VISIE BOUWEN IN DE ZORGSECTOR
Bij LLOX worden wij uitermate geboeid door
Hoewel wonen centraal bleef in de benadering
de gebouwen en ruimtes die bestemd zijn voor
van de opvang van bejaarden ontstond er rond de
langdurig verzorgend verblijf.
eeuwwisseling een nieuwe onderlegger voor het ontwerp.
In de voorbije 30 jaar is er in Europa een merkelijke stijging van de leeftijd waarop mensen
Los van het zorgpatroon evolueerde ook het begrip
terechtkomen in verzorgende instellingen. Dit is
wonen. Het structuurplan Vlaanderen voorziet
een gevolg van thuisopvang, snel evoluerende
concentratie binnen de bestaande woonkernen
communicatietechnologieën en uitbouw van
en wil zoveel mogelijk de open ruimtes die
de dagopvang die verzorgende instellingen zelf
Vlaanderen nog telt behouden. Beperking van de
aanbieden. Ondermeer hierdoor kunnen mensen
investeringsmiddelen en begrippen als duurzaam
steeds langer zelfstandig thuis blijven wonen.
bouwen hebben eveneens een impact op het bouwproces.
Wie alsnog naar verzorgende instellingen komt, is in vele gevallen zorgbehoevend. De druk op het
Korte
verzorgende personeel is groot, de kwaliteitseisen
eenvoudig onderhoud verminderen de druk
verbindingen,
zijn hoog. De tekorten op de arbeidsmarkt zijn
op het personeel. Kleinere voetafdruk van het
problematisch.
gebouw,
herbruikbare
efficiënt
ruimtegebruik,
structuur
en
minder
verliesoppervlakte verminderen de druk op de Dit verzoenen met menswaardig wonen, met een
omgeving.
maximale autonomie voor de bewoners, met een boeiende en stimulerende woonomgeving is de
Kleinschalige
zorgprogramma’s
kunnen
enkel
uitdaging van elk specifiek project.
slagen indien het bestuur en het personeel een duidelijke visie hebben ontwikkeld. De referenties
Het ontwerp van een verzorgingstehuis voor
verder geven telkens een beeld van deze visie, het
bejaarden heeft in de loop der jaren een evolutie
is aan ons om deze architecturaal te verwerken
gekend. De instelling, met als onderlegger het
met respect voor de specifieke plek en het
ziekenhuis, werd vanaf de jaren ‘80 vervangen door
beschikbare budget.
de woning. Het begrip verzorging werd uitgebreid en kreeg een ruimere invullling. Met begeleid wonen en huiselijkheid als kernbegrippen.
VISIE BOUWEN IN DE ZORGSECTOR
Kleinschalige
aanpak
op
Cantous*
model
Het leidt tot compacte gebouwen met boeiende
of werking met grotere leefgroepen of alle
circulatiepatronen
tussenvormen
Gebouwen die zijn geïntegreerd in het weefsel
kunnen
goed
scoren
als
er
voldoende aandacht is voor :
met
wisselende
prikkels.
van de stad, wijk of gemeente. Ze moeten dit
- veiligheid en geborgenheid
weefsel versterken en er functioneel deel van
- privacy
uitmaken. Wonen met zorg zal een variante zijn
- keuze vrijheid en autonomie
van wonen tout court.
- interactie van medewerkers en verzorgers - interactie van familie en buitenwereld - toegankelijkheid - rendabiliteit (onderhoud, energieprestaties, ecologie, duurzaam bouwen...) - buitenwereld (stedelijk en sociaal weefsel, ecologie, duurzaam bouwen,...)
* gemeenschappelijke woonomgeving waar mensen met een verminderde zelfstandigheid een leefsituatie kunnen vinden waar de communicatie, de onderlinge hulp en de relaties bevorderd worden door eenieders deelname aan de bezigheden van het dagelijkse leven. Het concept biedt de bewoners een gemeenschappelijke zelfstandigheid bieden binnen een beschermd kader.
