieke partijen die zich interesseren voor PPS dienen zich eerst behoorlijk te kunnen oriënteren. Tot november 2007 was er geen mogelijkheid om op één plaats alle beschikbare PPS kennis gestructureerd, gevalideerd en compleet afroepbaar te maken. PPS Netwerk Nederland lanceerde vervolgens de Kennisbank. Deze Kennisbank bevindt zich binnen de website van het Netwerk (www.ppsnetwerk.nl) en bestaat uit twee delen, te weten een algemeen publiek gedeelte en de Kennisbank zelf.

Hierboven ziet u het navigatiesysteem van de Kennisbank, met aan de linkerkant de sectoren en aan de rechterkant de kennisgebieden. Men kan aanklikken binnen welke sector en/of kennisgebied men wil zoeken, maar een combinatie is ook mogelijk door zowel een van de vijf sectoren aan te klikken als een van de vijf kennisgebieden. Bijvoorbeeld: Infrastructuur/Realisatie (als boven aangegeven).

n Opstarthulp ––> de PPS Netwerk Nederland

n Opstarthulp ––> PPS Netwerk TV PPS Netwerk Nederland heeft in april 2008 PPS Netwerk TV geïntroduceerd. PPS Netwerk TV is hét medium waarmee praktijkexperts (zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers) in video-interviews hun ervaringen met PPS delen met de kijker. Onderwerpen die worden behandeld zijn o.a. aanbestedingsprocessen, contractvormen, de meerwaarde van PPS en de ‘S’ van Samenwerking. Niet in de vorm van theoretische beschouwingen maar aan de hand van concrete projecten zoals de renovatie van het Ministerie van Financiën, de N31, Schieveste enzovoorts. Het doel van PPS Netwerk TV is publieke partijen meer inzicht te geven in de meerwaarde die PPS biedt. Anderzijds is PPS Netwerk TV ook interessant voor private partijen om te kijken hoe publieke partijen PPSprojecten (hebben) ervaren. Via de inzichtelijkheid over en weer ontstaat begrip en vertrouwen: twee essentiële elementen voor de ‘S’ van Samenwerking.

Nieuwsbrief De Kennisbank werkt als een soort Google® op het gebied van PPS waarbij alle informatie gevalideerd en georganiseerd is. Minder massa dus dan via reguliere zoektochten maar gelijk toegang tot relevante, kwalitatief hoogwaardige informatie. De Kennisbank wordt dagelijks gevoed door publieke en private partijen. Nadat een redactie de input heeft gecheckt, wordt deze informatie direct publiek toegankelijk gemaakt. Op dit moment bevat de Kennisbank meer dan 1000 artikelen, powerpoints, case-studies en dergelijke en dit groeit dagelijks verder. Via de website kan ook het zoekgedrag van gebruikers worden achterhaald, waardoor er meteen met de informatievoorziening kan worden ingespeeld op de praktijkvragen.

22

De PPS Netwerk Nederland Nieuwsbrief wordt gevoed door de website en vervolgens gratis verstuurd naar (op dit moment) 7000 e-mailadressen van (potentiële) publieke PPS gebruikers/beslissers. Op deze manier worden publieke partijen comfortabel op de hoogte gehouden van de laatste ontwikkelingen op PPS gebied. Welke andere gemeenten zetten het PPS instrument in en met welk doel? Hoe verloopt de PPS renovatie van het Ministerie van Financiën? Waar worden met wie bijeenkomsten georganiseerd? Het is duidelijk dat de lezer hierna meteen via de hyperlinks in de Kennisbank veel meer gedetailleerde informatie kan oproepen.

n Opstarthulp ––> de Praktijkbijeenkomsten PPS Netwerk Nederland organiseert talloze praktijkbijeenkomsten over uiteenlopende zaken zoals Aanbestedingsrecht en PPS maar ook sessies met de PPS deskundigen van de verschillende politieke partijen. Het Netwerk organiseert evenementen op eigen initiatief, doet dit soms op verzoek van anderen of treedt op binnen evenementen van derden.

n Opstarthulp ––> De Quick Scan Indien een publieke partij behoefte heeft met marktpartijen en/of publieke partijen meningen en ervaringen uit te wisselen over de mogelijkheden om hun eigen project via een PPS uit te gaan voeren, is de Quick Scan een uitgelezen instrument om vrijblijvend een eerste indruk van de mogelijkheden en do’s and dont’s te krijgen. Tijdens de Quick Scan kan op deze wijze door praktijkexperts snel een eerste inschatting worden gemaakt van de mogelijke meerwaarde van het specifieke project. Er kan worden ingegaan op de aanbestedingstechnische aspecten, van procesmanagement, enzovoort. Andermaal: het principe hier is dat door elkaar rondom een concrete case in een vroeg stadium te ontmoeten, men wederzijds begrip krijgt, men snel en ongecompliceerd ervaringen kan uitwisselen, men niet over algemene PPS principes en voor- en nadelen praat, maar over de PPS meerwaarde van de concreet ingebrachte praktijkcase.

Voorbeelden van PPS Netwerk TV met zowel publieke als private praktijkexperts.

23


Het spreekt voor zich dat een publieke partij die zich middels een Quick Scan wil laten informeren over de (on)mogelijkheden, vooraf met PPS Netwerk Nederland bepaalt wat de scope van een dergelijke sessie wordt (met wie precies, en dergelijke). Aangezien PPS Netwerk Nederland zelf geen realiserende partij is, is zij daarbij volstrekt neutraal. Ook kan zij met het oog op het aanbestedingsrecht (in essentie is er geen juridisch verschil hier tussen traditioneel en PPS) veel vrijer opereren dan andere partijen; ook voor potentiële opdrachtgevers. PPS Netwerk Nederland heeft reeds Quick Scans uitgevoerd bij ziekenhuizen, gemeentes (gebiedsontwikkeling en combinaties met maatschappelijk vastgoed), provincies (gebiedsontwikkeling in combinatie met infrastructuur), scholen, musea, het Rijk, enzovoorts.

n Opstarthulp ––> het Ontwikkelingsfonds Soms ontbreekt het publieke partijen aan middelen om überhaupt op een serieuze manier PPS afwegingen te kunnen maken. Om te voorkomen dat in dergelijke situaties kansen voor PPS worden gemist is PPS Netwerk Nederland voornemens een ontwikkelingsfonds op te richten. Op basis van een positieve Quick Scan kunnen publieke partijen een beroep doen op dit fonds ter voorfinanciering van nader onderzoek en voorbereiding van de aanbesteding.

24

n Verdieping en selectie ––> PPC’s en

n Uitrol ––> het PPS Netwerk Nederland

daadwerkelijke aanbesteding/selectie/uitvoering Publieke partijen voeren in de regel eerst een PPC (Publiek Private Comparitor) uit alvorens definitief een beslissing te nemen over het al dan niet volgen van een PPS route. Bij een dergelijke PPC wordt een nauwkeurige vergelijking gemaakt tussen de voor- en nadelen (inclusief de financiële) van een mogelijke PPS- versus een traditionele route. Met dit instrument wordt het project systematisch doordacht op de kansen, op risico-overdracht en het potentieel voor meerwaarde. Door deze analyse kan in een vroege fase een bewuste en onderbouwde keuze vóór of tegen PPS worden gemaakt. De Quick Scan van PPS Netwerk Nederland kan in dit verband worden gezien als een pre-PPC. Het voordeel voor publieke partijen is dat als de Quick Scan uitwijst dat een project grote PPS potentie heeft, men er gevoeglijk vanuit kan gaan dat een PPC absoluut zinvol is en geen verloren moeite zal blijken te zijn.

Participatiefonds (PIN)

n In een overzicht ziet de dienstverlening

van het Netwerk er als volgt uit:

PPS Netwerk Nederland heeft vanaf haar begin bepleit dat publieke partijen in bepaalde gevallen moeten kunnen meeparticiperen in de PPS-projecten die zij zelf hebben geïnitieerd. Naast haar rol als uiteindelijke opdrachtgever/klant kan men zodoende risicodragend meedoen in het project zelf. Binnenkort zullen hierover nadere aankondigingen worden gedaan. Het is goed te zien dat de conclusies van de commissie Ruding naadloos aansluiten op de zienswijze van PPS Netwerk Nederland.

Het is al eerder gememoreerd: het Netwerk heeft verder geen belang bij het al dan niet uitvoeren van de PPS-projecten zelf. Zij is dan ook niet actief op het gebied van aanbesteding/ selectie/uitvoering.

25

Concrete voorbeelden van PPS

Afvalwater Haagse Regio De samenwerking tussen het Hoogheemraadschap van Delfland en het internationale consortium Delfluent is de eerste Publiek Private Samenwerking in de watersector in Nederland. De bouw van de afvalwaterzuiveringsinstallatie (AWZI) Harnaschpolder en de renovatie van de AWZI Houtrust maken onderdeel uit van deze PPS. De oplevering van beide projecten zal medio 2009 plaatsvinden. Foto: Martin Kers

Het Hoogheemraadschap Delfland heeft het ontwerp, de bouw en exploitatie van de nieuwe afvalwaterzuivering in de Harnaschpolder samen met de renovatie en exploitatie van de afvalwaterzuivering Houtrust toevertrouwd aan Delfluent. Delfluent (een samenwerkingsverband tussen Veolia water, Evides, Rabobank, Heijmans en Strukton) werkt aan het ontwerpen, bouwen, financieren en beheren van de afvalwatervoorzieningen in de regio Den Haag. Het betreft een 30-jarig DBFO-contract met een contractwaarde van € 450 miljoen (netto contante waarde). Kostenbesparing en risicobeheersing waren de belangrijkste redenen om voor een PPS te kiezen. Maar zaken als innovatie, kwaliteit en duurzaamheid zijn minstens zo belangrijk als het gaat om de zuivering van water.

n Meerwaarde PPS Het project heeft een kostenbesparing voor de opdrachtgever opgeleverd van 17% ten opzichte van een traditionele aanbesteding. De bouw is eerder opgeleverd dan beoogd en er zijn nieuwe standaarden ontwikkeld voor

26

de hele watersector. Het belangrijkste voordeel van de PPS is een forse besparing van de bouw en exploitatie van waterzuiveringen in eigen beheer. Hierdoor hoeven de tarieven voor het zuiveren van afvalwater de komende decennia minder sterk te stijgen. Voormalig dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Delfland, de heer drs. P.H. Schoute: “De AWZI Harnaschpolder is in een tijdsbestek van drieënhalf jaar gebouwd. Dat is vijf maanden korter dan was gepland. Naast deze besparing in tijd zijn ook veel kosten bespaard. Dat levert weer een voordeel op voor de inwoners en het bedrijfsleven in de Haagse regio.”

n Informatie Meer informatie kunt u vinden op: www.delfluent.nl en www.ppsnetwerk.nl Een interview met projectdirecteur Dick Spinder van consortium Delfluent kunt u vinden op www.ppsnetwerk.nl bij PPS Netwerk TV. Foto: Aeroview Rotterdam

27


PPS Renovatie Financiën

PPS Montaigne Lyceum

PPS Renovatie Financiën is het eerste PPS-project voor rijksgebouwen in Nederland. De hoofdzetel van het Ministerie van Financiën aan het Korte Voorhout in Den Haag wordt ingrijpend gerenoveerd. De installaties worden vernieuwd en de inrichting van het pand wordt aangepast aan de eisen van deze tijd en de wensen van het Ministerie. Het gebouw wordt naar verwachting eind 2008 in gebruik genomen.

Het Montaigne Lyceum in Den Haag is de eerste school in Nederland die via een Publiek Private Samenwerking is gerealiseerd. Dit project maakte onderdeel uit van een PPS Pilot Programma Scholenbouw. De Stichting Confessioneel Onderwijs Lucas, de gemeente Den Haag en de Ministeries van Onderwijs Cultuur & Wetenschappen en Financiën besloten gezamenlijk om te onderzoeken of PPS bij scholenbouw in Nederland voordelen oplevert.

Safire b.v. is verantwoordelijk voor het ontwerp, de renovatie, de financiering en herinrichting van het Ministerie van Financiën in Den Haag (66.000m2), inclusief het beheer en onderhoud van het gebouw. Dit project is aangewezen als een proefproject voor toekomstige contracten voor publieke gebouwen. De contractduur is na ingebruikname 25 jaar. Het DBFMO-contract heeft een contractwaarde van € 173 miljoen (netto contante waarde). Safire is een samenwerkingsverband tussen Strukton, BURGERS ERGON, GTI, ISS Facility Services en een investeringsfonds van ABN AMRO en DIF. De architect is Meyer en Van Schooten Architecten. De Rijksgebouwendienst en het Ministerie van Financiën hebben in hun beoordeling naast de prijs ook kwalitatieve criteria meegewogen. De aanbiedingsprijs bestaat niet alleen uit de bouwkosten, maar ook uit het onderhoud, de energiekosten en facilitaire diensten. Dit maakt een lifecyclebenadering mogelijk.

ontstaat, door onder andere een doorbraak in de gevel, een toegankelijk gebouw waarbij de looplijnen korter worden gemaakt en functies efficiënter worden gepositioneerd. Plv. Projectdirecteur PPS Renovatie Financiën Sietske Bergsma: “Het Ministerie van Financiën heeft meer kwaliteit gekregen met PPS en meer ontwerpkeuzes vanuit een levensduurbenadering. Voorbeelden zijn de verplaatsing van de ingang, overkapping van de binnentuin en een dubbele gevel die de temperatuur reguleert binnen het gebouw. De voorlopige conclusie is: meer waarde voor minder geld!”

28

Beweegredenen om te kiezen voor een PPS waren: meer tijd voor onderwijs, een hogere kwaliteit voor hetzelfde budget, de mogelijkheid om te profiteren van creatieve ideeën uit de markt en meer zekerheid over de uitgaven op de langere termijn.

n Informatie n Meerwaarde PPS Meer informatie kunt u vinden op: www.minfin.nl/ renovatie, www.vrom.nl/rijksgebouwendienst, www.consortiumsafire.nl en www.ppsnetwerk.nl

n Meerwaarde PPS De kostenbesparing voor de opdrachtgever is 15% in vergelijking met een traditionele aanbesteding. De ontwerpopgave is opgevat als meer dan alleen een renovatie. Van een gesloten gebouw met een complexe logistiek

TalentGroep Montaigne (een samenwerkingsverband tussen Strukton, Imtech en ISS Facility Services) is verantwoordelijk voor het ontwerp, bouw, inrichting, onderhoud, financiering, beheer en de exploitatie van de school. Het Montaigne Lyceum is gebouwd voor 1200 leerlingen. Er is een DBFMO-contract getekend voor 30 jaar met een contractwaarde van € 27 miljoen euro (netto contante waarde).

Een interview met plv. projectdirecteur Sietske Bergsma kunt u vinden op www.ppsnetwerk.nl bij PPS Netwerk TV. Foto: Meyer en Van Schooten / CIIID Cees van Giessen

Dit PPS-project heeft een duidelijke kwalitatieve meerwaarde én een financiële meerwaarde van 16% opgeleverd ten opzichte van een traditionele aanbesteding. Het ontwikkelde gebouw sluit aan bij de specifieke onderwijskundige visie van het Montaigne Lyceum. Er wordt gewerkt in leerdomeinen; grote multifunctionele ruimtes waarin leerlingen alleen of in groepjes allerlei activiteiten kunnen uitvoeren. Groot voordeel van deze

nieuwe manier van aanbesteden is dat het Montaigne Lyceum zich volledig kan toeleggen op haar kerntaak: het verzorgen van onderwijs. Prof. Dr. Willem Vermeend, voorzitter PPS Netwerk Nederland: “Het resultaat van visie, daadkracht en vertrouwen in de samenwerking met private partijen (TalentGroep) mag gezien worden: hoge kwaliteit, aanvaardbare kosten en langjarige zekerheid met daardoor meer tijd voor de kerntaken van de school.”

n Informatie Meer informatie kunt u vinden op: www.montaignelyceum.nl en www.ppsnetwerk.nl. Een interview met rector Piet Post en Jeroen Mieris, projectmanager Strukton Integrale Projecten, kunt u vinden op www.ppsnetwerk.nl bij PPS Netwerk TV. Het boek: Montaigne Lyceum: een schoolvoorbeeld! is gratis te bestellen bij PPS Netwerk Nederland.

Foto’s: Maarten Laupman

29


Wâldwei Rijksweg N31

Nieuwbouw Belastingkantoor Doetinchem

Op drie verschillende trajecten van de N31 in Friesland werkt Rijkswaterstaat aan de doorstroming en de verkeersveiligheid. Eén van deze trajecten is Rijksweg 31, lokaal de Wâldwei genoemd. Het deel van de Wâldwei tussen Nijega (bij Drachten) en Hemriksein ( Leeuwarden) is één van de weinige Rijkswegen in ons land die nog niet verdubbeld was, waardoor verscheidene (dodelijke) ongevallen ontstonden.

Met de nieuwbouw Belastingdienst Doetinchem concentreert de Belastingdienst haar huisvesting in “De Graafschap”. Met het samenvoegen van een aantal regionale vestigingen in het nieuwe gebouw kan de dienst zijn taken efficiënter uitvoeren. Het project voorziet in 350 flex-plekken voor 460 medewerkers, plus 120 parkeerplaatsen. Belangrijk element is dat de flexibele, nietpersoonsgebonden werkplekken een taakgerichte indeling van de werkvloer mogelijk maken.

Als oplossing voor bovenstaande problematiek heeft Rijkswaterstaat gekozen voor: n Verdubbeling van de weg tussen Nijega en Hemriksein. n De bouw van een aquaduct ter hoogte van watergebied de Hempenser Wielen, als onderdeel van de ´Staande Mastroute´. Hiermee wordt de Fonejachtbrug ontlast van pleziervaart. n Vervanging van de Fonejachtbrug. Door de nieuwe brug enkele meters te verhogen is de brug toegankelijk voor de beroepsvaart. De brug zal minder vaak geopend hoeven worden. n Het realiseren van nieuwe open afritten bij knooppunt Garijp om de doorstroming op de N31 te bevorderen.

n Meerwaarde PPS De N31 is binnen het budget gebleven en is 4 maanden eerder opgeleverd dan gepland. Berekeningen voor het gunnen van het contract geven een meerwaarde van 20% aan (afgezien van verschillen in marktprijzen).

n Informatie Meer informatie kunt u vinden op: www.waldwei.com en www.ppsnetwerk.nl. Een dubbelinterview met Marie-Claire Erens (Rijkswater staat) en Jan Willem Bruining (Dura Vermeer) kunt u vinden op www.ppsnetwerk.nl bij PPS Netwerk TV.

Facilitair dienstverlener Facilicom Bedrijfsdiensten BV (onderdeel van Facilicom Services Group) is verantwoordelijk voor het ontwerpen, bouwen, inrichten, onderhouden, financieren en ter beschikking stellen van een kantoorgebouw voor de Belastingdienst in het stationsgebied van Doetinchem (werkplekken, vergaderwerkplekken en informele ontmoetingsplekken). Het ontwerp is tot stand gekomen in samenwerking met Mas Architectuur (Stephan Valk) te Rotterdam. Er is een DBFMOcontract getekend van 15 jaar met een contractwaarde van ongeveer € 26 miljoen. Het is voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis dat een dergelijke publiekprivate aanbesteding is gegund aan één private partij die alle onderdelen in zich heeft.

proces is eenvoudiger naarmate het aantal participanten kleiner is. Omdat Facilicom zelf alle onderdelen in huis heeft, kon het ook speciaal voor deze aanbesteding een nieuw type beveiligingsoplossing met de onderliggende elektronische systemen ontwikkelen. Ook de financiering is uniek, omdat Facilicom het pand zelf in eigendom houdt. Facilicom investeert nadrukkelijk in PPS-ontwikkeling. De directie verwacht namelijk dat niet alleen de overheid, maar ook semi-overheidsorganisaties als zorgen onderwijsinstellingen, als wel commerciële partijen steeds vaker met dit type integrale huisvestingvraagstukken op de markt komen.

n Informatie Consortium Wâldwei.com is verantwoordelijkheid voor het ontwerp, bouw, beheer en onderhoud van de N31 Wâldwei. Het is de eerste keer dat Rijkswaterstaat een DBFM contractvorm in de praktijk brengt. Het DBFMcontract is getekend voor 20 jaar met een contractwaarde van €135 miljoen.

30

n Meerwaarde PPS

Foto’s: Martin Kers

Omdat Facilicom zelf alle disciplines in huis heeft, kon men het gevraagde totaalpakket leveren. Dat heeft grote voordelen voor de opdrachtgever. De besturing van een dergelijk omvangrijk en uiterst complex

Meer informatie kunt u vinden op www.vrom.nl/ rijksgebouwendienst, www.facilicom.nl, www.masarchitectuur.nl en www.ppsnetwerk.nl. Foto: MAS Architectuur

31


PPS Huisvesting Informatie Beheer Groep en Belastingdienst te Groningen De Informatie Beheer Groep en de Belastingdienst willen een efficiënt en duurzaam kantoorgebouw dat tevens een representatieve uitstraling heeft voor de gemeente Groningen.

Het nieuwe kantoor op de Kempkensberg krijgt een bruto vloeroppervlak van 47.000 m2 en biedt plaats aan 2500 medewerkers. Het gezamenlijke Rijkskantoor krijgt parkeerfaciliteiten voor 1.500 fietsen en 675 auto’s, die grotendeels in een ondergrondse parkeergarage worden ondergebracht. Daarboven komt een grote openbare stadstuin met waterpartij en een multifunctioneel paviljoen met commerciële functies. De opdrachtnemer is DUO², een samenwerkingsverband tussen Strukton, Ballast Nedam en John Laing. De architect is UNStudio. DUO² is verantwoordelijk voor het ontwerp, bouw, financiering en onderhoud van het gebouw. Er is een DBFMO-contract getekend voor 20 jaar. De kosten bedragen € 13,2 miljoen per jaar. Het kantoor wordt naar verwachting begin 2011 opgeleverd. Twee jaar later volgen de parkeergarage en de openbare stadstuin. Het bouwproject in Groningen is bijzonder omdat het een van de eerste grote nieuwbouwprojecten van de Rijksgebouwendienst is, dat via PPS wordt aanbesteed. Omdat duurzaamheid bij dit project een belangrijke rol

32

speelt, is het integraal in het ontwerp opgenomen. Het gebouw is op termijn eventueel her te gebruiken voor woningbouw.

n Meerwaarde PPS Het kabinet heeft enkele jaren geleden besloten om te experimenteren met meer transparante aanbestedingsvormen. Omdat de integrale PPS-aanpak, naast transparantie, om nieuwe werkwijzen en oplossingen vraagt, is de verwachting dat dit in de toekomst tot innovaties en beperking van de bouwen exploitatiekosten leidt.

Capaciteitsuitbreiding Coentunnel Systeem Met als doel de Noordelijke Randstad beter bereikbaar te maken, is Rijkswaterstaat in juli 2005 gestart met de aanbesteding van het project Capaciteitsuitbreiding Coentunnel. De Tweede Coentunnel wordt gebouwd naast de bestaande Coentunnel. Deze verbindt de A8 met de A10.

Consortium Coentunnel Company BV is uiteindelijk het consortium dat verantwoordelijk is voor het ontwerp, de bouw, de financiering en aansluitend het onderhoud en beheer van de tunnels en aansluitende wegen. Het project Capaciteitsuitbreiding Coentunnel betreft een DBFM-contract voor een periode van 30 jaar met een contractwaarde van ongeveer € 500 miljoen netto contante waarde.

