israëlische wijn
Welke Israëlische wijn schenkt u het beste bij de sjabbeskip? Het NIW vroeg het twee beroepswijnproevers.
V
fotografie: Micha Erwteman
c u ltu u r
Topwijn en kattenpis u Jigal Krant
ierduizend wijnen proeft Cuno van ’t Hoff de komende maanden voor de Wijnalmanak, de gids waarin de beste betaalbare wijnen worden besproken. En daar zit geen enkele Israëlische fles bij. Daar zijn de verkoopadressen te beperkt voor. Die ene keer dat Van ’t Hoff een wijn uit Israël proefde, dansten zijn smaakpapillen niet bepaald de hora: „Ik verwacht hier meer van en ben erg benieuwd.” We hebben afgesproken op een zondagmiddag op de 23e etage van het Okura Hotel, in Ciel Blue, met twee sterren volgens Michelin het beste restaurant van Amsterdam. Wie er ooit heeft gegeten herinnert zich ongetwijfeld de olijke Vlaamse sommelier Noël Vanwittenbergh. Terwijl hij de flessen ontkurkt, erkent ook hij weinig te weten over Israël als wijnland. Hij heeft dan ook geen torenhoge verwachtingen: „Maar ik laat mij graag verrassen.”
‘Ja, dit is mooi! Dit gaat écht ergens heen. Heel tropisch, boordevol mango, abrikoos en perzik’ Zoals gebruikelijk bij wijnproeverijen zijn eerst de lichtere, witte wijnen aan de beurt. „Veel citrus, wat ananas en banaan, vleugje kalk,” noteert Van ’t Hoff, nadat hij een slok Yarden Mount Hermon White vakkundig heeft uitgespuugd. „Het had me niet verbaasd als deze wijn Australisch of Zuid-Afrikaans was geweest.” Dat de Golan door de hoge ligging wat koeler is dan de rest van Israël, is te proeven: „De frisse nachten en ijlere lucht geven deze wijn flink wat zuren.” Zeker geen onaardig begin.
22 | C 30
NIW7030_wijnen 1
Wijnschrijver Cuno van ’t Hoff en sommelier Noël Vanwittenbergh met de winnende wijnen. Het niveau van de verschillende sauvignon blancs die Vanwittenbergh heeft ingeschonken loopt sterk uiteen. „Dit lijkt wel een gestoorde nieuwewereldwijn. Je zou een of andere vreemde druif uit de binnenlanden van Timboektoe vermoeden.” De sauvignon blanc van Barkan is een mislukking. „Kattenpis,” noteert Van ’t Hoff. Dat komt volgens Vanwittenbergh door de zeelucht. Barkan komt uit de kustplaats Rehovot, niet bepaald de natuurlijke habitat voor deze druif. Maar het kan nóg erger. Onder de schroefdop van Tishbi zit volgens Van ’t Hoff „kippenstront. Het fruit is weg. Dit is precies hoe het niet moet.” Gelukkig maakt Gamla – een tweede lijn van de Golan Heights Winery – wel een typische sauvignon blanc. „Wat appeltjes, crispy tonen, een klein bittertje… een frisse, toegankelijke wijn,” oordeelt Vanwittenbergh. En met elf euro nauwelijks duurder dan de kattenpis en kippenstront van Barkan en Tishbi. Daar geeft Van ’t Hoff graag drie euro meer aan uit: „Om lekkere wijn te drinken, maar ook om in leven te blijven.”
Chardonnay blijkt een druif te zijn die het beter doet in Israël. Het niveauverschil is minder extreem, al bakt wijnhuis Barkan er weer weinig van. Dit is geen wijn die sommelier Vanwittenbergh in zijn restaurant zou schenken: „veel te gekunsteld. Deze wijn is of in foute eikenhouten vaten gegaan of er is met houtsnippers gewerkt.” De gezichten klaren op bij de Yarden Chardonnay. Opnieuw blijkt het koelere bergklimaat van de Golan een pré. Vanwittenbergh noteert met zichtbaar genoegen: „Elegant, beetje boter, wat fruit en florale noten, exotisch, sappig en hier is het hout veel beter geïntegreerd in de wijn.” Van ’t Hoff denkt dat er gewerkt is met dure Franse eikenhouten vaten en die kosten zeshonderd euro per stuk. Daarom mag de winnende chardonnay best vijftien euro kosten. Een prima wijn voor vrijdagavond aan de sjabbestafel: „Dankzij zijn viscositeit combineert dit heel mooi met kip,” concludeert Vanwittenbergh. Dan gaat de Yarden Viognier 2006 open. Geen gemakkelijke druif, maar op de hoog-
14 MEI
11-05-2010 17:22:02
israëlische wijn
ste wijngaard van Israël (op 1200 meter) doet viognier het opvallend goed. Van ’t Hoff heeft nog maar net zijn neus in zijn glas gestoken of hij weet het al: „Ja, dit is mooi! Dit gaat écht ergens heen. Heel tropisch, boordevol mango, abrikoos en perzik.” Ook Vanwittenbergh proeft nu eindelijk een wijn van zijn niveau: „Een echte eetwijn. Dit moet je niet op het terras, maar bij een mooi gerecht drinken. Iets met saffraan of met kerrie of zo.” Dat deze fles voor vijftien euro in de winkel ligt maakt het voor Van ’t Hoff nóg mooier: „Dat is hij zeker waard, ik had ’m minstens vijf euro duurder ingeschat.” Al in Bijbelse tijden werd er wijn geproduceerd in het Midden-Oosten. Noach en Lot werden er dronken van en het feestmaal dat Jakob zijn vader Jitschak voorschotelde, ging gepaard met een goed glas wijn. Dat druiven prima gedijen in het beloofde land, blijkt uit het verhaal van de verspieders. Die keerden terug met druiventrossen zó groot dat alleen twee mannen ze samen aan een stok konden
1 siewan 5770
NIW7030_wijnen 2
meetorsen. Het werd het beeldmerk van wijnhuis Carmel (sinds vorig jaar hier niet meer verkrijgbaar, na een forse prijsstijging). In de negentiende eeuw herintroduceerde Baron Edmund de Rothschild de wijnbouw in Israël. De zionistische filantroop was behalve een rijke bankier, ook eigenaar van het prestigieuze wijnhuis Château Lafite in de Franse Bordeaux. Het is vooral aan het pionierswerk van Rothschild te danken, dat de Israëlische wijnbouw op Franse leest is geschoeid. Er wordt in Israël vooral met Franse druivensoorten gewerkt, terwijl de klimaten onvergelijkbaar zijn. Dat blijkt zijn invloed te hebben op de rode wijnen. De Yarden Mount Hermon Red, gemaakt van de vijf traditionele Bordeauxdruiven, lost zijn belofte niet in. „Aardig glas wijn voor op het terras,” vindt Van Wittenbergh, „maar voor een wijn met Bordeauxpretentie, mist-ie fruitigheid.” Ook de Yarden Pinot Noir maakt zijn vijfentwintig euro niet waar. „De druiven hebben te veel zon gehad of zijn te laat geoogst.”
