Watertoren Bussum duurzaamste kantoor van Nederland
Vanaf 1967 een blinde aluminium kap, in 2010
Gebouw heeft eigen ‘afslag watertoren’ op
Watertoren en paviljoen omgeven door bomen,
een kantoor met panoramisch uitzicht.
kruispunt.
midden in het bos.
Bussumse Watertoren Op 8 september 2010 is het duurzaamste kantoorgebouw van Nederland geopend: de Bussumse Watertoren. Het project omvat de renovatie van de oude watertoren uit 1897 en daaraan gekoppeld een nieuw kantoorgebouw van in totaal ca. 3500 m2 bruto vloeroppervlak. Het initiatief werd in 2004 genomen door prof.dr.ir. Michiel Haas van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) en ir. Bob Custers van VOCUS architecten bna. Samen met hun vastgoedadviseur mr. Maarten A. Smits MRE van Sixpence en eindbelegger Meeuwsen Ten Hoopen (MTH) vertegenwoordigd door drs. Sjoerd Riedstra en drs. Rutger Kuipers, is het project tot een succes geworden. Met geloof in duurzaamheid, visie en daadkracht bewijzen zij dat het - ook in moelijke economische tijden - mogelijk is een duurzaam bouwplan ten uitvoer te brengen. MTH, NIBE, VOCUS, en Profict zijn de huurders van het gebouw.
‘Nederlands duurzaamste kantoor’ vrijwel geheel zelfvoorzienend
Vogelvluchtimpressie van het totale project.
De watertoren als landmark en aansluiting op
De oude entree doet weer dienst als entree,
kruispunt.
ook voor het kantoorpaviljoen.
Vooraanzicht oude watertoren in 1897 gebouwd door architect-ingenieur Halbertsma.
Ropatec Maxi Vertical voor extra
PV-cellen op platdakconstructie.
energieopwekking.
Betonkernactivering zorgt voor koeling en verwarming.
Wat maakt dit project zo duurzaam? Energie – warmte/koude Er zijn beproefde technieken gebruikt ten behoeve van energieopwekking, zoals warmtekoude opslag (wko), warmtepompen (wp) en warmtekrachtkoppeling (bio-wkk). Het gebouw voorziet volledig in de eigen energiebehoefte. In de warmtebehoefte wordt voorzien door de bio-wkk, die samen met de betonkernactivering het gehele gebouw kan verwarmen. In extreem koude situaties wordt opgeslagen warmte in de bodem gebruikt voor de topverwarming. Het systeem kan echter ook koelen. Koeling gebeurt eveneens via de bio-wkk met behulp van een absorptiekoelmachine, die warmte in koude kan omzetten, en opgeslagen koude in de bodem. Bij koeling wordt de koude eveneens via de betonkernactivering uit het gebouw getrokken in samenwerking met de ventilatie. Het gebouw heeft dan ook geen gasaansluiting nodig. Energie - elektra Alle benodigde elektrische energie wordt door de eigen
installaties opgewekt. Dat gebeurt door windenergie, PV-cellen en de bio-wkk. Op de toren is een kleine windmolen geplaatst die ca. 8.000 kWh op jaarbasis zal opleveren, groter kan niet vanwege de dynamische krachten. Er is ca. 30 m2 aan zonnecellen toegepast met een verwachte opbrengst van 3.200 kWh per jaar. Dat betekent dat naar verwachting nog ca. 110.000 kWh per jaar door de warmtekrachtkoppeling moet worden opgewekt. Daarmee wordt volledig in de eigen energiebehoefte voorzien. Energieneutraal – klimaatneutraal Doordat de bio-wkk wordt gestookt met plantaardige afvalolie (uit huishoudens en industrie) legt dit geen beslag op landbouwareaal voor voedselproductie. Het draagt ook niet bij aan het broeikaseffect: planten nemen CO2 op en staan dat weer af bij rot of verbranding, deze CO2 draagt daarmee niet bij aan het broeikaseffect, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen die miljoenen jaren geleden opgeslagen CO2 nu in de atmosfeer uitstoten. Omdat de afvalolie echter met vrachtauto’s
