“ Water heeft in onze stad altijd een grote rol gespeeld. Het water gaf onze stad haar naam: ‘corto-riacum’ of ‘nederzetting in de bocht van de rivier’. En het water bracht ons ook onze welvaart, wat de Leie de bijnaam ‘the golden river’ opleverde.
Met De Grote Verleieding keken we daarom in 2015 tevreden terug op 20 jaar Leiewerken. Met Water.War willen we dit jaar vooruitkijken naar de volgende 20 jaar. Benieuwd hoe technologie ons kan helpen om duurzaam om te gaan met de bron van onze welvaart? Laat je dan onderdompelen in de wereld van Water.War.”
Vincent Van Quickenborne
burgemeester Stad Kortrijk
“ Water heeft al meer mensen gedood dan alcohol. (Jan Hoet) We houden er dus best rekening mee. Wetende dat de mens zelf voor gemiddeld 70% uit water bestaat.
Steden kunnen het verschil maken. Meer en meer trekken mensen naar steden. Dit betekent ook een grotere druk: meer mensen, meer (water)verbruik, bedreiging van de open ruimte. De uitdaging is om met iedereen samen de klimaatverandering tegen te gaan én op te vangen. Als elke inwoner een druppel bijdrage levert, vormen we samen een rivier naar de toekomst.
Kortrijk is zich bewust van de nood aan een wereldwijde aanpak. Gaande van sanitaire voorzieningen tot irrigatiesystemen voor de rijstteelt: via Noord-Zuid projecten die Kortrijk ondersteunt, dragen we onze druppel bij. Internationale solidariteit maakt lokaal het verschil. We delen ook ervaringen en middelen met landen en steden waar de waterproblematiek urgent is zoals Cebu City in de Filipijnen, waar Kortrijk een stedenband mee heeft. Niet enkel in het Zuiden, ook ter plekke trekken we nieuwe realisaties op waarbij we bewust en slim omspringen met water. Kortrijk wil dit op een vooruitstrevende en innoverende manier doen. Zo wordt op het nieuw stadsdeel campus Kortrijk Weide alle hemelwater gebufferd op de site zelf. Naast hergebruik voor sanitaire voorzieningen, wordt het ingezet als spelelement in het toekomstig ecologisch stadspark.”
Bert Herrewyn
schepen van Jeugd, Leefmilieu en Noord-Zuid Stad Kortrijk
WATER.WAR IEDER ZIJN BATTLE Zeven hoofdstukken, noem het battles, over de relatie tussen de mens en zijn meest noodzakelijke bron van leven, dat is de expo WATER.WAR. Aanleiding is de Leie. De rivier die door Kortrijk loopt en de laatste twintig jaar een grondige metamorfose onderging. Niets lijkt nog op de ongerepte natuurlijke scènes van de Belgische impressionist Emile Claus of andere schilders uit de Latemse School. Zij toonden de Leie in haar natuurlijke landschap, gespaard van industrie en in beton geklonken aanlegkades. Vandaag is de Leie een economische ader die doorgang moet bieden aan schepen tot 4.500 ton. De druk op het omringende landschap stijgt. Bebouwing, industrie en landbouw hebben eveneens een grote impact op het beschikbare grondwater. Op diverse plekken in Vlaanderen zakte de waterspiegel tot 140 meter ten opzichte van het natuurlijke peil. Dit heeft ook consequenties voor de waterlagen in Noord-Frankrijk. Voor water blijft Schengen overeind. De waterproblematiek is er een van wereldformaat. Nadenken over water kan niet zonder de impact van multinationals als Nestlé en Maersk of organisaties als de Wereldbank te belichten. “Als we de wereld willen ordenen, dan moet dit op wereldschaal”, stelt orbanist en utopist Luc Deleu. In de komende decennia worden door droogte, overstromingen en stormen minimaal 250 miljoen klimaatvluchtelingen verwacht. “Do we have the courage to face the reality of our time?”, met die vraag opent de Amerikaanse fotograaf Chris Jordan de tentoonstelling. Fraai zijn zijn beelden niet: albatrosjongen vergiftigd door plastic op een afgelegen eiland, 3000 kilometer van een vast continent. Op het recente World Economic Forum in Davos was de boodschap duidelijk: “Het plasticverbruik is zo vervuilend dat er tegen 2050 meer afval zal drijven dan vis zal zwemmen.” En toch is WATER.WAR geen expo vol doemscenario’s. Budafabriek zet geëngageerde startups en ondernemingen, kritische kunstenaars, hands-on ngo’s, politiek activisten, actieve burgers en onderzoekers met passie bij, naast en tegenover elkaar. Elk voert zijn strijd voor een andere wereld. Nu eens vullen zij elkaar aan, dan weer spreken zij elkaar tegen. Een duurzaam waterbeleid vereist het rond de tafel brengen van al deze spelers en perspectieven. Terwijl Shell het water in de Nigerdelta vervuilt, ontwikkelt de ontwerpstudio Unfold een open source waterfilter voor afgelegen gebieden. Naast de artistieke installatie The Symbiotic Machine van kunstenaar Ivan Henriques staat de Aquadrone die de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) ontwikkelde voor