Foto: Rijkswaterstaat Directie Noord-Holland

Naast de bouw van een tweede tunnel behelst het contract tevens de renovatie van de eerste tunnel, alsmede het onderhoud van beide tunnels. Het Coentunneltracé zal uiteindelijk uit 2 tunnels met in totaal 8 rijstroken bestaan. De beschikbaarheidsdatum is september 2013.

n Informatie n Informatie Meer informatie kunt u vinden op: www.nieuwbouwkempkensberg.nl en www.ppsnetwerk.nl.

Meer informatie kunt u vinden op www.coentunnelcompany.nl en www.ppsnetwerk.nl.

Foto’s: UNStudio

33


HSL-Zuid

PPS Kromhout Kazerne

Nederland werkt aan grensverleggend vervoer: Nederland krijgt een aansluiting op het Europese net van hogesnelheidslijnen, de HSL-Zuid. De HSL-Zuid is het meest omvangrijke PPS-project tot nu toe. Het betreft het beschikbaar maken én houden van de Nederlandse tak van het Europese net van hogesnelheidslijnen.

Het project PPS Kromhout Kazerne omvat de realisatie van huisvesting voor twee- tot drieduizend defensiemedewerkers op het bestaande terrein van de Kromhout Kazerne in Utrecht. Op het terrein worden het hoofdkwartier van de Koninklijke Landmacht gevestigd en enkele andere defensieonderdelen. Behalve kantoren komen er ook sportfaciliteiten, een gezondheidscentrum, legering voor circa 100 medewerkers en een vergadercentrum.

De HSL-Zuid loopt van Amsterdam via Schiphol en Rotterdam naar de Belgische grens, met verbindingen naar Den Haag en Breda. Hogesnelheidstreinen zullen dit traject met een snelheid van maximaal 300 km/per uur afleggen: dit stelt bijzondere eisen aan de kwaliteit van het spoor. De aanleg van de infrastructuur is in tweeën geknipt (bovenbouw en onderbouw). Consortium Infraspeed bouwt de ‘bovenbouw’ van de HSL-Zuid (het spoorsysteem): de rails, het elektrische systeem (bovenleidingen en transformatorstations), het communicatie-, beveiligings- en signaleringssysteem, de geluidschermen, balustrades en hekwerken, de voorzieningen in de tunnelgebouwen, noodvoorzieningen en ventilatiesystemen in tunnels. Er is een DBFM-contract getekend door de staat en Infraspeed (infraprovider), met een contractwaarde van € 3 miljard, voor een periode van 25 jaar. Het contract behelst naast de oplevering van de bovenbouw, het beheer van en onderhoud aan de gehele lijn (onderbouw èn bovenbouw) - in opdracht van de spoorbeheerder, ProRail. De spoorbaan (de onderbouw) is in 2006 opgeleverd. De start van het commerciële vervoer staat voor 2008 gepland.

n Meerwaarde PPS Met de ondertekening van een ‘Memorandum of Understanding’ op 11 mei 2001 in Den Haag, hebben het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, het Ministerie van Financiën èn het consortium Infraspeed hun gezamenlijke intentie kenbaar gemaakt om een groots samenwerkingsverband met elkaar aan te gaan. Na enkele maanden van onderhandelingen over de exacte inhoud van de samenwerking hebben de partijen op 5 december van datzelfde jaar vervolgens het grootste Publiek Private Samenwerkingscontract getekend dat ooit in Nederland is afgesloten. Uiteindelijk is het project (de bovenbouw) op tijd opgeleverd en was 5% goedkoper in vergelijking met een traditionele aanbesteding.

Komfort (een samenwerkingsverband tussen Ballast Nedam, Strukton en John Laing) is verantwoordelijk voor ontwerp, bouw, financiering en onderhoud. Ook de instandhouding van het vastgoed en de facilitaire diensten worden uitbesteed. Er is een DBFMO-contract getekend van 25 jaar tot 2035 van € 300 miljoen. De bouw zal naar verwachting begin 2009 starten en in oktober 2010 worden afgerond. De architect is Meyer en Van Schooten Architecten. Komfort is tevens verantwoordelijk voor de restauratie van de drie Rijksmonumenten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: de brug met de 12 gaten, de Tamboershut en de bomvrije wachtruimte. Zij krijgen een prominente plaats in het geheel.

n Informatie

n Meerwaarde PPS

Meer informatie kunt u vinden op www.hslzuid.nl, www.hslzuid.com en www.ppsnetwerk.nl. Een interview met Jaap Geluk, hoofdingenieur-directeur HSL-Zuid, kunt u vinden op www.ppsnetwerk.nl bij PPS Netwerk TV.

Voor Defensie vormt de Kromhout Kazerne een pilot om ervaring op te doen met zowel een concurrentiege-

richte dialoog als een DBFMO-overeenkomst met een looptijd van 25 jaar. De overeenkomst bevat o.a. ook een uitgebreid dienstenpakket met schoonmaak, catering, beveiliging, receptie en reproductie. De levensduurkosten van de nieuwe voorziening zullen lager zijn, doordat alle diensten door één en dezelfde partij in onderlinge samenhang worden ontworpen, gefinancierd, uitgevoerd en geëxploiteerd. De wijze van aanbesteden levert voor Defensie een besparing op van circa 15%.

n Informatie Meer informatie kunt u vinden op: www.komfortbouwtkromhout.nl en www.ppsnetwerk.nl. Een schriftelijk interview met Ed Visser, project-directeur Kromhoutkazerne, kunt u vinden op de website van PPS Netwerk Nederland. Foto’s: Meyer en Van Schooten / CIIID Cees van Giessen

Foto: Rijkswaterstaat HSL-Zuid / Peter Honig

34

35


PPS A59 Om de bereikbaarheid, leefbaarheid en veiligheid in het gebied tussen Rosmalen en Geffen te verbeteren, hebben Provinciale Staten op 17 januari 2003 ingestemd met de ombouw van de N50 tot A59 middels PPS. Het project is een pilot voor PPS wegenbouw in Nederland.

Piet Wouters kijkt terug op PPS A59

Tijdens de realisatie van PPS A59 was Piet Wouters Projectleider van het project namens Rijkswaterstaat. De heer Wouters zit in de adviesraad van PPS Netwerk Nederland ondermeer omdat hij graag zijn eigen ervaringen wil delen met anderen. Hij kijkt met veel genoegen terug op die periode en beschrijft zijn ervaringen als absoluut positief, waarbij hij overigens meent dat er nog steeds veel meer te verbeteren valt. Piet Wouters Projectleider A59

Foto: UNStudio

Consortium Poort van Den Bosch is verantwoordelijk voor het ontwerpen, bouwen, voorfinancieren en onderhouden van de autosnelweg. Er is een DBFM-contract getekend van 15 jaar met een contractwaarde van € 218 miljoen. Poort van Den Bosch is in dit contract ook verantwoordelijk voor het verkeersmanagement, de projectcommunicatie, het verkrijgen van vergunningen, het verleggen van kabels en leidingen en het risicomanagement.

n Meerwaarde PPS

De aanleiding voor het project PPS-A59 is voornamelijk gelegen in de maatschappelijke meerwaarde die de ombouw van de N50 tot A59 voor de regio oplevert.

n Informatie

De maatschappelijke meerwaarde voor de regio vloeit primair voort uit de versnelde aanleg en niet uit de specifieke kenmerken van het DBFM-concept. De financiële meerwaarde van PPS A59 is 14% ten opzichte van een traditionele aanbesteding en uit zich in een gegarandeerd kwaliteitsniveau van de weg.

Meer informatie kunt u vinden op: www.poortvandenbosch.nl en www.ppsnetwerk.nl. Foto: Poort van Den Bosch

Samenwerking werkte beter dan we ooit hadden gedacht n “Private partijen kunnen vaak veel meer dan wij als overheid denken. Tijdens ons project bleek dat bedrijven uitstekend taken konden doen die we hen eerst minder toevertrouwden, zoals naast het aanleggen van rijstroken ook meteen de kabels laten verleggen, de aanvraag van de vergunningen regelen, de verkeersafwikkeling doen en de communicatietrajecten verzorgen. Wel is het uiteraard hierbij belangrijk een goed contract af te sluiten om een stevige basis voor de samenwerking te hebben. Het maken van het contract kost weliswaar veel tijd, maar je dwingt elkaar daarmee enorm tot nadenken en doordenken, waarmee uiteindelijk betere oplossingen en afspraken gemaakt worden. Al met al bleek dat wij als publieke partij absoluut beter af waren: de verantwoordelijkheden voor iedere partij waren helder en het project werd daarmee uitermate overzichtelijk voor ons.”

Andere rol private partijen, andere relatie met elkaar n “Het was voor ons als opdrachtgever wennen, maar achteraf gezien bleek dat ook de private partijen moesten wennen aan de nieuwe situatie. Daarin wordt bijvoorbeeld niet meer het spel gespeeld van laag inschrijven om daarna via meerwerk alsnog een mooi rendement op het project te halen, zoals dat bij traditioneel uitgevoerde werken niet ongewoon is. Het was ook interessant te zien wat er gebeurde toen we letterlijk samen in de bouwkeet zaten om het project te realiseren. Als er een probleem was, konden we dat nu meteen met elkaar overleggen en deze snel

36

op een pragmatische manier tackelen, omdat er automatisch een teamgevoel was: samen fiksen we dit. In een traditioneel proces zouden we over en weer eerst brieven hebben verstuurd, al dan niet via onze advocaten.”

Betere samenwerking tussen publieke partijen onderling n “We hebben het steeds over Publiek Private Samenwerkingen maar we moeten ook niet vergeten dat er sprake is van vele Publiek Publieke Samenwerkingen alvorens projecten überhaupt kunnen worden gerealiseerd. De overheid moet zelf beter leren samenwerken, want het is nu vaak een hele klus om alle publieke partijen op één lijn te krijgen en met één stem voor de private partijen de regie te kunnen voeren. Ook hiervoor bleek PPS goed te werken, omdat het ons als verschillende overheden dwong, sneller en efficiënter onderling samen te werken waarbij hetzelfde effect optrad als we met de private partijen hadden: samen de klus klaren.”

Meerwaardeberekening conservatief n “Wij hebben lange discussies gehad over hoe we de meerwaarde het beste konden bepalen. Hoe bereken je namelijk de meerwaarde van een reistijd die van 30 minuten naar 10 minuten gaat? Voorheen gebeurden er nogal wat ongelukken via het sluipverkeer: hoe druk je minder gewonden en zelfs minder doden uit in een bedrag, omdat je veel sneller een veilige nieuwe weg hebt?

37

Piet Wouters kijkt terug op PPS A59

Bij Verkeer en Waterstaat rekenden we niet in voldoende mate onze eigen mensen aan het project toe en werden risico’s niet voldoende meegenomen in budgetten, simpelweg omdat dit nogal grijze gebieden zijn. Wij kwamen op een meerwaarde van 14% maar als we de factoren mee hadden genomen die ik net heb opgesomd, zou de meerwaarde veel hoger uitvallen. Met andere woorden: ik denk dat de businesscases van PPS in de regel sterker zijn dan wat blijkt uit de uitkomsten van PPC’s en dergelijke.”

Deelnemersprofielen PPS Netwerk Nederland

Loslaten en vertrouwen: een proces n “Met private partijen een PPS aangaan, vereist absoluut een andere manier van denken. Samenwerken kan alleen als je elkaar goed vertrouwd en dat krijg je alleen voor elkaar indien je uitstekend met elkaar communiceert: wie doet wat binnen het project, wat zijn de gemeenschappelijke doelen en hoe respecteren we elkaars verschillen. Wij hebben meegemaakt dat de private partijen met een nieuw team kwamen en ik weet dat dit ook omgekeerd bij PPS-projecten is voorgekomen: dat soort zaken moeten we met elkaar voorkomen. Je kunt pas loslaten als je weet wie er binnen je team instapt - maakt niet uit of het een publieke of private speler is - en je het gevoel hebt dat de taak bij hem of haar in goede handen is. Daarvoor moet je elkaar kennen, dat is een proces.”

Hoe realiseren publieke en private partijen de PPS kansen? Experts aan het woord

Projectfolder Poort van Den Bosch

38

39

“Marktpartijen moeten oppassen voor de arrogantie van het eigen kunnen” Plan & Projectpartners is een middelgroot, onafhankelijk adviesbureau op het gebied van vastgoed en huisvesting. De dienstverlening strekt zich uit over alle facetten van het ontwikkelen bouwproces: van bepaling van het vastgoedbeleid tot en met oplevering van een gebouw. P&P komt voort uit de gezondsheidszorg en heeft specifieke kennis en ervaring op het terrein van huisvesting van zorginstellingen. Bij P&P werken zo’n 35 professionals. Arnold Biesheuvel Directeur

Visie op huidige PPS stand van zaken

Doelstelling PPS: Platform maken

Wat verwachten wij van andere partijen?

Meerwaarde van Plan & Projectpartners

n Tot nog toe hebben zorginstellingen geen ervaring met financiële prikkels die uitdagen om zaken anders te organiseren. Veel functies hebben een zekere relatie met het zorgproces. Die ‘menselijke dimensie’ maakt het uitbesteden precair. Sommige instellingen hebben slechte ervaringen opgedaan met uitbesteding omdat het product en de manier waarop het geleverd werd toch geen goede chemie gaf. De voorgenomen stelselwijziging in de zorg maakt echter dat per 1 januari 2009 zorginstellingen zich als marktpartijen moeten gaan gedragen. De uitdaging is om servicegericht te innoveren én om de niet-zorgactiviteiten anders en slimmer te organiseren. In mijn sector hebben we nog niet eens een begin gemaakt met het ontdekken van de mogelijkheden van PPS.

n Onze ambitie is om samen met andere partijen een verstandig en op de zorg toegespitst aanbod te ontwikkelen. PPS Netwerk Nederland is het platform om de totstandkoming van goede voorbeelden mogelijk te maken. Onze boodschap voor zorginstellingen is: alleen door te beginnen en ervaring op te doen, kun je ondervinden wat de voordelen zijn. Financieel maar wellicht ook wel kwalitatief. Zaken als vastgoedbeheer, inrichting van terreinen, catering en dergelijke zijn immers ook specialismen. Het uitbesteden daarvan leidt tot professionalisering. Waar zakelijke kennis ontbreekt om goed en gericht uit te besteden, kan PPS Netwerk Nederland expertise bieden. Goede voorbeelden zullen zorginstellingen overtuigen van de voordelen van PPS Netwerk Nederland.

n In de zorgsector gaat het om mensen. Dat moet elke marktpartij die zaken wil doen met zorginstellingen niet alleen goed begrijpen maar ook goed aanvoelen. Pas op voor de arrogantie van het eigen kunnen, zou ik willen zeggen. Als partners zich niet werkelijk verplaatsen in het proces en de cultuur van de zorg, dan werkt dat contraproductief. Wat bijvoorbeeld altijd eigen zal zijn aan de sector, is de mogelijkheid van politieke interventies en regelgeving. Dit heeft te maken met de maatschappelijke effecten en aansprakelijkheidskwesties. Alleen partijen die daar mee om kunnen gaan en die daar ook op weten te anticiperen, zijn geschikt voor PPS in de zorg.

n Onze sterke troef is passie en professionaliteit. Van huis uit zijn wij betrokken bij de zorg en hebben wij diepgaande kennis van de sector. Instellingen die de drive voelen om het facilitaire gebeuren zakelijker te gaan regelen, willen wij ondersteunen bij de start. Waar instellingen nog niet voldoende vertrouwen hebben in partijen, zijn wij bereid het beheer te regelen en garant te staan voor het product. Bij het organiseren van het beheer kan P&P helpen bij de implementatie en als volwaardig partner een project (bege)leiden.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Wij zijn gedreven door het klantperspectief van de zorg. Wij willen een bijdrage leveren en investeren in de kennismaking tussen marktpartijen en de zorginstellingen. Onze kennis van de zorg willen wij overdragen aan andere partijen. Waar nodig kunnen we een ‘buffer’ zijn tussen vraag en aanbod. Wij willen werken aan een conglomeraat van fatsoenlijke bedrijven die de zorgsector wérkelijk kunnen bedienen.

40

Plan & Projectpartners, Amersfoortseweg 123, 3769 AJ Soesterberg. Telefoon 088 - 35 26 000 www.plan-projectpartners.nl [email protected]

41

“Juist waar technologie snel verandert, biedt PPS voordelen” KPN heeft de afgelopen jaren een transitie doorgemaakt van traditioneel telefonie- naar ICT bedrijf. Deze verandering heeft mede plaatsgevonden door nieuwe inzichten van stakeholders en klanten, die op hun beurt weer sterk worden beïnvloed door de snel veranderende behoeftes van de gebruikers. KPN investeert hierdoor continu in nieuwe businessmodellen om samen met zijn klanten nieuwe en bestaande markten te bedienen. Om deze reden heeft KPN een team samengesteld om - met PPS Netwerk Nederland en haar leden Publiek Private Samenwerking in Nederland tot een succes te maken. Nick van Delft Business Development Corporate Solutions


Doel: blijven stimuleren van innovatie


n Nieuwe ontwikkelingen gaan altijd gepaard met onzekerheid. Toch weet iedereen dat de wereld blijft ontwikkelen en dat de samenleving als geheel hierdoor vooruit gaat. Denk bijvoorbeeld aan verbetering van de zorg door nieuwe medische apparatuur, nieuwe scholingsmethoden die door ICT binnen het onderwijs mogelijk worden gemaakt. Al deze ontwikkelingen kunnen alleen slagen als men durft op een nieuwe manier naar aloude problemen te kijken. PPS zal zeker niet altijd de oplossing zijn, maar honderden succesvol afgeronde projecten door geheel Europa kunnen zeker geen toeval zijn.

n Er bestaan weinig markten waar ontwikkelingen elkaar zich in zo’n sneltreinvaart opvolgen als in de ICT. De modernste technologie van vandaag is volgend jaar al verouderd waardoor het maken van de juiste lange termijn investeringsbeslissing bijna onmogelijk is. Als partijen vanuit deze innovatieve grondslag kijken naar de behoeften van de verschillende stakeholders – overheid, eindgebruiker, milieu en dergelijke – en eensgezind participeren in het bereiken van dit gezamenlijke doel, dan kan de traditionele relatie opdrachtgever / opdrachtnemer worden losgelaten en worden gefocusseerd op echte partnerships.

n Nieuwe ontwikkelingen kunnen alleen slagen als men een gezamenlijke visie heeft en bereid is deze visie ook uit te dragen en te implementeren. Alle partijen die meedoen aan PPS Netwerk Nederland hebben aangegeven te geloven in het concept Publieke Private Samenwerking. Aan alle betrokkenen nu de taak om het te laten zien in de praktijk, aan de publieke kant nu de taak om ons uit te dagen hun issues op een andere manier op te pakken.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n KPN heeft de afgelopen jaren vooral in de zorgen onderwijs sector bewezen nieuwe businessmodellen en investeringsbeslissingen toe te kunnen passen. Deze hebben geleid tot succesvolle projecten en vooral positieve ervaringen voor alle betrokken stakeholders. Wij willen deze kennis en ervaring gebruiken om meer PPS-projecten te initiëren.

Meerwaarde van KPN n Binnen haar werkveld kan KPN een rol spelen in alle fases van een PPS-project, vanaf de Quick Scan tot en met de operationele uitvoering. Vooral het samenvoegen van de krachten van alle betrokken partijen zal het succes van een PPS-project bepalen.

42

KPN, Postbus 2455, 3500 GL Utrecht Van Deventerlaan 31-51 K Telefoon 070- 34 34 343 [email protected]

43

“Herinrichting van openbare ruimte en het realiseren van maatschappelijke voorzieningen... Delta Forte is een door woningcorporaties gedelegeerde projectontwikkelaar van betaalbare huur- en koopwoningen in de noordvleugel van de Randstad, inclusief Almere en Lelystad. Een dienstaanbieder op het gebied van projectontwikkeling aan wie een opdrachtgever het gehele project uit handen kan geven; van acquisitie, analyse en haalbaarheidsstudie tot bewonersparticipatie.

Kernactiviteiten zijn gebiedsontwikkeling, het ontwikkelen van sloop-, nieuwbouw- en renovatieprojecten inclusief het coördineren van de verkoop van koopwoningen die deel uitmaken van projecten, het organiseren en uitvoeren van bewonersparticipatie bij projecten en het voeren van de administratie van deze projecten. Delta Forte ontwikkelt voor rekening en risico van de opdrachtgever.

Dirk Harmens Algemeen Directeur

Jan Slot Financieel Directeur



n In de herstructurering van woonwijken is Delta Forte als ontwikkelaar van woningcorporaties betrokken bij renovatie, sloop, nieuwbouw en herinrichting van openbare ruimte. Omdat er altijd bewoners bij betrokken zijn, kan het niet zo zijn dat de voortgang gehinderd wordt door botsende belangen tussen publieke en private partijen. Daarom is Delta Forte vaak de aanjager van overleg, contractvorming vooraf en communicatie gedurende de looptijd tussen alle betrokkenen. Waar publieke en private partijen vanaf het begin met elkaar optrekken, kunnen vertragingen en onverwachte kostenstijgingen tot een minimum worden beperkt omdat al in de initiatieffase duidelijke afspraken zijn gemaakt over samenwerking, communicatie en de grenzen van wettelijke en commerciële mogelijkheden.

n Delta Forte verwacht van samenwerkingspartners vertrouwen en inzet voor die onderdelen waar die partners de leiding in hebben. Geen verborgen agenda’s, maar open communicatie: een houding – wederzijds - van ‘waarmee kan ik u van dienst zijn’? We verwachten dat andere partijen meedenken en evenwichtige inzet leveren in proces en product. Met inbreng van expertise en deling van risico’s.

Doel: blijven stimuleren van innovatie n Het doel van PPS moet zijn dat zowel de publieke als de private partijen zo dicht mogelijk bij hun eigen doelen komen. Snel moet duidelijk zijn wat in dit kader haalbaar is. Een ander doel is de ontwikkeling en uitvoering van projecten efficiënter te laten verlopen in tijd en geld. Betrokken professionals kunnen zich daardoor ook beter richten op de kwaliteit van het werk. De uiteindelijke gebruikers beschikken dus sneller en tegen een vooraf heldere prijs over een kwalitatief goed eindresultaat.

44

... dat kan uitstekend met PPS”

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n De instelling van Delta Forte is vergelijkbaar met wat wij van onze partners verwachten. Delta Forte stuurt op tijd, geld en kwaliteit. Daar moet je helder over zijn, elkaar telkens inlichten en overeenstemming bereiken. Een goede beslisstructuur is daarbij essentieel. Ook bij kleinere samenwerkingen is een stuurgroep nodig boven de dagelijkse doeners. Zo kun je makkelijker een breder draagvlak creëren.

Delta Forte zoekt helderheid over ambitie, inbreng en mandaat. Wij willen duidelijk communiceren en kritisch kijken naar onszelf en naar anderen.

Meerwaarde van Delta Forte n Delta Forte komt voort uit de Amsterdamse woningcorporaties Rochdale en AWV. Voor deze en andere opdrachtgevers ontwikkelen wij veel sociale woningprojecten, vaak in combinatie met koopwoningen, en in toenemende mate zorgfuncties en ander maatschappelijk vastgoed. Delta Forte heeft in antwoord op de vraag van opdrachtgevers, een gespecialiseerde afdeling bewonersparticipatie die zich richt op het organiseren van inspraak en draagvlak en op het regelen van (tijdelijke) huisvesting en andere noodzakelijke voorzieningen. Deze afdeling is van oudsher gewend te opereren op het raakvlak tussen publiek en privaat en brengt daarom partijen bij elkaar. Alle werkprocessen die komen kijken bij een dergelijke werkwijze zijn bij Delta Forte duidelijk omschreven en waar zinvol geautomatiseerd.

