Villa Flora Het groenste kantoor van Nederland, Floriade 2012

Villa Flora

Het groenste kantoor van Nederland, Floriade 2012

2

Inleiding: Venlo is de eerste regio ter wereld die de principes van ultraduurzaamheid in praktijk wil brengen. Het bedrijfsleven en de Kamer van Koophandel Limburg Noord willen zich profileren volgens het zogeheten ‘Cradle to Cradle’ principe: LEVEN ZONDER AFVAL, een nieuwe industriële revolutie. Floriade 2012 “Eén keer in de 10 jaar is de Floriade het podium van de Nederlandse tuinbouw. In de wereldtoonaangevende glastuinbouw toont hier het innovatievermogen, de creativiteit en de daadkracht binnen de nieuwe randvoorwaarden van duurzame teelt zonder gebruik te maken van fossiele energie. De lokatie is Greenport Venlo, de groene natuurlijke setting bij de kruising van de Rijksweg N73 en A67 naar Duitsland. De sparringpartners zijn project vestigingsgebieden glastuinbouw met ZON Fresh Park en Flora Holland, aan de overzijde van de weg. De Floriadegebouwen hebben een blijvend karakter als ‘a place to be’ gemarkeerd door de spectaculaire innovatietoren.

3

4

Situatie :

De kas/landschapskantoren Floriade 2012 (2) worden gebouwd in een natuurlijke setting in een bestaand bos volgens het ‘Zonneterp’ concept*. In de Zonneterp kunnen 2 ha. gesloten glastuinbouwkassen 8 ha. woningen verwarmen en koelen van de Eetbare Stad. Dit is een volledig zelfvoorzienend gebouw o.a. met de nieuwe

5

lage temperatuur technologie van de energieproducerende kas. In de meeste opzichten is het ‘Zonneterp’ concept een parallele ontwikkeling naast ‘Cradle to Cradle’, die compost maakt van afval. Echter door toepassing van de Nederlandse Fiwihex fijne draad warmtewisselaars kunnen voor het eerst zeer lage afvaltemperaturen benut worden, c.q. opgeslagen worden in seizoen warmteopslag in de aquifer. Alle organische afval wordt verzameld, anaërobisch vergist tot biogas en via een microturbine voorziet het gebouw zichzelf van elektriciteit. Een belangrijk, weinig bekend, aspect van het kas/landschapskantoor is de gezonde werkomgeving. Uit onderzoek blijkt dat kamerplanten een verrassende heilzame werking hebben. Het zuiveren van CO2 uit de lucht en O2 produceren kennen we uit de biologieles, maar verminderen van stress, huidirritaties en hoofdpijn is een weinig bekende bijdrage van planten aan de verbetering van de leefomgeving. Heeft het kas/landschapskantoor dan zwakke kanten? Jawel, het metabolisme van de zittende mens en van de plant is zeer verschillend. Hoe maken we prettige groene werkplekken in diverse klimaten? Daar gaat dit boekwerk over.

6

Het ontwerp :

Bouwen met Groen en Glas is duurzaam maar tevens een beeldbepalend gebouw met een herkenbare vorm en silhouet. Bouwen voor kort visueel contact aan de snelweg is een bijzondere uitdaging. Door de voorover hellende glazen noordgevel wordt het bos weerspiegeld in het glas, dat daarmee de hoogte van het gebouw camoufleert. De opgave is om op 10.550 m2 vloeroppervlakte een spraakmakende expositie voor glastuinbouw te maken met kantoor-/werkplekken in het groen. Tijdens het ontwerpproces blijkt dat het in een latere fase, aangrenzend te bouwen multifunctioneel kantoorgebouw om verschillende redenen beter gelijktijdig gebouwd kan worden; Floriade 2012 wordt landelijk op de kaart gezet. Zo ontstaat er een integraal ontworpen gebouw van 42.500 m2. Het vinden van gebruikers is relatief gunstig. Een nadeel: de bouwmarkt is gespannen. Het integreren van kas en andere functies heeft een grote meerwaarde t.o.v. aparte gebouwen. De verdiepingshoogte van vloer tot vloer van 5 m door toepassing van dubbele, door Adviesburo Bartels, ontwikkelde vloeren met een vrije overspanning van 18 m met bereikbare leidingruimt, tussen de boven- en ondervloer. Deze ruimte biedt de mogelijkheid voor zeer lage temperatuur ‘betonkern’ verwarming en koeling is optimaal functioneel voor

7

een flexibele indeling. De vloerbelasting mag zeer hoog zijn, ondanks de zeer grote overspanning en weinig kolommen. Het glazen dak, de groene stofvrije gezonde omgeving, diffuus zon- en daglicht door grote vides en de vergezichten zorgen voor een inspirerende werkomgeving die een onvergetelijk beeld achterlaat bij elke bezoeker.

