Dienstbaar hout VERZAMELGEBOUW HULPDIENSTEN BORCULO De politie, brandweer, GGD en Rode Kruis in Borculo zijn in één gloednieuw gebouw neergestreken. Boven de begane grond zijn de gevels in houtskeletbouw uitgevoerd met aan de buitenkant regels van western red cedar. Jarenlang dacht men dat een gemeenschappelijk onderkomen financieel niet haalbaar was, maar mede door de toepassing van houtskeletbouw was dit toch realiseerbaar. De vier hulpdiensten zitten elk in een apart vormgegeven deel. V.l.n.r. politie, brandweer en GGD/ Rode Kruis.
18
Bij de totstandkoming van het verzamelgebouw heeft de plaatselijke Woningbouwvereniging Woonklavier een belangrijke rol gespeeld. De corporatie had haar oog laten vallen op de twee locaties die vrij zouden komen, als de hulpdiensten van Borculo in één gezamenlijk gebouw konden worden ondergebracht. De locaties waren bij uitstek geschikt voor de bouw van nieuwe woningen. Over het idee van een gemeenschappelijke stek waren
de hulpdiensten al jaren met elkaar in gesprek. Om duidelijkheid te krijgen over de financiële haalbaarheid, kreeg de woningbouwvereniging toestemming van de gemeente Borculo een haalbaarheidsstudie te verrichten. De Nijmeegse architect Frank Willems werd bij de studie betrokken, omdat hij ervaring heeft met het ontwerpen van meer bestemmingen omvattende gebouwen. Nog kort daarvoor had hij er in opdracht van Woonklavier één
ontworpen met daarin een politiebureau, woonwinkel en enkele appartementen. Eigen bedrijfscultuur Zijn schetsontwerp voor de Borculose nieuwbouw bleek meteen in goede aarde te vallen, de indeling kon praktisch in z'n geheel gehandhaafd blijven. Aan de hand van dit ontwerp werd toen een begroting gemaakt. Hieruit resulteerde dat een nieuw gemeen-
HET
HOUTBLAD
MEI
2003
schappelijk gebouw voor de hulpdiensten van Borculo wel degelijk financieel haalbaar was. Vervolgens kreeg de architect de opdracht het ontwerp verder uit te werken. Willems: 'Elk van de vier hulpverlenende instanties vormt een autonome organisatie met een eigen bedrijfscultuur en dus eigen specifieke wensen. Om ze op één lijn te krijgen, was daarom veel overleg nodig. Toch is het definitieve ontwerp er redelijk vlot gekomen. Men zag uiteraard wel in dat één gezamenlijk gebouw veel voordelen bood. In een rap tempo is de voorbereiding ter hand genomen, waarna het plan kon worden aanbesteed.' Daarna is het project aan de gemeente Borculo overgedragen, die het verhuurt aan de hulpdiensten. Indeling Als locatie werd gekozen voor een braakliggend terrein naast de uitvalsweg naar Eibergen. Het is een langwerpige kavel die ligt ingeklemd tussen de Batendijk en de Haarloseweg. Aan de Batendijk is de dienstenkant met de garageuitgangen van politie, brandweer en GGD. De andere zijde, grenzend aan de Haarloseweg, is de publiekskant. 'De locatie en de vorm van de kavel hebben een belangrijke invloed gehad op de lay-out. Streven was van het gebouw één geheel te maken, zonder dat de identiteit van de verschillende hulpdiensten in het exterieur tot uiting zou komen.'
Als binnenafwerking koos de architect voor berken betontriplex.
De politie en de brandweer zijn van elkaar gescheiden door de hoofdingang. Het politiebureau zit aan de noordzijde. Het is ingedeeld in beveiligde en publiekszones. Aan de kopse kant is het gebouw hier voorzien van een halfronde gemetselde gevel met daarachter kantoorvertrekken. Aan de dienstenkant beschikt de politie over een garage voor de auto's en
Een portaalconstructie van Siberisch lariks houdt de brandweer vast. Aan de publiekskant lopen ze niet door tot aan de grond.