Welke projecten in het bijzonder n In Amsterdam en Zaandam vindt herstructurering van woongebieden plaats, met name in ‘Prachtwijken’ als Nieuw West, Noord, Zuidoost en Bos en Lommer in Amsterdam en Poelenburg in Zaandam. Opdrachtgevende woningcorporaties zijn bij al deze operaties nauw betrokken. Waar sprake is van ontwikkeling, schakelen ze Delta Forte in. Daardoor zijn wij actief met tientallen sloop, nieuwbouw- en renovatieprojecten verspreid over de regio, waarbij stadsdelen en gemeentelijke projectbureaus onze ontwikkelpartners zijn. In toenemende mate benaderen overheden de corporaties en hun ontwikkelaars om de herinrichting van openbare ruimte en het realiseren van maatschappelijke voorzieningen over te nemen. Grootste opdrachtgever en aandeelhouder Rochdale is al jaren actief in de vernieuwing van de Bijlmermeer: een PPS pur sang. Al in 1992 richtten Stadsdeel Zuidoost en de voorloper van Rochdale gezamenlijk het Projectbureau Vernieuwing Bijlmermeer op. De resultaten in de wijk spreken voor zich. Ook minder grootschalig zijn wij actief. Onlangs is in het centrum van de gemeente Diemen, ontwikkeling de Brede Hoed gestart voor 28 koop- en huurwoningen en 1.500 m² voor andere functies. Deze 1.500 m² wordt ingevuld met een huisartsenpraktijk, een consultatiebureau (Ouder Kind Centrum) en een zorgserviceloket van de gemeente.

Delta Forte BV, Karspeldreef 2 Postbus 12356, 1100 AJ Amsterdam Telefoon 020 - 39 86 405 mw. M. Linke www.deltaforte.nl, [email protected]

45

“Ontwikkeling PPS is in het belang van alle partijen” Strukton Integrale Projecten is sinds 1999 actief op het gebied van integrale contracten samenwerkingsvormen. We ontwikkelen, managen en financieren PPS-concessieprojecten. Ons doel is actief bij te dragen aan de ontwikkeling en professionalisering van de PPS-markt, omdat een volwassen markt in het belang is van opdrachtgevers, partners én eindgebruikers. Erik Hermsen Directeur Integrale Projecten

Visie op huidige stand van zaken

Doel: groei en professionalisering


n De eerste PPS-projecten in Nederland zijn tot op heden succesvol gebleken. Ze worden op tijd opgeleverd, blijven binnen budget en zorgen voor meer kwaliteit. Ondanks de vele mogelijkheden voor zowel kleine (gebundelde) binnenstedelijke projecten als grote infrastructurele werken, komt de opdrachtenstroom maar mondjesmaat op gang. Het vraagt politieke daadkracht om PPS-projecten daadwerkelijk door te zetten. De laatste tijd lijkt er sprake van een kleine doorbraak. De Nederlandse rijksoverheid heeft nieuwe PPS-aanbestedingen in voorbereiding en onafhankelijke commissies pleiten voor een actiever gebruik van private financiering voor infrastructuur. Om de markt verder te ontwikkelen is het nodig om daarnaast PPSprojecten op provinciaal en gemeentelijk niveau te ontwikkelen. Strukton ziet grote kansen voor PPS in de zorg, het onderwijs en de lightrail. Niet alleen in Nederland, maar vooral ook in Europa.

n Opdrachtgevers in de publieke sector hebben een zekere aarzeling om in contact te treden met bedrijven. Het is daarom belangrijk dat er een onafhankelijk loket is waar (potentiële) opdrachtgevers met hun vragen terecht kunnen. Die rol vervult PPS Netwerk Nederland. Belangrijk voor een verdere ontwikkeling van de PPS-markt is de professionalisering van betrokken partijen. Marktpartijen moeten hun ervaring, kennis en innovatieve kracht bundelen om projecten van de grond te krijgen. Door ervaring leert men. Ons motto is dan ook: gewoon doen! In onze projecten zagen we de scepsis ten aanzien van PPS aan de start omslaan in enthousiasme toen duidelijk werd wat PPS oplevert. De overheid houdt daarbij de regie over het hele proces. Bedrijven brengen de noodzakelijke kennis en creativiteit in en zijn verantwoordelijk voor de financiering. Risico’s worden neergelegd bij de partijen die er verstand van hebben en dat levert geld én kwaliteit op. Met PPS stap je af van het hokjesdenken en kies je voor een integrale benadering.

n Publieke opdrachtgevers moeten de ruimte krijgen en benutten om kennis op te doen. Laat een traject maar iets langer duren als dat nodig is om ervan te leren. Alleen vanuit praktijkervaring kan een visie op PPS ontstaan. Vragen als: ‘Wat voor soort projecten lenen zich voor PPS?’ en ‘Hoe organiseer je de samenwerking binnen een project?’ zijn niet te beantwoorden van achter de vergadertafel. Het ontwikkelingsproces van het Montaigne Lyceum, het eerste PPS-scholenproject in Nederland, heeft twee jaar geduurd omdat de afstemming tussen publieke en private partijen tijd kostte. Het rendement is wél dat er is geleerd hoe het proces aangestuurd moet worden. Bij de realisatie leidde dit tot snelle aanpassingen in de procedure en een soepeler verloop. Als publieke opdrachtgevers de kennis die is opgedaan in pilots ook werkelijk verankeren in hun eigen organisatie en niet laten weglekken, dan kunnen we daar in de toekomst gezamenlijk de vruchten van plukken. Als geïntegreerd contracteren echt voet aan de grond krijgt, kunnen we gebruik maken van meer gestandaardiseerde contracten. Hiermee kunnen de transactiekosten dalen.

Onze bijdrage n Succes in PPS is alleen te realiseren als bedrijven bereid zijn hun kennis in te brengen en te delen ten bate van nieuwe PPS-projecten. Strukton investeert veel in de ontwikkeling van de PPS-markt in Nederland. Dit doen we omdat we ervan overtuigd zijn dat een nauwe samenwerking tussen publieke en private partijen echt meerwaarde kan leveren: goedkopere, betere en snellere oplossingen die tegemoet komen

46

aan de wensen van de opdrachtgever en eindgebruiker. We zijn actief in marktconsultaties en dragen op eigen initiatief oplossingen aan voor bijvoorbeeld fileproblemen bij verkeersknooppunten en het parkeerprobleem in grote steden. Met onze initiatieven willen we een impuls geven aan verdere planvorming en een katalysator zijn voor noodzakelijke veranderingen. Strukton Integrale Projecten deelt waardevolle kennis en leerervaringen met relevante partijen door het geven van lezingen en gastcolleges en door te participeren in (internationale) werkgroepen die tot doel hebben om innovatieve aanbestedings- en samenwerkingsvormen naar een hoger plan te tillen. Strukton Integrale Projecten heeft zich stevig verankerd in het netwerk van instellingen die zich op het vlak van PPS-concessies manifesteren.

Meerwaarde van Strukton n Strukton Integrale Projecten is als aparte werkmaatschappij van Strukton al bijna 10 jaar actief op het gebied van PPS-concessies. We zijn marktleider in Nederland en zijn betrokken bij zes van de elf gecontracteerde PPS-projecten in diverse sectoren. We hebben een uitgebreide kennis van het proces opgebouwd en hebben de experts in huis op het gebied van tenderen projectmanagement, contractmanagement en financial engineering. Onze organisatie heeft strategische partnerships voor de realisatie van projecten in Nederland én Europa. Samen met de andere Strukton werkmaatschappijen en onze externe partners staan we voor kwalitatief hoogwaardige, duurzame en betaalbare oplossingen.

Strukton Integrale Projecten bv, Westkanaaldijk 2 3542 DA Utrecht Telefoon 030 - 24 86 203 www.struktonpps.com

47

“Voor optimalisatie van oplossingen is ruimte nodig” DHV is een internationaal advies- en ingenieursbureau dat diensten verleent en duurzame oplossingen aanbiedt in de markten Bouw en Industrie, Mobiliteit, Luchthavens, Ruimtelijke Inrichting en Milieu, en Water. Vier clusters van DHV zijn actief in Publiek Private Samenwerking. De cluster Gebiedsontwikkeling heeft het meeste te maken met PPS-verbanden. De cluster Infrastructuur neemt met name deel in concessies. Vastgoed is partij in samenwerkingsverbanden zoals de Schoolcompagnie, die de exploitatie van overheidsgebouwen –van bouw, beheer tot onderhoudverzorgen. De cluster Milieuprojecten ten slotte houdt zich bezig met PPS-projecten op het gebied van energielevering, warmte en waterzuivering. John van den Hof, Strategisch adviseur DHV Juristen

Visie op de huidige stand van zaken n De traditionele manier van aanbesteden, in de vorm van bestek uitzetten in de markt, zien wij steeds minder. Steeds vaker legt een opdrachtgevende partij een probleem voor waarvoor een oplossing moet komen en definieert hij de kwaliteitsaspecten van het beoogde resultaat. Bijvoorbeeld bij een waterzuivering is de vraag: we hebben een waterstroom die als hij uit de installatie komt, moet voldoen aan die en die eisen en verder moet de installatie passen in de omgeving. Welke partij kan tegen de laagste prijs een oplossing bieden? De strikte definitie van PPS is dat publieke en private partijen een joint venture vormen en daarin risico’s en winsten van het project delen. Als je zó kijkt, dan wordt er meer en meer in PPS-verband samengewerkt. Maar kan het nog beter. Gebiedsontwikkeling wordt al heel vaak in een PPS aangepakt, denk maar aan Schuijtgraaf en Tabaksteeg. Op het terrein van infrastructuur zie je een 2e Coentunnel en de Schoolcompagnie is een goed voorbeeld op het gebied van maatschappelijk vastgoed. We kunnen ook een beetje soepeler zijn en PPS zien als de uitdaging en de ruimte die private partijen krijgen om vorm te geven aan vragen die voortkomen uit het publiek belang. Het publiek belang wordt dan voor een deel, bijvoorbeeld het gebouw van een school, ingevuld door de markt die meedenkt bij de opzet en het ontwerp. Samenwerking ontstaat daar als een logisch gegeven omdat de markt beter weet wat nodig is voor het realiseren van een gebouwconcept dan de overheid. De kernactiviteit in dit voorbeeld, het geven van goed onderwijs, blijft gewoon

48

een taak van de overheid. In deze vorm zien wij PPS als de vorm van de toekomst.

Doel: duurzame oplossingen n We moeten af van het idee dat er quick wins bestaan in de zin van snel opgelost, snel verdiend. De kern van PPS is beter omgaan met publiek geld, betere duurzame oplossingen tot stand brengen en een beter resultaat voor alle betrokkenen. Alleen met een goede gedachtewisseling is vast te stellen wat precies wordt verstaan onder duurzame oplossingen. Dat betekent opdrachten zó formuleren dat ideeën voor duurzame oplossingen kunnen ontstaan en dat ruimte ontstaat voor marktpartijen om manieren te vinden om die te realiseren. Dat is het leerproces voor deze tijd.

Wat verwachten wij van andere partijen: n Een integrale taakopvatting voor alle partijen in een PPS is essentieel. Natuurlijk is er een politieke context waar iedereen gevoel voor moet hebben, maar er is één team en één taak bij het tot stand brengen van een PPS. Zonder professionaliteit, leiderschap en resultaatgerichtheid gaat dat niet. Verder moeten structuur en proces van het project goed op elkaar worden afgestemd. Alleen in een open dialoog en onderhandeling kan ruimte ontstaan om van elkaar te leren, nieuwe combinaties te maken en werkelijk innovatief te zijn.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Hoeveel ruimte geven overheden om tot nieuwe oplossingen te komen? Dat zullen wij altijd onderzoeken. Is er bereidheid om risico’s te nemen en zeggenschap te delen? Is het mogelijk om een helder programma van eisen te maken dat de markt stimuleert om met vernieuwende oplossingen te komen? De ruimte die er is voor creatieve inbreng uit de markt zullen wij ten volle benutten. Het proces start met verkennen wat het gewenste resultaat is, geredeneerd vanuit het publiek belang. In een marktconsultatie wordt duidelijk wat haalbaar is, wat misschien haalbaar is en wat afvalt. Dit is een lastig proces waarin vaak meerdere overheden en verschillende politieke en maatschappelijke belangen een rol spelen. Ook de financiële verdeling speelt hierbij mee: Wie betaalt? Wie profiteert? Wij maken dit proces transparant, delen kennis en managen de verwachtingen van de verschillende partijen.

Meerwaarde van DHV / Welke projecten in het bijzonder n DHV heeft brede kennis én ervaring die is in te zetten bij PPS-projecten op het gebied van Gebiedsontwikkeling, Infrastructuur, Vastgoed en Milieu. Vroegtijdig samenbrengen van juridische, technische en procesexpertise in één team met een gezamenlijke opgave is de succesformule van DHV. In de initiatieffase hebben wij vaak de rol om het samenwerkingsproces te richten naar een gezamenlijk resultaat. We brengen partijen samen en regisseren het proces. Rond verschillende oplossingsrichtingen komen inhoudelijke vragen op technisch, juridisch en financieel terrein naar boven. DHV kan de inhoudelijke discussie structureren en faciliteren met parate kennis. We zoeken naar de balans tussen structureren en het openhouden van de dialoog om kansen te benutten. Voor optimalisatie is ruimte nodig. Vanuit dat motto timmeren we zaken pas dicht als het echt nodig is. Alles mag open blijven als partijen in een intentiefase een gezamenlijk onderzoek uitvoeren. In een ontwikkelingsovereenkomst leggen we al wat meer vast. Gaandeweg zijn partijen beter in staat om de prestaties concreter en beter te benoemen en het speelveld nauwkeuriger in te kaderen. Onze juristen zijn in dat proces faciliterend: vanuit de totale scope van het project –inhoudelijk, technisch en financieel- vervullen zij een ondersteunende rol in het proces en denken zij mee over optimalisatie van oplossingen.

DHV BV, Laan 1914 nr. 35, 3818 EX Amersfoort Postbus 1132, 3800 BC Amersfoort Telefoon 033 - 46 82 920 www.dhv.nl, [email protected]

49

PPS: ‘Minder denken, meer doen!’

Binnen Facilicom Services Group is de divisie Facilicom Facility Solutions (FFS) verantwoordelijk voor de coördinatie, uitvoering en exploitatie van de PPS-projecten. Facilicom Facility Solutions is gespecialiseerd in integrale facilitaire dienstverlening en het management daarvan. Naast Publiek Private Samenwerking bestaat ons dienstenaanbod uit maincontracting, multiservices, facility estate management, consultancy, interim- en projectmanagement.

Wij bieden oplossingen op maat waarmee wij optimaal voorzien in de diverse behoeften aan facilitaire ondersteuning van onze klanten. Onze organisatie kenmerkt zich door een zeer resultaatgerichte bedrijfsvoering en een ‘hands on’ mentaliteit waarbij de kwaliteit voor onze klanten uiteraard centraal staat. Harold Hinfelaar is Manager PPS, Facilicom Facility Solutions.

Harold Hinfelaar Manager PPS Facilicom Facility Solutions

Visie op de huidige stand van zaken n Hoewel de afgelopen jaren een aantal PPS-projecten is aanbesteed, staat volgens ons de PPS-markt nog steeds in de ‘kinderschoenen’. PPS-projecten vergen een aanzienlijke investering in tijd, geld en middelen. Door de aanbestede projecten is er binnen de diverse private partijen de nodige kennis en ervaring opgebouwd die erop ‘wacht’ benut en ingezet te worden. Het is nu zaak deze lijn door te trekken. In onze ogen dient de PPS-markt dan ook een volwassen markt te worden. Een markt met een gestage stroom van projecten, waardoor de diversiteit van geïnteresseerde partijen wordt vergroot en de transactiekosten kunnen worden beperkt. Het is onze ervaring in diverse integrale huisvestingsprojecten dat het afstemmen van de disciplines ontwerp, bouw en exploitatie een absolute meerwaarde genereert in termen van doelmatigheid en efficiëntie.

Doel: duurzame oplossingen n Als men het nu over PPS heeft, denkt men allereerst aan de ‘zware’ DBFMO-trajecten. Zoals de paraplubenaming ‘Publiek Private Samenwerking’ al aangeeft, zijn er diverse vormen van samenwerking denkbaar variërend van Joint Ventures tot DBFMO en allerlei denkbare tussenvormen. Wat ons betreft beperkt PPS zich ook niet tot de Rijksprojecten. Ook op provinciaal en gemeentelijk niveau zijn PPS-projecten denkbaar. Projecten als brede scholen, multifunctionele wijkcentra en zwembaden, kunnen prima in een PPS worden uitgevoerd. Dit soort projecten is weliswaar qua schaal kleiner, maar is daardoor vaak minder complex. Het aantal participanten in de samenwerking (zowel aan de publieke als aan de private zijde) is daardoor beperkt, wat ten goede

50

komt aan de doelmatigheid en het verlagen van de transactiekosten.

Wat verwachten wij van andere partijen: n De ‘S’ in PPS staat voor Samenwerking. Wij schrijven dit bewust met een hoofdletter aangezien in onze visie een goede samenwerking tussen de publieke- en de private partners cruciaal is voor het succes en het welslagen van het totale project. De samenwerking tussen beide partijen is in onze visie optimaal bij een professionele en zakelijke verstandhouding. Een Samenwerking die is gebaseerd op de uitgangspunten van wederzijds vertrouwen, openheid, inlevingsvermogen en oplossingsgerichtheid. Dat maakt Partners in Business. Bij PPS-projecten houden overheid en bedrijfsleven ieder hun eigen identiteit en verantwoordelijkheid, maar verlaten de traditionele verhouding ‘opdrachtgever’ en ‘opdrachtnemer’: zij werken samen op basis van een heldere taak- en risicoverdeling. Het resultaat van die samenwerking is meestal meer dan de som der delen. De overheid kan voor hetzelfde geld een kwalitatief beter eindproduct realiseren of dezelfde kwaliteit krijgen voor minder geld; voor het bedrijfsleven ontstaan nieuwe kansen omdat het zelf kan bijdragen aan de totstandkoming van een vanuit commercieel oogpunt aantrekkelijk project. Immers, in een PPS wil de overheid juist de ontwikkelaar/exploitant de ruimte laten om, met gebruikmaking van zijn kennis en ervaring, te komen met een zo efficiënt en innovatief mogelijk plan.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n PPS is voor Facilicom één van de speerpunten in haar

beleid. Eén van de redenen hiervoor is dat wij geloven in de meerwaarde van de integratie van disciplines zoals ontwerp, bouw en exploitatie. Sinds 2006 is het hoofdkantoor van Facilicom gehuisvest in een nieuw pand in Schiedam. Dit gebouw is in Nederland inmiddels bekend als ‘het meest facilitaire kantoorgebouw van Nederland’. Wij geven met dit pand aan wat er vandaag de dag zoal mogelijk is op het terrein van toegepast facilitair management en duurzaam ondernemen waaronder schoonmaken, onderhoud, catering, beveiliging, energieopwekking en klimaatbeheersing. Het pand is uniek door de integrale aanpak van alle onderliggende technische installaties en toegepaste systemen alsook vele praktische slimme exploitatieoplossingen. De langere termijn exploitatiekosten van het pand zijn 25% lager dan gangbaar het geval is. Niet eerder werd in Nederland een gebouw ontwikkeld vanuit één totaalvisie op toegepast duurzaam ondernemen en geïntegreerd facility management. Vanuit de optiek van integraliteit van de diverse disciplines, is dit project absoluut vergelijkbaar met een PPS-project. Naast de inbreng van alle dochterbedrijven Trigion Beveiliging, Gom Schoonhouden, Breijer Bouw & Techniek, Prorest Catering en Facilicom Facility Solutions (facility management) is er ook intensief samengewerkt met toonaangevende leveranciers in Europa en SenterNovem. n A++ energielabel Recentelijk heeft ons hoofdkantoor als eerste private kantoorgebouw in Nederland een EPA A++ rating gekregen. Een dergelijke certificering is verplicht voor kantoorgebouwen ouder dan 10 jaar. Facilicom heeft de screening echter op eigen initiatief laten uitvoeren binnen haar nieuwe hoofdkantoor. Wij willen hiermee

aantonen ook in energie-efficiency een state-of-theart dienstverlening te kunnen bieden. Wij hebben onze visie en ervaringen vastgelegd en gepubliceerd in boekvorm. Het boek ‘Facilicom, The Case’, is al diverse malen herdrukt en wordt gebruikt als verplichte lesstof op verscheidene HBO-opleidingen Facilitaire Dienstverlening.

Meerwaarde van Facilicom / Welke projecten in het bijzonder n Geen Consortium, één bedrijf Facilicom is in staat om facilitaire dienstverlening op maat te realiseren. Het is onze filosofie om organisaties volledig te ontzorgen door middel van integrale facilitaire dienstverlening in de breedste zin van het woord. Dit zit in onze genen en bedrijfscultuur waardoor onze organisatie is uitgegroeid tot één van de grootste en succesvolste facilitaire dienstverleners met een unieke, brede portfolio aan eigen activiteiten. Facilicom gaat de nieuwe totaalhuisvesting van de Belastingdienst in het stationsgebied van Doetinchem verzorgen. Facilicom is niet alleen verantwoordelijk voor het financieren, ontwerpen, bouwen en inrichten van het gebouw, maar ook voor de dienstverlening aan de circa 460 medewerkers van de Belastingdienst en het onderhouden van het pand gedurende de looptijd van het contract (15 jaar). Het is voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis dat een dergelijke Publiek-Private aanbesteding is gegund aan één private partij die alle onderdelen in zich heeft.

Facilicom Services Group, Karel Doormanweg 4 3115 JD Schiedam Telefoon 010 - 298 11 11 www.facilicom.nl, [email protected]

51

“Doe alleen een PPS als er wederzijds voordeel is - en doe het dan goed” De praktijkgroep Grote projecten / Publiek Private Samenwerking van Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn richt zich op de multidisciplinaire aanpak, die noodzakelijk is bij PPS. De groep coördineert de bundeling van de benodigde specialismen: aanbestedingsrecht, (ruimtelijke) bestuursrecht en ondernemingsrecht, contractenrecht, bouwrecht, milieurecht en Europees recht. René van de Klashorst en Liesbeth Schippers zijn voorzitters van de praktijkgroep grote projecten / PPS. René van de Klashorst en Liesbeth Schippers Voorzitters van de praktijkgroep grote projecten / PPS

Visie op huidige PPS stand van zaken n Nederland loopt wel 10 jaar achter in het opdoen van ervaring met PPS vergeleken met het buitenland. In andere landen was de Staat arm en was er een enorme prikkel om noodzakelijke publieke voorzieningen in samenwerking met private partijen tot stand te brengen. In ons land speelde die noodzaak niet. Nu hoor je de politiek steeds vaker zeggen dat belastinggeld maar éénmaal te besteden is. Toch leidt deze notie nog niet tot veel PPS-projecten. Financiën moeten misschien ook niet de eerste overweging zijn om voor PPS te kiezen. In pure geldtermen is een eerste PPS zelfs iets duurder vanwege de transactiekosten. Naarmate de ervaring toeneemt en er standaards ontstaan, nemen die kosten overigens ook weer af. De échte meerwaarde is dat met Publiek Private Samenwerking een prachtige één-twee ontstaat waarbij creativiteit, innovatiekracht, ondernemingskunde en efficiency-streven van meet af aan in het project worden “meegebakken”. Er zijn tal van projecten waar de voordelen nog niet zijn gebleken. Nog niet, maar dat komt wel. Wat is er mooier dan om met privaat geld en know how publieke doelen te realiseren, 10 jaar eerder en met een hogere kwaliteit dan met alleen publiek geld mogelijk was geweest.