watermetingen. Het presenteren van onderzoek en industriële toepassingen is niet courant in de kunstwereld. Budafabriek doet het met overtuiging. De kunstenaar hoort thuis in het hart van het maatschappelijke debat. Dit is de plek waar hij zijn kritische rol voluit opneemt en zijn werk linkt aan problemen en uitdagingen die ieder van ons aanbelangen. Evenwaardig biedt Budafabriek ook een platform voor geëngageerde wetenschappers en ondernemers. Hun werk heeft een sterke impact op de wereld van morgen. Bedrijven als NuReSys die fosfaten uit het water recupereren of het GhEnToxLab dat onderzoek doet naar de impact van microplastics in de Noordzee, leveren belangrijk werk voor de toekomst van water in onze regio en ver daar buiten. De jonge kunstenaar Jo Caimo reisde door Vlaanderen en Nederland op zoek naar bedrijven die een interessant discours en praktijk ontwikkelen rond water. De transdisciplinaire tentoonstelling WATER.WAR start met één druppel water in de imposante inkomhal van de Budafabriek. Kunstenaar Honoré d’O plaatst je voor je verantwoordelijkheid. De toekomst van water wordt bepaald door wereldleiders, maar evenzeer door de burger die dagelijks de kraan opendraait. Ieder zijn battle. Christophe De Jaeger curator Franky Devos directeur kunstencentrum BUDA opdrachthouder Budafabriek
WATER.WAR TEAM Curator Projectleiding Assistent Curator Projectteam Communicatie Publiekswerking Projectmedewerker Productieleiding Grafische Vormgeving Gidsen
Christophe De Jaeger (Gluon) Franky Devos Ilse Raps, Ramona Van Gansbeke Roos Desmet, Gerda Flo, Joost Fonteyne, Dirk Halet, Matthieu Marisse, Tine Mayeur, Isabelle Putseys, Nils Vanantwerpen, Stijn Van Dierdonck, Lise Van Tendeloo Sarah Verzele Hannah Maddens Larissa Viaene Dimitri Kerckhof, Hans Vandenberghe, Jan Vandenbussche Charles Bleuzé (ars.grafica) Liliane Basyn, Sarah Bordon-Soens, Jonathan Cant, Lieve Debaillie, Delphine Denaghel, Sam Deroo, Liselotte Desimpelaere, Els Germonpré, Emma Joye, Nele Monserez, Beatrice Ramboux, Maïté Van Houtte, Annemie Verlinde, Sarah Vermeirsch, Eddy Vanyzere
Organisatie
Subsidiënten, Partners, Sponsors
WATER.WAR TOONT WERK VAN KUNSTENAARS
ONDERNEMERS
Edward Burtynsky (CA) Stefaan Dheedene (BE) Pinar Yoldas (TR) Johansons Voldema¯rs (LV) Niklas Goldbach (DE) Honoré d’O (BE) Ivan Henriques (BR) Leeroy New (PH) Thomas Feuerstein (AT) Dan Rees (UK) Charles Lim Yi Yong (SG) Chris Jordan (US) Hans Vandekerckhove (BE) Jan Geboers (BE) Berndnaut Smilde (NL) Jo Caimo (BE) Unknown Field Division (UK) Luc Deleu (BE) Lyn Herschman Leeson (US) Corey Arnold (US) Anne Ligtenberg & Mats Horbach (NL)
Boyan Slat (NL) Coca-Cola Services (BE) Delatares (NL) Pollet Water Group (BE) Van Marcke (BE) Eandis (BE) NuReSys (BE) Aqua 4C (BE) NuReSys (BE) Kanaalbedrijven en VOKA Urban Crops (BE)
WETENSCHAPPERS Pinar Yoldas (TR) Theresa Dankovich (US) Ivan Henriques (BR) en LabMet (BE) Deltares (NL) GhEnToxlab – UGent (BE) VITO (BE) PTI / Howest / UGent (BE) Gyula Bodonyi (HU)
ACTIEVE BURGERS/ACTIVISTEN The Yes Men (US) Studio Orta (FR) Chris Jordan (US) Samuel N. Bernier (CA) Unknown Field Division (UK) Unfold (BE) Ann Grymonprez (BE) Natuurkoepel (BE)
1. vervuiling “ Do we have the courage to face the reality of our time?” —
CHRIS JORDAN
FEITEN • • • • • • • • • • • •
Slechts op 14% van de meetplaatsen in Vlaanderen wordt de waterkwaliteit als ‘aanvaardbaar’ of ‘niet verontreinigd’ bestempeld. 80% van het afvalwater gaat in Vlaanderen richting zuiveringsinstallatie. Twintig jaar geleden was dit nog maar 30%. U bespaart 35 liter water door dagelijks 5 minuten te douchen i.p.v. gemiddeld 8,5 minuten. Jaarlijks wordt wereldwijd 260 miljoen ton plastic geproduceerd. De laatste 10 jaar is er meer plastic geproduceerd dan in de hele 20ste eeuw. De helft van al het geproduceerd plastic is voor eenmalig gebruik en wordt onmiddellijk weggegooid. Kleding uit fleece, nylon, ecryl en polyeste laat plastic vezels los bij het wassen. Sommige verzorgingsproducten (tandpasta, douchegel,…) zijn voor 10% gevuld met micropastics. Consumptie van plastic leidt tot verhoogde activiteit van het immuunsysteem. Ons lichaam reageert met ontstekingsreacties. Ftalaten worden als weekmakers gebruikt voor plastic. Onderzoek levert aanwijzingen op dat die de hormoonhuishouding van mens en dier vestoren en kankerverwekkende eigenschappen hebben. Door grote roterende zeestromingen wordt het drijfvuil in onze oceanen geconcentreerd op vijf locaties: North Pacific Gyre, South Pacific Gyre, Indian Ocean Gyre, North Atlantic Gyre en South Atlantic Gyre. De omgang van de North Pacific Gyre is te vergelijken met de oppervlakte van Frankrijk en Spanje samen.