HET
HOUTBLAD
MEI
2003
19
De doorstekende liggers zijn afgeschuind en onder van een gleuf voorzien om het hemelwater af te voeren.
motoren. Verder bevat het politiebureau spreek- en verhoorkamers, ophoudvertrekken voor arrestanten en magazijnen. Op de verdieping zijn de
vergaderruimten, die eventueel ook door de andere hulpdiensten te gebruiken zijn. Aan de andere kant van de hoofden-
tree liggen de kantoren, garage en opslagruimten van de brandweer. Naast de brandweer is aan de dienstenkant de GGD en aan de publieks-
Plattegrond begane grond.
Legenda. GGD: 1. Wachtruimte. 2. Entree. 3. Garage. 4. Medicijnen. 5. Kantoor. 6. Gassenruimte. 7. Kleedruimte heren. 8. Kleedruimte dames. 9. Berging. 10. Spoelruimte. 11. Werkkast.
20
Rode Kruis: 12. Magazijn. 13. Hal. 14. Kantoor. 15. Garage.
Brandweer: 16. Stalling brandweerauto's. 17. Duikers. 18. Compressor. 19. Perslucht. 20. Kantoor. 21. Brandweerruimte. 22. Archief. 23. Pantry. 24. Douche heren. 25. Douche dames.
Politie: 26. Hoofdentree. 27. Receptie. 28. Lift. 29. Algemeen magazijn. 30. In beslag genomen voorwerpen. 31. Verhoorkamer. 32. Gevonden voorwerpen. 33. Apparatenruimte.
34. Verhoorkamer. 35. Spreekkamer. 36. Kinderopvang. 37. Ademanalyse. 38. Gang. 39. Ophoudkamer. 40. Droogkamer. 41. Ophoudkamer. 42. Pantry.
HET
43. Repro. 44. Kleedruimte heren. 45. Douche. 46. Kleedruimte dames. 47. Groepschef/teamchef. 48. Teamruimte. 49. Gevonden (brom)fietsen. 50. Binnenplaats politie.
HOUTBLAD
MEI
2003
Houtskeletbouw Het gebouw heeft een traditionele draagconstructie van beton met op de begane grond gevels die aan de buitenkant zijn afgewerkt met baksteen. De vloeren zijn van beton, breedplaatvloeren voor de begane grond en kanaalplaten voor de verdiepingen.
6860+
grind 30 mm dakbedekking bitumen isolatie op afschot 15 mm/m Rc >4.0 SI dampremmende laag stalen dakplaten
plastisol afdekkap 6860+ stijlen 71x171 mm
L150.100.10 mm cf. constr.
multiplex 12 mm dampremmende folie isolatie, Rc<3.0 dampopen waterkerende folie regelwek 34x71 mm vulhout 19x46 mm cem-panel 18 mm wrc latten
6400+ b.k. gelamineerde ligger
400
o.k. plafond 2800+ vloer
koker cf constr. 70.70.4 mm
Dwarsdoorsnede brandweerdeel. De gelamineerde kolommen rechts steunen op staalkolommen die in de spouw van de gevel zijn opgenomen.
met daartussen een vuren stijl- en regelwerk (44 x 48 mm). Hiertussen is 48 mm dik PIR-isolatie aangebracht (polyisocyanuraat, aan beide zijden
anhydriet dakvloer 50 mm breedplaatvloer 220 mm
300 60 60 60 60 60
koker cf constr. 70.70.4 mm
5600+
Dwarsdoorsnede.
Het dak bestaat uit staalplaat, isolatie en dakbedekking. De gevels van de eerste verdieping en die van de brandweergarage zijn in houtskeletbouw (hsb) uitgevoerd. Alleen bij de hoofdingang is de gevel op de begane grond ook in hsb gebouwd. Hiermee wordt de scheiding tussen het politiebureau en de afdeling van de brandweer aangegeven. De aannemer heeft de hsb-elementen in eigen werkplaats compleet met het rachelwerk aan de buitenkant geprefabriceerd. Het zijn elementen met een breedte van 2,2 m. Ter plaatse van de koppelingen zijn dubbele stijlen toegepast. Ze zijn wel dunner om het gevelbeeld niet te verstoren. De ramen in de elementen zijn van onbehandeld western red cedar. Ze zijn zoveel mogelijk terugliggend aangebracht.