Doel: ont-mythologiseren en opbouwen van ervaring n Het is hard nodig om duidelijk te maken wat een PPS nu precies is en om de mythes daaromheen weg te nemen. Kenmerkend voor een goede PPS is wederzijds voordeel, gezamenlijke risicobeheersing én gezamenlijke risicodeling. Als één partij het voordeel heeft en

de andere partij het nadeel, dan is het geen goede PPS. In de praktijk blijkt dat nog al eens lastig te zijn. De meest cruciale fase van een PPS is het partneren. Het blijkt lastig om een duidelijke, evenwichtige rolverdeling overeen te komen en die vervolgens in de uitvoering ook zuiver te houden. Door gebrek aan ervaring ontbreekt een methode, een model hiervoor. Partners moeten nu nog alles zelf uitvinden. We kunnen natuurlijk veel leren van ervaringen in het buitenland, maar zondermeer copiëren kan niet. Er gelden daar andere regels, andere jurisdicties. Niet alleen is onze infrastructuur en onze ruimtelijke ordening vele malen ingewikkelder dan in landen die praktisch “leeg” zijn. Ook onze juridische omgeving is veel en veel complexer. We zullen in Nederland zélf ervaring en deskundigheid moeten opbouwen met PPS. Het feit dat alles zoveel ingewikkelder is in Nederland, is ook een heel goed argument vóór PPS. We hebben hier de noodzaak om efficiënt met ruimte om te gaan en innovatief te zijn.

Wat verwachten wij van andere partijen? n Opbouwen van ervaring is belangrijk maar ga niet PPS-en om het PPS-en. Zoek een project dat ook werkelijk in aanmerking komt voor PPS vanwege zijn complexiteit en volume. Het project moet de extra inspanning om tot een PPS te komen rechtvaardigen. Belangrijk is om na te gaan welk voordeel er voor de deelnemende partijen aan verbonden is. Houd benen op de grond en stel je open om kennis uit te wisselen. Er moet een leercurve ontstaan waarbij het spel en de spelregels van contracteren in het kader van PPS helder worden. Op het moment dat het spel duidelijk

wordt, ontstaat er ook belangstelling uit de markt. Nu is het nog allemaal erg onzeker, met een groot aantal afbreukrisico’s voor bedrijven. Het is buitengewoon kostbaar om mee te dingen naar een opdracht op basis van een ontwerp. De transactiekosten voor het bedrijfsleven zijn daardoor enorm hoog. Lokale overheden zouden voor zichzelf een wensenlijstje moeten maken: wat willen we voor de burgers bereiken op lange termijn. PPS moet daarbij uit beleidsoverwegingen ontstaan, omdat de overheid iets wil realiseren dat de F(inanciële)-factor en de I(nnovatie)-factor van het bedrijfsleven vereist. In het recht, met name het aanbestedingsrecht, zitten nog wel wat obstakels voor PPS. Het is niet mogelijk om op grond van innovatieve kracht te kiezen voor één partij; het aanbestedingsrecht brengt met zich mee dat er dan toch een open procedure moet komen en dat de selectie op grond van kwantitatieve criteria zoals prijs, plaatsvindt.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n In Nederland hebben we tot op heden in elke PPS een rol gespeeld aan de kant van de opdrachtgever. Een goede PPS biedt wederzijds voordelen. Als dat zo is, doe het dan ook goed en ga niet zitten amateuren. Het is belangrijk om in een vroeg stadium de verschillende disciplines bij elkaar te brengen. Al vanaf het begin van het proces, al vóór het ontwerp is de juridische invalshoek nodig. Niet alleen om naar het aanbestedingsrecht te kijken, maar ook ondernemingsrechtelijk naar de projectstructuur en naar

ruimtelijke ordeningstrajecten. Het is jammer als er stations gepasseerd zijn, die je juridisch gezien nog niet had mogen passeren en die bijvoorbeeld marktpartijen uitsluiten van verdere deelname aan de PPS. Selectie van partijen en het contracteren is niet iets dat opdrachtgevers zelf moeten doen.

Meerwaarde van Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn – advocaten en notarissen / Welke projecten in het bijzonder n Wij zijn klompenmakers en niemand maakt zo goed klompen als wij. De klomp is een goede metafoor voor het ondeelbare geheel, de ingewikkelde juridische structuur die wij maken. Een contract dat houdbaar en haalbaar is, dat duidelijkheid en helderheid biedt in het proces – niet alleen als er wat fout gaat. Juridische specialismen kunnen wij geïntegreerd aanbieden. Wij houden ons onder meer bezig met de inrichting van aanbestedingsprocedures en de vervlechting hiervan met ruimtelijke ordeningstrajecten; met onteigeningsproblematiek; met geïntegreerde contracten voor ontwerp, bouw, financiering en onderhoud (DBFM) en met vennootschapsrechtelijke structuren ten behoeve van Publiek Private Samenwerking.

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn – advocaten en notarissen,

52

Koningin Julianaplein 10, 2595 AA Den Haag Telefoon 070 - 515 3953 www.pelsrijcken.nl [email protected] [email protected]

53

“Het doel bereiken - dat moet de focus van alle partijen zijn.” PPS stelt publieke en private partijen in staat om vraagstukken op het gebied van milieu, infrastructuur/ruimtelijke ordening en huisvesting doelmatig en doeltreffend aan te pakken. Een belangrijke factor voor de meerwaarde van PPS is vertrouwen. Vertrouwen in elkaar, maar ook in het nakomen van wederzijdse afspraken. UJG beschikt over de juridische expertise om beoogde doelstellingen vast te leggen: helder, duidelijk en pragmatisch. Petra Lagemaat Accountmanager

Visie op de huidige stand van zaken n De overheid blijft, bij monde van het kabinet, het belang van PPS onderstrepen. Publieke en private partijen verbinden zich (liefst) voor langere tijd aan het realiseren van een gezamenlijk gewenst resultaat. Dat de overheid de regie heeft en blijft houden is geen onderwerp van discussie. De aard van de vraagstukken brengt dit logischerwijze met zich mee. Daarin verschilt PPS duidelijk van andere ontwikkelingen op het snijvlak van het publieke en private domein. Die duurzame relatie stelt ook eisen aan de besluitvorming door alle partijen. PPS is geen wondermiddel. Een goede voorbereiding is het halve werk en kan toekomstige ongewenste (neven)effecten van de samenwerking helpen voorkomen. De uitwerking van intenties in concrete afspraken, maakt duidelijk dat ‘concreet’ verschillende betekenissen heeft. De uitdaging voor de huidige en toekomstige Publiek Private Samenwerking is de wijze waarop inhoudelijk een verantwoorde brug wordt geslagen tussen de wens, de wetten en de praktische bezwaren.

Doel: kennis opbouwen en doorgeven n UJG wil bijdragen aan het inzichtelijk maken van wat PPS juridisch met zich meebrengt en de kennis die is opgedaan in de praktijk (laten) delen. Alleen door het delen van (juridische) kennis écht te gaan organiseren, kunnen overheden en private partijen PPS doeltreffend en doelmatig inzetten. Daarbij speelt dat de overheid zich ook moet verantwoorden over de rechtmatigheid van haar doen en laten. Rechtmatigheid hoeft geen struikelblok te zijn voor initiatieven

54

tot PPS. Het is gewoon één van de aspecten die in een vroegtijdig stadium de noodzakelijke aandacht verdient. En niet alleen in het geval er concrete voornemens zijn om tot PPS te komen. Dit doel is mede te bereiken door verschillende partijen bij elkaar te brengen. Zo is een Rijksgebouwendienst continu doende met bouwprojecten. Met recht kunnen we deze overheidsorganisatie als ‘repeat player’ aanduiden. En daar kunnen publieke partijen die ‘once in a life time’ een bouwproject in PPS tot een goed einde wensen te brengen van profiteren. Partijen moeten elkaar kunnen vinden en op een pragmatische manier, bijvoorbeeld in de vorm van Meetings of Minds, juridische kennis gericht op actuele vraagstukken delen. Om vervolgens die kennis weer door te geven en breder beschikbaar te stellen. Dat kan in de vorm van virtuele platforms, maar soms spreekt een lezenswaardige notitie meer tot de verbeelding.

Wat verwachten wij van andere partijen: n Vergeleken met het uitbesteden van diensten is PPS in de uitvoering niet eens zo heel anders. Behalve dat de overheid, als één van de samenwerkende partijen, de regie heeft op de uitvoering. Partijen leggen in een PPS zaken wel eerder vast én voor een langere termijn. Dat voelt nog wat onwennig en in het licht van de lang doorwerkende verantwoordingsplicht soms wat benauwd. Dat verklaart de behoefte van overheden om tot op de millimeter nauwkeurig te definiëren wát en hoe er geleverd moet worden. De private partijen willen op hun beurt de volledige zekerheid dat zij hun investering op termijn terugverdienen. Dit leidt tot dikke contracten waarin alle mogelijke risico’s

zijn afgedicht. Zo lijkt het dan, maar de vraag is of dat überhaupt mogelijk is. Het past bij de overheid om te sturen op input en throughput. Het past alleen niet in PPS. De kern van een PPS is juist dat het beoogde doel in termen van resultaten (output) scherp wordt geformuleerd. De overheid kan in de rol van regisseur vrijlaten en sturen. Dat is geen tegenstelling, maar een paradox. PPS vraagt een andere manier van het realiseren van publieke doelen door overheden, nu en in de toekomst. Dat geldt ook voorbedrijven die nu durven te investeren voor resultaten op (langere) termijn.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling?

Meerwaarde van UJG/ Welke projecten in het bijzonder n De dienstverlening van UJG kenmerkt zich door de pragmatische aanpak, de doelgerichte manier van werken door onze juridische experts met oog voor de samenhang tussen rechtmatigheid, doelmatigheid en doeltreffendheid. Samenwerking met de klant, hoe kan het ook anders, is voor UJG conditio sine qua non. UJG biedt juridische ondersteuning in de vorm van interim juridische consultants, juridisch organisatie advies, interim-management, alsmede voorlichting en (maatwerk) opleidingen.

n UJG kenmerkt zich door een sterk resultaatgerichte aanpak in het concrete geval. Waarbij wetten en regels onderdeel van de vraag zijn en niet een probleem voor het realiseren van een goede oplossing. De kennis die wij hierin hebben opgebouwd willen wij graag delen. Vanuit de vraag van de betrokken partijen is het mogelijk om praktijkcases te presenteren. Te vertellen wat er (juridisch) goed ging en minder goed ging. Door bij de voorbereiding van PPS mee te werken aan een Quick Scan, zowel aan juridische als aan de procedurele kant. Als een organisatie het werk graag zelf wil doen, kunnen wij medewerkers de juridische kneepjes van PPS leren. Ook over methoden en manieren om te werken in PPS laten wij ons licht schijnen, juist omdat die nog volop in ontwikkeling zijn.

UJG, Postbus 602, 3500 AP Utrecht Telefoon 030 - 23 05 959 www.ujg.nl [email protected]

55

“Een PPS is een rationele keuze voor goed geïntegreerd projectmanagement” Binnen KPMG Corporate Finance richt de Global Infrastructure and Project Group zich op een veelheid van PPS-projecten. KPMG treedt daarbij zowel op als financieel adviseur van de overheid als van private partijen. Op basis van het grote internationale netwerk, is KPMG in staat om bij elk project de meest recente en relevante ervaring in te brengen. In Nederland is Frank van Lennep als partner verantwoordelijk voor de activiteiten op het gebied van infrastructuur en PPS. Frank Roeters van Lennep Partner

56


Doel: focussen op kansen


n In Nederland zijn inmiddels een paar slagen gemaakt. De rijksoverheid heeft een paar projecten laten zien. Institutionele beleggers zijn geïnteresseerd. De financiële meerwaarde van PPS is veel genoemd en geroemd. Naar onze mening is vooral het goede en geïntegreerde projectmanagement de grote winst van een PPS. Een PPS heeft een enorm disciplineren de werking. Het dwingt tot goed nadenken in de voorbereidingsfase van een project, bij het formuleren van doelen. Dit voorkomt allerlei wijzigingen in de loop van het traject die leiden tot overschrijdingen van planning en budgetten. Door goede ideeën van marktpartijen al initieel te betrekken wint een PPS aan kwaliteit. Tegelijkertijd is dit overigens op dit moment ook nog één van de bottle necks. Het tot in een vergevorderd stadium meedenken en ontwerpen stelt meedingende partijen voor aanzienlijke kosten. In Nederland kunnen partijen na een moeizaam traject wellicht een project van enkele miljoenen doen. In de VS kunnen ze zonder gedoe infrastructurele miljarden-projecten uitvoeren. Als dát de tendens wordt, verliezen grote ervaren marktpartijen hun belangstelling. Dan begint het leerproces in PPS opnieuw met lokale investeerders, bouwers en adviseurs.

n We moeten focussen op de kansen die er zijn voor PPS. Achterstallig onderhoud in onze infrastructuur dat is ontstaan door budgettaire problemen kunnen we met behulp van PPS inlopen. Grote projecten zijn in ieder geval de moeite waard voor een PPS maar ook kleinere projecten kunnen we interessant maken door te clusteren en te standaardiseren. Ook het combineren van publieke en private werken in één project maakt kleinere projecten interessant. Als in één project de realisatie van maatschappelijke voorzieningen en sociale woningbouw te combineren zijn met commercieel interessant ontwikkelingswerk, dan opent dat de weg voor maatschappelijk en bedrijfsmatig lucratieve PPS-projecten. Het loslaten van oud aanbesteden en het verkennen van nieuwe mogelijkheden vergt politiek lef en leiderschap.

n Een PPS is een verstandshuwelijk. In Nederland spelen, bij het al dan niet aangaan van een PPS, vaak nog te veel emoties en belangen. Beslissers en aanbestedende partijen zouden veel rationeler te werk moeten gaan. We zouden veel scherper in beeld moeten houden wat de lange termijn doelstelling van een PPS is. Verder is het van belang dat we een modus vinden om marktpartijen, die de opdracht niet krijgen, te compenseren voor de ontwerpen tekenkosten. Volstrekt transparant en redelijk, want we willen natuurlijk niet terug naar “pepernoot-praktijken”. De grote dreiging is namelijk dat kennis en middelen van marktpartijen worden weggezogen door buitenlandse projecten.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n In ons land moet het vertrouwen dat PPS een goede methode is nog groeien. KPMG draagt daar graag aan bij door goede voorbeelden uit het buitenland te laten zien. We kunnen mensen die betrokken waren bij deze best practices hun verhaal laten vertellen aan Nederlanders die aan het begin van een soortgelijk proces staan.

Meerwaarde van KPMG/ Welke projecten in het bijzonder n KPMG is een onafhankelijk adviseur op het gebied van financieel advies. We weten hoe het spel werkt omdat we zowel publieke als private partijen bijstaan in PPStrajecten. Onze expertise richt zich op de financiële kant van projecten, van modelleren tot het aantrekken van financiers. In Nederland zijn wij betrokken bij vrijwel alle afgesloten en lopende projecten, waaronder de realisatie van het Montaigne Lyceum in de rol van financieel adviseur van het winnende consortium en de renovatie van haar Departementsgebouw als financieel adviseur van het Ministerie van Financiën.

KPMG Corporate Finance N.V., Burgemeester Rijnderslaan 20 1185 MC Amstelveen Telefoon 020 - 656 7890 www.kpmg.nl, [email protected]

57

“Onbekend maakt onbemind – het wegnemen van vooroordelen met betrekking tot PPS” Bij NIBC houdt binnen Corporate Finance de afdeling Infrastructure zich bezig met de financiering van PPS-projecten. Bert Mulders en Remco van Duuren zijn binnen deze afdeling werkzaam en betrokken bij de publiek private financiering van infrastructuur projecten. Bert Mulders en Remco van Duuren


Doel: kansen benutten


n PPS wordt door sommigen nog te veel gezien als ‘privatisering’, terwijl PPS in feite gaat over het anders organiseren van projecten. Hierdoor kan er voor alle partijen een aantoonbare meerwaarde ontstaan. Goed voorbeeld hiervan is de totstandkoming van het Montaigne Lyceum waarbij door de samenwerking tussen overheid en private partijen een ‘chemie’ ontstond die leidde tot vernieuwende concepten binnen het project. Een ander in het oog springend voorbeeld is de publieke aanbesteding van buslijnen in London, waarbij de overheid periodiek buslijnen aanbesteed aan private partijen voor een periode van 5 jaar. Daardoor kon de overheid de kwaliteitseisen steeds bijstellen en is de kwaliteit van het busvervoer in 5 jaar aantoonbaar verbeterd.

n Eigenlijk zouden publieke partijen altijd actief PPS in overweging moeten nemen simpelweg omdat de voordelen ongekend groot kunnen zijn. Dat is wat anders dan er naar te streven dat voortaan alle projecten PPS-projecten moeten worden. Wellicht dat marktpartijen behulpzaam kunnen zijn middels het opstellen van Quick Scans en goede voorlichting over het volgen van een PPS traject. Ondanks dat de overheid veel energie heeft gestoken in de stimulering van PPS-projecten – het PPS Kenniscentrum is daarvan een voorbeeld - is de kennis binnen de overheid over PPS nog steeds niet wijdverspreid, bijvoorbeeld bij de lagere overheden als gemeenten en provincies.

n Onbekend maakt onbemind. In de praktijk blijken er nogal wat vooroordelen te bestaan over PPS, zowel bij partijen binnen als wel buiten de overheid. De complexiteit en lengte van aanbesteding en realisatie van projecten en de ingewikkelde structuur van de documentatie worden in dit verband vaak als nadelen aangedragen. Marktpartijen kunnen een rol spelen in het begeleiden van de overheidspartijen bij een eventuele aanbesteding. Het opzetten van PPS Netwerk Nederland is een uitgelezen mogelijkheid deze ‘kenniskloof’ te dichten.

Meerwaarde van NIBC/ Welke projecten in het bijzonder n NIBC kan rollen vervullen op het gebied van financieel advies inclusief de financiële modellering en het arrangeren van financiering, kredietverstrekking en als aandeelhouder. Doordat het Benelux team nauw samenwerkt met het infrastructure team in London, kan al deze kennis aangewend worden in PPS-projecten in Nederland.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Wij denken met name een ondersteunende rol te kunnen spelen op het gebied van PPS. NIBC heeft zeer veel ervaring met PPS in het buitenland, met name het Verenigd Koninkrijk. Door de diverse rollen die zij heeft bekleed als adviseur, financier en aandeelhouder, is er veel kennis binnen NIBC over PPS die zij graag met partijen deelt. Corporate Finance Infrastructure

58

NIBC Bank BV, Carnegieplein 4, 2517 KJ Den Haag Telefoon 070 - 34 25 287 www.nibc.com [email protected] [email protected]

59

“Stabiele factor in hectische PPS markt”

De Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) is meer dan een goedkope financier van en voor overheden en instellingen voor het maatschappelijke belang. Naast het verstrekken van financieringen kan de BNG risicodragend participeren in Publiek Private Samenwerkingen (PPS). Op deze manier speelt de bank een belangrijke rol bij een groot aantal PPS-projecten. Binnen de BNG houdt een groot aantal specialisten zich bezig met de verschillende elementen van de PPSmarkt. Arnold de Man Senior Banker

n Binnen gebiedsontwikkeling is PPS een vertrouwd begrip. Gemeenten werken al tientallen jaren samen met private partijen. Door marktverschuivingen en de toenemende financiële belangen en risico’s wordt deze vorm van samenwerking steeds belangrijker. Andere vormen van PPS-constructies zoals concessieverlening en alliantievorming ontwikkelen zich. Bij huisvestingsvraagstukken zoals het detentiecentrum Rotterdam of het Montaigne Lyceum, biedt PPS een goed alternatief voor traditionele financiering en worden steeds meer projecten gerealiseerd middels een DBFM (Design, Build, Finance, Maintain)-constructie. De BNG vervult een actieve rol bij nagenoeg alle DBFM-transacties in Nederland. Hiermee levert de bank innovatief toegevoegde waarde bij de totstandkoming van nieuwe soorten van PPS zoals gecombineerde vormen van infra en gebiedsontwikkeling (HSL Infraspeed, Rioolwaterzuivering Harnaschpolder, wegenprojecten A59, N31).

60

Dienstverlening BNG bij PPS n Met de meeste PPS-projecten is een vrij forse financieringsbehoefte gemoeid. Een goede structurering van het financieringsarrangement leidt tot een besparing van de financieringskosten. De inbreng van een deskundige financier biedt hier meerwaarde. Ook kan de financier een belangrijke rol spelen in de risicoanalyse van het project. Met haar jarenlange ervaring als financier van en voor de publieke sector is BNG bij uitstek een geschikte partner in deze complexe materie. Onze dienstverlening strekt zich uit van een gezamenlijke verkenning van projectinitiatieven tot en met het verstrekken van vreemd vermogen. Behalve deze kredietverlening heeft de BNG de afgelopen jaren haar dienstenpakket uitgebreid. Zo kan BNG Consultancy Services (BCS) ingeschakeld worden voor het gehele PPS-proces en in het bijzonder voor het opstellen en beoordelen van haalbaarheidsstudies en risicomanagement. Het Ontwikkelings- en Participatiebedrijf Publieke sector B.V. (OPP) participeert risicodragend in de grondexploitatie van ruimtelijke planontwikkeling en BNG Vastgoedontwikkeling (BVG) ondersteunt bij de ontwikkeling en realisatie van vastgoedplannen. Deze brede dienstverlening biedt de mogelijkheid om per project te komen tot de meest geschikte oplossing.

BNG in PPS Netwerk Nederland

Contact

n Door het lidmaatschap in PPS Netwerk Nederland ziet de BNG mogelijkheden de verdere ontwikkeling van de PPS-markt mede te stimuleren en onbekende vraag en aanbod naar maatwerkoplossingen tot elkaar te brengen.

n Wilt u meer weten over de rol die de BNG kan spelen bij PPS-projecten? Neem dan per mail contact met ons op: [email protected]

BNG, Koninginnegracht 2, 2514 AA Den Haag Postbus 30305, 2500 GH Den Haag Telefoon 070 - 3750 726 www.bng.nl, [email protected]

61

“Diensten verlenen in PPS verband is een win – win situatie voor opdrachtgever en opdrachtnemer” Binnen de PCH Dienstengroep werkt het onderdeel PCH Facility Management mee met verschillende PPS-consortia. Met name het contractmanagement en de regie op de inkoop van het hele spectrum aan facilitaire diensten en het realiseren van een facilitaire organisatie ín of naast de organisatie van de opdrachtgever, passen in de PCH filosofie van PPS-constructies. Anne Richard Schaafsma is directeur; naast hem werken Marcel Hofmeijer en Henk Middel. Anne Richard Schaafsma Directeur

62


Doel: intelligenter samenwerken

n In Nederland verkeren PPS-projecten op het gebied van dienstverlening nog in een pioniersfase. Kijkend naar de successen van DBFMO-contracten in het buitenland is de belangstelling nu wel gewekt. De professionalisering van facility management wordt in ons land stapje voor stapje gemaakt. De voordelen voor de opdrachtgever zijn wel duidelijk. Facilitaire diensten kunnen tegen lagere kosten, efficiënter en op een hogere professionele standaard worden uitgevoerd. Tegelijkertijd kan de organisatie van de opdrachtgever zich richten op haar kerntaken. De grens van wat organisaties zelf doen in dienstverlening en wat zij als niet-kerntaken uitbesteden kan nog veel verder opschuiven. Voor publieke en private partijen met als leidende vraag hoe optimalisatie is te bereiken in een strategische samenwerking over een lange periode, kan PPS (DBFMO) in Nederland zich snel en professioneel verder ontwikkelen.

n Het doel van PPS is op een intelligentere manier samenwerken waardoor voordeel ontstaat voor beide partijen omdat ze zich beide kunnen richten op waar ze goed in zijn. De totale inkoop en contractmanagement van diensten bij één partij neerleggen die daar de komende 25-30 jaar een exploitatievoordeel uithaalt. Dat is het PPS-voordeel. Voor alle partijen geldt dat PPS een lerende markt is. Kennisuitwisseling tussen partijen is belangrijk om PPS verder te brengen. Evenals het zoeken en vinden van juiste partners om in een PPS mee samen te werken.