© Pinar Yoldas
Pinar Yoldas (TR)
An Ecosystem of Excess 2014 — www.pinaryoldas.info
De Turkse neurowetenschapper Pinar Yoldas woont en werk als kunstenaar en onderzoeker in Durham, North Carolina (US). Geïnspireerd door de ontdekking van kolonies nieuwe planten en dieren op de oppervlakte van plastic afval in de oceanen, ontwerpt ze speculatieve organismen die plastic opsporen en verteren of schadelijke stoffen uit plastic halen. Deze hoopvolle, utopische ontwerpen gaan in tegen het ecologische doemdenken. Yoldas gaat uit van de kracht van de natuur om zich alsmaar aan te passen aan veranderende omstandigheden.
The Ocean Cleanup Array. Pictured is the center of the V, including the collection station © Erwin Zwart / The Ocean Cleanup
Boyan Slat (NL)
The Ocean Cleanup — www.boyanslat.com
Boyan Slat is een Nederlandse uitvinder en ondernemer. Hij werkt aan innovatieve oplossingen om plastic afval op te ruimen uit oceanen. In 2012 ontwierp hij een drijvende installatie die in de vorm van een V in zee wordt geplaatst. Door de stroming concentreert het afval zich, waarna schepen het ophalen. In 2016 komt er een proefopstelling voor de kust van Scheveningen (NL) en nabij het Japanse eiland Tsushima. In 2020 plaatst The Ocean Cleanup in de Grote Oceaan tussen Californië en Hawaï een plasticvanger van 100 kilometer lang. Slat wil daarmee de helft van de plastic soup in dat deel van de oceaan opruimen.
© Lyndsey Housden
Ivan Henriques (BR) Symbiotic Machine 2014
— www.ivanhenriques.com
Ivan Henriques is een Braziliaans kunstenaar en wetenschapper. Hij leeft en werkt in Den Haag (NL). Voor zijn zoektocht naar technologische innovatie, haalt hij inspiratie uit de natuur. Samen met wetenschappers van de Vrije Universiteit Amsterdam ontwierp hij Symbiotic Machine (2014). Dit prototype voor een zelfstandige biomachine haalt zijn energie uit de fotosynthese van organismen. De machine werkt optimaal in meren, kanalen, rivieren en in zee. Ze zuivert het water van schadelijke algen en gedraagt zich geleidelijk zelf als een levend wezen.
Beyond Food and Design © Kristof Vrancken
Jan Geboers (BE) Micro Cloud 2015
— www.jangeboers.be
De Belgische designer Jan Geboers zoekt naar nieuwe toepassingen voor wolken. Door trial and error creëert hij een unieke omgeving waarin waterdeeltjes worden ingesloten tussen luchtlagen. Daardoor ontstaat een microwolk. Geboers ziet dit werk als een ideeënkwekerij voor het onderzoek naar micropartikels. Kan men bijvoorbeeld wolken inschakelen als luchtfilter tegen fijn stof? Wolken vormen zich immers wanneer waterdamp condenseert op micro stofdeeltjes in de lucht. De kleine druppeltjes blijven aanvankelijk zweven (wolk), maar worden zwaarder en vallen samen met de stofdeeltjes neer (regen).
2. COMMERCIALISERING “ Wasser ist ein lebensmittel, so wie jedes andere lebensmittel sollte das einen marktwert haben.” —
PIETER BRABECK, EX-CEO NESTLÉ
FEITEN • • • • • • •
De Vlaamse economie creëert toegevoegde waarde dankzij water en draagt zo bij aan onze welvaart. Vijftien waterintensieve sectoren (o.a. drinkwatersector, landbouw, voeding, chemie, textiel,…) genereren 20% van de totale tewerkstelling in Vlaanderen. De waterbeschikbaarheid in Vlaanderen en Brussel bedraagt slechts 1.700 m³ per inwoner. Dat is minder dan de helft van het Europese gemiddelde (3.930 m³) en niet ver boven de grens van 1.000 m³ die de Verenigde Naties als een ernstig watertekort beschouwen. Slechts enkele OESO-landen waaronder Zuid-Korea, Italië en Tsjechië beschikken over nog minder water per inwoner. Zelfs in zuiderse landen als Spanje, Portugal en Griekenland is de waterbeschikbaarheid per inwoner groter dan in Vlaanderen en Brussel. Als wij onze omgang met water niet veranderen, zal de wereldwijde vraag naar water de beschikbare bronnen met 40% overschrijden in 2030. Vlaanderen is de grootste Europese producent van diepvriesgroenten (25% van het Europese aanbod) en huisvest in de haven van Antwerpen één van de grootste chemische clusters wereldwijd. Dit zijn economische activiteiten die sterk waterafhankelijk zijn. Voor de ontginning van het goud dat in 1 GSM zit is 115 liter water nodig.
NuReSys (BE)
Extracting phosphorus from waste water — www.nuresys.be
Het Waregemse bedrijf NuReSys (Nutrient Recovery Sytems) ontwikkelde een revolutionaire technologie die met behulp van een kristallisatieproces fosfor in een zuivere vorm uit afvalwater recupereert. Fosfor is noodzakelijk om wereldwijd de toenemende voedselvoorziening te garanderen. De voorraad fosforerts is evenwel beperkt en zal binnen afzienbare tijd uitgeput zijn. Daarenboven bevindt 90% van alle reserves zich in vijf landen (vooral VS, China en Marokko), wat aanleiding zal geven tot geopolitieke onzekerheid. Door fosfor uit alternatieve stromen te herwinnen, levert het bedrijf een positieve en substantiële bijdrage aan deze mondiale uitdaging.