BUITENLAND
is uit Israël
Dat het in Israël een stuk heter is dan in Bordeaux komt het sterkst naar voren in de cabernet sauvignons. „Al deze wijnen hebben te veel warmte gehad. Daardoor worden ze zoetig. Op zich best lekker drinkbaar, maar complex worden ze niet.” Winnaar is Yarden, op de voet gevolgd door Teperberg, een wijnhuis in de heuvels van Beit Shemesh. Al zijn die met respectievelijk vijfentwintig en twintig euro hun geld niet waard. De goedkopere cabernet sauvignon die Teperberg maakt onder de naam Efrat, is opvallend genoeg „niet te zuipen. Echt slecht.” Van nature veel beter opgewassen tegen zinderende hitte is de Italiaanse druif sangiovese, in Toscane verantwoordelijk voor grote wijnen als Brunello en Chianti. Toch hebben Israëlische wijnmakers sangiovese pas kortgeleden ontdekt. Volgens Noël Vanwittenbergh haalt Gamla alle karakteristieke smaken uit de beroemde druif: „Beetje droppig, wat kersen, goed vol en sappig. Een aardig glas wijn.” Cuno van ’t Hoff is uitgesprokener: „Kijk, deze druif doet het goed in Israël. Dit vind ik nou een heerlijke wijn.” Maar is hij zijn vijftien euro ook waard? „Dat kan, ik had ’m ietsjes goedkoper geschat. Maar dit bedrag zou ik er ook voor over hebben.” Dan gaat er ten slotte nog een Merlot van Teperberg open. In de slanke fles zit opnieuw een wijn met een klein zoetje, maar sommelier Vanwittenbergh vindt dat nu wel verleidelijk: „Ik proef kruidnagel en ook zwart fruit, typisch merlot. Het merkwaardige aan deze wijn uit 2006 is dat hij nog zo jeugdig is. Mooie tannines ook. Heel interessant.” In Bordeaux levert merlot beroemde wijnen als Pomerol en Saint-Emilion, maar die zijn strenger en droger dan deze Israëlische versie. Van ’t Hoff: „Dit heeft meer swing en fruitigheid, zwoelheid zelfs. Een beginnende Bordeaux-drinker zou hiermee moeten beginnen. Twintig euro? Is-ie dubbel en dwars waard.” Of Noël Vanwittenbergh binnenkort een Israëlische wijn schenkt in Ciel Blue valt te bezien, maar de Vlaamse sommelier is zeer te spreken over het niveau. „Wel zou ik de Israëlische wijnmakers willen adviseren om nog eens goed te kijken welke druivensoorten het beste gedijen in hun wijngaarden.” Ook de wijnschrijver heeft zich laten overtuigen: „Als je het kaf van het koren scheidt, dan blijven er een paar heel mooie wijnen over,” aldus Van ’t Hoff. „Mag ik die Teperberg Merlot mee naar huis nemen?” n Zelf een oordeel vellen? Tijdens het Joodse kennis- en cultuurevenement Limmoed op 23 mei kunt u deelnemen aan twee Israëlische wijnproeverijen o.l.v. Jigal Krant. (zie de Varia, pagina 6)
C 30
| 23
11-05-2010 17:22:37
c u ltu u r
r e c e p t e n vo o r s jawo e ot
Nachtwerk en kaastaart Het is de gewoonte op Sjawoeot om te lernen. Maar het is ook het feest van heerlijke melkkostrecepten. Achsa Vissel
24 | C 30
NIW7030_recepten 1
P
recies zeven weken na Pesach is het Sjawoeot. Met Sjawoeot wordt Matan Tora herdacht, het geven van de Tora op de berg Sinaï. Vandaar de mitswa om de nacht ervoor de Tora (of commentaren) te bestuderen, liefst tot aan het ochtendgebed. Ook herdenken we het moment dat de eerste vruchten werden geoogst en in de Tempel geofferd. Bij een degelijk Joods feest hoort natuurlijk lekker eten: in dit geval zuivelgerechten. Over de reden daarvoor bestaan verschillende ideeën: in deze tijd worden de kalfjes bij hun moeder weggehaald, die wel melk blijven geven zodat daar een overvloed aan is. Een ander idee is dat de melk die het Joodse volk van hun dieren kreeg in de bloedhete Sinaï snel in kaas veranderde. En er is de referentie aan ‘het land van melk en honing’. Cheesecake, hét Sjawoeotgerecht, is daar met zijn samenstelling van zuivel en suiker een regelrechte verwijzing naar. The Cheesecake Holiday is dan ook de koosnaam die Sjawoeot in de VS heeft. Gedroogde vruchten staan op het menu als herinnering aan het Tempeloffer én omdat dit een oogstfeest is. Niet iedere Jood legt hetzelfde op zijn of haar bord. Typische asjkenazisch gerechten zijn naast cheesecake ook blintzes, gevuldepannekoekjes. De rijk gevarieëerde sefardische keuken zet onder meer melkpudding, gevulde filodeeghapjes en borekas (toch al een Israëlische all time favourite) op het menu.
Super-Sjawoeot-cheesecake
Ingrediënten: Bodem: 50 gram boter; 100 gram suiker; 200 gram bloem; de helft van een losgeklopt ei; een zakje vanillesuiker Vulling: 150 gram gedroogde abrikozen, (pitloze) pruimen en walnoten; 450 gram cream cheese; 5 eieren; 150 gram suiker; het sap van 2 à 3 citroenen; het uitgeschraapte merg van twee vanillestokjes (of twee zakjes vanillesuiker); een half bakje zure room (of de helft van 1/8 liter slagroom; 3 eetlepels bloem bodem: Verwarm de oven voor op 175 graden. Meng in een kom de bloem, suiker en vanillesuiker, voeg de boter in kleine stukjes toe en ten slotte het ei. Kneed er met de hand of machine een stevig deeg van. Bedek de bodem en zijkanten van een ingevette springvorm (20-22 cm) met een gelijkmatige laag deeg. Bak het deeg tot het lichtbruin is (6-8 minuten). Haal de vorm uit de oven en laat de bodem een half uurtje afkoelen. De oven kan aan blijven op dezelfde temperatuur. vulling: Snij de gedroogde vruchten in stukjes. Mix in de keukenmachine (of met een mixer) de cream cheese, suiker en eidooiers en klop tot het een gelijkmatige massa is. Voeg het citroensap, de vanille(suiker), zure room of slagroom en de bloem toe en klop kort door. Klop
14 MEI
11-05-2010 17:35:29
r e c e p t e n vo o r s jawo e ot
Blintzes met spinazie en mozzarella
(Hoofdgerecht) Ingrediënten: Beslag: 1 l melk; 6 eieren; 2 eetlepels gesmolten boter of margarine; zout; 500 gram bloem Vulling: 1 kilo spinazie; 1 grote ui, in stukjes gesneden; olie; zout, peper, nootmuskaat; 1 bol mozzarella Tomatensaus: 5 tenen knoflook; 5 tomaten; schep tomatenpuree; een scheut olie; zout beslag: Meng alle ingrediënten, behalve de bloem in een mengkom of blender. Meng tot een gladde massa, voeg al kloppend beetje bij
1 siewan 5770
NIW7030_recepten 2
Borekas met kaas en aardappel
(Voorgerecht, lunch of tussendoortje) Ingrediënten: Deeg: 450 gram bloem; 225 gram boter; 1 dl water; 100 gram olijfolie; zout Vulling: 4 grote aardappelen, gekookt, geschild en gepureerd; 300 gram kaas van een stevige soort, geraspt; 4 eieren extra: 1 losgeklopt ei, sesamzaad
c u ltu u r
in een schone droge kom de eiwitten met een beetje suiker zo stijf tot het mengsel er niet uit valt als de kom op zijn kop gehouden wordt. Mix een derde van het eiwitmengsel met de cream cheesemassa. Voeg daarna de rest toe. Schep voorzichtig om zodat het mengsel luchtig blijft. Neem de nu afgekoelde taartbodem en beleg die gelijkmatig met de gedroogde vruchten. Schep het cream cheesemengsel uit de kom over de taartbodem met de gedroogde vruchten en noten. Bak de taart een uur. Check na een half uur of-ie niet te bruin wordt. Zo ja, leg dan met olie of boter ingevet aluminiumfolie over de taart tijdens het verder bakken. Zet de oven uit als de taart klaar is en laat hem nog een uur in de dichte oven afkoelen.
beetje de bloem toe. Laat een half uur rusten in een grote mengkom. Vulling: Was de spinazie in koud water, laat goed uitlekken en herhaal dat nog twee keer. Verwijder harde stukken. Laat de spinazie met aanhangend water slinken in een grote pan op matig vuur. Laat goed uitlekken in een vergiet, druk het overtollige water eruit. Bak de ui in de olie tot de stukjes glazig worden, voeg de spinazie en zout, peper en nootmuskaat naar smaak toe en bak en minuut of tien. Snij de goed uitgelekte mozzarella er in stukjes door. Tomatensaus: Snij de tomaten in blokjes. Snij de knoflook in piepkleine stukjes en bak in de olie. Voeg als knoflook lichtbruin wordt de tomatenblokjes, tomatenpuree en zout toe en roer goed. Laat een paar minuten pruttelen tot de saus iets indikt. Blintzes: Verwarm een bakpan, giet er een laagje olie in en laat die heet worden. Giet een schep beslag in de pan en laat die (net als bij pannenkoeken) de hele bodem bedekken. Bak de blintzes lichtbruin aan beide kanten. Vul de blintzes met twee eetlepels vulling per stuk, sla ze dubbel, vouw de zijkanten naar binnen tot de blintze helemaal dicht is. Dien warm op met tomatensaus, of koud zonder. Variant voor de zoetekauw: probeer een vulling van 400 gram mascarpone, honing naar smaak, een beetje melk, vanillemerg of -suiker en geraspte sinaasappelschil. Vul de blintzes met het mengsel en vouw ze dicht.
deeg: Meng alle ingrediënten goed met de hand of in een keukenmachine. Laat het deeg een uur rusten in de koelkast. vulling: Meng de kaas en de vier losgeklopte eieren door de gepureerde aardappelen. Deel het deeg in 24 stukken, rol ze op een met bloem bestoven blad uit tot rondjes. Leg een lepel vulling in het midden en klap ze dubbel zodat halve maantjes ontstaan. Druk de randen aan met een vork. Leg de borekas op een met bakpapier beklede ovenplaat, besmeer ze met het losgeklopte ei en bestrooi ze met sesamzaad. Zet de plaat in de op 190 graden voorverwarmde oven en bak de borekas tot ze mooi bruin zijn.