Wat verwachten wij van andere partijen? n Publiek en privaat moeten elkaar echt als partners tegemoet treden. Het succes van PPS zit in de win-win situatie voor beide kanten van de tafel. Dienstverleners werken gedurende een zeer lange periode intensief samen met de opdrachtgever. In feite dwingt een PPS alle partijen tot alliantiedenken. Elke partij binnen een PPS-consortium moet zich bezighouden met de vraag hoe zijn eigen deel raakvlakken heeft met andere delen en wat het effect is op het geheel. De architect heeft met zijn ontwerp een zeer belangrijke invloed op de logistiek en efficiency van de diensten die in het gebouw geleverd worden. We staan in Nederland aan het begin van een interessant proces om met elkaar uit te vinden hoe in een PPS-project een optimale mix is te bereiken van vastgoed, techniek, financiering en dienstverlening.


Meerwaarde van PCH Facility Management/ Welke projecten in het bijzonder

n Wij zijn een lerende organisatie gericht op het open uitbouwen van competenties. Zo hebben we veel opgestoken van hoe PPS-tenders in het buitenland zijn aangepakt. Ook weten we wat de juridische aspecten bij het vormgeven van lange termijn – exploitatiecontracten zijn en hoe de financiële modellering van facilitaire dienstverlening eruit kan zien. Deze specifieke PPS-expertise maar ook ons eigen specialisme: het vormgeven van een optimale facilitaire organisatie willen we graag delen. Wij werken graag mee aan kennisuitwisseling voor partijen die niet weten hoe PPS op facilitair gebied werkt of hoe ze het in het vat moeten gieten.

n Onze meerwaarde is het maken van een optimale mix van diensten en producten op het gebied van faciltaire diensten en het neerzetten van een goede “people”-organisatie. Wij kunnen voor elk type locatiegebonden PPS een integraal maatwerkcontract voor het facility management bieden: ziekenhuizen, overheidsgebouwen, scholen, gevangenissen en gebouwen voor defensie. Eigenlijk komt het erop neer dat wij een facilitaire organisatie op maat inpassen in de organisatie van de opdrachtgever. Wij helpen om het optimale dienstenpakket te bepalen en zoeken de uitvoerders van diensten die op de specifieke locatie goede service op een passende manier kunnen bieden. Van fundamenteel belang is of een dienstverlener “past” bij de opdrachtgever. Passen culturen bij elkaar, zijn ze op de hoogte van specifieke materiekennis en wetgeving en zijn medewerkers in staat om om te gaan met eisen die de omgeving stelt?

PCH Facility Management BV, Bothaplein 9, 6814 AJ Arnhem Postbus 295, 6800 AG Arnhem Telefoon 026 - 352 9780 www.pch-dienstengroep.nl, [email protected]

63

“Samen van goede projecten nog betere projecten maken” Elco Brinkman is voorzitter van branchevereniging Bouwend Nederland. Bouwend Nederland is met ca. 5000 leden de grootste werkgeversorganisatie in de bouwen infrasector en behartigt de belangen van een sector met 400.000 arbeidsplaatsen en een omzet van 50 miljard euro per jaar. Het is tevens een sector waar PPS volop aandacht heeft.

Elco Brinkman Voorzitter van branchevereniging Bouwend Nederland

Stand van zaken PPS

Aanbevelingen

n Overheid en bedrijfsleven hebben de afgelopen jaren fors geïnvesteerd in hun ervaringen met PPS. Samen is gewerkt aan het nadenken over en het ontwikkelen van instrumenten en er is momenteel behoorlijk ervaring opgedaan in zowel de bouw als infrastructuur. Echter nog steeds te weinig.

n Er zijn nog steeds te weinig projecten die concreet worden opgepakt, waardoor de leercurve bij zowel het bedrijfsleven als de overheid beperkt is, en met name voor het bedrijfsleven de transactiekosten hoog zijn. Desalniettemin is de afgelopen jaren een basis gelegd.

Redenen daarvoor zijn te vinden in de nieuwe manier van denken die PPS vergt van de overheid, en in het bijzonder de uitvoerende diensten. Onbekendheid met de mogelijkheden van PPS en de grote kansen die vroegtijdige samenwerking biedt voor zowel de overheid als de markt, zorgen ervoor dat het nut ervan niet de aandacht krijgt die het verdient.

We moeten nu met elkaar een nieuwe fase in om door te groeien van incidentele toepassing naar structurele toepassing van PPS. Bouwend Nederland doet daarom de volgende aanbevelingen:

n Vergroting dealﬂow en verlaging

transactiekosten Het vroegtijdig betrekken van het bedrijfsleven zorgt ervoor dat alle beschikbare kennis en creativiteit om te komen tot de beste oplossingen met de beste prijs/ kwaliteit verhouding voor de samenleving worden aangeboord. Daarnaast kunnen projecten, waarvoor pas later geld is gereserveerd, eerder worden gestart en ontstaat er de mogelijkheid om nieuwe geldstromen aan te boren. Zo zijn er grote instituten die willen beleggen in producten waar een constante markt voor is. Deze kansen moeten worden benut.

Als de overheid PPS verder wil stimuleren zal er een dealflow van overheidsprojecten tot stand moeten komen. Vergroting van de dealflow moet leiden tot een stevig lange termijn investeringspakket voor PPSprojecten, waardoor de deskundigheid kan worden verankerd bij zowel de overheid als het bedrijfsleven. Daarnaast zorgt zo’n projectenstroom ervoor dat de initiële investeringen door de markt goedgemaakt kunnen worden. Ook lokale overheden zijn zeer belangrijke opdrachtgevers, die zelf aangeven een flinke toename in het aantal PPS-projecten te verwachten. En daar liggen dan ook voor de MKB-bedrijven goede kansen, met haar praktische aanpak en ervaringen.

n Investeer in kennisontwikkeling Het is van groot belang dat de kennis aan private, maar zeker ook aan publieke kant wordt geborgd. De oprichting van de Kennispool-PPS bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en de aanwezige kennis bij het Ministerie van Financiën zijn daarvan goede voorbeelden. Deze verdienen bij alle departementen navolging. Minstens zo belangrijk is de verspreiding van die kennis naar de provincies en gemeenten. n Toepassing van gezamenlijk ontwikkelde

Ervaringen delen en samenwerken n Bouwend Nederland en PPS Netwerk Nederland hopen dat het toepassen van PPS in de toekomst vaker en steeds beter zal plaatsvinden. PPS Netwerk Nederland vervult een belangrijke rol om PPS onder de aandacht te brengen bij potentiële opdrachtgevers. PPS Netwerk Nederland kan hierdoor de bekendheid over PPS vergroten en de dealflow doen toenemen.

producten Het is van groot belang dat de producten van de Taskforce PPS, waarin overheid en markt goed hebben samengewerkt, ook daadwerkelijk worden toegepast bij de projecten. Een goed begin hiervan is de toepassing van het standaard DBFM contract bij de Tweede Coentunnel. Deze gezamenlijk ontwikkelde producten moeten iedere keer onder de aandacht van de projectleiders worden gebracht. n Na toepassing PPS: evaluatie met de markt Zorg dat PPS-projecten worden geëvalueerd in samenwerking met de markt. Praten over en leren van de door beide partijen opgedane ervaringen tijdens de loopduur van het project lijkt vanzelfsprekend, maar is dat nog niet. Het structureel delen van deze ervaringen kan PPS weer een stap verder brengen in haar ontwikkeling en toepassing.

Bouwend Nederland maakt zich onder andere sterk voor gezamenlijke uitbreiding en ontwikkeling van PPS. De duidelijke meerwaarde voor marktpartijen en overheden moet helder worden gecommuniceerd en de mogelijkheden voor innovatie en creativiteit van de markt moeten optimaal worden benut. Het delen van ervaringen tussen marktpartijen onderling, tussen overheden onderling en tussen markt en overheden kan daarbij een belangrijke rol spelen. Bouwend Nederland zal daarvoor actie blijven ondernemen.

drs. R. (Richard) Mulder Sr. Beleidsmedewerker Infrastructuur Bouwend Nederland,

64

Zilverstraat 69 Postbus 340 , 2700 AH Zoetermeer Telefoon 079 - 32 52 123 www.bouwendnederland.nl [email protected]

65

“Rekenen op vaste regie”

VR - Vastgoed Regie is het team van zeer ervaren managers en vastgoed experts, die beschikbaar zijn als partner om alle facetten van de haalbaarheid van vastgoed projecten te bepalen en te begeleiden. Dit team wordt geleid door Heine van Nieuwenhuijze. VR - Vastgoed Rekenkamer is het kenniscentrum waar de meest geavanceerde rekenmodellen, risico analyse en beheersingsinstrumenten en andere projectmanagement methoden beschikbaar zijn voor marktadviezen. Dit team wordt geleid door Pieter den Boer.

Onze visie op PPS concessie projecten:

66

n Samenwerking volgens het concessiemodel is voor de overheid de beste manier om als regisseur invloed op het eindproduct uit te oefenen en voor het bedrijfsleven de meest kansrijke weg om haar kennis te benutten door het voorstellen van betere projecten.

In een markt met veel concurrentie en geringe marges liggen onderlinge afspraken tussen aanbieders daardoor op de loer. De verbeteringen van de laatste jaren ten spijt, blijft het een gemiste kans dat de traditionele wijze van aanbesteden aan competente marktpartijen zo weinig ruimte laat voor invloed op het eindproduct.



n Het selectieproces van PPS-concessie projecten dwingt aanbieders om een zeer goed doordacht voorstel uit te brengen dat op een veelheid van selectiecriteria goed scoort. Daarom leidt concurrentie in PPS-concessie projecten tot aanbieders die een oplossing voor hun klant bieden die maximaal gebaseerd is op de aanwezige kennis, vindingrijkheid, innovatief vermogen en gebruiksgemak. Om een opdracht te kunnen verkrijgen op het gebied van een PPS-concessie is kennis van ontwerpen, bouwen, financieren en exploiteren en beheren in een hand essentieel. Een succesvol team op het gebied van PPS-concessies verstaat de kunst om samen te werken over alle disciplines heen en, op basis daarvan, een uitgebalanceerd voorstel uit te brengen. Het spreekt voor zich dat deze wijze van werken de inzet van de beste mensen van een onderneming vraagt. Op deze principes gaat het in het traditionele aanbestedingsproces mis. Het traditionele aanbestedingsproces is gericht op het verkrijgen van de laagste prijs, niet op hoogste prestatie. Integendeel, het beloont partijen die net voldoen aan de minimale eisen en die het beste in staat zijn de onachtzaamheid van de opdrachtgever te benutten.

n Het is opmerkelijk te constateren dat Nederland aanzienlijk achterloopt in samenwerkingen tussen publiek en privaat ten opzichte van de meeste Europese landen. De ervaring in binnen en buitenland leert dat de operationele projecten zich kenmerken door: n Zeer hoge klanttevredenheid, ook op het gebied van tijdig opleveren n Geen meerkosten, tenzij de vraag van de klant ingrijpend is gewijzigd n Aantoonbaar hogere resultaten in de kwaliteit van het opgeleverde werk n Gelijke of lagere gebruikskosten dan begroot n Efficiënt geleide projecten en processen door integraal management Alleen al om deze redenen is het werken in PPS-concessies meer dan de moeite waard. De kennis over PPS-concessie projecten is echter nog lang niet wijdverspreid. Een netwerk als PPS Netwerk NL is dan ook van groot belang om de noodzakelijke kennis voor eenieder te ontsluiten.

Wat verwachten wij van andere partijen? n Werken in PPS-concessie projecten vraagt een andere manier van denken. De partners in succesvolle teams stellen het projectbelang voorop. Er wordt gezamenlijk gewerkt aan een eindproduct. Dit eindproduct is niet een tijdig geleverd bouwwerk met niet al te veel restpunten, maar een tijdig geleverde dienst die vervolgens jarenlang en op efficiënte wijze aangeboden kan worden. Deze manier van werken en denken leidt niet zelden tot hogere initiële investeringen die gedurende de exploitatie hun meerwaarde bewijzen. Een individueel belang kan het belang van het project verstoren. Immers een hoge deelprijs van de een kan uitsluiting van het gehele team betekenen. Deze wijze van denken en de mentaliteit om voor een optimaal projectresultaat te gaan vraagt de grootste aanpassing van eenieder. Hetzelfde geldt voor de regisserende rol van de opdrachtgever. Regie betekent vroegtijdig weten wat je wilt, maar je niet inlaten met de technische uitwerking van een project. Voor een opdrachtgever die gewend is om gaandeweg het ontwerpproces haar eisen en wensen te formuleren is dit een groot probleem. De omschakeling naar direct aan het begin de ruimtelijke en functionele specificaties te formuleren en de oplossingen vervolgens aan de creativiteit van de markt over te laten, is een wezenlijke maar moeilijke. Wij verwachten van de opdrachtgevers en de partners in het proces dat zij zich bewust zijn van de andere wijze van denken die een PPS-concessie met zich meebrengt. Van de collega’s van VR – Vastgoed Regie mag u verwachten dat zij de wijze van werken tastbaar maken en de balans in een team weten te brengen.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n VR is in staat om op basis van haar kennis snel inzicht te geven in de voordelen die het werken volgens het PPS concessiemodel kan bieden. Omdat wij strikt onafhankelijk opereren is dit advies altijd gebaseerd op een zuivere weging van argumenten. VR – Vastgoed Regie levert de mensen die nodig zijn om de opgave voor een PPS concessie project te formuleren (opdrachtgeverzijde) of om de projecten te leiden (opdrachtnemerzijde). VR – Vastgoed Rekenkamer is in staat om opdrachtgevers en consortia terzijde te staan met deeladviezen over zaken als haalbaarheidsanalyses, financieringsstructuren, opzet van een projectorganisatie en dergelijke.

Meerwaarde van VR – Vastgoed Regie/ Welke projecten in het bijzonder n VR - Vastgoed Regie heeft de mensen met de juiste ervaring, mentaliteit en denkwijze om PPS concessie projecten uit te voeren. Onze excellente ICT infrastructuur en de toepassing van de meest geavanceerde applicaties zorgen er voor dat alle projecten, varianten en scenario’s transparant en vergelijkbaar in kaart worden gebracht. Periodieke rapportages zijn ten allen tijde beschikbaar en toegankelijk en kunnen op ieder gewenst formaat worden ingericht. Of het nu gaat om infrastructuur, huisvesting of utilitaire projecten, in al deze facetten zijn wij in staat om helderheid te garanderen en vooruitgang te boeken!

VR – Vastgoed Regie bv Stationsweg 73a 6711 PL Ede Telefoon 0318 - 628 000 www.vr-vr.nl, [email protected]

67

“Twynstra Gudde denkt in lange termijn-relaties” Ellen Lastdragervan der Woude

Twynstra Gudde is al jaren actief op gebieden waar de belangen van de publieke en de private sector samenkomen. Dat geldt ook voor PPS. Twynstra Gudde is actief bij PPS-projecten op het gebied van infrastructuur, huisvesting en facility management, gezondheidszorg en ruimtelijke investeringen. Volgens onze visie zijn lange termijn-relaties belangrijk. Het is de moeite waard om te investeren in duurzame en langdurige relaties, omdat PPS een belangrijke meerwaarde kan leveren in vele sectoren.

Corinna van DiepenKnegjens

Dennis Christmas

Binnen Twynstra Gudde is een team van experts verantwoordelijk: Jan Ochtman (Infrastructuur)

Ellen Lastdrager-van der Woude (Ruimtelijke Investeringen, in het bijzonder LightRail),

Corinna van Diepen-Knegjens (Huisvesting/Facility Management)

ir. Jan A.A. Ochtman Partner (projects)

(Gezondheidszorg).


Doel: Denken in doelstellingen

n In 2000 is de HSL Zuid als PPS gerealiseerd. Een groot project dat goed en onderscheidend is aangepakt en dat de toon heeft gezet. Het heeft geleid tot een hernieuwde belangstelling voor PPS, met name in de infrastructuur. PPS vraagt in onze visie om durven denken in lange termijn-relaties. Daar is vertrouwen voor nodig tussen alle betrokkenen. In een stabiele markt is vertrouwen gebaseerd op wat partijen eerder hebben gepresteerd in vergelijkbare projecten. Die ervaring is er bij PPS nog niet. Bovendien is PPS nieuw voor veel beslissers en managers in zowel de publieke als de private sector. Vertrouwen moet bij PPS op een andere manier ontstaan en dat kost tijd. Het is de moeite waard om te investeren in duurzame relaties omdat PPS een belangrijke meerwaarde kan leveren in vele sectoren.

n De aandacht moet verschuiven van producten en diensten naar doelstellingen en dienstverlening. Een goed doordachte doelstelling die de opdrachtgever voor de lange termijn gerealiseerd wil zien, is het begin van een goede PPS. Producten, specificaties of input en throughput vastleggen, legt geen fundament voor het creëren van meerwaarde. Dat soort zaken doorstaat de life cycle van het project niet eens. Met het definiëren van een scherpe doelstelling ontstaat bovendien de gemeenschappelijkheid die nodig is om tot een langdurige samenwerking te komen. Bestaande expertise mobiliseren en ‘niet opnieuw het wiel uitvinden’ is belangrijk bij de start van het proces.

Voor projecten in de infrastructuur, gezondheidszorg en huisvesting is de meerwaarde dat faciliteiten continu beschikbaar zijn zonder dagelijks onderhandelingsgedrag tussen gebruiker en leverancier. Voor ruimtelijke inrichting is dat: een aantrekkelijke leefomgeving, bereikbaarheid, met voldoende groen en blauw en economisch perspectief. Dit soort complexe projecten is bijna ondenkbaar zonder de inbreng van publieke én private partijen. Publieke partijen organiseren het maatschappelijke draagvlak en de benodigde besluitvorming. Private partijen brengen een Life Cycle benadering en innovatieve uitvoeringsstrategieën in, en kunnen een aandeel nemen in de financiering.

68

en Dennis Christmas

Wat verwachten wij van andere partijen n Vertrouwen is de basis voor een goede samenwerking. Publieke én private partijen moeten durven uitleggen wat hun belangen en doelen zijn; zich willen verdiepen in de belangen van de ander en bereid zijn daar – waar mogelijk – rekening mee te houden. Ook kennis met elkaar delen is een voorwaarde. Zonder daar op voorhand voorwaarden aan te verbinden, anders dan dat béide partijen bereid zijn inbreng te leveren. Maar daarna moeten overheden ook begrijpen dat marktpartijen een afweging moeten maken, waar de inzet van hun kennis en capaciteit de meeste kans op rendement geeft. Bij een aanbesteding ontstaat vertrouwen als er een scherp oog is voor de belangen en de beleving van de andere partijen. Een goed beheersingsproces afspreken bij het contracteren, maakt dat partijen onzekerheden kunnen accepteren en niet alle risico’s willen afdekken. Dan komt er geen dichtgetimmerd contract dat voorbij gaat aan het hoger gelegen doel.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Twynstra Gudde heeft veel kennis en ervaring opgebouwd in grote PPS-projecten op verschillende terreinen: de Bovenbouw HSL-Zuid, de PPS-A59, de Zuidas en de Regionale Vervoersautoriteit, het Montaigne Lyceum, het Ministerie van Financiën, de Belastingdienst/IBG Groningen en het Groene Hart Ziekenhuis. Twynstra Gudde kan een bijdrage leveren in een vroeg stadium van gedachtevorming over een PPS, waarbij wij in staat zijn een brug te slaan tussen bestuurders én marktpartijen. Om publieke en private deelnemers aan een PPS de (cultuur)verschillen aan ‘de andere kant’ te leren ervaren en begrijpen, heeft Twynstra Gudde de PPStoelendans ontwikkeld. Tijdens dit programma leren deelnemers hun ‘counterpart’ werkelijk begrijpen, waardoor zij in staat zijn om een duurzame (vertrouwens)relatie op te bouwen. Dit doen zij door zich, letterlijk, te verplaatsen in de positie van hun ‘counterpart’, door op zijn/haar stoel deel te nemen aan het besluitvormingsproces van een actueel project.

Meerwaarde van Twynstra Gudde n Twynstra Gudde combineert inhoudelijke ervaring met kennis van organisaties. Onze kracht zit in het aanscherpen van een gemeenschappelijke visie. Daarnaast in het vaststellen van kritische succesfactoren en valkuilen aan het begin van een PPS-project. Verder kunnen we een verbindende rol spelen in de aanbestedingsfase vanuit de gedachte dat een aanbesteding té belangrijk is om alleen aan juristen over te laten. En we geven advies over de integratie van huisvesting en facilitaire dienstverlening, optimalisatie van levensduurkosten en de beoordeling van exploitatiekosten. Wij zijn in staat om over en weer begrip te kweken voor de belangen van de ander, verwachtingen te managen en een juiste balans te bewaren tussen zakelijkheid en aandacht voor het proces. Twynstra Gudde is adviseur voor het proces of juist actief manager in het project.

Twynstra Gudde Management Consultants, Stationsplein 1, 3818 LE Amersfoort Postbus 907, 3800 AX Amersfoort Telefoon 033 - 46 777 84 www.twynstragudde.nl, [email protected]

69

“De politiek kiest voor PPS als de weg van de toekomst, nu moet het ook in de praktijk worden gebracht ” DLA Piper is een internationaal opererend kantoor voor advocatuur, notariaat en belastingrecht met vestigingen in 25 landen en meer dan 60 kantoren in Europa, Azië, het Midden Oosten en de Verenigde Staten. Het Nederlandse PPP core team bestaat uit Rutger Oranje, Bart Joosen en Bart Koolhaas. PPP staat voor Public Private Partnership en is de Engelse betekenis van PPS. Rutger Oranje heeft een uitgebreide ervaring met PPP-projecten specifiek en Onroerend Goed recht in algemene zin. Rutger is voorzitter van de Praktijkgroep bestuurs-, onroerend goed-, en milieurecht. Bart Joosen heeft een schat aan ervaring met het structureren van

complexe financieringen waaronder financieringstructuren inzetbaar bij PPPprojecten. Hij is het Nederlands hoofd Finance & Projects. Vanwege de intensieve internationale samenwerking binnen DLA Piper zijn de Nederlandse teamleden in staat gemakkelijk internationale specialisten te mobiliseren van de ervaren Real Estate Projects groepen van DLA Piper Europa, Azië en de Verenigde Staten waarin PPP, PFI en projectfinancieringskennis is verzameld. Bart Koolhaas is veelvuldig betrokken bij het opstellen van PPP-contracten en heeft ruime ervaring met het adviseren over de administratiefrechtelijke kanten van PPPprojecten, waaronder regelgeving, milieu en bestemmingsplan procedures. Rutger Oranje, Bart Joosen en Bart Koolhaas zijn allen advocaat.

slag te gaan. Daarom is het nodig dat er meer projecten komen. Dat zal het bedrijfsleven ook vertrouwen geven dat overheden het serieus menen met PPS.