Tekening © Jo Caimo
Pollet Water Group (BE) Make Water Count
— www.polletwatergroup.com
Water is leven. Water betekent groei. Al meer dan vier decennia legt Pollet Water Group zich toe op water. Het is hun missie om uw levenskwaliteit te verbeteren, industriële processen te optimaliseren en uw dagdagelijks comfort te verhogen dankzij gespecialiseerde waterbehandeling. Dat doen ze via hun wereldwijd netwerk van eigen bedrijven. Hun oplossingen vermijden waterschade en beschermen uw huis en uw onderneming. Hun technologieën maken het mogelijk om zeewater om te zetten in drinkwater. Zo draagt hun knowhow bij tot het optimaliseren van de levenskwaliteit van nierdialysepatiënten. Met hoofdkwartier in Waregem (BE), levert Pollet Water Group zowel componenten als volledige oplossingen in heel Europa, Afrika en het Midden-Oosten.
© UV 2000 Profil, verdeeld door Van Marcke (BE) De Regenwaterdouche — www.vanmarcke.com
Ook innovatieve ondernemers zoeken continu naar energievriendelijke waterbesparende oplossingen. De Groep Van Marcke is een Belgisch familiebedrijf dat in 1929 werd opgericht in Kortrijk. Het voert commerciële activiteiten in België, Frankrijk, Luxemburg, Zwitserland, de Verenigde Staten en Malta. In 2009 richtte Van Marcke Big Blue op, een uniek expertisecentrum dat alle haalbare ecologische oplossingen voor warmte en water samenbrengt. Er zijn al heel wat waterbesparende kranen op de markt en het gebruik van regenwater voor toiletten, wasmachine en buitenkraantjes is ingeburgerd. Recent maakt een UV-filter het ook mogelijk een douche of bad te nemen met gefilterd regenwater. Deze lamp wordt geïnstalleerd na de regenwaterpomp en biedt bescherming tegen micro-organismen.
3. WORLDWIDE “ Whisky is for sipping, water is for war.” —
MARK TWAIN
FEITEN • • • • • • • • •
99,5% van alle water op aarde is zout water. Het overgrote deel van het 2,5% zoet water is opgeslagen in ijs of bevindt zich op plaatsen waar oppompen niet evident is. Van alle water op aarde is slechts 0,26% toegankelijk zoet water. In het dunbevolkte Amazonegebied en in Canada liggen zoetwatervoorraden die het honderdvoudige zijn van de voorraden waarover China of het Midden Oosten kunnen beschikken. 70% van het gebruikte zoet water gaat naar de landbouw, terwijl de industrie wereldwijd 20% naar zich toetrekt. Gezinnen en kleine familiale ondernemingen verbruiken zo’n 10% van het zoet water. De behoefte aan drinkbaar water neemt tweemaal sneller toe dan de bevolkingsgroei. Het gebruik van water zal tussen nu en 2025 met 40% toenemen. De voorbije 25 jaar kregen 2,6 miljard mensen directe toegang tot drinkwater. In 1990 had 24% van de wereldbevolking geen toegang tot zuiver drinkwater. Dat aandeel is nu gedaald tot 9%, waarmee subdoel 7 van de Millenniumdoelstellingen is behaald. Minder positief verloopt de toegang tot sanitaire voorzieningen: dagelijks sterven wereldwijd meer dan 3.000 kinderen onder de vijf jaar aan watergebonden ziektes als diarree.
The Yes Man (US) Shell: We Are Sorry 2010 — www.theyesmen.org
The Yes Men is een Amerikaanse groep politiek activisten. Ze werkt aan identiteitscorrectie door zich voor te doen als invloedrijke personen van belangrijke organisaties of bedrijven zoals de Wereldhandelsorganisatie, McDonald’s en ExxonMobil. De groep ontwerpt nepwebsites, die lijken op de sites die ze wil parodiëren. Vervolgens accepteert ze uitnodigingen die ze op deze sites ontvangt, om te spreken op conferenties en in televisieprogramma’s. In Shell: We are Sorry, verontschuldigt de “woordvoerder” van Shell zich op een persconferentie in Den Haag (NL) voor de toxische verontreiniging van rivieren, visgronden en akkers die de oliewinning van Shell veroorzaakt in de Nigerdelta (NG).
© Theresa Dankovich
Theresa Dankovich (US) The Drinkable Book — www.foliawater.com
Voor haar PhD in scheikunde aan de McGill Universiteit van Montreal (CA) ontwikkelde Theresa Dankovich The Drinkable Book, een filterboek. Elke pagina is geïmpregneerd met onder meer nanodeeltjes zilvernitraat, waardoor het bescherming biedt tegen ziekmakende bacteriën. Met één pagina kan 100 liter water gefilterd worden. Het is milieuvriendelijk en door zijn lage kostprijs (minder dan € 0,01 per blad) is het een adequaat middel tegen biologische verontreiniging van drinkwater. Na succesvolle tests in Ghana, Haïti en Kenia worden de filters technisch verder op punt gezet.
Lucy + Jorge Orta, OrtaWater - MIU Mobile Reservoir, 2007, Courtesy of the Artists. Photo © Bertrand Huet
Studio Orta (FR)
OrtaWater M.I.U. Mobile Reservoir — www.studio-orta.com
De Britse Lucy Orta en de Argentijn Jorge Orta werken vanuit hun Parijse studio aan een collaboratieve praktijk die zich richt op sociale en ecologische vraagstukken. Ze maakten ruim 25 installaties rond water. De M.I.U. Mobile Reservoir uit 2005-2007 is een prototype voor een mobiele interventie eenheid voor waterzuivering en –distributie. Het beklemtoont het belang van de kostbare vloeistof en suggereert poëtische mogelijkheden voor het duurzaam verzamelen en distribueren van water in de toekomst. Het werk van de Studio Orta wordt gekenmerkt door een intense en spannende samenwerking met NGO’s over de hele wereld.