Binnenklimaat: De Floriade 2012 kas/kantoor heeft als absolute voorwaarde de duurzame beheersing van het binnenklimaat in alle seizoenen en ook onafhankelijk van het aantal bezoekers. Het spreekt vanzelf dat de metabolisme van een zittend mens, werkend aan een tafel anders is dan een willekeurige plant die vaak wil zonnebaden. Onder binnenklimaat wordt hier verstaan lucht- en stralingstemperatuur, daglicht en kunstlicht, luchtsnelheid (tocht), vochtigheid en akoestisch klimaat als nagalmtijd en ventilatie. De geur van bloemen, stuifmeel, pollen en eventueel insecten komen later aan de orde. Ieder op zijn beurt. Bezoekers van de Floriade komen ‘from all over the world’. Het kas/kantoor klimaat tijdens de Floriade speelt hierop in. De kas met werkplekken in de kas heeft vier klimaten en sferen. Een groot subtropisch kantoor met mediterrane lavendelgeur, olijf- en palmbomen (ev. 30 mm water t.b.v. hydrocultuur). Het Midden-Oosten kantoor in het zand met leembouw met cederhouten luiken, tenten en dadelpalmen. Het Amazonekantoor, een warm en vochtig klimaat met vogels en vlinders onder een dik bladergroen en stromend water. Een koele, ronde Poolcirkel vegetatiekas, schaduwvrije hoge verlichting met aangepaste werkplekken. De 650 overdekte, rondom open parkeerplaatsen onder het gebouw ontvangen daglicht door glazen schachten rond bomen in de volle grond, die door de vloer steken.

8

Installaties : Het kenmerk van duurzame installaties is dat ze gebaseerd zijn op de natuurkunde van het vrije veld, meer dan werktuigbouw. De zon is de verwarmingsbron. De uitstraling ’s nachts naar de heldere hemel aangevuld met koele lucht ’s nachts is de natuurlijke koeling. De warmte en de koelte worden opgeslagen in zandlagen ondergronds in de aquifer. Volgens het stratificatieprincipe blijft in een tank met vloeistoffen de warmte boven en de koude onderin, zo ook hier. Deze seizoen warmteopslag van energieoverschotten wordt effectief aangevuld met een korte tijd opslag verwarming en koeling door overschotten op te slaan in de thermische massa van de dubbele betonvloeren als betonkernactiviering. Het opladen van een seizoenopslag kost één seizoen voor ingebruikname van het gebouw. Voor de persoonlijke keuze van kantoorpersoneel of kleine temperatuurcorrecties wordt gebruik gemaakt van decentrale fijne draad warmtewisselaars en stralingspanelen. Er zijn geen zichtbare luchtkanalen, geen verlaagde plafonds, Planten en scheidingspanelen regelen voornamelijk de akoestiek. De te openen dakramen en gevelramen zorgen voor een ademend binnenklimaat en vochtregeling. De vergaderzalen krijgen decentrale ‘ademende ramen’ ventilatie met CO2 sensoren en thermostaat. De lichtregeling geschiedt voornamelijk door buiten- en binnenzonwering op de hoog lichtdoorlatende polycarbonate dak- en gevelplaten. Uitzichtramen zijn HR++ helder glas. Het Midden-Oosten heeft geen buitenzonwering, alleen kunstmatig aangewakkerde wind en te openen ramen. De bovenste kantoorverdiepingen hebben Nanogel translucente aerogel dakramen. Tegen nachtelijke afkoeling en extreme zoninstraling worden horizontale reflectie gordijnen toegepast. De parabolische, silhouetbepalende dakschalen vormen een zonnecollector die kokend water kan opwekken, dit is wel in een experimenteel stadium. De Floriade 2012 is CO2 neutraal. Afval in duurzame kringlopen: Het kas/kantoor Floriade 2012 is energetisch zelfvoorzienend. Hoe verwarmen en koelen geschiedt d.m.v. zeer lage temperaturen met fijne draad technologie en seizoen warmteopslag is al verklaard. Door alle organische afval te verzamelen en anaërob te vergisten, kan biogas fermator een microturbine en dieselmotor aandrijven die elektriciteit opwekt. De CO2 uitlaatgassen die bij verbranding ontstaan, zijn bemesting van de planten in de kas tot 1.000 ppm bij gesloten kassen. Het ‘Zonneterp’ principe*, bijv. afvalverzameling (website: www.zonneterp.nl), kan worden toegepast voor alle gebouwen op het Floriadeterrein, aangevuld met de organische afval van de Veiling aan de overzijde van de snelweg. In praktijk valt het gebruikers op dat overal vacuümtoiletten toegepast worden zoals op grote zeeschepen. Dit heeft als voordeel dat er weinig spoelwater nodig is en de fecaliën uit de wc’s geconcentreerd zijn. Condenswater uit de kas is geschikt als drinkwater in andere delen van de wereld, en water uit de vergister