[email protected]

[email protected]

Visie op huidige PPS stand van zaken n In het buitenland vraagt men ons wel of Nederland het wel serieus meent met PPS. Het aantal projecten houdt inderdaad nog niet over maar PPS is wel dé vorm van de toekomst. Zeker complexe projecten zoals infrastructuur, gebiedsontwikkeling, herstructureringsgebieden in grote steden kunnen alleen maar in PPS verband plaatsvinden. Met het toenemen van projecten neemt ook het wederzijds vertrouwen tussen publiek en privaat toe en worden hick ups overwonnen. Vertrouwen tussen markt en overheid is één van de belangrijkste zaken in PPS. Over en weer zijn er nog wel wat vooroordelen. Overheden denken dat marktpartijen op geld belust zijn. Marktpartijen vinden overheden nogal eens onbetrouwbaar in het nakomen van afspraken en het vasthouden van de gekozen richting. Cruciaal is om in vroegtijdig stadium naar de meerwaarde van samenwerking te kijken en de S van PPS als uitgangspunt te nemen. Samenwerking kan alleen succesvol zijn als de betrokken

70

[email protected]

partijen doelen scherp overeenkomen en de risico’s van een project van tevoren onderkennen, eenduidig aanduiden en verdelen over partijen. Het gaat fout als de overheid risico’s op de marktpartijen afwentelt, die deze in alle redelijkheid niet kunnen overnemen, of als marktpartijen onredelijke winstmarges wensen te ontvangen.

Doel: vertrouwen creëren n In Nederland is de keuze voor de markt eigenlijk nog niet echt zichtbaar. Aan de ene kant ontbreken positieve financiële prikkels om kosteneffectief te werk te gaan; aan de andere kant kennen we bij de overheid een cultuur van afrekenen. Als iets nieuws en innovatiefs niet lukt, gaat je kop eraf. Door kennis en goede ervaringen breed te delen en beschikbaar te maken, stellen we publieke partijen in staat om met vertrouwen een PPS aan te gaan. Goede ervaringen nemen angst en onzekerheid weg en stimuleren om aan de

n “Sharing benefits” is de basis van samenwerking tussen publieke en private partijen. Daar moeten beide partijen volkomen transparant in zijn om het vertrouwen van de ander te verdienen. Dus geen dubbele agenda’s en zeker geen dubbele boekhoudingen. Marktpartijen moeten kunnen uitleggen dat hun rendement redelijk is, in het licht van de risico’s die zij nemen. Publieke partijen moeten loskomen van het idee dat marktpartijen ieder risico kunnen en willen nemen. En wennen aan het idee dat er voor bepaalde risico’s ook een rol voor de overheid is weggelegd. Neem bijvoorbeeld vergunningprocedures. Als die efficiënter verlopen, verminderen de risico’s in een PPS-project aanmerkelijk.

Meerwaarde van DLA Piper/ Welke projecten in het bijzonder n DLA Piper werkt multidisciplinair, met een bijzondere inbreng op het gebied van de financiering. Bovendien begeleiden onze fiscalisten deze PPP-projecten vanuit fiscaal oogpunt. Wij hebben expertise ten aanzien van kredietrisicomanagement en operationeel risicomanagement. Projecten die wij met name doen, zijn: gebiedsontwikkeling , complex gebouwenbeheer zoals een gevangenis, de Arena of het Rijksmuseum inclusief het bestuursrechtelijke management en het organiseren van het politieke traject en proces bij Publiek Publieke Samenwerking waarbij wij nauw samenwerken met ons kantoor in Brussel. Gezamenlijk hebben wij een enorme ervaring met betrekking tot PPP wegenprojecten.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Het is zaak om de aantrekkelijke kanten van PPS niet te laten overschaduwen door té hoge advies- en transactiekosten. Ons kantoor kan internationale kennis en ervaring inbrengen. Aan de hand van best practices kunnen we laten zien wat mogelijke voorbeelden en voordelen zijn van PPS. We kunnen ook kritisch spiegelen wanneer PPS wel of niet voordelen oplevert. Goede casuïstiek helpt om de leercurve wat steiler te laten verlopen.

DLA Piper, Amstelveenseweg 638, 1081 JJ Amsterdam Postbus 75 258, 1070 AG Amsterdam Telefoon 020 - 541 98 88 www.dlapiper.com

71

“PPS betekent: weten wat je wilt, goed regelen en vastleggen en uiteindelijk loslaten...

... hierdoor ontstaat ruimte voor focus op kerntaken”

Samenwerking creëert meerwaarde! OPPS werkt aan samenwerking tussen partijen en tussen mensen. Dit als fundament voor slimme, verrassende èn betere geïntegreerde oplossingen voor complexe ruimtelijke opgaven. Vrij in denken, energie en inspiratie zijn sleutelwoorden. Wij verbinden de ogenschijnlijke eilanden vastgoed- en gebiedsontwikkeling. In de OPPS-methode® combineren wij procesmanagement met de technische, financiële en juridische expertise. Ronald Pereboom Directeur OPPS

Visie op huidige PPS stand van zaken n Er is een duidelijke omslag gaande. Publieke organisaties, van Rijksoverheid tot en met gemeenten maar ook de onderwijs- en zorgsector, onderkennen meer en meer dat innovatie bij de realisatie van investeringsprojecten noodzakelijk is. Investeringsprojecten worden steeds complexer en middelen zijn niet onbeperkt beschikbaar. Er moet dus meer focus op kerntaken komen en daarnaast moet meer gebruik worden gemaakt van expertise van anderen. Via innovatieve aanbestedingen samenwerkingsvormen zullen investeringsprojecten voor huisvesting (kantoren, maatschappelijk vastgoed, onderwijs, zorg), infrastructuur en gebiedsontwikkeling sneller en beter worden gerealiseerd. Ook op het scheidingsvlak van wonen en werken met bijvoorbeeld de transformatie van fabriekscomplexen en bedrijventerreinen.

72

Doel: snellere realisatie en hogere kwaliteit van investeringsprojecten n PPS is voor veel publieke organisaties een andere manier van werken. Veranderingsprocessen kunnen lastig zijn en publieke partijen zijn huiverig om zeggenschap te verliezen over projecten. Ook bij tussentijdse aanpassingen moet men de vrijheid hebben. PPS biedt veel mogelijkheden om hierin nieuw evenwicht te vinden. In de praktijk blijven publieke organisaties verantwoordelijk voor het eindresultaat met heldere afspraken over taken en verantwoordelijkheden. n Voor besluitvorming rond strategie, interne organisatie en samenwerking is een heldere visie en voorbereiding noodzakelijk. Vragen over de scope van het project, aanbesteding, doelstellingen van de belanghebbenden, financiële haalbaarheid en projectorganisatie zullen afhankelijk van de fase in het proces diepgang krijgen. In de praktijk krijgen deelaspecten vaak onbedoeld onevenredige diepgang. Na een aantal maanden van voorbereiding blijkt bijvoorbeeld dat veel aandacht is besteed aan het maken van publiek-publieke afspraken zonder voldoende inhoud te geven aan de financiële haalbaarheid of (functioneel) programma van eisen. In het proces zal dan een inhaalslag nodig zijn.

Wat verwachten wij van andere partijen? n Eigenlijk heel simpel; in een heel vroeg stadium van het project met partijen om tafel gaan zitten. Bestaande organisaties hebben de neiging om vraagstukken op te lossen op een wijze die men vaak al jaren gewend is of waar men de expertise voor in huis heeft. Voor een innovatieve aanpak is visie en daadkracht nodig, kortom leiderschap.


Meerwaarde van OPPS/ Welke projecten in het bijzonder n OPPS helpt publieke partijen investeringsprojecten te realiseren. Veel projecten zullen de komende jaren versneld worden gerealiseerd met innovatieve contractvormen en meer focus op de kernactiviteiten van de publieke organisatie. Er zijn mooie kansen voor vastgoed (kantoren, maatschappelijk vastgoed, onderwijs en zorg), gebiedsontwikkeling (bedrijventerreinen en binnenstedelijke herontwikkeling) en infrastructuur.

n Cruciaal is de beschikbaarheid van brede expertise in de voorbereiding en realisatie van projecten. Om te komen tot een goede besluitvorming zullen scope van het project, doelstellingen van betrokken partijen, financiële haalbaarheid, technische aspecten waaronder het functioneel programma van eisen en juridische zaken over contract en aanbesteding moeten worden meegewogen. OPPS heeft deze ervaring en expertise in huis om samen met de opdrachtgever het project te optimaliseren en de aanbesteding voor te bereiden. Ieder doet waar hij goed in is.

OPPS, Postbus 465, 3700 AL Zeist 2e Dorpsstraat 58, 3701 AB Zeist Telefoon 030 - 6981 981 www.opps.nl, [email protected]

73

“Een PPS geeft gemak voor de overheid omdat zij daardoor minder risico’s loopt...

...en zich beter op haar kerntaken kan concentreren”

CMS Derks Star Busmann biedt een scala diensten aan op het gebied van advocatuur, notariaat en belastingadvies. Binnen deze disciplines heeft de onderneming een apart PPS team waardoor men partijen geïntegreerde oplossingen kan aanbieden. Het PPS team wordt geleid door Marjolein Pesch en Ivo van Heijst respectievelijk vanuit de kantoren te Hilversum en Arnhem. Marjolein Pesch, advocaat en Ivo van Heijst, advocaat partner


Doel: drempels voor PPS verlagen


n PPS staat feitelijk in Nederland nog in de kinderschoenen. Sinds het begin van de 90-er jaren zien we echter duidelijk dat publieke partijen zich meer en meer bewust worden dat het in veel gevallen verstandig is zich te concentreren op kerntaken in plaats van alles zelf te willen doen. In eerste instantie is dit gegaan via de gebiedsontwikkelingsprojecten en duidelijk is dat in de volgende fase ook de DBFMO PPS-en een hogere vlucht zullen gaan nemen. Logisch, omdat PPS betere oplossingen kan geven via het mobiliseren van extra creativiteit door private partijen, een juiste allocatie van risico’s, het optimaliseren van financiële modellen, enz. Ook de ontwikkelingen rondom het aanbestedingsrecht bieden steeds meer mogelijkheden. Kortom, het klimaat voor PPS oplossingen wordt beter. Dit neemt niet weg dat we nog een lange weg te gaan hebben. PPS is nog steeds een relatief nieuw en daarmee een onbekend fenomeen waar veel misverstanden omheen bestaan. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de interpretatie dat publieke partijen voortaan alle risico’s via een PPS op private partijen kunnen afwentelen.

n Vanwege de onbekendheid met PPS associëren publieke partijen in eerste instantie een PPS als een lastiger, ingewikkelder traject dan een traditionele route. Wij moeten publieke partijen dus van adequate informatie voorzien en goed begeleiden. Wielen mogen niet steeds opnieuw worden uitgevonden. Het gaat om veel geld en de bestuurlijke politieke belangen zijn groot dus wij moeten als private partijen ook begrijpen dat publieke partijen alleen meer gaan PPS-en indien men daar voor haar gevoel goede grip op heeft.

n Wij sporen iedereen aan zoveel mogelijk kennis en ervaring uit te wisselen. Alleen zo raken publieke partijen vertrouwd met PPS en alleen zo zal men elkanders beperkingen en issues onderkennen. Uiteindelijk komt dit neer op het samen bouwen van begrip en vertrouwen. Het is belangrijk dat publieke partijen ons hierbij pro-actief laten weten waar men eventuele haken en ogen ziet zodat ‘de markt’ daar gericht op kan reageren en we niet met elkaar kansen mislopen simpelweg omdat we elkaar als publieke en private partijen niet hebben weten te vinden.


Wat is de meerwaarde van CMS Derks Star Busmann/ Welke projecten in het bijzonder? n PPS vereist in de regel een meer inter-disciplinaire aanpak dan een traditioneel traject. Het is dus belangrijk de verschillende aspecten binnen een PPS goed op elkaar af te stemmen. Bij een PPS gaat men een langjarige overeenkomst met elkaar aan en is het dus van groot belang duidelijke afspraken met elkaar te maken zodat men weet wat men van elkaar kan verwachten. Denk hierbij in het bijzonder aan het eerder gememoreerde punt van de allocatie van de risico’s maar ook ten aanzien van extra meeropbrengsten. Dit moet op een dusdanige manier gebeuren dat beide partijen zich in elk denkbeeldig scenario daar comfortabel bij blijven voelen. Hiervoor is praktijkervaring en een interdisciplinaire aanpak erg belangrijk. Wij bieden dit.

n Wij hebben enorm veel ervaring met PPS en willen die graag delen met publieke partijen. We weten dat de PPS markt in Nederland voor iedereen nog vrij pril is maar in het buitenland behoren wij reeds tot de grootste spelers op dit gebied. Ervaringuitwisseling zouden wij graag doen in de vorm van het laten zien van voorbeeldprojecten zodat er gemakkelijker aan visievorming gedaan kan worden of wij kunnen praktijkexperts vanuit de publieke kant vragen om hun ervaringen –inclusief de verbeterpunten voor ‘een volgende keer’- met publieke partijen te delen.

CMS Derks Star Busmann Mr B.M. Teldersstraat 5 Postbus 560, 6800 AN Arnhem www.cms-dsb.com [email protected] Telefoon 026 - 3538 616 74

[email protected] Telefoon 026 - 3538 236

75

“Geen toverformule maar manier om risico’s en revenuen gezamenlijk te delen” Royal Haskoning is nationaal en internationaal vanuit verschillende divisies actief op het terrein van PPS. In Nederland is men betrokken bij PPS-projecten op het gebied van bouw, infrastructuur en locatieontwikkeling. Rens Reedeker is adjunct directeur van Royal Haskoning BM, de divisie die actief is in het managen van bouwprocessen in de bouw en infrastructuur en het integraal adviseren over huisvesting en vastgoed. Hij geeft sturing aan de PPS activiteiten. Piet Zwinkels geeft leiding aan de adviesgroep Projectmanagement Nijmegen. Rens Reedeker Adjunct directeur

Piet Zwinkels Hoofd Projectmanagement Nijmegen

Visie op huidige PPS stand van zaken n PPS staat voor het samen realiseren en het samen delen van risico’s en revenuen. Zo is de situatie nog bepaald niet in Nederland. We zien dat de term PPS vaak wordt gebruikt voor nieuwe vormen van aanbesteden en contractvormen, waarbij overheden en marktpartijen meestal langlopende contracten aangaan. Dit heeft tot gevolg dat er voor marktpartijen veel risico’s verbonden zijn aan het meedingen naar een PPS-opdracht. Voor overheden is het belangrijk dat het contracteringsproces transparant en eerlijk is vanuit het perspectief van het aanbestedingsrecht. Tegelijkertijd is het een eis van de markt dat de kans om een opdracht te krijgen, en dus de voorinvesteringen terug te verdienen, reëel is. Anders worden bedrijven opgezadeld met de kosten van de procedure. De ideale vorm van een PPS is een samenwerking – al dan niet via een Europese Aanbesteding – waarbij de lusten en de lasten samen worden gedeeld. Bij een dergelijke samenwerking concentreert elke partij zich op zijn core business, op datgene waar hij goed in is of waartoe hij bevoegd is. Dat op zich is niet zo vernieuwend, maar er kan een 1+1=3 situatie ontstaan als elk van de partijen zich realiseert welke invloed hij kan uitoefenen op het (financiële) eindresultaat. Heel

76

concreet: snelle besluitvorming door elk van de partijen is in het voordeel van alle partijen. Omgekeerd: als de aannemer veel winst maakt, dan delen ook álle partijen daarin.

Doel: balans vinden tussen transparant en werkbaar n De weg om tot een PPS te komen is voor velen nieuw en de materie is moeilijk. De hoge transactiekosten van een PPS worden mede veroorzaakt door onbekendheid. De contracten lopen lang en de belangen zijn groot. Dat maakt het proces om tot een contract te komen tot een grote investering. Dit proces moeten we transparant én werkbaar maken. Op basis van de ervaringen met PPS kunnen we goede manieren ontwikkelen om in een aantal stappen, op grond van een aantal criteria en overwegingen tot selectie te komen en het proces doelgericht te doorlopen. PPS Netwerk Nederland kan daaraan bijdragen.

Wat verwachten wij van andere partijen? n De ervaring met PPS in Nederland is heel divers: een groot complex eenmalig infra-project, een nieuw schoolgebouw, een maatwerkrenovatie van een ministerie. De kennis van PPS is dus ook heel verspreid.

De Rijksoverheid heeft al aardig wat eigen kennis opgebouwd. Voor decentrale overheden is het zaak om de juiste partijen erbij te halen om een zorgvuldig proces te kunnen garanderen. Welbeschouwd ligt het accent op de juridische vormvereisten van het Europese aanbestedingsrecht; begrijpelijk maar niet terecht. De kernvraag die partijen zich moeten stellen is wat de meerwaarde van de S van PPS is. Wat is het doel, wat willen beide partijen bereiken, wat zijn voor beide partijen de voordelen? Partijen gaan per slot van rekening een PPS aan om iets met elkaar te realiseren.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Onze kennis en ervaring zijn in veel verschillende rollen opgebouwd en dat maakt dat wij de verschillende aspecten van een PPS van binnenuit kennen. Daardoor zijn wij in staat om opdrachtgevers te adviseren bij het opstarten en vormgeven van PPS-en. Eerder ontwikkelden wij een elektronisch hulpmiddel om opdrachtgevers te helpen bij het kiezen van de juiste aanbestedings- en/of contractvorm, de zogenaamde “Ballenbak”. We willen ondermeer met dit soort instrumenten onze kennis toegankelijk maken en opdrachtgevers enig inzicht geven om hun rol beter te kunnen spelen.

Meerwaarde van Royal Haskoning/ Welke projecten in het bijzonder n Royal Haskoning kan als adviesbureau verschillende rollen spelen in PPS-projecten, zowel aan de kant van de opdrachtgever als aan die van de opdrachtnemer. Een paar voorbeelden: voor de aanbiedende partij kunnen we het ontwerp – de engineering doen. In opdracht van de financier kunnen we de technical advisor zijn, die de risico’s van het consortium in beeld brengt en een beoordeling maakt van het ontwerp en de aanbieding. Voor de opdrachtgevende partij kunnen we adviseren over het procesmanagement en adviseren bij de opstelling van uitvraag en de contractdocumenten. Onze kennis en ervaring zijn in veel verschillende rollen opgebouwd en dat maakt dat we echt een toegevoegde waarde kunnen hebben voor het proces. Ook technisch gesproken heeft Royal Haskoning overzicht doordat er veel disciplines in huis zijn. We zijn breed in bouwen, ruimtelijke ontwikkeling en infrastructuur.

Royal Haskoning BM,

Royal Haskoning BM,

Barbarossastraat 35, Nijmegen Postbus 151, 6500 AD Nijmegen Telefoon 024 - 3284 284 www.royalhaskoningbm.com [email protected]

Wieger Bruinlaan 100, Hoofddorp Postbus 100, 2130 AC Hoofddorp Telefoon 023 - 5612 971 www.royalhaskoningbm.com [email protected]

77

“Resultaatgericht vóór-organiseren als succesbepalende factor” Het NIC is al meer dan 87 jaar de betrouwbare, allround inkoopadvies organisatie en dienstverlener voor de publieke sector. Ook in het bedrijfsleven staat Het NIC goed bekend. Door advisering bij inkopen en aanbesteden, contractmanagement, uitbesteden, inkoop organiseren en (interim) inkoop management alsmede het overnemen van inkoop(deel)processen helpt Het NIC haar klanten bij het versterken van de meerwaarde van leveranciers. Ook bij PPS-projecten. Op deze manier worden de prestaties van de klantorganisatie vergroot onder het motto ‘partner in meetbaar duurzaam inkopen’. Jacques J.A.M. Reijniers, Functie Directievoorzitter en hoogleraar inkoopmangement Nyenrode Business Universiteit.


Doel

n PPS is het borgen van verschillende gezamenlijke belangen om een strategische doelstelling te realiseren. Publieke en private partijen zijn vaak nog niet gewend om met elkaar samen te werken mede doordat eenieders businessmodel waarmee ze werken stevig van elkaar verschilt. Een veelheid van verschillende (niet eerder met elkaar gewerkte en met eigen doelstellingen) disciplines werken hier met elkaar samen. Naast bouwtechnische zaken gaat het ook steeds meer om facilitaire aspecten. De basis voor de realisatie van een PPS-project is het gemeenschappelijke belang. Kernwaarden die daarbij onmisbaar zijn, zijn visie, wilskracht om samen iets te willen realiseren, ervaring, kennis en cultuur. PPS is één van de vormen van uitbesteden.

n De doelstelling met PPS voor veel publieke partijen is het behalen van een financieel voordeel en daarbij een lange termijn samenwerking van minstens 20 jaar aangaan om die lage kosten te realiseren. Dit vraagt een geïntegreerde benadering van investerings- en exploitatiekosten! In Engeland was de situatie, in tegenstelling tot Nederland, anders omdat publieke partijen gewoonweg vaak de financiële middelen niet hadden en de urgente noodzaak voor de realisatie van een project (maatschappelijk) zeer groot was. In Engeland is er daardoor veel meer ervaring opgedaan met PPS en aan juiste ervaring ontbreekt het juist hier in Nederland. De uitdaging ligt in de regiefunctie en daarbij het begrijpen en managen van elkaars belangen. Dat is de essentie van Publiek Private Samenwerking. Het NIC helpt daarbij met haar expertise op het gebied van het inkoopproces, organisatie en de daarbij behorende Europese Aanbestedingsregelgeving.

Wat verwachten wij van andere partijen? n Het lef hebben om terug te komen op eerder genomen standpunten, indien vastgesteld wordt dat deze niet doeltreffend zijn voor de toekomst, ook al hebben de eerder genomen beslissingen al (veel) geld gekost. Vertrouwen is hierbij van essentieel belang. Dit kan verdiend worden door bijvoorbeeld in de allereerste (initiële) startfase samen gelijke kennis van PPS-organisaties te ontwikkelen bij de betrokken partijen van de publieke en private sector. Ook het bereid zijn in een zeer vroeg stadium te investeren in het ontwikkelen van het gezamenlijke urgentiebesef, de gemeenschappelijke visie en een onafhankelijke

78

besturingsorganisatie zijn cruciaal. Voor het leiden van de PPS-organisatie is onafhankelijk leiderschap nodig (zonder belangen bij óf de private óf publieke participanten). Zodra het vertrouwen namelijk daalt, gaat de ‘controle’ toenemen, met alle gevolgen van ergernis en dergelijke van dien.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Ons doel is het resultaatgericht managen van onzekerheden en risico’s. Daarmee bedoelen we dat de publieke sector in een zeer vroeg stadium open moet staan voor visie en oplossingen vanuit private partijen, visa versa. Als kennispartner willen wij op strategisch en tactisch niveau kunnen meedenken betreffende de organisatie en inrichting van de voorbereidings- en uitvoeringsfase en daarbij een zogenaamde ‘partner in solution development’ zijn. Op operationeel niveau kunnen wij vanuit onze inkoopkennis en -ervaring, delen van het proces helpen uitvoeren. Vanuit de ervaring die het al minstens 87 jaar in de publieke sector heeft opgebouwd, is Het NIC met haar kennis voor leveranciers een competente en inspirerende partij om afspraken mee te maken. Wij hebben kennis van de wetgeving, van issues, van cultuur en van de juridisch bestuurlijke context. Wij staan ook bekend als een professionele dienstverlener van facility-services.

Meerwaarde van Het NIC/ Welke projecten in het bijzonder n De meerwaarde van Het NIC is dat wij visie en concepten op een pragmatische manier kunnen vertalen naar private partijen/ toeleveranciers, om uiteindelijk het proces transparanter te maken en te organiseren. Daardoor kunnen veel valkuilen vermeden worden, die vaak tot ergernis bij betrokkenen leiden. Verder is onze meerwaarde het uitdragen van de boodschap dat PPS niet gaat om geld maar om meerwaarde. Je kunt door PPS twee keer! winst behalen: én door kostenbesparing én door innovatie. Probeer daarbij boven je eigenbelang te staan en van elkaars diensten gebruik te maken.