4. TRANSPORT “ It’ all about migration, about escape, about hope. About all the stuff that drives people to leave, to move, to find something better and different.” —
HANS SHABUS
FEITEN • • • • • • • • • • •
1.393 kilometer aan bevaarbare waterwegen doorkruisen in Vlaanderen 182 steden en gemeenten. 80% van de Vlaamse bedrijven bevindt zich op minder dan tien kilometer van een waterweg. Eén ton goederen over het water vervoeren kost gemiddeld € 4 à € 9 minder dan over de weg. Een containerschip kan tot 250 vrachtwagens van de weg halen, goed voor 4.500 ton goederen. De 1.263 Vlaamse binnenvaartschepen vervoeren jaarlijks 63 miljoen ton goederen, waardoor 930.000 vrachtwagenritten vermeden worden. Een kwart van alle vervoerde containers over land en over water is leeg. De gemiddelde vullingsgraad is 57%. Tussen 1998 en 2014 is het aantal over het water vervoerde containers verzevenvoudigd. De Leie wordt uitgebouwd tot een Europese hoofdvaartas, bevaarbaar voor schepen tot 4.500 ton. Wanneer in Frankrijk na de aanleg van het kanaal tussen Compiègne en Cambrai, de SeineSchelde doorgang wordt gerealiseerd, zou het vervoer over water op die as verviervoudigen. Het grootste containerschip ter wereld is 400 meter lang en 60 meter breed en kan ruim 19.000 containers vervoeren. Kleinschalige en lokale productie is de beste keuze voor een echt duurzame samenleving.
Edward Burtynsky (CA) Shipbreaking 2000 – 2001
— www.edwardburtynsky.com
Edward Burtynsky (1955) is een Canadese fotograaf en beeldend kunstenaar. Hij maakt grootformaat foto’s van industriële landschappen, die ingrijpend veranderen door menselijke activiteiten. De serie Shipbreaking (2000-2001) brengt de sloop in beeld van olietankers op stranden in Bangladesh. Blootvoets, zonder oogbescherming en onbewust van de schadelijke invloeden van asbest, ontmantelen werknemers gigantische schepen. Landen in het zuiden knappen het vuile werk op voor de rijkere industrielanden in het noorden. Burtynski betrekt de kijker in de contradicties van het laat-kapitalistische systeem: schoonheid en vervuiling, orde en chaos, medeplichtigheid en hulpeloosheid.
“ It all happens under the waterline. If you haven’t got it done there, it doesn’t much matter what you do to the topside.”
CLARK MILLS
Stefaan Dheedene (BE) Half An Optimist 2016
— www.stefaandheedene.com
In 1947 ontwierp en bouwde de Amerikaan Clark Mills een eenvoudige, goedkope boot. De Optimist bleek een ideale initiatieboot voor zeilers die leren omgaan met de impact van de natuurelementen. De boot kan met beperkte middelen door één persoon gebouwd worden. Net als bij de kratmeubelen van Gerrit Rietveld werden de plannen voor de bouw vrijgegeven. Dit versterkt zijn symboolwaarde als vaartuig naar vrijheid en autonomie. Kunstenaar Stefaan Dheedene is vooral geïnteresseerd in deze mentale constructie, waarbij de naamgeving Optimist een belofte of een potentieel inhoudt. Hij bouwde zijn boot op schaal ½: een halve optimist, de eventuele kanteling naar teleurstelling. Zo wordt de kleinste boot nog verkleind tot een object van kijken en dromen dat zich blijft verhouden tot een concrete en menselijke maat.
Hans Vandekerckhove The MAERSK Experience 1, 142x190, O/C, 2016
Hans Vandekerckhove (BE) The MAERSK Experience 2016
— www.hansvandekerckhove.be
Triple E schepen van MAERSK, de grootste rederij te wereld, beroemen zich op schaalvergroting en efficiëntie. Zij maken deel uit van een ingenieus economisch netwerk van havens, rederijen, terminals en douanedepots. Op verloren zondagen bezoekt kunstenaar Hans Vanderkerckhove het Verdronken Land van Saeftinghe aan de Westerschelde in Zeeland. Zware containerschepen glijden er traag door een landschap van geulen en schorren, tussen hoogriet en laagwei en fragiele broedplekken. Deze Maersk Experience draagt bij tot de spirituele beleving van een apocalyptisch landschap tussen natuur en industrie, tussen het vrije spel van de Westenwind en de drukke geluiden van de gigantische haven aan het einder.
Gent Gent
Buda
Schelde
Buda
?
Leie
lde
Schelde
Bossuit he
Leie
Kortrijk Sc
Leie
Mogelijke oplossing 3
ie
Mogelijke oplossing 2
Le
Mogelijke oplossing 1
Schelde
Kortrijk
Cambrai
Bossuit
Le Havre
Sluizen= Bottleneck
Se
Nieuwe sluis
ine
Compiègne
Winst: 3 uur + 3 sluizen + bedrijfszekerheid
Parijs
5L
500km
5L
1200 TON
1TON
333km
100km
6,6km
40 treinwagons
60 vrachtwagens
SEDIVAL
Kanaal Bossuit-Kortrijk
imo
Het kanaal Bossuit-Kortrijk fungeert op vandaag als insteekdok vanuit de Schelde richting de Leie. In Kortrijk verhinderen drie beschermde sluizen een volwaardige verbinding met de Leie. De realisatie van deze missing link is voor de economische ontwikkeling van Zuid-West-Vlaanderen belangrijk. De verbinding biedt kansen voor meer watergebonden bedrijvigheid langs het kanaal en zorgt voor bedrijfszekerheid voor de aanwezige bedrijven. Met het project Seine-Schelde realiseert Europa een binnenvaartverbinding tussen het Seine- en het Scheldebekken. Tussen Compiègne en Cambrai wordt een nieuw Gent kanaal gegraven. Die verbetering van het waterwegennet in Noord-Frankrijk moet leiden tot een verdubbeling van het vervoer over water in Frankrijk en tot een verviervoudiging op de Noordzee-as. DeKortrijk transportkosten zouden acht miljard euro lager liggen en de milieuvoordelen zorgen voor twee miljard besparingen. Gent
Buda
?