9

220 houses/dwellings

solar energy

8 ha

waste treatment 0,2 ha electricity

energy producing greenhouse 2 ha

coolingtower CO2 fertalisation

microturbines

heating/ cooling

hot tapwater buffer organic waste

heating/ cooling

vacuum sewer pipe low temperature heating low temperature cooling

biogas

fermentor

dewatering

28˚C

bioreactor condensingwater

settler

drinking water buffer

soil conditioner

irrigation water buffer

drinkingwater solution with fertilizers

8˚C

aquifer

seasonal heat buffer in sand layers

technical scheme of a minimum sized greenhouse village

als irrigatiewater t.b.v. de kas. Regenwater kan gebufferd worden in de karpervijver en het moeraslandschap aan de zuidzijde van de kas. Om overschot aan water te ervaren wordt onder een lekkende luifel een glazen paraplu aangebracht. De kas/kantoren Floriade 2012 kan enkele miljoenen bezoekers overtuigen dat een duurzame toekomst voor de wereldbevolking mogelijk is. Voetnoot * De uitwerking en dimensionering van het ‘Zonneterp’ (Greenhouse village) is tot stand gekomen door financiële steun van van InnovatieNetwerk Agro 2006. Terwijl de huidige glastuinbouw vaak 50 m3 aardgas per jaar, per m2 intensieve teelt gebruikt. Dit wordt in één stap tot nul gereduceerd en zo kunnen de omringende woningen ook een overschot van laagcalorische warmte krijgen. Enkele belangrijke Nederlandse uitvindingen liggen hier aan ten grondslag. Ten eerste de zeer effectieve fijne draad warmtewisselaars voor verwarming, koeling en warmteterugwinning op ventilatielucht(van dr. Noor van Andel, www.Fiwihex.nl). Ten tweede de anaërobe vergister, ook een bijzondere innovatie, waarvoor prof. Gatze Lettinga (www.LeAF.nl) de prestigieuze USA Taylor Award 2007 ontving. Dr. Adriaan Mels van LeAF is de adviseur voor dit onderdeel. Ten derde het haalbaarheidsonderzoek naar zonnecollectoren is in het beginstadium bij prof. Jón Kristinsson (www.kristinsson.nl), hij had in 1976 wereldoctrooien op seizoen warmteopslag in de grond, een beetje zijn tijd vooruit. Vanwege de voortgang en niet –gecertificeerde- technieken in de innovatie, voorbereiding, vergunningen, bouw en aanvang gebruiksfase lijkt een experimentele status onontbeerlijk.

10

Plattegrond : begane grond (15.500m2)

11

12

Doorsnede : Tropische Zone

onder bladerdeken warm en vochtig tropische kas met vogels en vlinders 32 a 35 oC - 80 a 90% Rv

duurzame installaties afval verzameling biogas vergister microturbine dieselmotor of elektroturbine CO2-bemesting

oerwoudkantoor glazenwerkruimte ‘standalone’ airco’s met 4m2 PV cellen 100 W warmtepomp fiwihex technologie ademendraam ventilatie

glazenschacht boom steekt doorr le de vloer in de volle grond

13

parabolische zonnecollectoren

noordgevel licht spiegelend glas

Hoofdingang

open parkeersouterrain 650 auto’s

monumentale o overdekte e entree

Seizoenwarmte en koude opslag in zandlagen 30 a 80 m diep

14

Plattegrond : parkeer souterrain

650 auto parkeerplaatsen in een halfopen parkeersouterrain met veel daglicht. Twaalf glasschachten, met bomen in de volle grond, scheppen een transparante ontspannen sfeer. Fietsen kunnen worden gestald onder het voorplein