Het NIC B.V., Postbus 670, 8000 AR Zwolle Telefoon 038 - 456 34 56 www.hetnic.nl [email protected]

79

“PPS. Flexibele en creatieve oplossingen voor het oprapen” Van Aarle De Laat is als huisvestingsadviseur sinds jaar en dag actief in de maatschappelijke vastgoedbranche. Onze professionele adviseurs zijn gespecialiseerd in de markten onderwijs, gezondheidszorg, wonen en overheidsinstellingen. Opdrachtgevers kunnen rekenen op deskundige bijstand van strategie tot uitvoering en van juridisch advies tot ingewikkelde (bouw) kostencalculaties tot advisering bij complexe technologische oplossingen op het gebied van ICT en domotica. Ons brede dienstenaanbod maakt ons een sparringpartner van formaat voor elk huisvestingsvraagstuk. Dirk van Baar Manager Juridische Zaken

Eigenlijk zijn we nog niet eens met elkaar begonnen n In Nederland hebben we op het gebied van vastgoed nog maar weinig ervaring met Publiek Private Samenwerking (PPS). Het lijkt er op dat PPS synoniem staat voor hoge transactiekosten, lange doorlooptijden en inflexibele oplossingen. Maar het tegendeel is waar; PPS biedt zonder meer nieuwe kansen. PPS kan voor huisvestingsvraagstukken flexibele en creatieve oplossingen bieden. Laat behoeften en budgetten van opdrachtgevers het vertrekpunt zijn. Zo ontstaat ruimte voor de biedende partijen om met werkelijk nieuwe, creatieve oplossingen te komen. Talloze voorbeelden in het buitenland zijn daarvan het bewijs!

Groter denken, anders organiseren

Drempels verlagen

n Het glas is bij ons altijd half vol! Vergeet de drempels, denk in mogelijkheden. PPS is écht maatwerk voor specifieke projecten. Wij dagen partijen uit groots te denken, want alleen zo kunnen we gezamenlijk de voordelen benutten. De structuur van een gebouw kun je standaardiseren terwijl de afwerking op maat is gemaakt, aangepast is aan de functionaliteit en aan de specifieke wensen van de gebruiker voldoet. Maar denk ook aan het realiseren van meerdere lokaties bijvoorbeeld. Zo ontstaan unieke projecten die precies aan het programma van eisen van de opdrachtgever voldoen. Als een partij zich voor 10 jaar wil vastleggen en niet langer – dan moeten we een vastgoedoplossing maken die dat mogelijk maakt.

n Het doel van PPS Netwerk NL is het vormen van een platform om uitwisseling van expertise tot stand te brengen. We streven ernaar dat gemeenten en ZBO’s, maar ook zorgen onderwijsinstellingen, woningbouwverenigingen en andere partijen zich met hun bouwen investeringsbehoeften melden bij PPS Netwerk NL. Laat de specialisten hun licht schijnen op de mogelijkheden en sta open voor alternatieve oplossingen, dat is de boodschap. De financiële drempel om een PPS-vastgoedproject te starten ligt waarschijnlijk veel lager dan men denkt.

n Ondanks onze ruime ervaring weten we dat we samen meer kunnen bereiken. Niet voor niets werken wij onder de noemer: Denk samen, kijk verder, bereik meer. Samenwerkingsverbanden zijn belangrijk, met name in onrustige tijden, zoals we die nu bijvoorbeeld kennen in de gezondheidszorg. Dit is hèt moment om serieus de mogelijkheden te onderzoeken en PPS te profileren. n Van Aarle De Laat draagt bij aan het verlagen van de drempels door ons analytisch vermogen, brede dienstenpakket en vooral door ons wijd verspreide netwerk. Want ondanks onze expertise, zijn we ons bewust van de noodzaak en meerwaarde van samenwerking. n Vragen of ideeën? Neem een kijkje op onze website of neem contact met ons op en vraag of mail naar: Dirk van Baar (vestiging Bilthoven) of Ewald Knoors (vestiging Eindhoven).

80

Van Aarle De Laat,

Van Aarle De Laat,

Prof. Bronckhorstlaan 10 – 84 7323 MB Bilthoven Telefoon 030 - 6702 188 www.vanaarledelaat.nl [email protected]

Beukenlaan 133 5616 VD Eindhoven Telefoon 040 - 2592 700 www.vanaarledelaat.nl [email protected]

81

“De échte omslag is die van prijs naar proces; van traditioneel aanbesteden...

... naar duurzame partnerships en portfoliodenken”

Binnen de 3TU.Federatie richt de vakgroep Construction Management & Engineering zich onder andere op specifiek onderzoek naar PPS. Mirjam Bult-Spiering is al sinds eind jaren ’90 betrokken bij dit PPS onderzoek.

Dr. Mirjam (W.D.) Bult- Spiering Secretaris

Visie op huidige PPS stand van zaken n PPS wordt wel toegepast maar de mogelijkheden worden nog onvoldoende benut. Eigenlijk dekt de Engelse term Public-Private Governance de lading beter dan onze term Publiek Private Samenwerking. PPS is meer een proces dan een structuur: een PPS-project kan immers wel 30 jaar duren en soms nog langer. Toch blijft het een project en heeft dus een einddatum. Dat is dus wezenlijk anders dan bij samenwerkingsvormen zoals allianties. Daarom moet bij PPS samenwerken wel voorop staan in de betekenis van echte partnerships. Te veel denken partijen nog alleen aan PPS als contract en in een opdrachtgever-opdrachtnemer relatie.

Een belangrijke meerwaarde van PPS is gelegen in schaalvoordelen. Deze schaalvoordelen ontstaan echter niet bij het aanbesteden van aparte projecten op grond van programma’s van eisen: de transactiekosten zijn te hoog, de creatieve ruimte is te klein en je bouwt geen relatie op. De oplossingen die je daarmee vindt, zijn inhoudelijk vaak niet innovatief en in termen van relatie suboptimaal. Het wordt interessant als publieke partijen zich gaan richten op het formuleren van output of outcome-specificaties op grond van strategische doelstellingen. Het liefst vanuit een programma of masterplan, zodat er een portfolio aan opdrachten kan ontstaan. Marktpartijen kunnen dan laten zien waar ze toe in staat zijn.

Doel: actief kennis verspreiden n Kennis opgedaan in projecten en in onderzoek moet inzichtelijk zijn en worden verspreid en doorontwikkeld. PPS Netwerk Nederland ontsluit de kennis die in tal van cases is opgebouwd zodat nieuwe initiatieven daar hun voordeel mee kunnen doen. Het leereffect van steeds één PPS traject is te gering. De missie van PPS Netwerk Nederland is om besef te kweken wat PPS als proces inhoudt. Vanuit kennis over het proces komen de vragen van opdrachtgevers in andere volgorden aan de orde en krijgt het doorontwikkelen van Publiek Private Partnership meer kans. Mooie buitenlandse voorbeelden van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van PPS zijn de programma’s Building Schools for the Future en Local Improvement Finance Trust.


De drie technische universiteiten in Nederland bundelen hun krachten om samen hun positie, zowel nationaal als internationaal, verder te versterken en daarmee de positie van de Nederlandse kenniseconomie te versterken. www.3tu.nl

82

n Alleen als PPS in praktijk wordt gebracht, kunnen wij leren. Onze oproep aan partijen is dus: toon lef en investeer in goed afgewogen pilots. Niet van losse projecten, maar van portfolio’s van projecten. Op voorhand zouden partijen expliciet moeten formuleren wat ze van een pilot willen leren. En achteraf wat ze met de leerervaringen gaan doen. Als je zo te werk gaat, is de investering geen verspilde tijd/ geld.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Wij willen het belang van wetenschappelijke kennis voor de praktijk van PPS laten zien. De core business van de 3TU.Federatie is de productie van kwalitatief hoogwaardige kennis en het overbrengen daarvan. Wij kunnen kennis ontsluiten en doorontwikkelen en vertalen naar nieuwe situaties, sectoren en vraagstukken. Door bijvoorbeeld het bestuderen en/of monitoren van pilots, leveren wij graag een inbreng in de cyclus ontwikkelen – doen – leren om het beste uit PPS te halen.

Meerwaarde van 3TU/ Welke projecten in het bijzonder n De 3TU.Federatie is onafhankelijk. Vanuit die onafhankelijke positie kunnen we kennisuitwisseling tussen verschillende soorten expertise tot stand brengen. Publieke partijen kunnen we helpen door mee te denken in wat de vraag nu precies is en om te bepalen of PPS kansrijk is of niet voor de aanpak van specifieke maatschappelijke problemen. We kunnen bijdragen aan het versnellen van programma’s en projecten door te helpen bij de keuze of en welke vorm van PPS geschikt is en inzicht geven in procesregels en -voorwaarden.

3TU.Federatie, Postbus 5, 2600 AA Delft Stevinweg 1 - kamer 5.28, 2628 CN Delft Telefoon 015 - 27 83 703 www.3tu.nl, [email protected]

83

“Samen van product naar dienst en van object naar prestatie” Meines & Partners, Haags bureau voor Lobbying, Public Affairs en Strategische Communicatie, houdt zich onder andere bezig met politiek-bestuurlijke ontwikkelingen van PPS en treedt veelvuldig op als intermediair tussen overheid en bedrijfsleven. Jeroen Steusel (Consultant) houdt zich binnen Meines & Partners met PPS bezig.

Jeroen Steusel Consultant

84



n Ondanks het ontbreken van de ‘grote landelijke doorbraak’ van PPS, leek de bevordering van PPS weer op de politieke agenda te staan. In februari 2007 hebben politieke partijen, van links naar rechts, tijdens een Kamerdebat over PPS de brede, potentiële meerwaarde van het instrument erkend. Bijna alle Tweede Kamerfracties hebben de betrokken ministers opgeroepen om meer gebruik te maken van PPS en de dealflow te stimuleren. De praktijk is, om uiteenlopende redenen, echter weerbarstig. Provincies en gemeenten hebben bijvoorbeeld nog te weinig kennis en ervaring met PPS opgebouwd. Meer aandacht voor en kennisoverdracht aan overheden – onder andere het aanreiken van voldoende praktische handvatten – lijkt noodzakelijk.

n Het wordt tijd om intenties om te zetten in daden. Om dit te bereiken is steun én daadkracht van het vierde kabinet Balkenende onmisbaar. Maar niet alleen de bewindslieden zijn nodig voor meer PPSprojecten, ook ambtenaren van lagere overheden zullen lef moeten hebben om projecten te initiëren. Marktpartijen hebben hier, ook op lokaal niveau, een belangrijke ondersteunende rol in.

Wat verwachten wij van andere partijen

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Wij adviseren private partijen over hun communicatie met de overheid en positionering in projecten. Hoe komt jouw boodschap over bij de ontvanger? Is jouw propositie in het politiek-bestuurlijke speelveld realistisch en sla je de juiste toon aan? Allerlei zaken die bijdragen aan een betere samenwerking. In diverse projecten stellen wij wederzijdse verwachtingen, tussen publieke en private partijen, bij. Iets wat in een later stadium teleurstelling en kostenoverschrijding voorkomt én een beter eindresultaat oplevert.

Meerwaarde van Meines & Partners n Meines & Partners is vaak actief in het voortraject van PPS-projecten. Samen met de overheid en het bedrijfsleven denken wij mee om impasses te doorbreken, elkaar te versterken en projecten te versnellen. Ons doel is om overheid en bedrijfsleven nader tot elkaar te laten komen. Heldere communicatie op basis van inhoudelijke argumenten is hierbij een randvoorwaarde.

n Net als minister Zalm en staatssecretaris Vermeend in het verleden deden, zullen in ieder geval de huidige ministers van Financiën, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu en Verkeer & Waterstaat zich vol overtuiging achter PPS moeten scharen. Daarbij hoort het initiëren en stimuleren van PPS-projecten, maar ook het beslechten van cultuurdiscussies binnen departementen en uitvoeringsorganisaties. Excuses als “dat doen wij al jaren zo, dus waarom moet de markt daar een rol in krijgen?” mogen niet meer worden gebruikt. In dat soort gevallen is een ‘dwingende hand’ nodig richting onwelwillende overheidsorganisaties.

Meines & Partners BV, Lange Voorhout 26, 2514 EE Den Haag Telefoon 070 - 36 22 552 www.meinespartners.nl [email protected]

85

“PPS, daar kun je niet vroeg genoeg mee beginnen!”

Binnen Dura Vermeer Groep is Dura Vermeer Ruimtelijke Ontwikkeling BV betrokken bij diverse PPS-projecten op het vlak van (infra) concessies en gebiedsontwikkeling. De concessies betreffen ondermeer de DBFM projecten N31 Waldwei en 2e Coentunnel Amsterdam. Voor wat betreft gebiedsontwikkeling is Dura Vermeer op vele plaatsen betrokken in diverse joint ventures met overheden. Ronald Dirksen Algemeen Directeur

Arthur Uijterwijk Hoofd Juridische Zaken



n PPS biedt bij uitstek de mogelijkheid om in een vroeg stadium te profiteren van de meerwaarde die publiek en privaat elkaar langdurig te bieden kunnen hebben. Dit hoeft niet beperkt te blijven tot financiering. De betere risicoverdeling, slimmere processen en meer creativiteit die via PPS worden gegenereerd, blijken in de praktijk de echte drivers achter geslaagde PPSprojecten. Op dit moment constateren we echter dat dit nog onvoldoende uit de verf komt.

n Het wegnemen van de vele vooroordelen die er leven blijft een belangrijke missie voor PPS Netwerk Nederland. Daarnaast zal de focus moeten liggen op het opleiden van mensen die de gevraagde competenties en vaardigheden bezitten voor het “PPS-vak”. Zowel bij publiek als privaat ontstaat de verwachte meerwaarde slechts als aan beide kanten van de tafel goed getrainde en gemotiveerde teams plaatsnemen, die onvoorwaardelijk geloven in deze benadering van projecten.


Meerwaarde van Dura Vermeer/ Welke projecten in het bijzonder

n We delen graag onze kennis en ervaring om bij te kunnen dragen aan een verdere implementatie van PPS in de markt. We merken daarbij op dat ook de voldoening die het geeft om vanuit een gelijkwaardige positionering van partijen te ontdekken dat het geheel meer is dan de som der delen, alleen al de moeite meer dan waard is.

n Vanuit de ervaring die de afgelopen tientallen jaren is opgebouwd, is Dura Vermeer voor iedere partner een competente en inspirerende partij, die waarmaakt wat ze zegt. Binnen Dura Vermeer Ruimtelijke Ontwikkeling zijn de benodigde vaardigheden gebundeld binnen een enthousiast team dat graag de PPS uitdaging aangaat!

Doel n Ons doel is: PPS, tenzij…. Uiteraard dient er sprake te zijn van een behoorlijke kritische massa (lees: financiele omvang) bij een dergelijk project, maar de PPS principes leveren een aantoonbare meerwaarde voor elke vraag uit de markt. Wat dat betreft wordt vaak vergeten welke successen er in de regio worden geboekt bij de kleinere JointVentures in met name gebiedsontwikkeling. Er moet ons veel aan gelegen zijn om deze best practices uit te dragen. Be good and tell it!

86

Ronald Dirksen Algemeen Directeur

Arthur Uijterwijk Hoofd Juridische Zaken

Dura Vermeer Ruimtelijke Ontwikkeling BV, Kruisweg 835, 2132 NG Hoofddorp Telefoon 023 - 569 25 39 www.dvro.nl [email protected]

Dura Vermeer Groep NV, Orfeoschouw 30, 2726 JE Zoetermeer Telefoon: 079 - 330 45 50 www.duravermeer.nl [email protected]

87

“Niet van binnen naar buiten maar van buiten naar binnen denken en werken” Als Fakton zetten wij ons in om duurzame oplossingen te contracteren voor onze opdrachtgevers die binnen een complexe ruimtelijke context opereren. Onze basis is een uitgebreide kennis van vastgoed, ruimtelijke opgaven en vooral financiën. Omdat ons bureau werkt voor alle partijen die op de markt van ruimtelijke opgaven opereren, kunnen wij ons goed verplaatsen in de gedachtewereld, belangen en doelstellingen van de verschillende partijen.

Robert van Ieperen

n De onderhandelingstafel is uiteindelijk de plek waar beslissingen vallen en is het focuspunt van onze activiteiten. We bereiden onderhandelingen inhoudelijk voor en leveren dealsupport. Soms zijn we regisseur van de onderhandelingstafel of gemandateerd onderhandelaar. Wij zijn in verschillende rollen betrokken bij veel gebiedsontwikkelingen, herontwikkelingen van vastgoed, maar ook talloze andere vastgoedgerelateerde vraagstukken, bijvoorbeeld op het gebied van financiering. Bij het merendeel van die projecten zijn zowel overheden als private partijen betrokken. Het tot stand brengen van een duurzame samenwerking tussen publieke en private partijen staat centraal in ons opereren. Fakton is een groeiend bedrijf waar op dit moment ongeveer 40 professionals werken. Fakton is gevestigd in Rotterdam. Robert van Ieperen, Peter Vlek en Lars Rompelberg zijn binnen Fakton betrokken bij PPS-projecten.

Visie op huidige PPS stand van zaken n Wij constateren dat publieke partijen projecten veelal van binnenuit benaderen. Daarmee bedoelen we dat publieke partijen geneigd zijn om eerst binnen hun eigen kader projecten vorm te geven, door te rekenen. Private partijen worden pas betrokken als men publiek klaar is in de vorm die nog het meest lijkt op een traditionele aanbesteding. Tegelijk zien we dat private partijen ook de neiging hebben om projecten eerst vanuit het eigen perspectief te benaderen. Als beide partijen zich op die manier opstellen, dan wordt de ruimte voor oplossingen volgens ons onnodig beperkt. Een andere mindset bij zowel de overheden als de marktpartijen, het vroegtijdig samenwerken, kan volgens ons een grote meerwaarde opleveren.

88

Het aanbestedingsrecht legt op dat vlak misschien wel beperkingen op, maar vormt uiteindelijk geen belemmering voor het in een vroeg stadium betrekken van private partijen. Er is nog een wereld te winnen door het echt operationaliseren van PPS kennis

Doelstelling PPS: sneller betere en duurzame resultaten boeken n In het buitenland zien we PPS een snelle vlucht nemen en vooral ook resultaten boeken. Begin 2008 heeft Fakton samen met OPPS in opdracht van de gemeenten Rotterdam en Amsterdam een onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden tot financiële versnelling van projecten uit het Urgentieprogramma. De conclusies en aanbevelingen die wij in dat onderzoek formuleerden werden enkele maanden later bevestigd in het rapport van de commissie Ruding naar de private financiering van infrastructuurprojecten: zorg voor vroegtijdige samenwerking tussen publieke en private partijen, pas het PPS Concessie model toe vanwege de meerwaarde en zorg voor gezamenlijke publieke en private investering. Er is nog een lange weg te gaan, maar het combineren van de financiële en innovatieve slagkracht van private partijen met de kwalitatieve doelstellingen van overheden moet ons inziens leiden tot het sneller bereiken van betere en duurzame resultaten.

Wat verwachten wij van andere partijen? n In een eerdere paragraaf hebben we het al gehad over een andere mindset en benadering: van buiten naar binnen in plaats van van binnen naar buiten. Verder zullen partijen voor een succesvol PPS zich heel bewust moeten zijn van wat de, al dan niet economische, drijfveren van andere partijen zijn. Daarnaast zullen partijen hun eigen, veelal complexe, business case zeer goed moeten kennen. Dat vraagt een verdere ontwikkeling en operationalisering van de gereedschapset die hiervoor nodig is: de financiële business case, de maatschappelijke business case, de verschillende kosten-baten-analyses (KBA), risicoanalyse, -waardering en -allocatie, de life cycle benadering, de PPC en de PSC. Het is volgens ons ook van belang dat partijen hun verschillen niet gladstrijken maar expliciet maken, erkennen en vervolgens productief maken. Een omschakeling van het input-denken (“wij willen x kilometer snelweg met y opritten”) naar het output-denken (“wij willen x vervoerscapaciteit van A naar B”) is nodig. Is dit bij infrastructuur projecten nog goed mogelijk, bij bijvoorbeeld gebiedsontwikkeling ligt hier een uitdaging. Tenslotte benadrukken wij het belang van waardecreatie: op welke manier kan je de koek groter maken en hoe verdeel je die grotere koek (value creation versus value claiming).

Peter Vlek

Lars Rompelberg

ling van Hoog-Catharijne in Utrecht (akkoord gesloten in januari 2008) en de herontwikkeling van de Laakhaven in Den Haag. Daarnaast werken wij voortdurend aan de verbreding en verdieping van onze kennis en weten wij die kennis ook in de praktijk productief te maken. Binnen ons bedrijf zijn expertteams actief die zich groeperen rond een thema. Een van die thema’s is gebiedsontwikkeling en mobiliteit. Dit team evalueert bestaande oplossingen, ontwikkelt nieuwe oplossingen en zoekt daarvoor de aansluiting bij zowel de overheid als de markt.

Meerwaarde van Fakton? n Ruimtelijke opgaven zijn veelal complex. Er zijn veel partijen en ook veel vakdisciplines bij betrokken. De kernexpertise van Fakton is financiën: wij bekijken projecten door een financiële bril en maken zo transacties mogelijk. Daarbij verliezen we de complexiteit niet uit het oog. Daarnaast noemen we onszelf “opbrengstendenkers” waarmee we bedoelen dat we projecten vanuit waardecreatie benaderen. Bij ons gaat “de baat voor de kost uit”: de opbrengstpotentie bepaalt het investeringsprogramma en niet omgekeerd.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n Fakton heeft een aanzienlijke praktijk opgebouwd bij het tot stand brengen van op PPS leest geschoeide samenwerkingen bij gebiedsontwikkelingen en herstructureringsopgaven. Wij noemen de herontwikke-

Fakton BV, Beursplein 37, 3011 AA Rotterdam Telefoon 010 - 20 56 210 www.fakton.nl [email protected]

89

“Op een hoger plan- en procesniveau tot integrale oplossingen komen” Metrum is actief als consultant en manager in het sturen, initiëren, begeleiden en realiseren van gebiedsontwikkeling, en dus ook in PPS-situaties. De focus van de 50 adviseurs is gericht op processen en vastgoedeconomie. Gé Vossen is directeur van Metrum.

Gé Vossen Algemeen Directeur

Visie op huidige PPS stand van zaken n Medio jaren tachtig is in ons land begonnen met PPS en het nam de vorm aan van een hype. PPS moest! Echte successen zijn echter niet tot nauwelijks bereikt door met name het wantrouwen dat tussen publieke en private partijen bestond. Overheden zagen PPS als middel om risico’s te mijden en te profiteren van de opbrengsten. Marktpartijen zagen dit gedrag en vroegen zich af of de onderneming wel écht gezamenlijk werd gevoerd. De houding van de overheid tegenover deze vraag was: jullie zijn de markt, jullie verdienen er aan, dus doe het maar! In feite begrepen publieke en private partijen onvoldoende elkaars belang. De focus lag op geld, zakelijk voordeel en het gevecht om de ander de risico’s te laten nemen in plaats van op ondernemingsresultaat in maatschappelijk betekenis. Op dit moment zien wij wel weer mogelijkheden ontstaan voor nieuwe PPS-constructies. Bij ingewikkelde infrastructuur en herstructurering van gebieden is er steeds meer behoefte aan een integrale benadering van verschillende disciplines. Nederland is een compact land en dat vraagt om creatieve, slimme oplossingen. Het vroegtijdig betrekken van marktpartijen bij het bedenken van de oplossingsrichtingen wordt overigens wel bemoeilijkt door de complexe aanbestedingsregels, waardoor private initiatieven minder uit de verf (lijken te) komen.