Cream cheese-dadels
in chocoladejasje (Bij de koffie of thee) Ingrediënten: 250 gram Medjoul-dadels; 200 gram cream cheese; 100 gram walnoten; 150 gram pure chocolade bereiding: Breek de chocola in stukjes en smelt au bain marie: d.w.z. in een vuurvast kommetje dat je in een pan met een bodem kokend water zet tot de chocola gesmolten is. Zorg dat er geen water bij de chocola komt. Snij de dadels open, haal de pitten eruit, vul ze met een schepje cream cheese, steek in iedere dadel een walnoot en druk de dadels goed dicht. Haal de gesmolten chocola van het vuur en laat al roerend een beetje afkoelen. Haal de dadels een voor een voor de helft door de chocola en laat afkoelen op een vel aluminiumfolie.
Iraakse melkpudding
(Dessert) Ingrediënten: 100 gram suiker; 1.5 liter melk; 160 gram rijstebloem of maïzena bereiding: Meng de bloem met een deel van de melk en zorg dat er geen klontjes ontstaan. Breng de rest van de melk aan de kook, voeg het bloemmengsel toe, zet het vuur lager en blijf kloppen tot het dikker wordt. Voeg een eetlepel oranjebloesem- of rozenwater toe, eventueel samen met een theelepel gemalen kardamom. Giet het mengsel in een schaal en laat goed afkoelen voor het opdienen.
C 30
| 25
11-05-2010 17:36:07
Familieberichten Bedroefd, maar intens dankbaar voor alles wat zij voor ons heeft betekend, geven wij kennis van het overlijden van mijn innig geliefde echtgenote en onze lieve, zorgzame en bijzondere moeder
Met veel verdriet geven wij kennis van het overlijden van onze lieve, gezellige, vrolijke en charmante vriendin
Rita Dreese - Noach
RITA DREESE - NOACH
Door haar kracht, positieve instelling en levenslust heeft zij - mede door een geweldig huwelijk van meer dan 62 jaar - een prachtig na-oorlogs leven opgebouwd.
Henny Dormits
Met haar stralende persoonlijkheid heeft zij vele harten voor zich gewonnen.
Mia Ikkersheim
Lüdenscheid 14 februari 1923 - Den Haag 6 mei 2010
Den Haag
Marius Dreese Albert Dreese Eduard Dreese
Correspondentie adres: Korte Poten 32 2511 EE Den Haag
Betty Fiszbajn
Beppy Zendijk
Met groot leedwezen hebben wij kennis genomen van het overlijden van ons lid sinds vele jaren
De begrafenis heeft inmiddels plaatsgevonden.
Zuster Rita Dreese - Noach Haar nagedachtenis zij tot zegen.
Met veel verdriet namen wij afscheid van onze lieve nicht
RITA DREESE – NOACH
Namens het bestuur van B’nai B’rith Loge Hollandia, K.E. Furman - Hajdu, voorzitter R.L. Hené, secretaris
Zij zal in onze herinnering blijven als een hartelijke en opgewekte persoonlijkheid. Den Haag Amstelveen Jeruzalem
Esther de Zwart - Bobbe Marry en Hans Peeper - Bobbe Herman en Froukje Bobbe - Natkiel
Kinderen en kleinkinderen
Tot ons verdriet hebben wij met veel respect afscheid genomen van onze oud-directrice
R. Dreese - Noach (mevrouw Rita)
Met grote betrokkenheid is zij meer dan 60 jaar aan ons bedrijf verbonden geweest. Directie en medewerkers Dreese Juweliers Den Haag, 6 mei 2010 Korte Poten 32 2511 EE Den Haag
26 | C 30
170270.indd 26
11-5-2010 14:56:57
co l u m n aw r a h a m m e i j e r s
co l u m n R o n n i e e i s e n m a n n
Tweede dag Jomtov
k heb niets tegen allochtonen, maar het is stuitend dat zij hun plaats niet kennen, een wapen dragen en (daarom?) een grote bek durven opzetten. De PVV weet wel raad met dergelijke kleinschedeligen. Maar daarover zo meer. Het Hanzestadje aan de IJssel, waar ik tegen wil en dank opgroeide, speelde vorige week rond de Dodenherdenking weer een rol Awraham in mijn leven. Een hernieuwde betrokkenheid Meijers die een jaar geleden begon toen op de straat voor het huis van door nazi’s gedeporteerde en vermoorde Joodse bewoners een Stolperstein (‘struikelsteen’) werd geplaatst. Zo’n steentje is bedekt met een messing plaatje, waarin gegevens gegraveerd zijn over onze doden die daar ooit leefden. Initiator van dit Europese project is de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij noemt deze minimonumentjes Stolpersteine: ‘Omdat je er met je hoofd en met je hart als het ware over struikelt. Bovendien moet je buigen om de tekst te kunnen lezen’. Ik had dus de ‘eer’ aanwezig te zijn bij het installeren van deze steentjes bij onder meer het huis van mijn uit hun huis gesleepte en vermoorde grootouders. Mij was gevraagd na afloop van de ceremonie enige woorden te spreken. Dit jaar werd ik wederom als spreker gevraagd, nu vanwege vijfenzestig jaar vrijheid en de Dodenherdenking. Tijdens de stille omgang, die voorafging aan de plechtigheid, zag ik wat een prachtig stadje (sinds 1237 stadsrechten) het is, waar ik mijn jeugd sleet. Ik raakte geëmotioneerd door de gedachte dat mijn opa en oma zo graag nog lang van hún woonstee hadden willen genieten. De nazi’s en hun trawanten dachten daar anders over. Toen ik mijn toespraak begon, kwam het beeld voor ogen van mijn grootouders die hun dood vonden in een helse gaskamer ver weg van het lieflijke Hanzestadje. Terug in Mokum las ik op internet met plezier ingezonden kretologieën over de affaire Gidi. M. en diens door hem over zichzelf afgeroepen afgang. Als je deze mesjoggaas optelt is de uitkomst dat het allemaal natuurlijk de schuld is van ‘links’. De meest significante is deze, uit Intermediair: ‘Ik denk dat we een manier in Nederland moeten vinden om stemgerechtigden zonder duidelijk politiek inzicht te bewegen geen stem uit te brengen’. Met andere woorden: het grote nadeel van de door links gedomineerde democratie is dat jan en alleman naar de stembus mag. Als ik Wilders (die juist baat heeft bij zwevers) goed begrijp wil hij allochtonen het land uitzetten als die met wapens op zak rondlopen. Welaan: de pistooldragende Gidi M. is in Tel Aviv geboren! Misschien heeft deze allochtoon ook nog twee paspoorten. Dus? Lichtpuntje is dat de aversie tegen onze linkse criminele samenleving even groot is als zijn liefde voor het knusse rechtse niet-criminele Israël. Daarom zal hij binnenkort terugkeren naar zijn geboorteplek, evenals de oerconservatieve moslims, die massaal ons verrotte links-atheïstische land verlaten.