wordt aangevoerd die wel fossiele CO2 uitstoten, moet er extra energie opgewekt worden, meer dan er zelf verbruikt wordt om die CO2 emissie te compenseren. Pas dan kan het gebouw de claim van energieneutraal of klimaatneutraal gestand doen. Dat is hier het geval. Water – geen rioolaansluiting Water speelt een bijzondere rol in het project. Ten eerste is het een oude watertoren die in 1996 door PWN Noord-Holland is afgestoten. De toren heeft jaren dienst gedaan voor de drinkwatervoorziening in Bussum. Ten tweede ligt de toren in een voormalig waterwingebied en zit het grondwater extreem diep. Dit gaf mogelijkheden om het gebouw gedeeltelijk in te graven in de grond. Niet in de laatste plaats is gekozen voor een volledig eigen water- en rioolzuivering. Daarmee is het gebouw echt uniek. De initiatiefnemers tonen aan dat ook op het gebied van waterverbruik dit project bijzonder milieuvriendelijk is. Al het eigen afvalwater, inclusief fecaliën, wordt geheel zelf gezuiverd, het pand heeft derhalve geen
duurzame technieken watertoren Greencalc MIG-score: 1028 punten
De warmtekrachtkoppeling produceert
Helofytenfilter waarin planten het afvalwater
Duurzaamheid wordt berekend met
warmte en elektriciteit.
zuiveren.
GreenCalc+.
gebouw is. De hoogste score tot nu toe wordt gehaald bij het kantoor van Rijkswaterstaat in Terneuzen, deze heeft een MIG van 323, daarna gevolgd door het kantoor van het Wereld Natuurfonds in Zeist met een MIG van 269.
gebouw aan een GreenCalc+ score van Milieu-Index-Gebouw (MIG) van 200 wordt voldaan, er duurzaam wordt ingekocht. Met de Watertoren Bussum wordt dit niveau significant overschreden.
rioolaansluiting. Het afvalwater wordt gezuiverd door middel van een helofytenfilter. Het filter is bouwkundig geïntegreerd en vormt een architectonisch element in het gebouw. Het zuivere water dat daar weer uitkomt, wordt hergebruikt voor de toiletspoeling van alle toiletten in het gebouw. Daarmee wordt 80% van het drinkwaterverbruik gespaard en ontstaat er een kleine waterkringloop met een geringe aanvulling voor drinkwater van het waterleidingbedrijf. Op deze schaal is een helofytenfilter in Europa nog niet toegepast. We tonen hiermee aan dat het zuiveren van water heel goed biologisch en ecologisch in projecten is te realiseren. Milieu-Index-Gebouw van 1028 Duurzaamheid is meetbaar te maken. Het project watertoren Bussum claimt het meest duurzame kantoorgebouw van Nederland te zijn dat tot nu toe gerealiseerd wordt. Deze claim wordt onderbouwd met een getal, de Milieu-Index-Gebouw (MIG) van 1028. Volgens het Ministerie van VROM blijkt dat hoe hoger de score hoe minder milieubelastend een
Deze meetbare eenheid van duurzaamheid wordt berekend met het LCA-programma GreenCalc+, een computerprogramma dat een levenscyclusanalyse maakt van een totaal gebouw. Op basis van een PVE of van het reeds uitgevoerde werk kan GreenCalc+ de duurzaamheid van een gebouw berekenen. Dat gebeurt voor drie onderwerpen: materiaal , energieverbruik en waterverbruik. Dat zijn meetbare eenheden, daar is de duurzaamheid, de milieubelasting, meetbaar van te bepalen. De Rijksoverheid heeft bepaald dat het Rijk in 2010 voor 100% duurzaam moet inkopen ter stimulering van een duurzame samenleving. SenterNovem heeft die criteria voor duurzaam inkopen in overleg met alle rijksdiensten en marktpartijen vastgelegd. Daarin is ondermeer bepaald dat als een
Architectonische uitdaging De in verval geraakte watertoren uit 1897 vormde een architectonische uitdaging voor Haas en Custers. De omkleding van het watervat met geribbeld aluminium werd ooit door van Kooten & De Bie aangeduid als het ‘horlogeknopje van Nederland’. Dat is verdwenen. In de moderne interpretatie van de oorspronkelijke watertoren is een glazen kop op de toren verrezen, waarin enkele vergader- en kantoorruimten zijn gerealiseerd. Hieraan gekoppeld is een laag glazen paviljoen gebouwd waarin de rest van de kantoren zijn gesitueerd. Hierdoor wordt de Bussumse Watertoren in ere hersteld als landmark.