Schelde
Cambrai
Bossuit
Le Havre
Sluizen= Bottleneck
Leie
lde
Buda
Schelde
Bossuit
he
Leie
Schelde
Kortrijk
Sc
Leie
Mogelijke oplossing 3
ie
Mogelijke oplossing 2
Le
Mogelijke oplossing 1
Aan Belgische zijde wordt de Leie uitgebouwd tot een EuWinst: ropese hoofdvaartas, bevaarbaar voor schepen 3 uur + 3 sluizen tot 4.500 + bedrijfszekerheid ton. Studies wijzen op het economisch potentieel van de verbreding van het kanaal Bossuit-Kortrijk op het grondgebied van Kortrijk. De Vlaamse regering neemt dit op als prioritair infrastructuurproject. Om een antwoord te bieden op het probleem van de drie beschermde sluizen liggen momenteel nog twee varianten 1200 voor de verbreding voor: de rechtdoorvariant op hetTON kanaal of een bypass. Se
Nieuwe sluis
ine
Compiègne
Parijs
5L
5L
1TON
De eerste voorstudie en het projectplan van Waterwegen & Zeekanaal worden verwacht tegen juli 2017.
500km
333km
100km
6,6km
40 treinwagons
SEDIVAL
imo
60 vrachtwagens
5. LANDSCHAPPEN EN INFRASTRUCTUUR “ Er was eens een druppel die oefende om in het water de vorm van een fontein te zwemmen.” — HONORÉ D’O
FEITEN • • • • • •
Water was ooit de belangrijkste vormgever van onze landschappen. Vandaag zijn dat vooral wegen en andere harde infrastructuren. In het Vlaamse waterlopennetwerk zijn nog maar weinig natuurlijke waterlandschappen over. Infrastructurele projecten moeten gecompenseerd worden door natuurinrichting langs het water. Het project Seine-Schelde verloopt idealiter hand in hans met het project Rivierherstel Leie, maar dit botst op tegenstrijdige belangen. De Vlaamse regering besliste in 2006 om ter compensatie van het Seine-Scheldeproject 500 ha. natuurgebied te herstellen in de Leievallei tussen Wervik en Deinze. De huidige Vlaamse regering wil dit terugbrengen naar 300 ha. In 1988 was 11,7% van de totale wateroppervlakte in Vlaanderen bebouwd. Op vandaag is dat al 20%. Indien deze bebouwingstrend doorzet, zal tegen 2025 bijna 30% van Vlaanderen verhard zijn. Door die verharding zakt het grondwaterpeil en neemt overstromingsgevaar toe.
Charles Lim Yi Yong (SG) SEA STATE 6: phase 1 2015 — www.seastate.sg
Niklas Goldbach (DE) The World 2012
— www.niklasgoldbach.de
SEA STATE is een project in negen delen, in 2005 geïnitieerd door de Singaporese kunstenaar en voormalig Olympisch zeiler Charles Lim Yi Yong, waarin hij de perceptie van wat tot de zee en wat tot het land behoort in Singapore omkeert. Lim Yi Yong onderzoekt de biofysische, politieke en fysieke contouren van deze Zuidoost-Aziatische stadstaat. Ontstaan door koloniale en moderne maritieme handel, bevindt Singapore zich in het centrum van het debat over zowel het gebruik van hulpbronnen, klimaatverandering als territoriale soevereiniteit. In zijn video neemt hij de kijker mee langs de Jurong Rock Grot in Singapore, een recent gecreëerde massieve ondergrondse infrastructuur voor olie en brandstof opslag, gebouwd om de commerciële activiteiten van de olie-industrie in de regio te ondersteunen.
Niklas Goldbach studeerde sociologie en fotografie aan de universiteit van Bielefeld (DE). Hij woont en werkt in Berlijn. The World is een 13 minuten durende video uit 2012, gefilmd op een kunstmatige archipel van diverse kleine eilandjes aangelegd in de ruwe vorm van een wereldkaart, vier kilometer uit de kust van Dubai (AE). De film verwijst naar de Duitse Romantiek, waarbij de nietige mens in relatie tot de almachtige natuur wordt geplaatst. Alleen, deze eilanden zijn het resultaat van het grootste baggerproject ooit in de wereld en bijgevolg een menselijke ingreep op de natuur. Vandaag verdwijnen de eilanden terug onder water, de tragedie van het landschap.
Testbassin met schaalmodel zeesluis IJmuiden (NL) © Deltares
Deltares (NL) — www.deltares.nl
Deltares is een onafhankelijk, toegepast kennisinstituut op het gebied van water en ondergrond, gevestigd in Delft (NL) en Utrecht (NL). Deltares richt zich voornamelijk op delta’s, kustregio’s en riviergebieden. In Delft bouwt het bedrijf gigantische schaalmodellen om de effecten van water of extreme weeromstandigheden op infrastructuur te bestuderen. Zo construeerde Deltares een miniatuur zeesluis om de krachten op schepen in de nieuwe sluis van IJmuiden en de uitwisseling van zout- en zoetwater te onderzoeken. In hun Atlantic Basin, bouwde Deltares dan weer een miniatuur voor de toekomstige stormkering die Venetië (IT) tegen toenemend overstromingsgevaar moet beschermen. Water.War toont historisch en hedendaags beeldmateriaal van hun onderzoek.