VISIE BOUWEN IN DE ZORGSECTOR
HEALING ENVIRONMENT
Bij LLOX, als ontwerpers van zorginstellingen, is het daarom belangrijk om op de hoogte te blijven
De laatste jaren werd er in toenemende mate
van deze ontwikkeling in de medische sector.
onderzoek gevoerd naar de invloed van de
De inzichten die men daar uit onderzoeken
architectuur en het interieur van gebouwen
heeft kunnen afleiden, kunnen nuttig blijken
op de mentale en fysieke gezondheid van
bij
hun gebruikers. Dit soort onderzoek vindt zijn
voor de zorgsector. Zo zou de invloed van de
oorsprong in de omgevingspsychologie, maar is
architectuur van zorginstellingen op de gebruikers
van toepassing op de verzorgingssector.
het
De
meeste
genezingsproces
nieuwe
bevorderen
gebouwen
en
zo
de
zorgconsumptie doen afnemen, wat dan weer de kosten verlaagt. Bovendien zou ook het personeel
erg letterlijk moet worden genomen, namelijk
gemotiveerder zijn om te werken binnen een beter
instellingen uit de zorgsector zoals ziekenhuizen,
aangepaste omgeving, zodat ook de kwaliteit
psychiatrische
van de zorg erop vooruit zou gaan.
de
instellingen,
daarbij
van
naar
waarbij
gaat
ontwerpen
functie
gebouwen
aandacht
het
genezende
bejaardentehuizen
enzovoort. Men gaat uit van de hypothese dat
Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de grootte
de architecturale omgeving de mentale en
van de invloed van de omgeving afhankelijk is van
fysieke toestand van mensen beïnvloedt. Door
verschillende factoren. De lengte van de periode
weloverwogen veranderingen aan te brengen in
waarin een patiënt/bewoner in de zorginstelling
deze omgeving zou men bijgevolg in staat kunnen
verblijft, bijvoorbeeld, kan ervoor zorgen dat de
zijn om de gemoedstoestand en zo ook de fysieke
omgeving een veel belangrijker rol speelt.
gezondheid van de gebruikers van die omgeving
Concreet zou een healing environment resulteren
positief te beïnvloeden.
in een sneller herstel van de patiënt, verminderde
Psychologen, medici en sociologen hebben
pijn, minder infecties en een grotere tevredenheid
dus hun eigen ideeën over hoe zo een healing
bij
environment eruit moet zien, waardoor ze steeds
personeel, en tenslotte zouden op lange termijn
vaker terechtkomen op het terrein van de
ook
architectuur. Op die manier is de term dan ook
aangetrokken door deze omgeving en er ook
doorgesijpeld tot in het jargon van de architectuur.
langer in dienst blijven.
de
patiënten
en
minder
hooggekwalificeerd
stress
personeel
bij
het
worden
VISIE BOUWEN IN DE ZORGSECTOR
OMGEVING, AROUSAL EN STRESS In de omgevingspsychologie gaat men ervan
Ook sociale interactie speelt een grote rol in
uit dat omgevingsstimuli steeds een bepaalde
het welbevinden. Om sociaal gedrag aan te
graad van arousal of stress opwekken. Op een
moedigen is een gemeenschappelijke ruimte
gemiddeld
mensen
nodig met een aangepaste meubelschikking,
optimaal functioneren. Opdat het herstel van de
arousalniveau
zouden
bijvoorbeeld met stoelen of zetels die rondom een
patiënt zo vlot mogelijk zou verlopen, moet het
tafel geschikt worden.
aantal stress-impulsen dus beperkt worden. Algemeen gesteld zou te veel informatie of te
Verschillende
weinig samenhang in de omgeving en het gevoel
bovendien
soorten
te weinig controle over de omgeving te hebben,
psychiatrische
leiden tot een hoger stressniveau, wat nadelig kan
gezien aan andere normen moeten voldoen
zijn voor de gezondheid.
dan een bejaardentehuis of een ziekenhuis. Bij
een
zorginstellingen
andere instelling
vragen
architectuur. zal
Een
architecturaal
LLOX hebben we dit vertaald in bovenstaande Concreet betekent dit dat bewoners bij voorkeur
grafische uitbeelding.
een
hun
het samenbrengen van de ervaringen in alle
omgeving en het gevoel moeten hebben dat
sectoren van de huisvesting van zorgbehoevende
ze hun blootstelling aan de omgeving kunnen
bewoners: extra muraal (Sociale huisvesting),
controleren. De behoefte aan privacy is daarbij
transmuraal
zeer belangrijk. Wanneer mensen het gevoel
(Rustoorden-Ziekenhuizen). Eigenlijk is het onze
hebben dat ze de controle over wat ze als hun
visie over “huiselijkheid”, die enkel in functie
persoonlijke ruimte beschouwen verloren zijn,
mag worden gezien van de capaciteiten van de
veroorzaakt dit een verhoging van het stressniveau.
bewoners, patiënten of gebruikers.