n zijn column Twee dagen Jomtov (NIW 28) etaleert Menno ten Brink triomfantalisme over wat hij noemt ‘orthodox-Joodse gemeenschappen buiten Israël’. Die laatste kennen (nog steeds) twee dagen waarop het Jomtov-werkverbod geldt, maar, laat Ten Brink duidelijk merken, ‘wij liberalen doen het zoals de Tora het voorschrijft, namelijk een dag Jomtov’. Ronnie Ten Brink schrijft: „Maar ook zien we dat de Eisenmann feestdagen in de Tora steeds één Jomtov dag kennen (behalve Rosj Hasjana), en niet een tweede dag Jomtov. Die tweede dag Jomtov (met Pesach, Sjavoeot en Soekot) zijn door de latere rabbijnen ingesteld, maar zijn niet gebaseerd op Tora.” De verwarring zit hem tussen de haakjes. Want hoe zit het nou met Rosj Hasjana? Schrijft de Tora werkelijk twee dagen voor, zoals Ten Brink suggereert? Nee, in de Tora wordt Rosj Hasjana expliciet als één dag en niet als twee dagen Jomtov neergezet – er staat immers: op de eerste dag van de zevende maand. Toch beweert Ten Brink het tegendeel. Citeert hij uit een andere Tora? Het zit zo: de rabbijnen hebben van Rosj Hasjana, ook in Israël, twee dagen gemaakt. Het liberale Jodendom is van het tweede dagidee afgestapt omdat men tegenwoordig door berekening exact kan vaststellen wanneer de eerste dag Pesach of Rosj Hasjana valt. Ten Brink redeneert: „Zo werd door mensen een extra feestdag toegevoegd, en zo kan ook door mensen die extra feestdag in de moderne tijd weer worden afgeschaft.” Daarin is hij echter niet consequent. De ratio lijkt te regeren, maar opeens weer niet als Rosj Hasjana zich aandient. De door mensen toegevoegde tweede dag Rosj Hasjana wordt immers ook in de LJG’s gewoon gevierd. Hoe zit het nou, gaat de LJG volgens de letter van de Tora of niet? Zo ja, waarom viert de LJG die tweede dag Rosj Hasjana, die door de rabbaniem is ingesteld? Zo nee, waarom houden ze die andere dagen niet? Die vraag over schijnbare inconsequentie wekt Ten Brink in zijn artikel op. Om u eerlijk te zeggen, ik vind de gedachtegang van Menno ten Brink in deze niet zo vreselijk interessant. Net zo min als zijn beweegredenen om iets wel of niet te doen en het vervolgens voor hemzelf of anderen te verdedigen. Dat moet iedereen namelijk zelf lekker weten. Het was de oud-rabbijn van Amsterdam al, Rabbi Tzvi Ashkenazi (Chacham Tzvi) (5418-5478; 1658-1718), die een halachisch praktische (en overigens wél consequente) redenering voor de tweede dag Jomtov voorstond. Waar het mij om gaat is dat het niet voor het eerst is dat Ten Brink, of een van zijn collega’s de NIW-kolommen vult met een afzetten van het liberaal-jodendom tegen het (kennelijk gewone) jodendom. Zo hebben we al kunnen lezen dat Chanoeka eigenlijk een liberaal-Joods feest is en dat de Lubavitsche stroming gelijk is aan afgoderij. Je vraagt je af: waarom dit soort territoriumdrang. Vice versa lijkt die behoefte zich niet te manifesteren. Verstandiger zou zijn wanneer tot het geven van reacties als deze geen aanleiding zou worden gecreëerd.
I
1 siewan 5770
NIW7030_col 1
I
C 30
religie
Lichtpuntje
| 27
11-05-2010 17:47:37
P e s ac h / pa s e n , s jawo e ot/ p i n kst e r e n
religie
De vijftigste dag Pesach en Sjawoeot hebben model gestaan voor Pasen en Pinksteren. Zoals zovele rituelen en symbolen van ons zijn geleend. Rabbijn Menno ten Brink
Het laatste avondmaal is de seideravond, zoals die door Jezus en zijn leerlingen gevierd werd, ze waren per slot van rekening gewoon Joods
28 | C 30
NIW7030_tenbrink_tamara 1
D
e periode tussen Pesach en Sjawoeot, de omertijd, nadert weer zijn slot. We hebben 7 x 7 dagen geteld, en met Sjawoeot bereiken we de vijftigste dag van deze periode, die daarvan meteen de afsluiting is. Met Pesach herdenken en vieren we onze bevrijding uit de onderdrukking in Egypte. God bevrijdde ons van Farao, die zichzelf beschouwde als godheid en ons volk aan zich onderwierp. Wij vieren ieder jaar weer dat we letterlijk uit die onderdrukking zijn bevrijd, om onze God te kunnen dienen. Zeven weken later stonden we bij de berg Sinaï, waar de openbaring plaatsvond. Mosjé ontmoette God op de berg Sinaï en ontving de twee Stenen Tafelen, met de basis van ons bestaan: de Tien Uitspraken. We zeggen ook wel dat we lichamelijk uit Egypte werden bevrijd en dat de geestelijke bevrijding bij de Sinaï kwam. Pesach was een bevrijding ‘tot’, niet alleen een bevrijding ‘van’. We tellen de periode tussen die twee bevrijdingen die in direct contact met elkaar staan. Het ene kan niet zonder het ander, maar ook na Sjavoe’ot zijn we er nog niet. Want alleen mensen die niet onderdrukt worden door anderen, en mensen die ‘bevrijd’ zijn door het ontvangen van de Tora, zullen op weg kunnen gaan om een samenleving vorm te geven in een land van belofte. Egypte-Sinaï-Erets Jisraeel, dat is de rode draad van onze geschiedenis en toekomst. De omerperiode is bij uitstek de tijd waarin het verlangen naar de Messiaanse tijd wortel schiet. Vanuit de geschiedenis weten wij, dat de periode na Pesach een periode is geweest van pogroms en onderdrukking. In de tijd van de Romeinen, werden de leerlingen van Rabbi Akiwa waarschijnlijk door een epidemie getroffen, maar anderen zeggen dat ze vervolgd en vermoord werden door de Romeinse overheersers, toen zij voor hun vrijheid probeerden te strijden. Die moord stopte op de 33ste dag van de Omer (Lag Baomer). Kruistochten begonnen in die periode en de levensgevaarlijke antisemitische bloedsprookjes ontstonden juist met Pesach en Pasen: een christelijk jongetje zou geslacht zijn door Joden om met zijn bloed matzes te ma-
ken. Het was aanleiding voor afschuwelijke in scene gezette pogroms van christenen tegen Joden in de Middeleeuwen. Als Pasen en Pesach aanbraken, ontstond een angstige periode. Daarom zetten we ‘davke’ de deur open als we Elijahoe hanawi zingen met Pesach, als teken van vrijheid, dat we niet bang zijn, maar dat we hopen en bidden dat de profeet Elija de komst van de Messiaanse tijd aankondigt, spoedig en in onze dagen: de vijfde beker wijn staat op hem te wachten. Tussen Pasen en Pesach zijn overeenkomsten. Het woord ‘Pasen’ is afgeleid van ons woord Pascha in het Aramees en Pesach in het Hebreeuws: ‘overslaan’. Het slaat op het lammetje dat geofferd moest worden in de
14 mei 2010
11-05-2010 17:24:02
r a b b i j n ta m a r a h b e n i m a
nacht van 14 niesan. Zijn bloed moest aan de deurposten van de huizen gesmeerd worden, zodat de engel van de dood onze huizen zou overslaan tijdens de tiende plaag. Het lamsbotje ligt ieder jaar op de seiderschotel. Juist dat lam is ook symbool van Pasen: Jezus wordt voorgesteld als het Lam Gods, het lam dat geofferd werd voor de bevrijding van de mensen. Hij stierf aan het kruis ter bevrijding van allen. Het lam in Egypte moest geofferd worden, zodat het joodse volk uit het lijden van de slavernij kon worden bevrijdt. Dat is precies het thema van het christelijke Lam Gods, in de vorm van Jezus. Het laatste avondmaal is de seideravond, zoals die door Jezus en zijn leerlingen gevierd werd, ze waren per slot van rekening gewoon
1 siewan 5770
NIW7030_tenbrink_tamara 2
Na de seideravond in Jeruzalem werd Jezus opgepakt door de Romeinen, misschien wel omdat hij en zijn leerlingen uitbundig, zoals velen dat met hem deden, de bevrijding vierden van de onderdrukking in Egypte en de Romeinen op dat moment de onderdrukkers waren van het Joodse volk. Jezus werd gezien als een rebel, die te veel zijn mond opendeed en onrustig zaaide in Jeruzalem. Hij werd op Romeinse manier geëxecuteerd op Goede Vrijdag net voor sjabbat (in de Pesachweek). Het is niet toegestaan een dode boven de grond te laten over sjabbat. Men verborg hem tijdelijk in een spelonk om hem na sjabbat te begraven. Zo kon het zijn dat hij op wonderbaarlijke manier was opgestaan, waardoor het christendom nu Pasen viert, ter herinnering aan zijn dood en zijn opstanding. Van Pasen tot Pinksteren zijn er 7 x 7 dagen, Pinksteren is de 50ste dag, dat betekent het woord ook. Ons oudere Sjawoeotfeest dat 7 x 7 dagen, 7 weken, op de 50ste dag na Pesach gevierd wordt, heeft duidelijk model gestaan voor Pinksteren, zoals zoveel rituelen en symbolen van ons geleend zijn en andere betekenissen hebben gekregen vanuit een zelfde bron en thema. Op de 50ste dag na Pasen vieren de christenen dat de heilige geest (terug) op aarde kwam, nadat Jezus als Messias aan het kruis gestorven was, ter bevrijding van de wereld, in de Pesachweek. Met Sjawoeot herdenken en vieren wij Joden dat God zelf contact legde met Zijn volk en als het ware op aarde kwam, om op de berg Sinaï met Mosjé en het volk te spreken en ons de Tora te geven. Wij werden lichamelijk bevrijd uit Egypte en wij werden geestelijk bevrijd en goddelijk geïnspireerd, bij de Sinaï op Sjawoeot, op die 50ste dag na Pesach. Het christendom heeft zijn feesten Pasen en Pinksteren duidelijk geënt op onze feesten. De motieven en thema’s zijn dezelfde, de uitwerking is compleet anders, wat vaak wel gebleken is door het desavoueren van de originele Joodse feestdagen ten faveure van de christelijke. De weg is anders, maar het doel blijft hetzelfde: De toekomstige Verlossing in de Messiaanse Tijd, spoedig en in onze dagen, bimheera bejameenoe. n
Burgemeester
A
hmed Marcouch heeft pech. Er is al een Marokkaan burgemeester van een grote Nederlandse stad: Rotterdam. Nog een Marokkaan als burgemeester van Amsterdam zit er niet in. Jammer voor hem en misschien ook voor Amsterdam, voor de AmTamarah sterdamse Joden, of de NederBenima landse Joden überhaupt. Want Marcouch lijkt beter aan te voelen wat er nodig is in Nederland dan Eberhard van der Laan, de gedoodverfde nieuwe burgemeester. Te veel moslimjongeren willen niets weten van de shoa. Van Arabische zenders pikken ze op dat de shoa een leugen is. Of de al even verderfelijke leugen dat de Israëli’s zich tegenover Palestijnen gedragen als nazi’s. Of beide. Marcouch heeft op 4 mei gepleit voor lessen over de shoa. En meteen ook de vrijblijvendheid van zulke lessen beperkt, door te stellen dat de shoa moet worden geëxamineerd. Dan moeten leerlingen zich er in verdiepen. Misschien hield Marcouch zijn pleidooi uit electorale overwegingen; ik vertrouw erop dat hij integer is op dit punt. In zijn rede bij de herdenking in de Amsterdamse wijk Slotervaart sprak hij namelijk niet als buitenstaander. „Het heeft ons tot op heden getraumatiseerd. (…) De genocide op de Joden heeft onze inzet voor universele mensenrechten bepaald, onze behoefte aan vrijheid en onze hang naar goedbedoelde multiculturele idealen. Wij zijn er nog steeds mee bezig.” Zet dit tegenover het pleidooi van medePvdA’er Eberhard van der Laan. De kandidaat-burgemeester wil de doden uit de Tweede Wereldoorlog minder vaak herdenken. En hij vindt dat de shoa minder vaak moet dienen als maat voor de schending van mensen en als drijfveer om ze te beschermen tegen discriminatie, vervolging, moord. Bovendien, de Nederlanders kritiseren om hun weinig actieve houding bij het helpen van Joden mag ook niet. Voordat Van der Laan minister voor Wonen, Werken en Integratie werd, was hij bestuursvoorzitter van het Verzetsmuseum in Amsterdam. Van der Laan komt ook nog uit een goed nest: zijn familie zat in het verzet. De PvdA maakte hem minister om de beeldvorming van de partij te verbeteren: niet alleen kampioen van het multiculturalisme, maar ook ‘hard’ en ‘veeleisend’ tegenover nieuwkomers. Een van die eisen moet zijn dat het antisemitisme in allochtone gelederen, meegenomen uit de landen van oorsprong, wordt bestreden. Nu blijkt dat Van der Laan, als eventueel opvolger van Job Cohen, dat echt niet gaat eisen. Terwijl dat voor het samenleven in Amsterdam, en in Nederland, een basisvoorwaarde is. Ondanks zijn betrokkenheid bij het Verzetsmuseum en ondanks de informatie die hij kreeg als minister blijkt Van der Laan niet de gevoeligheid, de tact en het inzicht te hebben om met een onderwerp als de shoa om te gaan. Burgemeester van Mokum? Mokum verdient beter.
C 30
reli g ie
Joods. Paulus maakte van de de matze zijn lichaam en van de wijn zijn bloed. De incarnatie van de christelijke Messias. Het staat haaks op alles wat Joods is: bloed mogen we niet eten. Een vervorming van Joods Pesach naar christelijk Pasen. Onze Messias wordt gesymboliseerd door de vijfde beker, die we niet drinken, omdat Elia de profeet zelf zal bepalen wanneer die gedronken wordt, als de dagen van de Masjiach zijn aangebroken.
| 29
11-05-2010 17:24:37
re l igie
s j o e lt i j d e n
overzicht sjoeltijden
vrijdag 14 • 01
sjabbat 15 • 02 Bemidbar
vrijdag 21 • 01
sjabbat 22 • 02 Naso
Begin sjabbat 19.55
Einde sjabbat 22.22
Begin sjabbat 20.05
Einde sjabbat 22.34
-
-
-
-
06.30 07.00 19.55 07.25
09.00
09.00
22.22 09.00
06.30 07.00 20.05 07.25
22.34 09.00
19.55 07.15
22.22 08.30
20.05 07.15
22.34 08.30
19.55 07.15
22.22 09.00
20.05 07.15
22.34 09.00
19.55 -
22.22 -
20.05 -
22.34 09.00
08.00 19.55 aansluitend 09.00 19.55 aansluitend 19.55 met nacht
08.00 20.05 aansluitend 09.00 20.05 aansluitend 20.05 met nacht
07.25 19.55 -
09.00 21.00 22.22 09.00 21.00 22.22 09.00 21.07 22.22 09.00 21.07 09.30
07.25 20.05 -
09.00 21.15 22.34 09.00 21.15 22.34 09.00 21.19 22.34 09.00 21.19 09.30
18.30 oneg
10.00
20.00
10.00
mei • siewan
Joodse Gemeente Amsterdam V.d. Boechorststr. 26 - Amstelveen sjachariet mincha ma’ariw - Buitenveldert sjachariet mincha ma’ariw - Lekstraat sjachariet mincha ma’ariw - Rav Aron Schuster sjachariet J. Obrechtplein mincha www.RAS-Club.nl ma’ariw Sjoel West Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amsterdam Mr. Visserplein 3 Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amstelveen Texelstraat Beth Shalom Kastelenstraat 80 Amsterdam Kehillas Ja’akov Gerard Doustraat 238 LJG Amsterdam Stadionweg 269, Amsterdam CIZ-sjoel Amstelveen Beit Ha’Chidush 020 6241523 www.beithachidush.nl
19.55
09.00
20.05
09.00
-
-
-
10.30
Sjoel Zuidoost
[email protected]
-
-
-
-
Joodse Gemeente Haarlem
-
09.00
-
09.00
NIG Leiden
-
09.00
-
-
NIG Den Haag
19.55
09.00, 21.07
20.05
09.00, 21.19
Scheveningen
19.55
09.30
20.05
09.30
LJG Beth Jehoeda Den Haag
18.30
09.30
18.30
09.30
Joodse Gemeente Rotterdam LJG Rotterdam
19.55 (afspr.) 20.00
09.00 -
20.05 (afspr.) -
09.00 -
NIG Utrecht
-
09.30
-
09.30
LJG Utrecht
[email protected] NIG Bussum
-
09.30
-
09.30 -
Joodse Gemeente Almere
-
10.00
-
LJG Flevoland 06 49800815
-
10.00
-
-
Masorti Almere
-
-
-
09.00
NIHS Arnhem NIG Amersfoort LJG Gelderland
-
09.00 -
-
09.30 09.00 -
NIG Nijmegen
19.55
09.30
-
-
NIG Zwolle
-
09.30
-
09.30
NIG Groningen NIG Leeuwarden Beth haChidoesj haTsfoni 06 44753370 LJG Or Chadasj Twente
-
10.00 -
-
-
NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede
-
09.30
-
09.30
PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon 0513631160
-
-
-
-
LJG Brabant
-
-
-
-
NIHS Limburg
19.55
10.00
20.05
10.00
Joodse Gemeente Zeeland
19.55
10.00
20.05
10.00
3 0 | C 30
NIW7030_sjoel 1
Sjawoeot
S
jawoeot oftewel Wekenfeest, aldus genoemd omdat er zeven weken verlopen tussen Pesach en dit feest. Een van de minhagiem (gewoonten) is om de nacht van ingaande Sjawoeot Bloeme dóór te leren, om Evers-Emden de schande weg te wissen. Welke schande? De Joden zouden de nacht voor de Wetgeving vanaf de Sinaï te lang geslapen hebben! Die Wetgeving bevat vooral de Tien Geboden oftewel de Tien Woorden zoals het in het Ivriet heet; ze staan in hoofdstuk 20 van het boek Exodus, zinnen 1 t/m 15. De introductie tot dit geweldige gebeuren staat beschreven in hoofdstuk 19 van Exodus. In onze kleine sjoel in Amsterdam-West is het ook de gewoonte om ingaande Sjawoeot te leren, maar niet de hele nacht door. Ons is van zeer bevoegde zijde verteld dat je aan je plicht hebt voldaan als je ook maar vijf minuten ‘in nacht’ geleerd hebt. Dat is meestal omstreeks half elf. Wát wordt geleerd (gelernt)? Eigen keuze van de ‘voorleerders’. Daar onze sjoelgangers niet allemaal geleerden zijn, kiezen de voorleerders niet al te zware kost. Een andere gewoonte is melkkostgerechten te eten, want toen de Wet gegeven werd, wisten ‘we’ nog niet hoe kosjer te slachten. Beroemd – en zwaar op de maag – is kaaskoek in verschillende variaties. Dit feest vereist geen zware voorbereidingen zoals met Pesach of Soekot, het wordt wel opgefleurd met veel bloemen, want het was toen en is nog steeds voorjaar als het Sjawoeot is, de Sinaï stond en staat in bloei.
14 mei 2010
11-05-2010 17:38:26
rabbijn m. ten brink
sidra van de week religie
Verantwoordelijkheid
I
Sjawoeot gaat dit jaar in op 18 mei, echt midden in de lente. De bloemenwinkels in Israël beleven een goede tijd; tot in de liften in flatgebouwen plakken de kinderen, met plakbandjes om de stelen, bloemen aan de wanden. Ook in de sjoels prijken kleurige boeketten. Sjawoeot is een oogstfeest en – het kan niet op – het feest van de bikoeriem, de eerstelingen van de oogst, die eertijds de Kohaniem in de Tempel aangeboden kregen. Toen onze kinderen nog het ouderlijk huis bevolkten, gingen ze mee naar onze sjoel, maar als de ouders met hun jonge kinderen naar huis gingen, wandelden de groten naar de Joodse jeugdvereniging Bné Akiwa om daar verder te leren, jaarlijks onder ouderlijk protest maar dat hadden we kunnen nalaten. Lernen tot zonsopkomst, konden ze meteen het ochtendgebed zeggen. Dan naar huis, een uur lopen. Het vaderhart van mijn echtgenoot was beter dan mijn moederhart, want ik sliep in, hij niet totdat hij ze veilig thuis wist. Wel schrok ik in de vroege ochtend wakker en ging naar hun bedden. Zag ik een silhouet onder de dekens dan kon ik gerust verder slapen. Als wij allang gekleed waren en ontbeten hadden, waren zij met geen dragline uit bed te hijsen en áls ze eindelijk verschenen liepen ze slungelig en half verdaasd rond. Ik riep nijdig: „Is dat mijn Jomtov?” maar dat hielp niet, zodat wij de eerste Jomtovdag dan maar uitzaten en hoopten op meer interactie met ons nageslacht op de tweede dag Jomtov. Op Sjawoeot leest men het mooie verhaal van Ruth de Moabitische, die haar schoonmoeder niet in de steek liet, uiteindelijk tot het jodendom overging en de voormoeder werd van koning David! Graag wens ik de lezeressen/lezers een fijne Jomtov toe.
1 siewan 5770
NIW7030_sjoel 2
n de woestijn, Bemidbar, is de naam van het vierde boek van Tora en de eerste sidra van dat boek. In het Latijn: Numeri, waar het accent ligt op het tellen van Rabbijn Menno het volk, dat in de ten Brink woestijn Sinaï een samenleving aan het opbouwen is na de uittocht uit Egypte. Het boek opent ook met een demografische en geografische beschrijving van ons volk. Het gaat om een hoofdelijke telling (se’oe et rosj kol adat Benee-Jisraeel, 1:2) van de mannen van twintig jaar en ouder, dus de mannen die in een leger kunnen dienen.
Maar de Levieten zijn zelf onafhankelijk en hebben de taak iedereen te dienen. Het Misjkan is zichtbaar vanuit alle hoeken van het legerkamp, zodat je steeds weet wat het belangrijkste is, waar alles om draait. Het tellen en de opstelling van het volk, heeft een duidelijk spirituele waarde: Rasji heeft uitgelegd, dat het volk per hoofd geteld wordt, omdat ieder individu meetelt binnen het volk. Men gaat niet op in de massa, maar ieder wordt persoonlijk meegeteld. Ieder lid van ons volk, heeft zijn eigen verantwoordelijkheid om daadwerkelijk meegeteld te kunnen worden. Want wat hij of zij doet heeft invloed op ieder ander. Als de Misjkan in het midden van het volk wordt geplaatst, houdt het niet in dat je je achter anderen van je groep kunt ver-
Sidra Bemidbar 1:1-4:20
Daarnaast wordt het volk in groepen gedeeld, de twaalf stammen. Alleen de stam Levi wordt niet meegeteld en ingedeeld, want zij krijgen het toezicht over de Tent van Samenkomst, met centraal daarin de Arke van het Verbond, waarin de twee stenen tafelen lagen, als centraal heiligdom van het volk. De Levieten beschermden dit centrum als eerste laag en daaromheen, ieder op zijn eigen plaats, de overige stammen. De Levieten moesten het heiligdom onderhouden en beschermen. Zij droegen het als het volk verder trok. Alle anderen moesten hun afstand daarvan bewaren, maar waren zo ingedeeld dat ieder een eigen plaats in het leger innam en op hun beurt de Levieten en het heiligdom moesten beschermen tegen aanvallen van buiten, aan alle kanten van noord naar zuid en van oost naar west. Deze legeropstelling heeft ook een andere symbolische reden. Het heiligste ligt niet in het gebied van één stam, het ligt in de stam Levi, die zelf geen ander bezit heeft dan de bescherming van de Tabernakel. De anderen moeten de Levieten weer onderhouden, ze zijn afhankelijk van hen.
schuilen. Door de speciale opstelling en je eigen plaats binnen het volk, krijg je ook je individuele verantwoordelijkheid, juist omdat je steeds het zicht hebt op de aron ha’edoet. Daardoor besef je dat je deel bent van dit bijzondere volk, met een bijzondere opdracht in de wereld. Zo is onze moderne Joodse gemeente ook opgebouwd. Het model is dat legerkamp in de woestijn. In onze Joodse gemeenten telt iedereen mee, maar moet ook iedereen die daarvan deel uitmaakt, meegeteld willen worden door de eigen verantwoordelijkheid te nemen. De Tora in de meest brede zin van het woord is daarbij centraal, het centrum van onze oriëntatie. Leden van de kehilla hebben de plicht om die Arke van het Verbond te beschermen. Levieten (de huidige rabbijnen en leiders van ons volk) beschermen de Tora door haar te onderwijzen, te verdedigen, actueel te houden en verder te ontwikkelen. Ieder lid van de Joodse gemeenschap moet haar verdedigen naar buiten toe. Ieder lid van ons volk dat inbreuk maakt op die onderlinge relatie, maakt inbreuk op de opstelling zoals in Bemidbar aangegeven.
C 30
| 31
11-05-2010 17:39:26
Familieberichten Tot ons grote verdriet is overleden
David en Elishewa Joseph - van Gelder
LEA ANDRIESSE-JANOWITZ Halle a/d Saale (Dld.) 14 april 1931
Amsterdam 8 mei 2010 Fred Andriesse
Edith Andriesse Hein, Jesse & Dunja van der Heijden Han & Niels Robanus Maandag
willen graag via deze weg alle vrienden uitnodigen van
ELLY VAN GELDER k”z voor een kiddoesj vanwege haar jaartijd. Locatie: sjoel Beth Shalom, na het davvenen op de tweede dag Sjawoeot.
Harry & Netty Janowitz Sonja Berengoltz Correspondentieadres: Cannenburg 13 1081 GT Amsterdam
[email protected] Lea is op 10 mei begraven op de Liberaal Joodse begraafplaats Gan Hasjalom, Hoofddorp.
Sinds 1991
Deskundige en respectvolle zorg thuis Amsterdam: 020-6701800 www.carecompany.nl
Synagoge GERARD DOUSTRAAT 238 Amsterdam (De Pijp) Sjawoeot-diensten woensdag 19 mei en donderdag 20 mei 9.30 uur Verder elke Sjabbat om 9.30 uur. De jaarlijkse algemene ledenvergadering vindt plaats op zondag 16 mei om 20.00 uur.
32 | C 30
170280.indd 32
11-5-2010 14:28:58
C 30
170259.indd 33
| 33
11-5-2010 12:16:05
s e rv i c e
brieven
Brief Naftaniel 1
Brief Naftaniel 2
Columns Meijers
A
I
M
ls door een wesp gestoken reageert Naftaniel op het verwijt van Benima, dat het CIDI zijn onafhankelijkheid verkwanselt, door toe te staan dat CIDI-stafmedewerker Wim Kortenoeven een plaats op de PVV-lijst inneemt. ‘De Goelag is voorbij… en Berufsverboten ook,’ bijt hij Benima toe. Hadden wij in Nederland ooit een ‘Goelag’ dan, of ‘Berufsverboten’? Nee, net zo min als het CIDI ooit ‘onafhankelijk’ was, in welke betekenis van het woord ook, financieel, ideologisch of politiek. Een lobbyclub als het CIDI hoeft en kan niet ‘onafhankelijk’ zijn. Wat is het probleem? Het CIDI en Naftaniel belijden de twee-statenoplossing en Kortenoeven verwerpt die. Dat zou tot daaraantoe zijn, als Kortenoeven aan de Jagerstraat louter de koffiekopjes klaarzette, maar hij is daar al ruim een decennium lang researcher en voert namens zijn werkgever het woord op allerlei openbare bijeenkomsten. In zijn boek over Hamas uit 2007 vermijdt Kortenoeven 265 bladzijden lang het woord ‘bezetting’. Wie de Palestijnse gebieden niet bezet acht, erkent de ‘twee-statenoplossing’ niet, omdat hij geen probleem ziet dat om die oplossing vraagt. Met andere woorden, stafmedewerker Kortenoeven deelt een van de belangrijke CIDI-uitgangspunten niet; dat feit wordt extra zichtbaar, nu hij kandidaat is voor de PVV, omdat die partij een levensvatbare Palestijnse staat afwijst. Toch is het probleem maar schijn. In Cidi’s Israëlnieuwsbrief verwerpt Naftaniel een verdeling van Jeruzalem. Dat, plus het feit dat Kortenoevens Hamasboek verschenen is in een ‘CIDI- Informatiereeks’, wekt gerede twijfel aan CIDI’s oprechtheid aangaande de twee-statenoplossing. Naftaniel en Kortenoeven, het CIDI en de PVV? Aangaande Israël één pot nat.
n zijn reactie (NIW 29) op de column van mevrouw Benima in het voorgaande NIW slaat de heer Naftaniel wel erg op hol. Het is niet alleen niet fijngevoelig om, in relatie tot het bezwaar maken tegen het voorkomen van de heer Kortenoeven op de kandidatenlijst van de PVV, het woord Berufsverbot te gebruiken (we weten immers allemaal wat daar in de periode voorafgaand aan, en ook nog tijdens WO II mee bedoeld werd), het is ook i.c. volstrekt misplaatst! Het gaat er namelijk helemaal niet om de heer Kortenoeven te verbieden zijn eigen privékeuzes te maken! De bezwaren van mevrouw Benima en zeker ook van mij hebben betrekking op het feit dat hij zich openlijk associeert met de PVV door op de kandidatenlijst te staan met een kort cv, waaruit blijkt dat hij medewerker is van het CIDI, een onafhankelijke, nietpolitieke organisatie! Bovendien, en dit in tegenstelling tot hetgeen de heer Naftaniel beweert, wordt steeds meer betwijfeld of de PVV wel een echt democratische partij is! Immers, deze partij kent geen leden en slechts één persoon ‘maakt’ feitelijk ‘de dienst uit’! „De heer Kortenoeven heeft recht op zijn eigen politieke keuzes en die hebben helemaal niets met de opstelling van het CIDI te maken.” Akkoord, maar toch wrikt de onderhavige situatie behoorlijk en heeft de heer Kortenoeven – aan wiens integriteit niemand twijfelt – door als kandidaat-Kamerlid voor de PVV in de openbaarheid te treden de schijn tegen! Dat zou de heer Naftaniel ook moeten en kunnen begrijpen!
et belangstelling kijk ik wekelijks uit naar reacties op de provocaties van met name Awraham Meijers. Regelmatig brengen zijn ‘pennenvruchten’ mijn schrijversbloed namelijk tot kookhoogte. Helaas is dit bij mijn orthodox-Joodse broeders en zusters niet zo, of zij zwijgen Meijers gewoon dood. Geen reactie is immers ook een reactie. Hierbij merk ik op dat orhodoxe Joden niet zo gecharmeerd zijn van het ‘wereldse’ NIW. Als seculiere Jood – met vanzelfsprekend de nodige kennis van het jodendom – vindt Meijers het nodig om te laten zien dat hij weinig begrijpt van de Joodse religie en het daarbij nodig vindt om orthodoxe gelovigen links en rechts tegen hun schenen te schoppen. Enkele voorbeelden. ‘Heerlijk eten’ (NIW 25) is blijkbaar het hoogtepunt van de seider bij Meijers thuis. Daar gaat het dus helemaal niet om bij dit diepzinnige feest. Het gaat met name om de bevrijding en wat dat precies inhoudt dat zouden diepgelovige Joden met ‘niet-modieuze kleding en dito schoeisel’ (citaat Meijers, NIW 27) Meijers haarfijn kunnen uitleggen. Het gaat in het leven niet om het vergaren van de nieuwste ‘hebbedingetjes’ (Maimon), het uiterlijk (Venus), maar om het dienen van Hasjem en dus van Zijn Schepping en om spirituele groei. Waar was Hasjem tijdens de shoa vraagt (ook) Meijers zich af? Hasjem heeft de mens een eigen verantwoordelijkheid gegeven om de wereld te vervolmaken (tikoen olam) en we doen het tegendeel. Niet alleen voor Awraham Meijers iets om over na te denken.
A.J. van der Veen, Waddinxveen
Ja’akov Markus, Maarssen
Jaap Hamburger, vz. EAJG
STELLING Dinsdag hadden 84 bezoekers van de Cidi-website gestemd over de stelling: De manipulatie van het Kairos document door Nederlandse NGO’s wettigt een onderzoek naar hun betrouwbaarheid. Ja (75) 89 % Nee (9) 11 % Stem mee op www.cidi.nl
3 4 | C 30
NIW7030_brieven 1
Radio
Zondag op Radio 5 Salomon Bouman in Geloof het. Of niet.
Internet
Laatste kans voor reislustige jongeren! Kijk op www.joodseomroep.nl
Adverteren?
Roel Abraham telefoon: 06-54274244 e-mail:
[email protected] 14 mei 2010
11-05-2010 17:09:21
brieven Personalia
De Yad Vashem-onderscheiding voor personen die tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven van Joodse burgers hebben gered is op donderdag 6 mei 2010 in het Herinneringscentrum van het Nationaal Monument Kamp Amersfoort in Leusden postuum uitgereikt aan de heer Jacob Boerwinkel en zijn echtgenote mevrouw Everdina Boerwinkel-Smits.
Nieuw bestuur Het bestuur van Likoed Nederland bestaat uit: Tom Struick van Bemmelen, voorzitter; Benjamin Smalhout, secretaris; Jeannette Smole, penningmeester. Herstel De groepsfoto bij het artikel over Oeganda (NIW 29) was niet van Sheila Gogol maar van Laura Wetzler. Oproepen
Vluchten en vluchtpogingen Ik heb contact met een Berlijnse promovenda, die een proefschrift schrijft over vluchten en vluchtpogingen uit deportatietreinen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland, België en Frankrijk. Voor haar onderzoek doet ze research in deze landen, maar in Nederland is zij nog niet veel wijzer geworden. Mijn vader, Gerard Stoppelman, is met een groep mensen uit een deportatietrein van Westerbork naar Auschwitz gesprongen, zij hebben het overleefd. Hij is
Nabestaanden
colofon Opgericht 4 augustus 1865 is het niw het oudste nieuws- en opinieblad in Nederland. Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap in Nederland. Het niw is een uitgave van de Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad. Bestuur Joelek Goldfinger (voorzitter), Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins (penningmeester), Isabelle Tugendhaft, Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin Goudsmit.
In verband met mijn boek Silhouetten van het verleden waarin tot op heden ca. 1200 Joodse familienamen staan, zou ik graag in contact komen met nabestaanden van de recentelijk overleden mevrouw Trees Knoop (z.l.), eerst gehuwd geweest met Ph. Kinsbergen daarna gehuwd geweest met Jacq. Meijer; en met nabestaanden van de overleden heer Gerard Zurel (z.l.) gehuwd geweest met Hendrika Minderman. Uw informatie graag naar Hans Sarfaty, 020-6428398 of 06-16332485, e-mail:
[email protected]
Hoofdredacteur: Esther Voet Redactie: Ted de Hoog, Simcha Tas, Elise Vermeeren, Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky (documentatie), Jaime Halegua (fotografie), Ariëla Legman (corrector) t (020) 627 62 75, f (020) 624 25 19, e
[email protected]
Brieven
Basisontwerp: Hyperion creatieve communicatie Vormgeving: Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld
Column Van der Wieken
I
n zijn column Hapjes (NIW 29) schrijft Ron van der Wieken dat er tijdens de viering van het 50-jarig bestaan van het Anne Frank Huis in de Westerkerk hapjes geserveerd werden met ham en kaas. Ik weet niet hoe de heer Van der Wieken aan deze wetenswaardigheid is gekomen maar alle hapjes die er in de Westerkerk geserveerd werden waren semi-kosjer. Voor onze gasten die strikt kosjer eten, waren er kosjere hapjes en kosjere wijn. Maatje Mostart, Anne Frank Stichting (Organisatie viering 50-jarig bestaan AFH)
servi c e
Yad Vashem
helaas in 2003 overleden, mijn moeder en ik konden haar informatie geven. In Westerbork weet men niets over vluchten uit treinen. Weet iemand van vluchtpogingen dan graag uw reactie naar: Elly Peijs-Stoppelman, tel: 023 5377828, e-mail:
[email protected]
Commerciële exploitatie: Koninklijke bdu Uitgevers bv, Barneveld, www.bdu.nl Bezoekadres: Isaac Titsinghkade 111, 1018 ll Amsterdam
Abonnementen/administratie Koninklijke bdu Uitgevers bv, Postbus 67, 3770 ab Barneveld. t (0342) 494 844, f (0342) 494 299, e
[email protected] Nederland en België: per jaar € 131,05 (acceptgiro), € 129,05 (automatische incasso) of € 65,55 (studenten); per half jaar € 67,10 (acceptgiro) of € 65,10 (automatische incasso); per kwartaal € 34,85 (acceptgiro) of € 32,85 (automatische incasso). Europa: € 196,70 (acceptgiro). Rest van de wereld inclusief Israël: per jaar € 318,55 (acceptgiro). Half jaar Europa (6 maanden) € 98,35, half jaar rest van de wereld inclusief Israël € 159,25. Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij een maand voor het verstrij ken van de abonnementsperiode schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen. Losse nummers: € 3,–; beperkt verkrijgbaar in de losse verkoop in Nederland. Distributie: Van Gelderen, Gilze, t (0161) 45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap verschijnt het niw ook op daisy cd-rom. Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 aa Grave, t (0486) 486 495, www.dedicon.nl
Ik heb even geen trek meer in al die Amsterdamse problemen...
Nee inderdaad, wat dacht je van een stuk cheese-cake?
Advertenties t (020) 623 55 84, f (020) 624 25 19, Koninklijke bdu Uitgevers bv inzake niw, Postbus 15341, 1001 mh Amsterdam Advertentieverkoop: Roel Abraham, t 06-54 274 244, e
[email protected] Deadline reserveren advertenties & aanleveren materiaal: maandag tot 12.00 uur in de week van verschijning. Afwijken van de deadline alleen in overleg. Advertenties bij voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef. Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief, c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet op het niw worden verhaald. Sjoelberichten:
[email protected] Druk Koninklijke bdu Grafisch Bedrijf bv, Barneveld issn 0166-1949
1 siewan 5770
NIW7030_brieven 2
C 30
| 35
11-05-2010 17:10:03
s e rv i c e
f oto pag i n a
Het NIW rond Sjawoeot Op woensdag 19 en donderdag 20 mei is het NIW gesloten wegens Sjawoeot. Volgende week vrijdag, 21 mei, verschijnt er geen NIW. Maandag 24 mei is het NIW gesloten vanwege 2e Pinksterdag. Vrijdag 28 mei ligt het NIW weer bij u in de bus! De redactie wenst u
Chag Sameach Sjawoeot!
n Hollandsche Schouwburg
O
p 4 mei vond, zoals ieder jaar, in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam de herdenking plaats van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
Foto’s: Jaime Halegua
n Dodenherdenking Sleen
D
odenherdenking bij het Joods Monument, ter nagedachtenis aan het Joodse gezin Hekscher, vader Izaak, moeder Sien en de zoontjes Rolf en Meinie. Foto’s: Jenny Hietkamp-Steenstra
n Dodenherdenking Dam
O
p 4 mei werd op de Dam in Amsterdam door twee onderduikkinderen, Miriam Dubi-Gazan en Rudy Polak, een krans gelegd.
3 6 | C 30
NIW7030_fotopag 1
14 mei 2010
11-05-2010 17:00:05
Familieberichten
lieve chanichiem, staf en ouders, deze week is er weer pe´oela om 15.30 we zullen verzamelen om 15.00 en terug lopen om 18.00
verder willen we de winnaars van het
nationaal songfestival feliciteren met hun 4de plaats in het internationaal songfestival in Stockholm!
bewirkat tora we´awoda Bne akiwa
Op pagina 26 vindt u meer familieberichten. C 30
170271.indd 37
| 37
11-5-2010 12:43:38
s erv i c e
f oto pag i n a
n LJG Flevoland bat mitswa
O
p 2 mei vierde de LJG Flevoland haar 12-jarig bestaan met onder andere een bezoek aan de sjoel in Enschede
Foto:Doretti de Goede
Rabbijn Raph Evers met mevrouw Moffie-Bolle
n Levensverhaal Jannie Moffie-Bolle n Herdenking
T
ijdens de 4 mei-herdenking in het Gijsbrecht van Aemstelpark in Amsterdam-Zuid zorgde het koor Renanim voor de muzikale begeleiding.
Foto: Elja Schwarz.
3 8 | C 30
NIW7030_fotopag 2
I
n het Joods Historisch Museum vond de boekpresentatie plaats van het aangrijpende levensverhaal van Jannie Moffie-Bolle, getiteld Een hemel zonder vogels. Foto: Hans Hamburger
14 mei 2010
11-05-2010 17:01:18
f oto pag i n a
s e rv i c e
Tweede van rechts Liora Soesman
n Mizrachi
I
mpressie van het Mizrachi weekend op 7, 8 en 9 mei in Maastricht. Foto’s: David Cohen Pareira
1 siewan 5770
NIW7030_fotopag 3
n Tenach-quiz
L
iora Soesman uit Amstelveen (14) haalde bij de Tenach-quiz in Jeruzalem de halve finale en werd 12e van de 46 deelnemers.
Stuur uw bijdragen (fotomateriaal van voldoende hoge resolutie, voorzien van bijschrift) naar de redactie van het niw:
[email protected]
C 30
| 39
11-05-2010 17:02:11