Om dienst te doen als een kanaal voor meer en groter vrachtvervoer wordt de Leie verdiept. Negatieve gevolgen voor de natuur blijven niet uit: het grondwaterniveau zakt en de waterbergingscapaciteit van de vallei vermindert. Drainagewerken voor intensievere landbouw zorgen voor een versnelde afvoer van regenwater en verdroging van de Leievallei. Industrieterreinen en appartementen aan de waterkant rukken op ten nadele van wat ooit een open rivierlandschap was. Met de lancering van het Seine-Scheldeproject, dat twee van Europa’s sterkste industriële regio’s verbindt met een vaarweg voor container- en duwvaartschepen tot 4.400 ton, zou er een keerpunt komen in deze evolutie. De Vlaamse Regering besliste in 2006 om tegelijk 500 hectare natuurgebied te herstellen in de Leievallei. Daarmee werd ook invulling gegeven aan de Europese wetgeving - de ‘Kaderrichtlijn Water’ – die oplegt om de rivieren in Europa zo goed mogelijk in hun natuurlijke toestand te herstellen. Oude Leiemeanders zouden worden aangesloten op het Leiekanaal om migratie en voortplanting van vissen opnieuw mogelijk te maken. In de vallei tussen Wervik en Deinze resten een tiental gebieden waar natuurherstel kan gerealiseerd worden en waar natte bloemrijke hooilanden kunnen ontstaan. Typische planten en vogels zoals ooievaars en kieviten zouden hier opnieuw hun stek kunnen vinden. Vlinders en bijen zouden weer floreren in hun specifieke biotopen. Landbouwers kunnen meehelpen met het beheer van de hooilanden en aan extensieve veeteelt doen. De meeste van deze tien projectgebieden hebben de bestemming ‘Natuurgebied’ op het gewestplan.
Rivierherstel Leie — www.natuurkoepel.be www.seineschelde.be
Tien jaar na deze regeringsbeslissing is echter nog niets gerealiseerd. De Vlaamse Regering wil nu het project van 500 naar 300 ha terugbrengen. Een petitie voor meer natuur langs de Leie leverde in 2015 ruim 15.000 handtekeningen op. Rivierherstel is niet alleen een natuurproject maar ook een klimaatproject. De klimaatverandering vergroot de kans op overstromingen en waterschaarste en zet de biodiversiteit onder druk. Om hieraan het hoofd te bieden, hebben we nood aan grotere en intern verbonden natuurgebieden.
6. VOEDSEL en ENERGIE
“ My fake plants died because I did not pretend to water them.” —
MITCH HEDBERG
FEITEN • • • • • • • • •
De volgende 40 à 50 jaar verdubbelt de vraag naar voedsel. Daarvoor moet de productie met 2% per jaar groeien en is 10% meer landbouwgrond nodig. Een Belg eet gemiddeld 270 gram vlees per dag, een Amerikaan 310 gram en een Chinees 170 gram. Voor de productie van 1 kg rundsvlees is 15.000 liter water nodig; voor 1 kg rijst 3.000 liter water, voor 1 kg aardappelen 500 liter, voor 1 kg tarwe 900 liter en voor 1 kop koffie 140 liter. Door de groei van de wereldeconomie stijgt de vraag naar energie tegen 2050 wereldwijd met 80%. Er is veel minder energie nodig om grondwater of oppervlaktewater op te pompen dan om afvalwater te hergebruiken of zeewater te ontzilten. Wereldwijd is de landbouw verantwoordelijk voor 70% van de zoetwaterconsumptie. In sommige landen stijgt dit tot 80 à 90%. Uit het afvalwater wordt energie gerecupereerd onder de vorm van biogas. Ons afvalwater zit vol schaarse en waardevolle grondstoffen waarvan we nieuwe producten kunnen maken: papier, bioplastics, bouwstoffen voor asfalt en kunstmest. Micro-organismen die het afvalwater zuiveren vormen een waardevolle bron van eiwitten.
Wake and Sea, 2015, from the series Fish-Work
Corey Arnold (US) Fish-work
— www.coreyfishes.com
Corey Arnold is een Amerikaanse visser en fotograaf. Sinds 1995 werkt hij als visser in Alaska, waarvan zeven winters in de krabbenvangst op de Beringzee. Vrieskou, de opeenvolging van slapeloze nachten en onvoorspelbare stormen maken dit tot een van de meest gevaarlijke jobs ter wereld. Fish-Work, zijn levenswerk, is een continue fotoreeks waarin hij het leven van commerciële vissers op zee documenteert. Met belangstelling volgt Arnold hoe het Amerikaanse bedrijf AquaBounty Technologies genetisch gemanipuleerde zalm op de markt bracht. Wordt natuurlijke visvangst hierdoor overbodig?
Thomas Feuerstein (AT)
NYMPHAE (Manna Sculpture) — www.thomasfeuerstein.net
Mediakunstenaar Thomas Feuerstein studeerde kunstgeschiedenis en filosofie aan de universiteit van Innsbruck (AT). Hij opereert op het grensgebied tussen natuur, kunst en wetenschap. Zijn werken functioneren als laboratoriumexperimenten waarin hij realiteit en fictie verweeft. Nymphae ziet er dan wel uit als een hybride of futuristische kamerplant en een lamp, het vertelt bovenal het verhaal van een kunstenaar die zelf instaat voor zijn voedsel en pigment produceert waarmee hij schildert. Tegelijkertijd haalt zijn installatie koolstofdioxide uit de atmosfeer en zuivert het water.
Thomas Feuerstein, NYMPHAE (Manna Sculpture), 2016. Courtesy Gallery Elisabeth & Klaus Thoman Innsbruck, Vienna
Sioen Industries (BE) AT~SEA
— www.sioen.com
Sioen Industries NV is een gediversifieerde beursgenoteerde groep, met een uitgebreid portfolio aan activiteiten en producten: spinnen, weven en coaten van technisch textiel, confectie van kledij, productie van fijnchemicaliën. Het bedrijf participeerde in het door de Europese Unie mee gefinancierde AT~SEA consortium, dat de ontwikkeling van geavanceerd technisch textiel onderzoekt om in de Europese open wateren zeewier (macroalgen) te kweken.
PTI . Howest . UGent . Aqua4C . Urbancrops . Vink . Aquatic Nature (BE) Aquacultuur Kreeften
— www.pti.be www.howest.be www.ugent.be www.omegabaars.be www.urbancrops.be www.vink.be www.aquatic-nature.be
Drie kennisinstellingen (PTI Kortrijk, Howest en UGent) en vier bedrijven (Aqua4C, Urbancrops, Vink en Aquatic Nature) voeren onderzoek naar de meest optimale ritmes voor het kweken van kreeften in aquacultuur. De groei van kreeften wordt sterk beïnvloed door de daglichtcyclus en de maanlichtcyclus. Kreeften groeien enkel wanneer ze vervellen. Dat proces gebeurt in de natuur bij nieuwe maan. Een speciaal gestuurde led-verlichting kan dit proces versnellen. Het creëert optimale kweekomstandigheden: een lange dag met een beperkte daglichtintensiteit en tijdens de nacht wordt de natuurlijke maancyclus gevolgd. Red Claw rivierkreeften kunnen op een volledig vegetarisch dieet gekweekt worden. Het kweekwater wordt gebruikt om met een periodiek eb en vloed systeem sla te kweken onder een geoptimaliseerde led-verlichting. Een gesimuleerd rietveld verwijdert het overschot aan nutriënten.
7. KLIMAATVERANDERING “ The underlying question that sits at the core of my exploration is: to what degree can we shape water before it begins to shape us?” —
EDWARD BURTYNSKY
FEITEN • • • • • • • • •
Onze watervoorraden slinken en tegelijkertijd kunnen riolen en rivieren de hevige regenbuien niet meer aan. Het peil van de Noordzee dreig door klimaatverandering tegen 2100 met meer dan een meter te stijgen. De mogelijkheid om de Westkust met de steden De Panne, Koksijde, Veurne, Nieuwpoort en Middelkerke onder te laten lopen is één van de vier scenario’s in de studie Metropolitaan Kustlandschap 2100. In tegenstelling tot de laaggelegen polders en de regio Brugge, zal de zeespiegelstijging geen directe impact hebben op de regio Kortrijk. De grondwatervoorraden zijn in onze regio sterk verminderd. Landbouwers en ondernemers ervaren nu al waterschaarste. Wanneer we in de regio Kortrijk grondwater oppompen, wordt een watervoorraad aangesproken die zich uitstrekt onder Noord-Frankrijk. Nu al zoeken 20 miljoen watervluchtelingen uit Bangladesh onderkomen in India. Tegen 2050 worden 250 miljoen mensen verwacht die op de vlucht zijn het veranderende klimaat. 70% van de slachtoffers van natuurrampen komen door overstromingen en water gerelateerde rampen.
Johansons Voldema¯rs (LV) Aero Torrents 2007
— www.johansons.info
Johansons Voldema¯rs (LV) Thirst 2015
— www.johansons.info
De Letse kunstenaar Johansons Voldema¯rs zet experimenten op op de snijlijn van kunst, wetenschap en technologie. Hij heeft een fascinatie voor het visuele en voor geluid. De installatie Aero Torrents (2007) toont golven op het wateroppervlak. De sonore trillingen die de golven veroorzaken zijn afkomstig van meteorologische data die tijdens extreme stormen in Europa werden verzameld. Door middel van lucht, water en geluid creëert Voldema¯rs een chaotisch ecosysteem.
Voor de opnames van Thirst, trok de Letse kunstenaar Johansons Voldema¯rs naar de Faeröer eilanden (DK). Hij documenteert de Atlantische Oceaan tijdens een sterke storm. Het beeld werd in “one single shot” opgenomen vanop één vast punt op een rots. Dit versterkt het aanwezigheidsgevoel bij de toeschouwer. Thirst toont water, wind, regen en lawaai. De ervaring slaat snel over van bewondering naar angst.
Leeroy New (PH)
Polyp Immersive Aqua-Space — www.leeroynew.com www.kortrijk.be/stedenband
Leeroy New is een Filipijnse kunstenaar, beeldhouwer en modeontwerper. Hij is gefascineerd door mythologie, film en monsters uit Japanse animatiefilms en games. Voor Water.War maakt hij met verzameld plastic restmateriaal een massief onderwaterlandschap. Hij luidt de alarmbel. De Filipijnen zijn met hun 34.500 kilometer kustlijn bijzonder gevoelig voor maritieme vervuiling door plastic en voor de gevolgen van de klimaatopwarming. Zo verwacht de stad Cebu, waarmee Kortrijk een stedenband heeft, een verviervoudiging van de watervraag tegen 2050. Door het onttrekken van grondwater, treedt er nu al verzilting van de watervoorraden op. I.s.m. Kapow vzw.
WATER.WAR CONTACT Christophe De Jaeger, curator 0476 25 86 71 Franky Devos, opdrachthouder Budafabriek 0476 24 94 59
[email protected] Sarah Verzele, pers en communicatie 0476 57 51 88
[email protected]