90

Doel: samenwerken om tot integrale oplossingen te komen n Denken en discussiëren over de verhouding publiekprivaat en de mogelijkheden om tot samenwerking te komen, is nodig. Dat kan door een platform te creëren waar kennis en ervaring uit projecten uitgewisseld en gedeeld kunnen worden. Samenwerking is naar ons idee echt noodzakelijk. Nederland kenmerkt zich door talloze hokjes. Niet alleen markt versus overheid maar ook vele departementen, 12 provincies, 500 gemeenten. En dat in een bijzonder compact land dat bijvoorbeeld wordt geconfronteerd met een toch ernstig groot probleem: water. Alleen al om die reden, moeten we die “hokjes” echt doorbreken. Er zijn integrale oplossingen op een hoger planniveau nodig.


Meerwaarde van Metrum/ Welke projecten in het bijzonder

n We zien nog vaak het vooroordeel dat PPS niet werkt: een negatieve grondhouding. Wij willen laten zien, met bewijzen, wat de voordelen zijn. We juichen het toe dat er een platform ontstaat waardoor marktpartijen geprikkeld worden om te presteren en zich te profileren. Dat komt de opdrachtgevers alleen maar ten goede en brengt de markt verder. Metrum werkt vanuit de filosofie: je mag vandaag van ons hebben wat wij gisteren bedacht hebben, want wij zijn toch voortdurend in ontwikkeling. Daarom delen wij graag.

n Metrum is gespecialiseerd als procesmanager en adviseur op het terrein van gebiedsontwikkeling. Als procesmanager organiseren wij het proces, voeren wij uit en implementeren we. Ten behoeve van de financiering adviseren wij vanuit de vastgoedeconomie vanuit een integrale exploitatiebenadering over de organisatie en de opgave van een project. Onze opdrachtgever kan een publieke partij, een private partij of een combinatie zijn. Projecten waar wij aan bijgedragen hebben, variëren van Leidsche Rijn, IJburg, Saendelft, de Stedendriehoek tot 50 woningen in een dorp. Dus breed inzetbaar in gebiedsontwikkeling.

Wat verwachten wij van andere partijen? n Publieke en private partijen moeten met elkaar naar synergie streven. Wij verwachten dat andere partijen bereid zijn om in een open dialoog vertrouwen te kweken. Om de “hokjes” af te breken is leiderschap nodig. Er is een groter belang te dienen dan dat van ieders eigen clubje. Beide kanten van het spectrum publiek en privaat zijn nodig om synergie te bereiken in een PPS, vanwege kennis en expertise, en het kennen van de belangen van de stakeholders in het proces. In de eerste instantie gaat het om een goed proces: een goede analyse, een goede diagnose, een helder doel en een helder realiseerbaar programma. Creatieve oplossingen en contracten komen daarna vanzelf.

Metrum, Kerkenbos 12-38, 6546 BE Nijmegen Postbus 6645, 6503 GC Nijmegen Telefoon 024 - 388 85 05 www.metrum.nl, [email protected]

91

“Een slimme overheid is op de toekomst voorbereid”

Simmons & Simmons is een internationaal advocatenkantoor met vestigingen in Europa, het Midden-Oosten en Azië. In Nederland heeft Simmons & Simmons kantoren in Rotterdam en Amsterdam. Het kantoor behoort tot de 20 grootste advocatenkantoren in de wereld. Simmons & Simmons heeft een uitgebreide internationale track record op het gebied van PPP / PFI Projecten: Publiek Private Samenwerkingsvormen.

Het Nederlandse kernteam voor PPS-projecten bestaat uit Sjoerd Rutten, Marc van Beuge en Luc Cohen. Het team werkt nauw samen met circa 20 specialisten binnen Simmons & Simmons op het gebied van het bouwrecht, projectontwikkeling, aanbestedingsrecht, bestuursrecht, omgevings- en milieurecht, energierecht, staatssteun, financiering en fiscaliteit.

Sjoerd Rutten Partner

92


Doel

n De PPS-praktijk in Nederland heeft een goede toekomst. De Publiek Private Samenwerking brengt beleid en uitvoering bij elkaar. Onlangs is uit onderzoek door OPPS, in opdracht van PPS Netwerk Nederland, gebleken dat PPS de aanleg van de broodnodige infrastructuur in Nederland kan versnellen. Het stimuleren van de toepassing van PPS is dan ook een logische stap. Het is inmiddels bewezen dat projecten die op die basis zijn uitgevoerd, allemaal ruim binnen budget en bouwtijd zijn opgeleverd. Het mes snijdt dan ook aan twee kanten; opdrachtgevers en opdrachtnemers hebben profijt van een dergelijke manier van werken, als ook de burger die eerder gebruik kan maken van de aangelegde infrastructuur.

n In Nederland zou PPS -veel meer dan nu het geval isals instrument moeten worden gebruikt om projecten te realiseren. Tegen deze achtergrond is het bemoedigend dat de overheid recent heeft aangegeven dat in het kader van het ‘project rekeningrijden’ een substantiële rol is weggelegd voor private partijen. In vergelijking met het Verenigd Koninkrijk blijft de toepassing van PPS in Nederland vooralsnog ver achter.

Wat verwachten wij van andere partijen? n De overheid zou het voortouw moeten nemen en moeten (her)overwegen om veel meer projecten door middel van PPS uit te laten voeren. Marktpartijen kunnen de overheid hierin stimuleren door op innovatieve wijze aan te geven welke voordelen PPS voor een specifiek project kan opleveren. Eén van de mogelijkheden bij PPS is het betrekken van vreemd vermogen, hetgeen leidt tot scherpte, professionaliteit en discipline in het kader van de realisatie van complexe (infrastructurele) projecten.


Meerwaarde van Simmons & Simmons/ Welke projecten in het bijzonder

n Wij zijn in staat om alle partijen, aan welke kant zij ook staan, dan wel als contractmanager voor de partijen gezamenlijk, te adviseren en PPS maatwerk te leveren voor elk specifiek project.

n Simmons & Simmons kan bogen op ‘state of the art’ kennis en ervaring op het gebied van PPS-structuren. De leden van ons PPS team beschikken over de kennis en ervaring die benodigd is voor de meest uiteenlopende, complexe PPS-projecten en beschikken dientengevolge over een uitstekende track record. Zo is Simmons & Simmons in Nederland onder meer als adviseur van de Provincie Noord Brabant, betrokken geweest bij de aanleg van de A59, de eerste snelweg die via een PPS-constructie is aangelegd. Daarnaast hebben wij, bijvoorbeeld, opgetreden als contractjuristen bij de ontwikkeling van Project Meerstad (Groningen), en zijn wij voor publieke en private partijen betrokken bij de bouw van diverse duurzame energieinstallaties, waaronder warmte/koude projecten. Voor het overige kan het Nederlandse PPS-team gebruikmaken van kennis die over de gehele wereld met complexe PPS-projecten is opgedaan door Simmons & Simmons teams, waaronder begrepen belangrijke PPP/PFI projecten in het Verenigd Koninkrijk, zoals het adviseren over de introductie van rekeningrijden in Londen.

Simmons & Simmons, Weena 666, 3012 CN Rotterdam Telefoon 010 - 40 42 277 www.simmons-simmons.com [email protected]

93

“PPS-projecten - Samenwerken met volle overtuiging”

Ballast Nedam Concessies is een snelgroeiend bedrijfsonderdeel van Ballast Nedam, opererend in de nieuwe markt, waar PPS-projecten een significant deel van de portefeuille vervullen. Harbert van der Wildt is directeur van Ballast Nedam Concessies en geeft leiding aan een team van ca. 20 personen bestaand uit financieel/economisch, contractuele specialisten en project managers. Harbert van der Wildt Directeur van Ballast Nedam Concessies

94

Visie op PPS

PPS staat voor betrokkenheid


Wat kan van ons worden verwacht

n Ballast Nedam Concessies staat voor een duurzame samenwerking tussen Opdrachtnemer en Opdrachtgever. Op PPS gebied laat Ballast Nedam Concessies zien dat zij niet alleen vooraan in de ontwikkelingen meedoet, maar hier ook samen met de overheid succesvol in is. PPS biedt voor alle betrokken partijen meerwaarde, waarbij de grootste meerwaarde zit in het collectief. De ervaring leert dat publieke en private partijen samen tot de beste oplossingen komen. Hierbij kijken we niet alleen naar vandaag, maar juist ook naar morgen.

n Wij nemen de verantwoordelijkheid van begin tot eind, waarbij we sturen op “outstanding performance over de hele keten”. Door deze betrokkenheid ontstaat van nature de mogelijkheid tot levensduuroptimalisatie en minimalisatie van “Total Cost of Ownership”. Om deze betrokkenheid te onderstrepen investeren wij zelf langdurig geld in deze projecten. Wij vragen deze betrokkenheid ook van de andere partijen, PPS betekent dat je samen risico’s signaleert en bewaakt en optimalisaties mogelijk maakt; “samen sta je sterker”.

n Ballast Nedam Concessies stelt zich ultiem verantwoordelijk voor de integrale aanpak van het financieren, ontwikkelen, realiseren, onderhouden en exploiteren van uiteenlopende projecten. Wij verwachten van onze partners hetzelfde commitment en integraal denken. In een PPS geldt dit ook voor de overheid, die de ruimte moet bieden om te innoveren en te ondernemen. Ervaringen die we samen opdoen moeten we delen en gebruiken. De recente PPS- successen die wij bereikt hebben, laten zien dat een goede en constructieve samenwerking tussen partijen onontbeerlijk is.

n Met de kennis over en jarenlange ervaring met het ontwerp, de bouw (management) en het onderhoud van de projecten, zijn wij in staat de hiermee gerelateerde (financiële) diensten op de meest economische manier te combineren met de gewenste kwaliteit. Ballast Nedam speelt een rol van de voor- tot de achterkant van de “waardeketen” en bezit hiermee alle ingrediënten om een PPS tot een succes te brengen. De regie van dit ketenmanagement wordt door Ballast Nedam Concessies uitgevoerd.

“De energie om te bouwen aan een verantwoorde toekomst”

“Betrokken zijn vandaag is investeren in de toekomst”

“Samenwerking met volle overtuiging”

“De perfecte regie is een kwestie van totale beheersing”

Ballast Nedam Concessies, Ringwade 71, 3439 LM Nieuwegein Telefoon 030 - 285 3185 www.bnconcessies.eu [email protected]

95

“Excellence in Public Private Partnerships”

Koninklijke BAM Groep onderkent dat de maatschappij bouwondernemingen beoordeelt op het vermogen om waarde te creëren. Derhalve voltrekt zich in de Groep een verschuiving van productie- naar prestatie-denken. Vaste rollenpatronen in de bouwindustrie zijn niet langer vanzelfsprekend. Vaste functionele verdelingen – bijvoorbeeld tussen hoofd- en onderaannemers, leveranciers en architecten- of ingenieursbureaus – staan onder druk en vervagen. Privatisering en partnering, evenals de vraag naar betere producten met lagere kosten (gerekend over de totale levensduur) stellen de Groep voor de opgave om te opereren in de gehele waardeketen. Niet alleen neemt de complexiteit van grote opdrachten toe, opdrachtgevers van alle projecten verlangen – terecht – dat de dienstverlening verder gaat dan het

uitvoeren van gerede ontwerpen. Dit vereist continue verbreding en verdieping van kennis en bedrijfsactiviteiten. Koninklijke BAM Groep wil anticiperen op deze ontwikkelingen. BAM PPP is eind 2004 gevormd in verband met de toenemende belangen van de Groep in Publiek Private Samenwerkingsverbanden en richt zich op projecten in alle Europese thuismarkten. Met BAM PPP richt de Groep zich zowel in de sector Bouw en Vastgoed als de sector Infra, op het verder uitbreiden van kennis en vaardigheden inzake PPS-projecten (specifiek de DBFM(O) projecten met financiering, ontwerp, bouw, onderhoud en exploitatie). BAM PPP richt zich op de investeringen in deze projecten en het effectief risicomanagement voor concessies en langetermijncontracten. Henri Witteveen is directeur van BAM PPP Nederland bv. Henri Witteveen, directeur van BAM PPP Nederland bv.


Doel: Meer toegevoegde waarde

Wat verwachten wij van andere partijen

n Koninklijke BAM Groep is in al haar thuislanden sinds het begin van de ontwikkeling van PPS een actieve speler in die markt. We zien die markt ook veranderen. De markt wordt professioneler, zowel aan Publieke als aan Private zijde. Er tekenen zich duidelijkere vormen van PPS af.

n BAM wil graag projecten initiëren waar het meer en andere toegevoegde waarde kan leveren dan tot voor kort gebruikelijk was in de Nederlandse bouwpraktijk. Wij beseffen dat dit vooral moet gebeuren vanuit het perspectief van klanten en gebruikers. Klanten en gebruikers zouden BAM moeten zien als het voorbeeld van een innovatief en klantgericht bedrijf. Toegevoegde waarde voor u.

n PPS is niet nieuw, wel anders. We verwachten van onze eigen mensen dat ze open staan. Open voor een nieuwe samenwerking of technologie en open voor nieuwe invloeden. We verwachten dat ze bestaande rolverdelingen los durven te laten. Wat we van onze eigen mensen verwachten, verwachten we ook van de mensen waar we mee werken. Deze openheid is een voorwaarde voor een geslaagd partnership waar optimaal gebruik wordt gemaakt van elkaars kunnen. Die openheid ontstaat alleen in een sfeer van gelijkwaardigheid en wederzijds vertrouwen. Vertrouwen voor nu, maar zeker bij PPS-projecten, ook vertrouwen in de toekomst.

PPS is echter nog steeds een containerbegrip. In welke vorm dan ook, het legt hoe dan ook de nadruk op de wens en de wil van de samenwerking tussen publieke en private partijen. Een samenwerking die er in principe altijd al was en altijd zal zijn. De mate van samenwerking bepaalt echter de vorm van een PPS. Die mate van samenwerking zien wij toenemen, er is een bereidheid tot meer en langdurige samenwerking, ook in de vorm van DBFM(O). Om die toename aan (internationale) DBFM(O) projecten te managen heeft Koninklijke BAM Groep de werkmaatschappij BAM PPP opgericht met vestigingen in Ierland, Groot Brittannië, Duitsland, België en Nederland.

Meerwaarde van BAM/ Welke projecten in het bijzonder n In eerste instantie denkt u bij meerwaarde van BAM wellicht aan het realiseren van uw project. Dat klopt, dat doen wij ook. Maar dit is slechts een klein deel van onze expertise, en zeker niet de enige expertise die we inzetten op PPS-projecten. Wij kunnen een breed spectrum aan PPS-activiteiten aanbieden, voor grote en kleine projecten. Dit alles zoveel mogelijk met eigen medewerkers en middelen. Wij hebben hiermee in 10 jaar een omvangrijke portefeuille aan PPS-projecten opgebouwd met een dertigtal DBFM(O)- contracten. Het is deze portefeuille die het succes van onze aanpak onderbouwt.

Hoe dragen wij zelf bij aan de realisatie van de doelstelling? n BAM is actief in een breed scala van PPS-projecten; infrastructuur, accommodaties, energie en gebiedsontwikkeling. Wij doen dit in onze thuismarkten Nederland, Duitsland, België, Groot Brittannië en Ierland. Niet alleen het veld aan projecten is breed, ook onze inzet. Wij hebben binnen Koninklijke BAM Groep niet alleen bedrijven die kunnen bouwen, maar ook specialisten op het gebied procesmanagement, financiering, contracten, verzekeringen, risicomanagement, ontwerpen, techniek en dergelijke. Wij durven te stellen dat wij vrijwel alle expertise binnen Koninklijke BAM Groep aanwezig hebben. Al deze expertise is voor u beschikbaar.

BAM PPP Nederland bv,

96

Runnenburg 9, 3981 AZ Bunnik Postbus 20, 3980 CA Bunnik Telefoon 030 - 65 98 245 www.bam.nl, www.bamppp.com [email protected]

97


Ballast Nedam Concessies

Delta Forte BV

Ringwade 71 3439 LM Nieuwegein Telefoon: 030-2853185 www.bnconcessies.eu Harbert van der Wildt

Karspeldreef 2 Postbus 12356 1100 AJ Amsterdam Telefoon: 020 3986405 www.deltaforte.nl Dirk Harmens en Jan Slot

BAM PPP Nederland bv

Raadpleeg www.ppsnetwerk.nl voor alle informatie over bestaande en toekomstige PPS-projecten, betrokken partijen plus ontwikkelingen.

Runnenburg 9 3981 AZ Bunnik Telefoon: 030-6598245 www.bam.nl www.bamppp.com Ir. H.H.M. (Henri) Witteveen

DHV BV

Bank Nederlandse Gemeenten

DLA Piper

Koninginnegracht 2 2514 AA Den Haag Telefoon: 070-3750726 www.bng.nl Arnold de Man

Amstelveenseweg 638 1081 JJ Amsterdam Telefoon: 020-5419888 www.dlapiper.com Rutger Oranje, Bart Koolhaas en Bart Joosen

Bouwend Nederland

Dura Vermeer Ruimtelijke Ontwikkeling BV

Zilverstraat 69 Postbus 340 2700 AH Zoetermeer Telefoon: 079-3252123 www.bouwendnederland.nl drs. R. (Richard) Mulder

Kruisweg 835 2132 NG Hoofddorp Telefoon: 023-569 25 39 www.dvro.nl Ronald Dirksen en Arthur Uijterwijk

Laan 1914 nr. 35 3818 EX Amersfoort Telefoon: 06 50213387 www.dhv.nl John van den Hof

Facilicom Facility Solutions CMS Derks Star Busmann Mr B.M. Teldersstraat 5 Postbus 560 6800 AN Arnhem Telefoon: 026-3538616 www.cms-dsb.com Marjolein Pesch en Ivo van Heijst

98

Facilicom Services Group Karel Doormanweg 4 3115 JD Schiedam Telefoon: 010-2981111 www.facilicom.nl Harold Hinfelaar

99


Fakton BV

Meines & Partners BV

PCH Facility Management BV,

Twynstra Gudde Management Consultants

Beursplein 37 3011 AA Rotterdam Telefoon: 010-2056210 www.fakton.nl Robert van Ieperen

Lange Voorhout 26 2514 EE Den Haag Telefoon 070-3622552 www.meinespartners.nl Jeroen Steusel

Bothaplein 9 6814 AJ Arnhem Telefoon: 026 – 352 9780 www.pch-dienstengroep.nl Anne Richard Schaafsma

Stationsplein 1 3818 LE Amersfoort Telefoon: 033 46 777 84, www.twynstragudde.nl ir. Jan A.A. Ochtman

Het NIC

Metrum

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn

UJG

Soestdijkerweg 17 3734 MG Den Dolder Telefoon: 035-6958901 www.hetnic.nl Jacques J.A.M. Reijniers

Kerkenbos 12-38 6546 BE Nijmegen telefoon 024-3888505 www.metrum.nl Gé Vossen

Koningin Julianaplein 10 2595 AA Den Haag Telefoon 070-515 3953 www.pelsrijcken.nl René van de Klashorst en Liesbeth Schippers

Postbus 602 3500 AP Utrecht Telefoon: 030-2305959 www.ujg.nl Petra Lagemaat

NIBC Bank BV,

Royal Haskoning BM

3TU.Federatie

Carnegieplein 4 2517 KJ Den Haag Telefoon 070-3425287 www.nibc.com Bert Mulders en Remco van Duuren

Wieger Bruinlaan 100 Postbus 100 2130 AC Hoofddorp Telefoon 023-5612971 www.royalhaskoningbm.com Rens Reedeker en Piet Zwinkels

Postbus 5 2600 AA Delft Telefoon: 015-2783703 www.3tu.nl Dr. Mirjam (W.D.) Bult- Spiering

KPMG Corporate Finance N.V, Burgemeester Rijnderslaan 20 1185 MC Amstelveen Telefoon: 020-6567670 www.kpmg.nl Frank Roeters van Lennep

OPPS KPN Postbus 2455 3500 GL Utrecht Van Deventerlaan 31-51 K Telefoon 070- 3434343 www.kpn.com Nick van Delft

Van Aarle De Laat Professor Bronkhorstlaan 10-XIV 3723 MB Bilthoven Telefoon: 030 6702188 www.vanaarledelaat.nl Dirk van Baar

100

2e Dorpsstraat 58 3701 AB Zeist Telefoon 030-6981981 www.opps.nl Ronald Pereboom

VR – Vastgoed Regie bv Simmons & Simmons Weena 666 3012 CN Rotterdam Telefoon: 010-4042277 www.simmons-simmons.com Sjoerd Rutten

Stationsweg 73a Postbus 8210 Telefoon: 0318 628000 www.vr-vr.nl Ing. Heine van Nieuwenhuijze en Ir. Pieter den Boer

Plan & Projectpartners Amersfoortseweg 123 3769 AJ Soesterberg Telefoon 088-3526000 www.plan-projectpartners.nl Arnold Biesheuvel

Strukton Integrale Projecten BV Westkanaaldijk 2 3542 DA Utrecht Telefoon: 030–2486203 www.struktonpps.com Erik Hermsen

101

Visies 2008 - 2009 PPS: van belofte naar realisatie

Postbus 54 n 3700 AB Zeist n 030-6981988 n www.ppsnetwerk.nl

Visies 2008 - 2009

PPS: van belofte naar realisatie

Nuttige adressen Publiek

Ministerie van Financiën Prinses Beatrixlaan 512 Postbus 20201 Nuttige adressen Privaat 2500 EE Den Haag www.minfin.nl

VROM/ Rijksgebouwendienst Ministerie van VROM Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag www.vrom.nl/rijksgebouwendienst

V&W/ Rijkswaterstaat Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag www.verkeerenwaterstaat.nl www.rijkswaterstaat.nl

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) Rijnstraat 50 2500 BJ Den Haag www.minocw.nl

Ministerie van Defensie Plein 4 2500 ES Den Haag www.mindef.nl

102

IKC RO Informatie- en Kenniscentrum voor de Ruimtelijke Ordening Mauritskade 21, Den Haag Postbus 30833 2500 GV Den Haag Tel. 070-3028476 www.ikcro.nl

Dienst Landelijk Gebied Herman Gorterstraat 5 3511 EW Utrecht Postbus 20021 3502 LA Utrecht Tel. 030 - 275 66 00 www.minlnv.nl

Onderwijspaleis Stadhouderlaan 9 Postbus 82158 2508 ED Den Haag [email protected]

VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) Postbus 30435 2500 GK Den Haag www.vng.nl

103

Colofon

Dit boek is een uitgave van PPS Netwerk Nederland Postbus 54 3700 AB Zeist Telefoon: 030-6981988 Telefax: 030-6981980 www.ppsnetwerk.nl

Projectrealisatie: Elte Palm/ Nynke de Jong, PPS Netwerk Nederland Interview Willem Vermeend: Job Boot Eindredactie: Vivian Federmann Fotografie: UN Studio, RWS/Ton Poortvliet, Meyer en van Schoten/CIIID Cees van Giessen, MAS Architectuur, Martin Kers, Maarten Laupman, Aeroview Rotterdam, Peter Honig, Rijkswaterstaat Directie Noord-Holland, PPS Netwerk Nederland. Grafische vormgeving: Sanders & Van Dam Reclame, Utrecht Druk: Unified Print BV, Hilversum

Met dank aan: Ministerie van Financiën, Ministerie van VROM, Ministerie van Defensie, Rijkswaterstaat en alle deelnemers van PPS Netwerk Nederland.

© 2008 PPS Netwerk Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PPS Netwerk Nederland. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronically or mechanically, including photocopying, recording, or any information storage and retrieval system without prior permission in writing from PPS Netwerk Nederland.

104

Visies PPS: van belofte. naar realisatie

Recommend Documents