Opgebouwde kop aan de overzijde straat.
500 tons mammoetkraan met triangel verbinding.
Kop past naadloos op romp.
Bouwproces Vanwege de inpassing in het groen is de bouwplaats beperkt gebleven. Aan de overzijde van de Bussumergrindweg is een tweede tijdelijke bouwplaats ingericht. In het bouwproces werd zoveel mogelijk geprefabriceerd. Er is aandacht besteed aan industrieel, flexibel en demontabel bouwen, als onderdeel van het duurzaamheidsconcept. Een goed georganiseerd bouwproces voorkomt ook veel afvalstromen en het maken van hulpconstructies. De betonconstructies van het bijgebouw zijn door Hercuton geproduceerd. Betonelementen kwamen per onderdeel op de bouwplaats. De bouwtijd van van de ruwbouw betrof slechts vier maanden. De staalconstructie is aan de overzijde van de Bussumergrindweg door Broeze Nijverdal geproduceerd. Op 14 november 2009 werd de kop in één beweging op de romp gehesen. Terberg Systeemintegratie uit IJsselstein heeft de duurzame E- en W-installaties gerealiseerd. Onder hen werkten gespecialiseerde bedrijven, o.a. AEH Power (WKK), Duratherm (WKO), Ecofyt (Helofytenfilter), Ropatec (windmolen).
dwarsdoorsnede watertoren en paviljoen
landmark in Bussum
Amsterdam en Utrecht in een oogopslag te zien
Panoramisch uitzicht vanaf de lift. Vanaf hier
Panoramisch uitzicht over de randstad vanuit
Nieuw kantoorpaviljoen met onderliggende
toegang tot de kantoor- en vergaderruimten.
de kop van de toren.
parkeergarage.
Nieuwe aansluiting op kruispunt Bussummergrindweg - Struikheiweg
Bouwteam opdrachtgever
BWC Sustainable Development
architect
B. Custers | VOCUS
eindbelegger
Meeuwsen Ten Hoopen
adviseur vastgoed
M. Smits MRE | Sixpence
start bouw
2009
constructeur
IMd Raadgevende Ingenieurs
oplevering
2010
aannemer Watertoren
BWC
adviseur duurzaamheid
M. Haas | Nederlands Instituut
aannemer Paviljoen
Hercuton Bouw
voor Bouwbiologie en Ecologie
installateur
Terberg Systeemintegratie
Watertoren Bussum www.watertorenbussum.nl
eindbelegger | huurder
ontwikkelaar | huurder
ontwikkelaar | huurder
huurder
Meeuwsen Ten Hoopen
Nederlands Instituut voor
VOCUS architecten bna
Profict West
registeraccountants/ belastingadviseurs
Bouwbiologie en Ecologie
t. 035 691 46 76
t. 035 694 82 33
t. 035 698 91 35
t. 035 203 00 11
www.mth.nl
www.nibe.org
www.vocus.nl
www.profict.nl
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