15

16

Doorsnede ede : Mediterane subtropische zone

kas begane grond, velden met 30mm water tbv hydrocultuur. grote diversiteit aan bomen, struiken en planten. looppaden op de verdiepingen afgescheiden door groen en glas

tijdelijk paviljoen met poolcirkel klimaat

parkeerruimte open klinkerbestrating regenwater parkeerkuil filteren

glazenschachten rond grote bomen in de volle grond. De bomen steken door sparingen in de begane grond.

17

parabolische zonnecollectoren

restaurant vergaderen

Hoofdingang

roltrappen facultatief liftschachten

watertank sprinkler installatie

18

Plattegrond : 1e verdieping (7.020m2)

19

Kantoor eilanden in drie verschillende klimaatzones met bij behorende sferen, moet het bewijs leveren dat werken in glas en groen gezond en ontspannen is. De kantoren in het midden-oosten en het amazoneklimaat krijgen ‘stand-alone’ klimaat werkplekken.

20

Doorsnede : Midden Oosten / Afrika

Tijdelijke paviljoen met ‘lekkende’ luifel, zichtbare mossen en wortels in een moeras van riet. onder een lage glazen paraplu ervaart de bezoeker het overschot aan water

de bomen die in de volle grond staan zijn thermisch gescheiden van het parkeer souterrain. In deze zone staan: dadels, koningspalmen, olijfbomen en doornstruiken

21

parabolische zonnecollectoren

22

Plattegrond : 2e verdieping (7.074m2)

23

24

Plattegrond : 3e verdieping (4.860m2)

25

26

Doorsnede : langsdoorsnede door de 3 klimaat zones

Langsdoorsnede door de verbindingsgang van de kantooreilanden op de eerste verdieping. De kantooreilanden zijn 18 m breed, kolomvrij en 22,5 m lang. De hoogte van vloer tot vloer is 5 m1. De betonnen vloer is 0.8 m dik, bestaat uit een onder- en bovenschijf en spouw als leidingruimte van 0.6 m, van boven te bereiken. De leidingruimte als luchtspouw kan gebruikt worden als afgesloten luchtverwarmingskoker en luchtkoelingkoker. Het resultaat is stralingswarmtebeheersing als vereenvoudigde vorm van betonkernactivering.

27

Aan weerszijden van elk kantooreiland staan twee bomen. Rond één van de bomen bevindt zich een luie gemakkelijke loopbare trap. Het hoofdtrappenhuis met liften komt uit op de middelste eilanden. De parabolische combizonnecollectoren zijn betonnen prefab schalen, aan de buitenzijde geïsoleerd en bekleed met spiegelende staalplaat. Ze zijn geschikt voor het op hoge temperatuur brengen van vloeistof en tevens doen ze dienst als elektriciteitsopwekking. Ze zijn op grote afstand silhouetbepalend voor het kas/kantoorlandschap.

28

Plattegrond : 4e verdieping (4.860m2)

29

30

Plattegrond : 5e verdieping (2.430m2)

31

32

Visualisatie : overzicht interieur kas

33

34

Plattegrond : 6e verdieping (1.200m2)