overzicht
moeten
hebben
over
Dit is het resultaat van
(Service-Flats)
en
Intramuraal
VISIE BOUWEN IN DE ZORGSECTOR de hele ruimte zou in ieder geval moeten worden vermeden. Verder heeft ook het uitzicht op de buitenwereld een positieve invloed. Op dezelfde manier brengt de aanwezigheid van planten binnen in het gebouw de buitenwereld voor een stukje binnen en maakt het
ZINTUIGLIJKE STIMULI Het dus
arousalniveau veroorzaakt
verschillende
aangenamer. Natuurzichten zouden bovendien van
door
omgevingsstimuli
verblijf in het gebouw een stuk
bewoners
een Om
kalmeren en een positieve invloed hebben op
van
hun gezondheid. Ook kunstwerken hebben een
de
dergelijk kalmerend effect en kunnen bovendien
combinatie
waargenomen
zintuigen.
wordt
via
een
gemiddeld
dienen als herkenningspunten .
arousalniveau te krijgen, moeten er voldoende
Performance
kunsten,
positieve stimuli aanwezig zijn in de omgeving en
lezingen,
moeten elementen die het stressniveau teveel
zorgen, nog meer dan de beeldende kunsten,
doen stijgen vermeden worden.
voor afleiding maar ook voor sociale interactie.
Bij de visuele impressies speelt licht bijvoorbeeld
Hoewel
een heel belangrijke rol in de beïnvloeding van de
reukvermogen niet direct voor de hand ligt, is
geestelijke en fysieke toestand van de bewoner.
het toch nuttig om bij het ontwerpen van het
Vooral de natuurlijke cyclus van dag en nacht
interieur rekening te houden met de invloed van
is essentieel voor een normale werking van de
geur op de menselijke gezondheid. Olfactorische
biologische functies. Een tekort aan daglicht
boodschappen zouden de hersenen zelfs sneller
veroorzaakt depressies doordat het hormoon
bereiken dan auditieve of visuele impressies.
melatonine de lichamelijke functie als het ware
Onderzoek
stillegt.
bloemengeuren een kalmerende invloed hebben
concerten
de
link
heeft
en
tussen
waaronder de
podiumkunsten
architectuur
aangetoond
literaire
dat
en
fruit-
het
en
op de ademhaling, de bloeddruk, het hartritme Kleuren
tot
en op de spieren. Geuren hebben ook de
een algemeen welbevinden. Het UK Health
zouden
ook
eigenschap dat ze pijn verzachten door endorfines
Office schrijft aan de kleur rood een verlaagd
of pijnstillende hormonen te laten vrijkomen.
aantal epileptische aanvallen toe, blauw zou
Medicijngeuren wekken angstgevoelens op, dus
agressieve
bewoners komen er best zo min mogelijk mee in
patiënten
kunnen
bijdragen
kalmeren,
nog
andere
kleuren rood zouden reumatische en artritische
contact.
pijnen
de
Daarnaast is het ook nuttig om rekening te
invloed van kleuren terug tot hun helderheids-
verzachten.
houden met indrukken via de tastzin. Ook deze
en verzadigingsgraad. Samenvattend kan men
geven belangrijke informatie over de omgeving
zeggen dat heldere (lichtere) en meer verzadigde
en geven dus mee vorm aan een positief of
(met een grotere hoeveelheid grijs gemengd)
negatief beeld van de omgeving. Ook hier geldt
kleuren
de regel dat de materialen die gebruikt worden
algemeen
Karin
als
Slegers
brengt
aangenamer
worden
ervaren. Een monochromatisch kleurschema voor
een kalmerend effect moet hebben.
VISIE BOUWEN IN DE ZORGSECTOR
Comfort is hier een sleutelbegrip. Stoffen moeten
rustgevende geluiden zoals het natuurlijke geluid
gekozen worden volgens de zachtheid van hun
van regen, wind, vogels, of ook muziek. Omdat wat
textuur, meubels volgens de ergonomie van hun
als rustgevend wordt ervaren erg kan verschillen
ontwerp, hoeken worden best zo veel mogelijk
van individu tot individu, is het aangewezen om
afgerond.
keuzemogelijkheden te voorzien. Lawaai van bijvoorbeeld telefoons, alarmen, monitors moet
Schakelaars moeten makkelijk te bedienen zijn
zoveel mogelijk beperkt worden.
en zich binnen handbereik bevinden, net zoals de bedieningssystemen voor ramen, gordijnen en
BIBLIOGRAFIE
televisie. Dit stimuleert een gevoel van veiligheid
NHS Estates, Executive Agency of the UK Health
en het gevoel van controle over de omgeving.
Department, Improving the Patient Experience: The
Healing
Environment,
Slegers,
Karin,
Geluiden, tenslotte, hebben net als geuren
Literatuuronderzoek naar de invloed van het
de eigenschap dat ze endorfines vrijmaken
interieur op het welbevinden van patiënten/
die pijnstillend werken. Het gaat daarbij om
bewoners en medewerkers in zorginstellingen