1100 trimplank 18 mm multiplex
400
Detail geveldak politiebureau.
800
zijde het Rode Kruis ondergebracht. Beide hulpinstanties, met één gezamenlijke gevel op het zuiden, beschikken ieder over een garage en over kantoor- en opslagruimten.
o.k. gelamineerde ligger
5300+
stijlen 71x171 mm multiplex 12 mm dampremmende folie isolatie, Rc >3.0 dampopen waterkerende folie regelwek 34x71 mm stijlen 71x171 mm vulhout 19x46 mm cem-panel 18 mm verjongen wrc latten 3440+ + 3375 waterslag alu. 3200+ stalen hoekprofiel tbv. opvanging stijlen 71x171 mm
o.k. plafond 2625+ vloer
voorzien van aluminiumfolie). Als afwerking aan de binnenzijde koos architect Willems voor 12 mm dik berken betontriplex met een fenolcoating
Het dak van het politiebureau wordt gedragen door gelamineerde liggers van Siberisch lariks; ze rusten op stalen kokerkolommen.
Opbouw hsb-gevels De hsb-elementen bestaan uit zware western red cedar stijlen (67 x 171 mm)
HET
HOUTBLAD
MEI
2003
21
Zorgvuldig gedetailleerde western red cedar gevelbekleding met heldere liggeraccenten.
van 120 g/m2; eigenlijk dient dit voor het maken van betonbekistingen. Het plaatmateriaal, dat van tevoren in de werkplaats op de hsb-elementen is aangebracht, staat bekend om zijn vlakheid en stabiliteit. Onder het lichtbruine oppervlak is de natuurlijke structuur van het berken goed zichtbaar. Willems: 'Een afwerking met gipsvezelplaten zou te kwetsbaar zijn en heeft meer bewerking nodig. Het betontriplex is ook goed brandwerend en is niet veel duurder.'
Duidelijk hout, duidelijke kleuren.
schroefd. Tussen de regels is een ruimte van ongeveer 40 mm opengelaten. Het geeft de gevel een open uitstra-
ling. Dit plastische effect wordt nog versterkt door de 80 mm ruimte tussen het achterliggende Cempanel en de rachels. 'De ruimte rond de regels geeft aan het gevelbeeld eengelaagdheid en verfijning. Er ontstaat een transparantie in de gevel, die goed contrasteert met het massieve metselwerk van de begane grond.' Al het western red cedar in de gevel is onbehandeld en vergrijst op den duur. Zover het zich laat aanzien, vergrijst het hout mooi egaal dankzij de wind die vrijelijk rond de western red cedar stijlen en regels kan waaien en ze snel droog blaast. Gelamineerde liggers Het dak van het politiebureau wordt op de eerste verdieping gedragen door horizontaal gelamineerde liggers van Siberisch lariks. De liggers steken aan weerszijden uit de gevel. Het heeft nogal wat hoofdbrekens gekost om de gevel rond de ligger wind- en waterdicht te krijgen. Afdichten met kit gaat niet goed, omdat deze niet op onbehandeld hout hecht. Toch heeft de aannemer een adequate afdichting kunnen realiseren. Voorts was het belangrijk de liggers aan de onderkant af te schuinen. Zonder deze afschuining blijft water aan de onderkant hangen, wat op den duur schade tot gevolg heeft. Om het water af te laten lopen, is met een gleuf aan de onderkant van de ligger een lekrand gecreëerd; deze zit achter de horizontale western red cedar regels. Het water valt tussen
Achter het betontriplex is de wandconstructie voorzien van een dampremmende laag. Aan de andere kant van het stijl- en regelwerk is een dampdoorlatende folie aangebracht met daarop een lattenwerk van western red cedar voor het creëren van een ventilatieruimte. Op de latten zitten 12 mm dikke vezelcementplaten. Vervolgens zijn voor de stijlen langs rachels (25 x 30 mm) van western red cedar ge-