35

36

Visualisatie : begane grond

37

38

Visualisatie : kantoor eilanden

39

40

Visualisatie : exterieur zuid-oost

41

42

Visualisatie : exterieur zuid-west

43

44

Kenmerken: Verreweg de moeilijkste randvoorwaarden is de duurzame beheersing van het binnenklimaat in de kas. De metabolisme van de zittende mens en willlekeurige plant is verschillende, dit is tevens de grootste uitdaging voor de architect. Aanzet tot het ontleden van het mens binnenklimaat goed extreem 1. warmte stralingswarmte 1 Clo W/m2 > 1000 stralingstemperatuur 1 Clo ˚C 18-24 > 30 luchttemperatuur 1 Clo ˚C 18-24 > 30 nachtelijke uitstraling W/m2 < 100 < 300 temperatuur naakt ˚C 26-30 temperatuur gekleed 1 Clo ˚C 14-24 temperatuur gradient AT ˚C/m < 1,5 >2 warmteverlies Watt/persoon rustende volwassene 100 actief volwassene 200 zware arbeid 300 > 300 ademhaling 8% convectie 30% verdamping 20% - geleiding 2% straling 40% 2. lucht luchtvochtigheid % 30 á 70 droge keel - benauwd % < 30 > 70 luchtdruk 104 N/m2 6.9-13.4 < 5.5 zuurstof % 15-30 > 60 luchtkwaliteit buiten CO2 pp 360 kooldioxide ppm 0-1700 > 3000 koolmonoxide ppm 0-50 > 100 luchtvervuiling 9/m3 SO2 0-50 > 200 city center 2.000 vochtverlies g/uur 40 á 60 ventilatie m3/uur 20 á 50 < 8,5 luchtsnelheid m/s 0.15 > 0.5 3. licht dagverlichting (zonlicht 100.000) lux 1000 10.000 kleurtemperatuur gloeilamp/TL 2700 kleurtemperatuur daglicht 4000 helderheidsverschillen 200 1000

plant in kas > 1000 < 10 > 30

> 85

> 1000

4.000 4.000

45

4. geluid

5. water 6. trillingen

7. hinder

kunstverlichting lux (leeftijd gebonden) lichtweerspiegeling geluid spraak dB loopgeluid achtergrondmuziek nagalmtijd waterhardheid, Duitse graden waterzuurgraad ultrasone trillingen infrasone trillingen infrasone amplitude infrasone ruggegraat/hersenen infrasone straatverkeer microgolven mobiele telefoon schokgolven atoomstraling REM/I elektriciteit milli ampere fijnstof micrometer stof pollen pollenfilter bij allergie magnetisme bestrijdingsmiddelen

500

1000

1000 Hz dB dB s

> 30 30 30 0.1

60

pH dB 1 Hz 104 m Hz Hz

5 < 70 0-1 < 1.27

104 N/m2

0 - 1.72 0 1

50 Hz mm mm No No

6 8

3000

30

7 < 90 >5 > 1.27 5-7 88 Hz > 4.14 < 10

46

Innovatie: Innovatie is altijd tot bepaalde hoogte een experiment. Om risico’s van experimenten af te dekken is getracht het gehele holistische ontwerpproces in alle opzichten zo inzichtelijk en controleerbaar mogelijk te maken. Zowel wat betreft techniek, gebouw, gebruiker, bezoeker en planten. Alle oplossingen moeten duurzaam aansluiten op de multifunctionaliteit van het gebouw met een zeer lange nuttige levensduur. Duurzaam is datgene wat komende generaties graag erven, kunnen gebruiken en onderhouden. In dit stadium van voorlopig ontwerp zijn inbreng en vragen van betrokkenen en belangstellenden zeer welkom. Het getekende is een voorlopig antwoord op gestelde vragen, niet gestelde vragen worden niet of summier aangegeven.

VEILIGHEID Groot volume met weinig scheidingswanden kan het best brand beveiligd worden met een sprinklerinstallatie met een hooggeplaatst waterreservoir. Vluchttrappen komen allen direct naar buiten.

BOUWCONSTRUCTIE Betonskelet met geprefabriceerde vloerelementen op voorgespannen betonbalken. Of de betonkolommen moeten worden ingeklemd, gefundeerd en ter plaatse gestort of geprefabriceerd met trappen en liftschachten als stabiliteitsverband moet uitgezocht worden. Om dit nieuwe type holle vloeren, die in twee stortgangen gemaakt worden, te realiseren is door Firma Holterman te Markelo een nieuwe fabriek in aanbouw. De ontwerper is Chiel Bartels.

DAKCONSTRUCTIE Boven op de hoogste vloer komen stalen kolommen h.o.h. 7.50 x 18 m. Lichte stalen vakwerkspanten dragen de heldere isolerende polycarbonaat ‘lexan zig-zag’ dakplaten van de General Electric zoals de laatste generatie kassen heeft. Het kunnen openen van dak- en gevelramen evenals de keuze van buiten- en binnenzonwering staat open ter discussie. Het laatste gedeelte van de kas heeft een dak van 100% glas, dit percentage neemt af naar boven toe en de lichtinval in de kantoren door de glazen noordgevel en de oost- en westgevel wordt belangrijker. De bovenste verdiepingen hebben translucente aerogel daklichten die eindigen in ca. 15% daklichtstroken tussen de parabolische dakschalen.

47

VERLICHTING Dagverlichting in een kas is optimaal. Voor een kantoorwerkplek is als de zon schijnt een parasol of schaduw van een palm welkom. Alle werkplekken hebben naar jaargetijde en uur van de dag een automatische lichtwering die ook handbediend kan worden. Als combinatie van dag- en kunstlicht worden gezocht in hooghangende industriële lampen. De te verwachten besparing op elektriciteit voor verlichting zal in orde van 75% zijn t.o.v. de traditionele gebouwen c.q. kantoren.

GEVELS De glazen gevels staan los van het betonskelet. Het glas is isolerend. De noord gevels hebben geen zonwerend glas. Idem hebben de gevels van de warme kassen Amazone en het MIdden-oosten geen zonwerend glas nodig. Stapsgewijs neemt de zonwering van het glas toe in de oost- en westgevel, naarmate het gebouw hoger wordt. De vooroverhellende noordgevel is licht spiegelend, zelfreinigend glas. De gevels kunnen deels open, ook i.v.m. de klimaatregeling en CO2-concentratie. Er is voor de glazenwasser een voorziening nodig. De kasdaken hebben een ‘standaard’ wasrobot.

KLIMAATINSTALLATIE De klimaatinstallatie is uiterst robuust, gebaseerd op evenwicht tussen lucht- en stralingstemperatuur, verwarming en koeling. De holle vloeren zonder akoestische plafonds werken volledig als thermische massa met aanvullende betonkernactivering. Fiwihex: fijne draad warmtewisselaar technologie maakt zeer lage temperatuurverwarming en koeling mogelijk. Deze technologie is ook beproefd in de energieproducerende kassen in Bergerden.

AFVALVERWERKING De meest spectaculaire innovatie is de gehele installatie van decentrale organische afvalverzameling en anaërobe behandeling. Voor duurzame stedenbouw en infrastructuur is het welslagen hier van vitaal belang. De veldtest en het onderzoek die al aan aanvang hebben genomen, bestaan in hoofdlijnen uit: 1. stand der techniek wat betreft gescheiden/decentrale afvalwaterinzameling en –behandeling vacuüm inzameling en transport van toiletafval (fecaliën) combinaties met groenafval mogelijkheden voor energieopwekking en energiebalans eindverwerking (vergisting, verwerking restfracties) en mogelijkheden voor hergebruik

48

2. 3. 4. 5.



gescheiden inzameling en verwerking van grijswater specifieke voordelen en kansen/zwaktes en bedreigingen voorbeelden uit Nederland, Duitsland en Noorwegen Indicatie van de kosten op basis van enkele praktijkstudies. mogelijke juridische belemmering: sAFVOERGROENAFVALMETVACUàMSYSTEMEN sEINDAFZETVANMATERIAALINLANDBOUW sZORGPLICHTVANDEGEMEENTE

De ervaring met microturbine op biogas om elektriciteit op te wekken is positief. Het ligt voor de hand dat in de beginfase aanvullend organisch afval beschikbaar is bij de groente- en bloemenveiling aan de overzijde van de N73.

Zelfvoorziening of algemene nutsvoorziening

Globale afmetingen van het gebouw: hoogte + footprint vloeroppervlak inhoud

= 45 * 220 * 110 meter (h*b*L ) = 42.500m2 = 250.000m3

49

SIGN/INNOVATIENETWERK: opdrachtgevers/initiatiefnemers:

contactpersonen:

e-mailadres:

telefoon:

SIGN Postbus 51, 2665 ZH Bleiswijk

Hans Koehorst Peter T. Oei

[email protected] [email protected]

06 53131944 070 3785732

InnovatieNetwerk Postbus 19197 3501 DD Utrecht

Peter T. Oei

[email protected]

070 3785732

LLTB Postbus 960 6040 AZ Roermond

Bill Steenks

[email protected]

Floriade 2012 Venrayseweg 180a 5928 LRH Venlo

Sven Stimac

[email protected]

Regio Venlo Postbus 105 5900 XC Venlo

Jan Linssen

[email protected]

Samenstellers: Architect Jón Kristinsson boeksamenstelling Floris Klunder architecten- en ingenieursbureau kristinsson Noordenbergsingel 10 7411 SE Deventer

[email protected] [email protected]

Illustraties

[email protected]

Deventer 23 oktober 2007

Ingolf Kruseman

0570 615035