Via Vinex culturele projectontwikkelaars
De Vrijstaat; een kinderkunstlocatie op de rand van de oude en nieuwe stad Beleidsplan 2015
Via Vinex Hoge Weide 3 3541 BC Utrecht www.devrijstaat.nl / www.viavinex.nl
1
Inhoudsopgave 0. Inleiding 1. Missie, visie en doelstelling a. Statutaire doelstelling Via Vinex b. Missie De Vrijstaat Vinex c. Visie op cultuureducatie d. Ambitie 2. Programma a. Exposities b. Kinderkunstcamping c. Kinderkunstacademie d. Fabuleuse familievoorstellingen e. Kinderkabinet f. KLUB19 3. Positie van De Vrijstaat in Utrecht a. De nieuwe stad, bevolkingsopbouw en culturele voorzieningen b. Samenwerking c. Plaats in de keten 4. Organisatiestructuur a. Medewerkers en bestuur b. Verantwoordelijkheden en bevoegdheden 5. Ondernemerschap a. Doelgroepen b. Publieksbereik & Marketing c. Vrijstaat als locatie d. Vrijstaat op locatie 6. Financiën
Bijlagen:
I. Begroting 2015
2
p. 3 p. 4
p. 8
p. 14
p. 16
p. 18
p. 21
0. Inleiding Het geluid van heipalen vormt sinds enkele maanden de harteklop van De Vrijstaat. De komst van het Leidsche Rijn Centrum is luid en duidelijk aanwezig bij alle activiteiten op onze kunstlocatie. De hei-installaties torenen boven de kruinen van de laatste bomen uit die ons erf omzomen. De tenten van onze camping vormen een schril contrast met de groeiende bouwput die knabbelt aan de grenzen van het terrein. De Vrijstaat verandert. Maar verandert De Vrijstaat echt? Nog steeds voel je de historie van Leidsche Rijn als je rond de vuurkorf je broodjes bakt, op de deel naar de theatervoorstelling RatMan kijkt of in het weiland een klankspeeltuin bouwt met een kunstenaar. Nog steeds kraait de haan in de ochtend en steken de konijnen en fazanten hun kop in het zand. Maar in de composities die de kinderen maakten tijdens de muziekworkshops was de heipaal een element waar je niet omheen kon! Zo ook onze plannen voor het komende jaar. De veranderingen om ons heen hebben invloed op de programma’s die wij ontwikkelen, de thema’s die wij kiezen, de partners waar wij mee samen werken. Het nieuwe stadshart brengt kansen en mogelijkheden om met kunst, kunstenaars en kinderen onze omgeving te herijken, te definiëren en vorm te geven. De Vrijstaat popelt om mede het fundament te leggen voor een dynamisch kunstklimaat in het Leidsche Rijn Centrum. De monumentale boerderij neemt een prominente plek in op toekomstige cultuurstrip die als een rode draad door het centrum zal lopen. De Vrijstaat is daarmee een voorpost en met het oog op de toekomst noemen wij deze cultuurstrip alvast De Vrijstraat! Het programma zal in 2015 in grote lijnen hetzelfde zijn als in 2014. De exposities met de bijbehorende educatieve trajecten vormen samen met de kunstcamping en de fabuleuze theatervoorstelling het hart van het Vrijstaatprogramma. Dit jaar is daar ook de Vrijstaat KunstAcademie bijgekomen, een meerjarig opleidingstraject voor kunstenaars in de dop. Programma’s met een 100 % Vrijstaat garantie die staat voor bijzondere kunstprojecten die uitdagen tot activiteit en een nieuwe kijk op de wereld. In het afgelopen jaar hebben wij gekozen om onze focus te leggen op de Vrijstaat als locatie. Consequentie van dit beleid is dat De Vrijstaat als merknaam sterker wordt ontwikkeld dan ´Via Vinex`. Wij hebben daarom gekozen om voortaan De Vrijstaat te gebruiken in alle communicatie naar buiten toe. De naam Via Vinex wordt enkel nog als rechtspersoon gebruikt en voor de beschrijving van de doelstelling omdat deze statutair is vastgelegd.
Joost de Groot (zakelijk leider) Daphne de Bruin (artistiek leider)
3
1. Missie, visie en doelstelling
Via Vinex zoekt naar vormen van kunst en cultuur die zich direct verhouden tot de samenleving. Naar kunst die buiten zijn oevers treedt en daarmee onderdeel wordt van het dagelijkse leven. Via Vinex ontwikkelt culturele evenementen waar kunst wordt geconsumeerd én uitdaagt tot activiteit. Via Vinex smeedt samenwerkingsverbanden met diverse (culturele) organisaties. Om met hen op een creatieve manier samenhang te scheppen in onze omgeving. Om uit te dagen en te reflecteren, om chaos te creëren en orde te scheppen in het leven van de Leidsche Rijn bewoner, de Utrechter of kunstliefhebber. Cultuur zit nauw verweven in ons dagelijks leven. In de ontwerpen van meubels, in ons eten en onze tafelmanieren, de feesten die wij vieren, de kleding die we aan hebben en de manier waarop we ons gedragen. Kunstenaars kunnen met inzet van hun vaardigheid en talent reflecteren op die cultuur. Zij verstaan de kunst iets te creëren wat er eerst nog niet was, zij zetten ons aan het denken en laten nieuwe verbanden en mogelijkheden zien. Zij reiken mensen een middel aan waarmee zij zich kunnen uiten. In de projecten van Via Vinex worden de bezoekers uitgedaagd om te participeren en al doende deelgenoot te worden van het programma. Door jezelf als onderdeel te zien van het geheel ontstaat er een grotere betrokkenheid. Deze betrokkenheid is essentieel in het ervaren van kunst. Het scheppen van een omgeving waarin je zelf als co/creator wordt aangesproken maakt de verbondenheid met de kunstwerken en de kunstenaars vanzelfsprekender. 1.a. Achtergrond en statutaire doelstelling Via Vinex is een initiatief van producent Joost de Groot en theatermaker Daphne de Bruin. Zij werken sinds 2005 samen en vinden elkaar in een ondernemingszin en een liefde voor kunst die op zoek is naar verrassende dwarsverbanden door de samenleving heen. En dan met name in Leidsche Rijn waar zij beiden wonen. Na een aantal gezamenlijke incidentele projecten, o.a. voor YO! Opera en Beyond, besloten zij in 2007 hun samenwerking een structurele basis te geven in de per april 2008 opgerichte stichting Via Vinex; culturele projectontwikkelaars. Via Vinex is een flexibele organisatie waar creativiteit, avontuur en ondernemerschap de basis vormen voor projecten waar kunst en maatschappelijke betrokkenheid centraal staan. In de statuten is de volgende doelstelling opgenomen: “De doelstelling van de stichting is: het ontwikkelen, initiëren, produceren en uitvoeren van projecten op het gebied van kunst en cultuur die prikkelen tot deelname door een breed publiek.” 4
De fascinatie voor de nieuwe stad is een belangrijke voedingsbodem voor ons programma. De steeds veranderende fysieke omgeving en de mogelijkheid om daar zelf invloed op te hebben, geven een sterk gevoel van maakbaarheid. Kunst en cultuur zijn wezenlijk in het bouwen aan dit nieuwe stadsdeel, in het zoeken naar wortels, het creëren van een gedeelde identiteit. 1.b. Missie De Vrijstaat Met de opening van De Vrijstaat in 2010 kreeg Via Vinex een vaste plek in Leidsche Rijn. De Vrijstaat; een kunstlocatie voor kinderen, waar beeldende kunst-, muziek- en theaterprojecten worden ontwikkeld die zich richten op een jong publiek (6-16 jaar). De Vrijstaat heeft meer en meer zijn stempel gedrukt op het profiel van Via Vinex. Zonder afbreuk te doen aan de missie van Via Vinex is de locatie en de keuze voor de bovengenoemde doelgroep ons belangrijkste kompas voor de komende jaren. Daarom voegen wij de volgende frase aan onze doelstelling toe: “Speerpunt in de projecten van De Vrijstaat is om kinderen en jongeren in de leeftijd van 6-16 jaar kennis te laten maken met kunst en kunstenaars uit diverse disciplines en deze actief uit te nodigen onderdeel uit te maken van het creatieve proces tussen de kunstenaar, de kunst en de wereld waarin wij leven.” De ligging van onze locatie op het breukvlak van de oude en nieuwe stad, de combinatie van de oude boerderij en het futuristische Gebouw, het erf dat zowel de agrarische geschiedenis als de nieuwbouw van het Leidsche Rijn Centrum herbergt, maakt onze locatie tot een inspiratiebron die een schat aan oude en nieuwe verhalen en thematieken herbergt. 1.c.Visie op cultuureducatie Kunst zoekt naar uitdrukkingen voor de complexiteit van het bestaan. Kunst als handvat om invulling te geven aan een samenleving waar respect, nieuwsgierigheid en inlevingsvermogen de basis vormen. Kunst leert kinderen om buiten gebaande paden te treden en hun referentiekader te vergroten. Door kennis te maken met nieuwe invalshoeken en door het ontwikkelen van hun empathisch vermogen leren zij vorm te geven aan hun wereld en die van anderen. Kunst is een belangrijk gereedschap voor onze kinderen nu en in de toekomst. Voor jonge kinderen ligt kunst nog dicht bij hun dagelijkse leven dat vol zit met mysteries. Kunst is voor hen naast een vorm van (zelf)expressie ook nog een vorm van leren, spelen en onderzoeken. Het plezier beleven aan kunst op jonge leeftijd creëert een vanzelfsprekende aandacht voor ’het bijzondere’. Het kan de vaardigheid stimuleren om buiten de lijnen te denken, schoonheid te waarderen en vorm te geven aan je bestaan.
5
De Vrijstaat werkt in haar projecten samen met kunstenaars die werk maken dat qua onderwerp of vorm een directe aansluiting heeft bij de belevingswereld van het kind. De Vrijstaat betrekt de kunstenaar actief bij het ontwikkelen van het educatieve materiaal om de fascinatie van de kunstenaar met het onderwerp en zijn werkwijze over te brengen. De Vrijstaat wil zich de komende jaren profileren als een organisatie die een programma ontwikkelt voor het ‘doorlopende kind’. Daarin is niet de ‘doorlopende leerlijn’ waarin het traject van de creatieve ontwikkeling van het kind is vastgelegd onze leidraad, maar de mogelijkheid om in te spelen op de behoeftes en vragen van het kind om daarmee de creatieve ontwikkeling te bevorderen. Kinderen zouden van 6 tot 16 jaar met ons mee moeten kunnen groeien. En wij met hen. Als ze ouder worden ontwikkelen kinderen hun vaardigheden en voorkeuren. Daar willen wij op inspelen door ons programma steeds opnieuw te bekijken, door flexibel te zijn en goed te luisteren en te kijken naar onze doelgroep.
1.d. Ambitie Via Vinex staat als organisatie voor kunstprogramma’s die gestuurd worden vanuit de inhoud. Door ogen en oren open te stellen voor vragen vanuit die samenleving, door concepten te willen ontwikkelen die de kunst toegankelijk maakt voor een jong publiek en door een niet aflatende gretigheid om te scheppen, te creëren, te bouwen aan projecten die verrassende perspectieven bieden op alledaagse grote en kleine onderwerpen. Via Vinex werkt de komende jaren vanuit thuisbasis De Vrijstaat. Deze unieke plek tot een bruisende kunstlocatie voor en van een jong publiek maken is onze ambitie. Wij zien kansen om onze aanwezigheid op deze plek duurzaam te ontwikkelen. Met de komst van het Leidsche Rijn Centrum is De Vrijstaat de plek van waaruit de culturele identiteit van dit tweede stadshart vorm kan krijgen. De komende jaren zullen wij ons inzetten om mee te bouwen aan verankering van kunst en cultuur in dit gebied. Wij omringen ons met partners, organisaties en kunstenaars die samen met ons hun werk op deze plek willen ontwikkelen en presenteren aan onze doelgroep. Wij streven naar een programma waarin diverse vormen van (professionele)kunst worden ontwikkeld en waarmee we het eigenaarschap bij kinderen willen bevorderen. Zodat zij kunst en cultuur gaan gebruiken in het vorm geven van hun eigen identiteit. Op De Vrijstaat kunnen kinderen vanaf hun zesde kennismaken met diverse kunstvormen middels educatieve trajecten met en voor scholen, kunnen zij De Vrijstaat individueel bezoeken en deelnemen aan het programma (kinderkunstcamping, exposities, fabuleus theater) en als ze enthousiast zijn kunnen ze zich op twee manieren aan De Vrijstaat verbinden. Als mede-eigenaar van De Vrijstaat in het Kinderkabinet en als ze zich verder 6
willen verdiepen in kunstvormen kunnen ze zich inschrijven bij de Kinderkunstacademie. Voor jongeren bieden wij daarnaast diverse culturele activiteiten via het KLUB19 programma. Kortom, we willen lijnen creëren van binnen- naar buitenschools, van kennismaken naar talentontwikkeling, van vraag naar aanbod, van toeschouwer naar co-eigenaar.
7
2. Programma 2015 Via Vinex heeft een bruikleenovereenkomst met het Projectbureau Leidsche Rijn met als einddatum december 2016. Deze overeenkomst betreft de boerderij Hofstede ter Weide en Het Gebouw. Het zomerhuis, de hooischuur, de wagenschuur en het erf moeten we eerder afstaan als zich een koper aandient voor het perceel. Het door ons vrij te bespelen terrein is de laatste jaren aanzienlijk verkleind door de voorbereidingen voor en de start van de bouw van het Leidsche Rijn Centrum. Het ontbreken van een grote binnenruimte en het teruglopen van de vrije buitenruimte beperkt de mogelijkheden van het programma. We organiseren vijf kunstprogramma’s en hebben daarnaast een lijn die we eigenaarschap noemen. De kunstprogramma’s zijn twee exposities met bijbehorende educatieve trajecten waarbij Het Gebouw een centrale plek inneemt, de Kinderkunstcampings, de Vrijstaat KunstAcademie en Fabuleuze Familievoorstellingen. In het Kinderkabinet en KLUB19 komt het eigenaarschap terug. 2.a. Seizoensexposities In onze seizoensexposities produceren en presenteren wij kunst voor een publiek tussen de 6 en 12 jaar. De combinatie van bijzondere kunstenaars, interactieve workshops en educatieve trajecten bleek de afgelopen jaren een schot in de roos. In 2015 zullen wij twee tentoonstellingen realiseren. Elk schooljaar bieden wij twee exposities. Binnen elke expositie zal een andere beeldende kunstdiscipline centraal staan, waar wij het grove onderscheid maken tussen (analoge) beeldende kunst en digitale media. Binnen deze brede disciplines worden kunstenaars gezocht die een tentoonstelling vormgeven waarin hun kunst(werken) het beste bekeken of beleefd kunnen worden door onze doelgroep. Zonder daarbij concessies te doen aan de autonomie van hun werk. Belangrijke voorwaarde is dat de kunstenaar een interactieve expositie ontwikkeld die ruimte biedt aan jonge bezoekers om zelf aan de slag te gaan. De kunstenaar is de enige die gebruik maakt van Het Gebouw gedurende de tentoonstellingsperiode. De totale binnenruimte kan worden benut om de perfecte omgeving te creëren voor de installatie/ expositie. De expositie wordt daarmee een totaalervaring. Het Gebouw is al getransformeerd in een dierentuin, een spookhuis, een hotel, een kunstkas of een onbekende planeet. De winterexpositie start in februari 2015 en wordt vormgegeven door fotografe Marije van der Hoeven. Fotografie met, voor en door kinderen zal daarin centraal staan. De expositie met de titel Studio Vrijstaat zal uit twee onderdelen bestaan; portretfotografie a la
8
Rembrandt en surrealistische fotografie waarbij we door kleine ingrepen de wereld om ons heen kunnen veranderen. De kunstenaar voor de herfstexpositie 2015 is nog niet bekend. Ter illustratie. Deze herfst hebben we de tentoonstelling √rijstaat x Spullenmannen in het Gebouw. Thema van deze expositie van De Spullenmannen is het gebied tussen kunst en wetenschap, waar experimenteren, onderzoeken en uitvinden de kernbegrippen zijn. Beide exposities staan gedurende 10 weken in Het Gebouw met een aansluitend workshopprogramma op de Boerderij. Ieder van de exposities heeft een schoolvakantie binnen zijn periode. Schoolvakanties blijken voor BSO-groepen en losse bezoekers belangrijke tijdstippen om De Vrijstaat te bezoeken. De kunstenaar is vanaf het begin betrokken bij het ontwikkelen van het educatieve traject bij de expositie. In eerste instantie zal dit traject worden ontwikkeld voor onze twee creatieve partnerscholen: De Klimroos en De Achtbaan. De kunstenaar zal workshops en lessen geven aan de scholen die in het traject meedoen. Samen met de kinderen maakt hij kunstwerken die onderdeel kunnen uitmaken van de expositie (bijv. bij Born Digital werden creaties van de kinderen geprojecteerd op urban screens) of deel worden van een eigen expositie (bij Extra Light afgelopen voorjaar was dat op school bij de Klimroos). Bij Studio Vrijstaat in het voorjaar 2015 zal worden toegewerkt naar een grote eindexpositie in Het Gebouw. De kinderen maken op deze manier onderdeel uit van de totstandkoming van de expo en we creëren een vorm van mede-eigenaarschap en grotere betrokkenheid van de school. Deze trajecten, of onderdelen daarvan, zijn op aanvraag ook door andere basisscholen te bezoeken. 2.b. Kinderkunstcamping In navolging van Beyond, die in de zomer van 2009 de eerste editie lanceerde onder de titel Camping Beyond, organiseren wij jaarlijks twee kampweken waar kinderen zich een week lang kunnen onderdompelen in een zee van kunst. De eerste week is voor kinderen in de leeftijd van 8 tot 12 jaar. De tweede week richt zich op 12 tot 16 jarigen. Per week worden diverse kunstenaars uitgenodigd die elk gedurende de week met een groep kinderen werken aan een kunstproject en dat op vrijdag presenteren. Kunst is voor veel kinderen niet vanzelfsprekend. In veel gezinnen wordt kunst nog steeds gezien als elitair en moeilijk. Door kunst te koppelen aan een zomerkamp verlagen wij de drempel en interesseren we meer kinderen voor kunst en kunstenaars. Door zelf intensief aan de slag te gaan met een kunstenaar en samen een kunstwerk te verzinnen en te bouwen ervaart het kind het ontstaansproces van een kunstwerk. Het maakt kennis met verschillende werkwijzen en disciplines en leert de wereld vanuit een ander perspectief te zien.
9
De campingweken blijven een inspiratie, ook voor ons. De combinatie toegankelijkheid en inhoud werkt hier op zijn best. Het is voor De Vrijstaat sterk beeldbepalend en geeft alle deelnemers een intensieve kunstervaring die ze niet zullen vergeten. In de zomer van 2015 zal De Bouwput als inspiratiebron dienen. Natuurlijk omdat De Vrijstaat letterlijk midden in de bouwput van het Leidsche Rijn Centrum staat, maar ook omdat de bouwput symbool staat voor alles wat nog gemaakt zal worden. De plek van waaruit de toekomst wordt vormgegeven. Architectuur, waarbij zowel het inrichten van de binnenruimte als de buitenruimte een rol kan spelen, zal de rode draad vormen in het programma. Gezocht zal worden naar kunstenaars die met de kinderen invulling kunnen geven aan dit thema, dat zowel in bouwen à la Gaudi, het ontwerpen van een stadstuin of het maken van een mega bamboe constructie kan uitmonden. De kleinere buitenruimte en afgebroken binnenruimte (Paper Dome, ligboxenstal) dwingt ons om de capaciteit in het komende jaar te beperken tot 30 kinderen per week in plaats van 45.
2.c. De Vrijstaat KunstAcademie In het voorjaar van 2014 werd een pilotversie gelanceerd van de Vrijstaat KunstAcademie. In nauwe samenwerking met twee masterstudenten kunsteducatie ontwikkelden wij een driejarig opleidingstraject voor kunstenaars in de dop tussen de 9 en 15 jaar. Doel van deze opleiding is om kinderen met een interesse en talent voor beeldende kunst een traject aan te bieden waarin zij in aanraking komen met diverse kunstenaars en kunstvormen. Van oriënteren naar verdiepen en vervolgens naar het ontwikkelen van een eigen signatuur. De Academie biedt een drietrapsraket die anders is dan de kortlopende cursussen of creatieve workshops. De Vrijstaat Academie biedt kinderen de mogelijkheid om ’op kunst’ te gaan en hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen. Binnen de Vrijstaat Academie wordt gewerkt volgens het meester-leerling principe. De kinderen gaan in de leer bij een meester-kunstenaar en werken gedurende een blok van 10 weken met de werkwijze, de materialen en technieken van de meester. Naast de meester is er een kunstvakdocent die het werk van de kunstenaar binnen een (historisch) perspectief plaats en de ontwikkeling van de leerlingen monitort. De Vrijstaat Academie probeert een aanbod te creëren waarin de kinderen steeds meer hun eigen route gaan bepalen. Ieder jaar beslaat drie blokken waar achtereenvolgens beeldende kunst, digitale media en kunst in de buitenruimte de thema’s zijn. De lessen worden op zaterdagochtend en zaterdagmiddag gegeven op De Vrijstaat en ieder blok wordt afgerond met een expositie/presentatie van het werk van de leerlingen.
10
De meester van het eerste blok (sep-nov. 2014) is Eline Janssens. Thema in haar lessen is het zelfportret waarbij zij gemengde technieken zal gebruiken. Met haar enorme gedrevenheid en grote kennis op het gebied van kunsthistorie en kunsteducatie zal zij samen met onze kunstvakdocente Myrthe Mandenmakers een portfoliosysteem voor de leerlingen ontwikkelen om de voortgang en de ontwikkeling van het creatieve proces van de leerlingen inzichtelijk te maken. In januari start het tweede blok waarin de makers van Born Digital de leerlingen zullen inwijden in het maken van interactieve video-installaties. Voor het derde blok zijn wij op dit moment nog op zoek naar een kunstenaar met wie de leerlingen invulling kunnen geven aan de opdracht rond Kunst in de Openbare Ruimte. Het werk van de Zwitserse kunstenaar Tinguely zal hiervoor de inspiratiebron zijn. De leerlingen van de Vrijstaat Academie zullen een groot mobiel kunstwerk ontwikkelen waarin het wiel het basiselement is. Dit kunstwerk zal een rol vervullen in de Grande Parade van de Tour de France tijdens de start in Utrecht. Aan ieder blok van de kunstacademie willen wij een concrete opdrachtgever verbinden die het te maken kunstwerk(en) aankoopt of financieel ondersteunt. In de pilot was Projectbureau Leidsche Rijn opdrachtgever en is het kunstwerk dat door één van de jonge deelnemers werd ontworpen inmiddels in het Willem Alexanderpark te bezichtigen. De pilot werd een succes en afgelopen september zijn wij van start zijn gegaan met twee eerstejaarsgroepen. Wij zijn zeer trots op dit nieuwe programma van De Vrijstaat en hopen op een succesvolle ontwikkeling van dit concept. Het is van belang dat wij samen met de kunstvakdocent en de kunstenaar blijven evalueren en toetsen hoe de Vrijstaat Academie zich ontwikkelt. Hiervoor zullen wij een externe partij inschakelen die mee kan helpen in de verdere ontwikkeling van de academie. Kwaliteit en de individuele ontwikkeling van de leerlingen zullen daarbij onze speerpunten zijn. Waar educatie de komende jaren een steeds grotere rol zal spelen in ons profiel en ons aanbod, lijkt de start van De Vrijstaat Academie de perfecte vorm om educatie en ons reguliere programma aan elkaar te verbinden. 2.d. Fabuleuze familievoorstellingen Afgelopen jaar werd de vijfde fabuleuze theatervoorstelling op de Vrijstaat gemaakt. Deze jubileumeditie kreeg als titel RatMan en beleefde een succesvolle serie in de deel van de boerderij. Deze familievoorstellingen met dieren in de hoofdrol van theatermakers Paul Feld en Daphne de Bruin richten zich op een publiek van 8 tot 80 en laten zich inspireren door nieuwbouwstad Leidsche Rijn en de locatie van de monumentale boerderij Hofstede ter Weide. Actuele thematiek gekoppeld aan een bijzondere locatie levert ieder jaar weer een 11
bijzondere theaterervaring op. Want waar komen dierpersonages beter tot hun recht dan in of op het erf van een historische boerderij? Koeien, konijnen, zwijnen, zwanen en ratten passeerden reeds de revue. In 2015 zal de kip in de spotlight worden gezet. Top Chicken
Met Top Chicken kiest de Vrijstaat voor de harde wereld van de voedselproductie. In deze zesde satirische voorstelling over dieren in de omgeving van de Vrijstaat staat de kippenwereld model voor een samenleving waarin ambities en genadeloze concurrentie dwingen tot onophoudelijk presteren. De wereld waarin wij leven dus. We zijn allemaal op enig niveau opgefokte vleeskippen of gekooide leghennen, waarbij de één een fractie meer mag scharrelen dan de ander. Naast de feiten uit de kippenindustrie is voor de makers een grote inspiratie de oeroude fabel van de Griekse dichter Aesopus, over de kip met de gouden eieren die uiteindelijk tot zodanige hebzucht en ongeduld aanleiding gaf dat haar eigenaar besloot haar te slachten om er nog meer eieren uit te kunnen halen. Blinde begeerte is blijkbaar van alle tijden. Vanaf dat moment kreeg de boer nooit meer een gouden ei. In Top Chicken runnen twee kippenzussen een broedplaats voor jonge hennen en haantjes. De meeste eieren produceren of het meeste vlees; de concurrentie is moordend. De komst van Piep brengt het systeem aan het wankelen. Zijn haar gouden eieren nou juist een bijzonderheid of een afwijking? Jongeren uit de onderbouw van het VO en bovenbouw van het PO zullen de rol van haantjes en chickies toebedeeld krijgen. Hiervoor wordt samenwerking gezocht met leerlingen van het Amadeus lyceum dat eerder meedeed in Zwanenzang, het Oosterlichtcollege dat dit jaar participeerde in RatMan en basisschool De Klimroos met wie wij een Creatief Partnerschap hebben. In het participerende educatieve traject worden leerlingen van een school in staat gesteld om na auditie deel te nemen aan een talentontwikkelingsprogramma. Hierin krijgen zij spellessen en repeteren aan een aantal scènes die onderdeel zijn van de voorstelling. De voorstellingen zijn ingebed in de directe omgeving van de jongeren en gaan over een voor hen herkenbare problematiek. De leerlingen ervaren hoe het is om onderdeel te zijn van een professionele theaterproductie en krijgen de mogelijkheid om hun talenten te ontwikkelen onder leiding van ervaren theatermakers. De voorstellingen worden gespeeld voor schoolklassen die een educatief traject (kunnen) volgen en voor particuliere bezoekers. Alle producties kwamen in samenwerking met een school tot stand en werden ook steeds gecoproduceerd met een (lokale) culturele partij (o.a. Fort van de Verbeelding, Redondo Musica, Vocal Arts Academy). De voorstellingen zijn gepland in de maanden juni/ juli en vormen daarmee een deel van de zomeractiviteiten op De Vrijstaat. De zomerperiode leent zich ook goed voor voorstellingen 12
die buiten op locatie kunnen worden ontwikkeld. Op deze manier wordt er optimaal gebruik van de mogelijkheden die de ruimte op De Vrijstaat te bieden heeft. 2.e. Kinderkabinet, 9-12 jaar Het Kinderkabinet past bij de gedachte van co-eigenaarschap, dat De Vrijstaat niet alleen een plek met een programma voor kinderen is, maar daadwerkelijk een plek van kinderen. Een groep kinderen tussen de 9 en 12 jaar komt maandelijks bij elkaar onder leiding van één van onze medewerkers. Zij helpen De Vrijstaat door gewoon letterlijk te helpen bij openingen, te kiezen voor de nieuwe kleur van de te schilderen keuken, maar ook door zelf activiteiten te organiseren. We hebben de afgelopen drie jaar al een pannenkoekenfeest, een kindermuseumnacht en een boerenzwembad gehad. Wij nemen het kinderkabinet jaarlijks mee op werkbezoek (bijv. naar Villa Zebra in 2013, de Teekenschool van Rijksmuseum in 2014) ter inspiratie.
2.f. KLUB19, 12-16 jaar Het kinderkabinet gaat over in KLUB19. KLUB19 is een initiatief van Cultuur19 uit 2009 waarin het streven is om tieners te prikkelen zelf dingen te organiseren en een podium te bieden voor de cultuuruitingen waar tieners mee bezig zijn. Twee jaar geleden hebben Cultuur19, Doenja Dienstverlening en Via Vinex het aanbod voor tieners gebundeld onder de noemer KLUB19. Samen hebben wij toen ingezet op binding met 11 jarigen vanuit de gedachte die door te laten stromen naar KLUB19. De Grote Prijs van Leidsche Rijn is het belangrijkste wapenfeit van KLUB19. Met de wijkbureaus zijn we in gesprek om KLUB19 activiteiten te financieren vanuit het programma Jeugd en jongerenparticipatie van Maatschappelijke ontwikkeling. Als dat lukt ontstaat in 2015 een nieuwe vorm en werkwijze.
13
3. Positie van De Vrijstaat in Utrecht
3.a. De nieuwe stad, bevolkingsopbouw en culturele voorzieningen De nieuwe stad is sinds de oprichting van Via Vinex aanmerkelijk gegroeid. Zowel qua inwonertal als de daarbij behorende voorzieningen. Bevolkingsopbouw Inmiddels woont ruim 20% van de Utrechts bevolking westelijk van de A2 en is de nieuwe stad verantwoordelijk voor 60% van de bevolkingsaanwas in Utrecht (bron wistudata, Utrecht 2013). De bevolkingsopbouw in de nieuwe stad wijkt nog steeds af van de bevolkingsopbouw in de oude stad (zie tabel). Daarin is de omvang van een leeftijdscohort in absolute aantallen en in een percentage van de bevolking per stadsdeel weergegeven. Totale bevolking 2009 2014 Nieuwe stad
60.180 20%
Oude stad
74.305 22,6%
239.682 253.971 80%
77,4%
0-3 jaar 2009 2014 5.400 9,0% 11.600 4,8%
5.640
4-11 jaar 2009 2014 7.750 10.726
12-17 jaar 2009 2014 3.500
5.250
7,6%
12,9%
14,4%
5,8%
7,1%
13.068
17.450
18.784
11.250
11.821
7,4%
4,7%
4,7%
4,6%
7,3%
Leidsche Rijn blijft een jonge wijk. Voor het eerst is in vergelijking met het jaar daarvoor het absolute aantal 0-3 jarigen gedaald. Door het stokkende bouwtempo neemt de aanwas van jonge gezinnen af, terwijl in de cijfers duidelijk zichtbaar is dat de eerste generatie opgroeit. De groep 12-17 jarigen is zowel in absolute aantallen als percentage de afgelopen jaren flink gegroeid en zal de komende jaren nog doorgroeien. Culturele Voorzieningen In 2015 opent het Castelllum Hoge Woerd, met daarin het Podium Hoge Woerd, zijn poorten voor het publiek. Via Vinex is in gesprek met de drie partijen – NMC, Archeologie en Theater Kikker – die het Castellum gaan exploiteren over een bijdrage in het programma. Inhoudelijk zijn er raakvlakken en kan Via Vinex een mooie aanvulling vormen. Op facilitair en organisatorisch gebied zijn er nog veel vraagtekens. Dat laatste heeft er toe geleid dat Via Vinex voorlopig afziet van een verhuizing naar het Castellum Hoge Woerd en inzet op het verlengen van de bruikleen voor De Vrijstaat op de huidige locatie. Vanuit die optiek vinden er nu ook gesprekken plaats over de (meer)waarde van De Vrijstaat voor de ontwikkeling van het Leidsche Rijn Centrum met het Projectbureau Leidsche Rijn en ASR/ Vesteda. En proberen we een positieve impuls te geven aan het stadsdebat over de ‘cultuurtrekker van formaat’ die in dat centrum is voorzien. 3.b. Samenwerking Een kleine staf noopt Via Vinex om alleen voor die samenwerkingen te kiezen waarin een
duidelijk ‘Vrijstaat’belang is te herkennen. Dat zijn de volgende: 14
1. Het Edulab Via Vinex participeert actief in het Edulab (een netwerk van scholen en culturele instellingen die een creatief partnerschap zijn aangegaan). Idee is om met deze partners te onderzoeken welke vormen van cultuureducatie goed en minder goed werken en gaandeweg te komen tot een doorgaande leerlijn creatief vermogen die scholen zouden kunnen helpen bij het integreren van cultuur in hun curriculum. 2. Wijkcultuurhuizenoverleg Samen met Zimihc (exploitant Stefanuskerk en Vorstelijk Complex), Het Wilde Westen, Cultuurhuis Kanaleneiland en Cultuur19 komen wij sinds de zomer 2012 regelmatig bij elkaar. Het gaat in dat overleg met name om het zichtbaar maken van het belang van wijkcultuurhuizen richting publiek en beleidsmakers. 3. Leidsche Rijn Connectie Via Vinex en Cultuur19 namen in 2010 het initiatief voor het oprichten van de vereniging Leidsche Rijn Connectie. Zakelijk leider Joost de Groot zit voor, Hanno Tomassen, de directeur van Cultuur19, is penningmeester. Podium Vleuterweide, Rood | Noot en de Metaalkathedraal zijn vertegenwoordigd in het bestuur. Inmiddels bestaat de Leidsche Rijn Connectie ruim drie jaar en hebben zich 18 instellingen uit de nieuwe stad aangesloten. Binnen de Leidsche Rijn Connectie wordt veelvuldig gesproken over ieders plek in het culturele aanbod in de nieuwe stad. We zetten in op de cultuurcampus, Azotod, De Vrijstaat en Podium Hoge Weide als door de gemeente gesteunde plekken met een onderscheidend cultureel aanbod, waaraan de leden van de Leidsche Rijn Connectie in programma en/of exploitatie kunnen bijdragen. 3.c. Plaats in de keten De overheid (landelijk en lokaal) heeft ondubbelzinnig gekozen voor talentontwikkeling en cultuureducatie. De Vrijstaat speelt met haar programma een belangrijke rol op deze beleidsterreinen. De Vrijstaat richt zich vanaf het begin op jonge bezoekers en trekt, onder andere door samenwerkingen met scholen, een breed publiek (niet alleen kunstliefhebbers, maar ook kinderen met wat meer afstand tot kunst en cultuur). In ons jaarprogramma komen veel kunstvormen aan bod (theater, beeldend, muziek). Educatie is voor ons belangrijk en is verweven in al onze programma’s. Bovendien zijn wij een kleinschalige instelling op een bijzondere locatie en zitten wij in de wijk, dicht op ons publiek. Naast het kunstprogramma bieden wij ook kinderfeestjes en kookcafés. Kortom, De Vrijstaat is een toegankelijke instelling met een gevarieerd programma.
15
4. Organisatiestructuur 4.a. Medewerkers en bestuur Artistiek leider Daphne de Bruin is al ruim 20 jaar werkzaam als theatermaker. Zij schreef, regisseerde en acteerde in vele voorstellingen en werkt regelmatig als docent in het kunstvakonderwijs. Sinds 2007 staat zij samen met zakelijk leider en cultuurproducent Joost de Groot aan het roer van Via Vinex, waar zij zich sterk maken voor een bloeiend kunstklimaat in hun woonwijk Leidsche Rijn. De vaste personeelsbezetting is geënt op het programma dat Via Vinex biedt. Voor extern gefinancierd werk en/of als het werk voor de eigen programma’s extra mankracht behoeft, worden freelancers ingehuurd of tijdelijk de dienstverbanden van de medewerkers uitgebreid. Denk bij de werkzaamheden bijvoorbeeld aan de uitvoering van een uitgebreid educatief programma bij een tentoonstelling op aanvraag van een school, aan de regie van een fabuleuze theatervoorstelling of het uitvoeren van een externe opdracht. Voor het uitvoeren van het vaste programma hebben we vier medewerkers in dienst. Twee stagiaires vullen de vaste bezetting aan. Een dienstverband is minimaal 0,6 fte. De personeelsomvang bedraagt 2,5 fte. De Vrijstaat is een zelfstandig stukje land met andere mores dan in de omringende Vinex. Het woord ’staat’ in De Vrijstaat verwijst daar naar en de functies hebben een daarbij passende titel gekregen: Minister van Culturele Zaken, Onderwijs en Samenwerking Minister van Financiën Minister van Binnenlandse Zaken Minister van Buitenlandse Zaken Staatssecretaris educatie Staatssecretaris productie
0,7 fte 0,6 fte 0,6 fte 0,6 fte 0,5 fte 0,5 fte
Minister van Culturele Zaken, Onderwijs en Samenwerking Deze minister vormt samen met de Minister van Financiën het kernkabinet en is gezamenlijk verantwoordelijk voor het beleid van Via Vinex. De Minister van COS is specifiek verantwoordelijk voor het artistieke concept van De Vrijstaat, de ontwikkeling van activiteiten met bijbehorende cultuureducatieve trajecten en het zoeken van samenwerkingspartners die daarbij passen. Minister van Financiën Deze minister vormt samen met de Minister van COS de directie. Gezamenlijk zijn zij verantwoordelijk voor het beleid van de Stichting. De Minister van Financiën is specifiek verantwoordelijk voor de financiën, het personeelsbeleid, de contracten en de werving van fondsen en extern gefinancierde opdrachten. Minister van Buitenlandse Zaken Deze minister is de spil in al onze contacten met het buitenland. Dat betreft het zelfstandig uitvoeren van werkzaamheden binnen de discipline publiciteit & marketing ten behoeve van een optimale 16
publieksbezetting en een passend imago van De Vrijstaat. En het uitnodigen en begeleiden van groepen (scholen, buitenschoolse opvangorganisaties, verjaardagsfeestjes) voor trajecten of een los bezoek aan De Vrijstaat. Het werven en aansturen van de flexibele medewerkers is een taak van deze minister. Minister van Binnenlandse Zaken Deze minister is verantwoordelijk voor het onderhoud en beheer van De Vrijstaat (gebouwen, inventaris en apparatuur) en de productie van de activiteiten van De Vrijstaat. De minister van Binnenlandse zaken is tevens het aanspreekpunt voor externen inclusief de structurele partners die van het terrein gebruik maken.
4.b. Verantwoordelijkheden en bevoegdheden In 2013 is het bestuur uitgebreid van 4 naar 5 personen. Het bestuur legt sindsdien meer gewicht n de schaal, zowel in de gesprekken met ons als naar de buitenwereld. Het bestuur bestaat uit: Voorzitter Penningmeester Secretaris Lid Lid
Gerda Oskam Dirk van der Beek Pauline Recourt Heinz Schiller Fred Wartna
Belangrijke criteria bij de samenstelling van het bestuur zijn: zakelijke ervaring in de culturele sector, kennis van het politiek bestuurlijk (Utrechtse) veld, kennis van de (beeldende) kunsten en educatie, vertegenwoordiging uit Leidsche Rijn bij voorkeur door iemand met kinderen in onze doelgroep, juridische, financieel/organisatorische kennis en een sociaal-ondernemende inslag. Gerda Oskam was tot voor kort fractievoorzitter van de Utrechtse D66 fractie, was mede verantwoordelijk voor het verkiezingsprogramma 2014 en is tevens vz van Raad van Toezicht van Welzaam en vz van de Historische Vereniging Vleuten-De Meern Haarzuilens. Dirk van der Beek is lid van de Lions club Vleuten-De Meern en ‘business humanizer’ bij het internationaal opererende Innate Motion. Een bureau dat adviseert op het gebied van merkbeleving en waardecreatie. Pauline Recourt is arbeidsjuriste bij Tempo-Team en woont met haar vier kinderen in Leidsche Rijn. Heinz Schiller stond als directeur/bestuurder van de SMOL groep aan de basis en het roer van diverse sociaal-culturele ondernemingen in Utrecht. Fred Wartna is onderwijsmanager Opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving van de Willem de Kooningacademie en oud directeur van Villa Zebra.
17
5. Ondernemerschap Wij voelen ons prettig in een ondernemend klimaat en zien de projecten die wij doen als opdrachten. Met en/of voor wisselende afnemers, opdrachtgevers en partners. De overheid is in die visie onze belangrijkste opdrachtgever. In de volgende paragrafen de middelen die wij inzetten om het programma en De vrijstaat aan onze doelgroepen te verkopen. 5.a. Doelgroepen De Vrijstaat richt zich op 6 tot 16 jarigen. Hieronder per programma een beknopt onderscheid naar herkomst en leeftijd van de doelgroep. Exposities Doelgroep 6 tot 11 jaar, herkomst met name Leidsche Rijn en sinds 2014 ook meer uit de oude stad. Exposities zijn het vliegwiel voor samenwerking met PO scholen en buitenschoolse opvangorganisaties uit de nieuwe stad. Fabuleuze theatervoorstellingen Doelgroep 8 tot 80 jaar, met name schoolbezoek door PO en VO scholen en bezoek van familie en vrienden van in de voorstelling meespelende kinderen. Kinderkunstcamping Doelgroep 7 tot 12 jaar (week 1), 12 tot 16 jaar (week 2). Kinderen komen voor 50% uit de nieuwe stad, 40% uit de oude stad en 10% van buiten de stad. In 2014 bijv. Den Haag, Rotterdam, Bunnik en Nijkerk. Afhankelijk van de vakantieperiodes in Nederland. Vrijstaat KunstAcademie Doelgroep 9 tot en met 14 jaar. In september 2014 gestart met twee groepen. Eentje voor 9 en 10 jarigen. Eentje voor 11 jaar en ouder. Bij die eerste groep veel inschrijvingen uit de nieuwe stad, bij die tweede meer inschrijvingen uit oude stad en regio (Loosdrecht, Houten, Woerden). In zijn geheel is het circa 50% nieuwe stad, 25% oude stad en 25% regio.
5.a. Publieksbereik & Marketing Via Vinex heeft ervaring met het werven van bezoekers en deelnemers aan onze evenementen en activiteiten. Het gaat bij De Vrijstaat niet om het werven van grote aantallen, maar om ‘kwalitatieve’ werving. Bezoekers naar aanleiding van een eerste bezoek informeren over ons volledige programma en proberen vast te houden. Het gaat daarbij idealiter om persoonlijke uitnodigingen en communicatie waarbij we rekening houden met de ontwikkelingsfase van het kind. Onze doelgroep groeit op. Waarmee we het ene jaar nog enthousiaste reacties aan een kind kunnen ontlokken, wordt
18
het volgende jaar door datzelfde kind als kinderachtig afgedaan. De kunst is om aan de onderkant steeds nieuwe kinderen te werven en die vast te houden als ze ouder worden. Daartoe bouwt Via Vinex relaties op met instellingen die zich specifiek richten op kinderen en jongeren zoals scholen, kunsteducatieve bemiddelaars, festivalorganisatoren en welzijnsinstellingen. Daarnaast zetten we een breed scala aan publiciteitsmiddelen in, waarin we onderscheid maken naar doelgroep. Nieuwsbrief De Vrijstaat kent een digitale nieuwsbrief en een papieren Nieuwsbrief. De papieren uitgave heeft een oplage van 8.000 en wordt verspreid in Utrecht op basisscholen, buitenschoolse opvangorganisaties en bibliotheken. De nieuwsbrief wordt meegegeven aan leerlingen op de scholen waar wij mee samenwerken en aan kinderen die De Vrijstaat bezoeken voor een verjaardagsfeestje. De digitale nieuwsbrief wordt aan circa 1500 adressen toegestuurd en houdt de bezoeker up to date over de nieuwste activiteiten en ontwikkelingen. www.devrijstaat.nl De Vrijstaat website is de basis voor alle digitale communicatie. Bevat naast de agenda met het programma op De Vrijstaat, ook informatie over de plek, over de mensen met wie we werken en het type projecten dat we doen. En een link met facebook en twitter. www.facebook.com/devrijstaat Medium dat we vooral gebruiken om foto’s en filmpjes te delen met bezoekers en deelnemers. Maar ook om aankondigingen en kleine updates te doen voor activiteiten die komen. De facebook pagina wordt gevolgd door 918 vrienden (was 584 in 2013). Twitter, 1300 volgers, wordt hierop als aanvulling gebruikt. Flyers, persberichten en affiches Voor elke afzonderlijke productie communiceren we op de gebruikelijke wijze. Persberichten, flyers en posters, waarbij we zo veel mogelijk aandacht via de (lokale) pers proberen te genereren. Het blijft immers noodzakelijk om reclame te maken per activiteit en bovendien moeten we nieuwe inwoners ook van ons bestaan op de hoogte stellen. Deze PR is gericht op de stad Utrecht met een focus op Leidsche Rijn. 5.b Vrijstaat als locatie De Vrijstaat is een toplocatie en cruciaal voor onze herkenbaarheid en het succes van ons programma. Bij het schrijven van het herziene meerjarenbeleidsplan waren we voornemens De Vrijstaat ‘te gelde’ te maken. Dat wilden we doen door deze structureel te delen met andere makers en daar een vergoeding voor te vragen. We streefden ook naar meer bespeling van de beschikbare ruimtes tegen een reële vergoeding. Dit loopt. Een vetpot zal het niet worden, maar het voorkomt ‘onbetaalde’ inzet van het vaste team voor activiteiten van derden op onze locatie. 19
Ons streven is om de bruikleen te verlengen tot 1 januari 2020. Mocht het Projectbureau Leidsche Rijn daar mee instemmen, dan zijn er investeringen nodig in bijvoorbeeld een atelier om de boerderij toe te rusten op het vrijstaatprogramma van de komende jaren. 5.c Vrijstaat op locatie De Vrijstaat vertegenwoordigt een gedachtegoed dat ook goed tot zijn recht komt op andere locaties. Natuurlijk in scholen als zelfstandig eenmalig programma of onderdeel van een traject, maar ook op festivals en evenementen. We hebben hier in 2013 en 2014 ervaring mee opgedaan en worden beter in het vertalen van onze inhoudelijke meerwaarde voor derden in sluitende overeenkomsten. Tot nu toe geldt dat verrichte opdrachten kostendekkend zijn, maar geen significante winst opleveren.
20
6. Financiën Het wordt steeds moeilijker om een ambitieus programma te organiseren en een sluitende begroting te presenteren. De oude geldstromen bestaande uit projectsubsidies van fondsen en overheidsinstellingen zijn aanmerkelijk kleiner geworden en omgeven met meer voorwaarden. Hogere entreeprijzen leveren door minder publiek per saldo niet veel op. Ouderwetse sponsoring, ik geef jou geld in ruil voor naamsvermelding, bestaat voor een instelling als De Vrijstaat feitelijk niet. De uitdaging zit hem niet in het vinden van opdrachten of het vragen van vergoedingen voor de locatie. Dat lukt, maar levert zoals gesteld, geen significante bijdrage aan de dekking van de kosten van het reguliere programma. De uitdaging zit hem in het aanboren van inkomstenbronnen die het reguliere programma kunnen dekken. Die nieuwe bronnen zijn te vinden op het gebied van cultuureducatie. De overheid richt zich daar op met (subsidie)regelingen en scholen maken budget vrij of krijgen budget om hun eigen cultuureducatieve programma’s vorm te geven. Utrecht is flink onderweg met een ingrijpende stelselwijziging op het gebied van cultuureducatie die in 2016 moet zijn afgerond. De idee is dat scholen meer mogelijkheden krijgen om met eigen budget cultuureducatie vorm te geven naar eigen inzicht. De werkwijze van Via Vinex sluit aan bij die individuele, vraaggerichte benadering. Een aantal PO scholen, naast de twee PO scholen waarmee De Vrijstaat een creatief partnerschap heeft, hebben zich bij ons gemeld. Dat levert meer betaald bezoek aan onze exposities op en in het verlengde daarvan projecten op scholen. En we zetten in op het aanboren van bronnen in onze omgeving. In 2014 heeft De Vrijstaat een voorzichtige start gemaakt met een vriendenvereniging. Voor € 50,- per jaar zit je eerste rang bij het Vrijstaat programma. In 2014 zijn we tevens gestart met het werven van opdrachtgevers voor de Vrijstaat KunstAcademie. Bedrijven en organisaties kunnen zich verbinden aan de Vrijstaat KunstAcademie door een betaalde opdracht te verstrekken. Ondanks dat we voor bovenstaande in 2015 inkomsten begroten, kent die begroting een klein tekort. Dat is inzichtelijk gemaakt en er is in de begroting een verwijzing gemaakt naar het ontbreken van een accrès.
21