22
HET
HOUTBLAD
MEI
2003
W-installaties: E-installaties: Adviseur installaties: Bruto vloeroppervlak: Aannemingssom: Bouwperiode:
Gemeente Borculo WBC Aannemingsbedrijf BV Winterswijk Frank Willems Architecten Nijmegen JVZ Raadgevend Ingenieursburo Nijmegen WBC Aannemingsbedrijf BV Winterswijk Heko Spanten BV Ede Eshuis Raabkarcher Bouwstoffen Vriezenveen Emsbroek Installatietechniek BV Vorden Installatietechniek Willemsen Heino Rih BV Wijchen 1.600 m2 (bruto inhoud: 6.500 m3) ± € 1,5 miljoen (excl. BTW) Juni 2001 - juni 2002
deze rachels en de vezelcementplaat door. De liggers hebben in de fabriek een basisbehandeling gekregen volgens NPR 7070 (Gelijmde dragende houten bouwconstructies - Algemeen gedeelte) en zijn in het werk nog twee keer met transparante beits (Cetol SM 620) behandeld. Ze rusten op stalen kokerkolommen die aan de binnenkant van de gevel staan. Portaalconstructie De garage voor de brandweerwagens is architectonisch een interessant onderdeel. De draagconstructie is buiten het gebouw geplaatst en is opgebouwd uit gelamineerde kolommen en zware gelamineerde liggers van 12 x 100 cm, eveneens van Siberisch lariks. Ze vor-
men portaalconstructies over de garage heen. De kolommen lopen naar beneden taps toe en staan op stalen spantvoeten. Aan de publiekskant van de garage lopen de kolommen niet tot het grondpeil door, maar steunen op staalkolommen die in de spouw van de gevel zijn opgenomen. De indruk wordt gewekt dat de kolommen op de bakstenen gevel van de begane grond rusten. Dit is gedaan om het ritme in de gevel te behouden. Het stalen dak van de brandweerkazerne hangt om de 150 cm met stalen kokertjes aan de houten liggers. Om een goede ophanging te verkrijgen, zijn in de liggers staalplaten gelijmd. Voor de stabiliteit zijn de portaalconstructies aan beide zijden van het gebouw uitgerust met windverbanden.
Het gebouw is zowel binnen als buiten uiterst gestileerd. De western red cedar balie in de centrale hal wordt bemand door de politie. De detaillering is als die van de buitengevel.
De aluminium afdeklijsten op de liggers voorkomen inwatering. Binnenwanden De dragende binnenwanden zijn van kalkzandsteen, de overige van gipsblokken. Ze zijn afgewerkt met een vezelbehang met een structuur die de afwerking minder kwetsbaar maakt. Na aanbrengen is het behang in een kleur gesaust. De binnenkozijnen zijn van staal en de deuren van hout. Om de laatste gemakkelijk schoon te maken zijn ze bekleed met decoratief hpl (Perstorp). In de centrale hal staat de ontvangstbalie die door de politie wordt bemand. De balie is gemaakt van western red cedar in dezelfde detaillering als de gevels. De kozijnen op de begane grond zijn van geschilderd meranti. Beeldbepalend voor het onderkomen van politie, brandweer, GGD en Rode Kruis in Borculo zijn de transparante houten gevels en de duidelijk zichtbare draagconstructie. Hierin is functionaliteit gecombineerd met eerlijk en puur materiaalgebruik. Het zijn elementen die ook in andere ontwerpen van architect Frank Willems zijn terug te vinden. Wim Gordijn
HET
HOUTBLAD
MEI
2003
23
Foto's: www.johnlewismarshall.com. Tekeningen: Frank Willems Architecten Nijmegen.
Feiten en getallen Opdrachtgever: Aannemer: Architect: Adviseur constructies: Leverancier hsb-gevels, kozijnen, gevelhout: Leverancier gelamineerd hout: Leverancier betontriplex:
