Verwantenpanel over Technologie in de zorg
Datum Auteurs
13 juni 2011 Drs. R. Tap, Kennis- en Onderzoekscentrum Talant Dr. M.L.M. Brouns, Opleiding & Ontwikkeling Zorggroep Alliade
Wilt u zich ook aanmelden voor het Verwantenpanel of wilt u meer informatie over de uitkomsten, stuur een mail naar
[email protected] of bel met Ruud Tap (06 - 22 29 80 97) van het Kennis- en Onderzoekscentrum van Talant
Inhoudsopgave 1 Inleiding .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.1 Aanpak en respons .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.2 Zorgtechnologie: leeft het bij verwanten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.3 Zorgtechnologie: wat verstaan verwanten eronder? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.4 Biedt zorgtechnologie kansen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2.5 Zorgtechnologie en de relatie medewerker-cliënt .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2.6 Zorgtechnologie: moet Talant (nog) meer gaan doen? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.7 Wat voor soort technologie heeft voorkeur? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.8 Tips verwanten over hoe Talant aandacht moet besteden aan zorgtechnologie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
3 Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
4 Betekenis verwantenpanel voor technologiebeleid Talant .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2
1 Inleiding Introductie verwantenpanel Het Verwantenpanel van Talant bestaat uit meer dan 200 verwanten. Deze 200 verwanten worden een paar keer per jaar via een korte internetenquête bevraagd over een actueel zorginhoudelijk onderwerp.1 Het verwantenpanel vormt voor Talant een belangrijk platform om op een eenvoudige, toegankelijke en snelle manier in aanraking te komen met de ideeën, kennis en ervaring van verwanten. Het Verwantenpanel biedt Talant daarmee een uniek instrument om invulling te geven aan partnerschap tussen verwant en zorginstelling.
Verwantenpanelbevraging over zorgtechnologie De eerste bevraging van het verwantenpanel, waarvan u hier het verslag aantreft, gaat over zorgtechnologie. Een onderwerp waar de meningen vaak sterk over uiteenlopen. Tegelijkertijd is zorgtechnologie ook een onderwerp dat zeer actueel is en zal blijven in de zorg- en ondersteuning die Talant biedt. Denk aan domotica, uitluisterapparatuur, initiatieven rond het beeldhorloge en het project ‘Inspiratie voor Innovatie’ waarin begeleiders zelf nadenken over technische verbetermogelijkheden voor de autonomie (zelfstandigheid) van de cliënt. Reden te meer om van verwanten te horen hoe ze op hoofdlijnen tegen technologie in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking aankijken.
Leeswijzer Het verslag van de panelbevraging over zorgtechnologie kent de volgende opbouw. In hoofdstuk twee worden de resultaten beschreven. Zo wordt ingegaan op de vragen wat verwanten verstaan onder zorgtechnologie, welke zorgtechnologie de voorkeur heeft en welke tips verwanten hebben voor Talant. In hoofdstuk 3 worden conclusies getrokken. In het laatste hoofdstuk gaat Margo Brouns, manager Opleiding & Ontwikkeling van Alliade 2 , in op de betekenis van de mening van verwanten op het Innovatie- en technologiebeleid van Talant.
1
Ongeveer 20 verwanten die geen toegang hebben tot internet doen mee via een schriftelijke vragenlijst.
2
Talant maakt onderdeel uit van Zorggroep Alliade.
3
2 Resultaten 2.1 Aanpak en respons Het verwantenpanel bestaat uit 210 verwanten. Het verwantenpanel is bevraagd door middel van een korte vragenlijst. Ongeveer 190 verwanten hebben de vragenlijst via internet ontvangen (webenquête), de overige verwanten hebben de vragenlijst per post ontvangen. Aan de eerste panelbevraging hebben in totaal 173 verwanten meegedaan. De respons bedraagt daarmee 82%.
2.2 Zorgtechnologie: leeft het bij verwanten? Er zijn verwanten twee stellingen voorgelegd die een beeld geven in hoeverre zorgtechnologie een onderwerp is dat ouders bezig houdt. Iets minder dan de helft (45,5%) van de verwanten geeft aan zich iets te kunnen voorstellen bij zorgtechnologie. Ongeveer twintig procent (20,7%) van de verwanten geeft te kennen dat ze zich niets kunnen voorstellen bij zorgtechnologie.Ruim een derde (36,4%) van de verwanten geeft aan dat ze nog nooit heeft nagedacht over technologie in de zorg.
Tabel 1 Bekendheid zorgtechnologie Stellingen Helemaal Mee eens Mee eens Ik heb nog nooit nagedacht over de betekenis van technologie in de zorg Ik kan me niets voorstellen bij zorgtechnologie
Noch mee Mee oneens eens, noch mee oneens
Helemaal mee oneens
12,8%
23,6%
29,7%
24,3%
9,5%
4,8%
15,9%
33,8%
31,7%
13,8%
De verwanten uit het panel is ook gevraagd waar ze bij het woord zorgtechnologie aan denken. Uit de antwoorden blijkt dat het voor veel verwanten weliswaar de eerste keer is dat ze nadenken over het brede begrip zorgtechnologie, maar dat ze in de dagelijkse zorgpraktijk al wel veel ervaringskennis hebben opgedaan. Ter illustratie een veelzeggend citaat: ‘Eerlijk gezegd heb ik niet zo stilgestaan bij technologie in de zorg m.b.t. de zorg om mijn verwant met een beperking. De situatie is dat in de kamer op een alarmbel gedrukt kan worden en dan komt er hulp. Ik denk wel vaak: als mijn verwant nu eens valt en die alarmbel niet kan bereiken? Of onverwacht niet goed wordt en ze vinden mijn verwant pas de volgende dag? Dus heb ik inderdaad wel eens gedacht aan val- of alarmsensoren of monitoring. Maar niet ten koste van de privacy en ook het persoonlijke contact mag er niet minder door worden, want dat vind ik erg belangrijk’.
2.3 Zorgtechnologie: wat verstaan verwanten eronder? Veel verwanten geven aan bij zorgtechnologie te denken aan ‘zorg op afstand’-technologie: nachtwacht op afstand, bewaking d.m.v. o.a. camera’s, monitoren op afstand, kunnen horen of iemand uit bed gaat, afluisterapparatuur. Zorgtechnologie wordt door verwanten ook relatief vaak gezien als een mogelijkheid om de fysieke belasting voor zorgmedewerkers te verlichten. Sommige verwanten zien technologische mogelijkheden om de kwaliteit van leven (verder) te verbeteren:
4
‘Ik zie als zorgtechnologie alle hulpmiddelen die nodig zijn om de cliënt en haar/zij mogelijkheden te benutten waarbij ze zich veilig en geborgen voelt en tevreden’.
2.4 Biedt zorgtechnologie kansen? Ondanks dat een deel van de verwanten aangeeft dat ze voorafgaande aan de panelbevraging nog niet of nauwelijks of zorgtechnologie heeft nagedacht, ziet een ruime meerderheid van de verwanten als ze via de panelbevraging wordt uitgenodigd om stil te staan bij zorgtechnologie, wel degelijk een meerwaarde voor technologie in de gehandicaptenzorg. Driekwart van de verwanten vindt dat zorgtechnologie (74,9%) goede kansen biedt om de zorg en ondersteuning aan mensen met een verstandelijke beperking te verbeteren. Iets meer dan de helft (53,8%) denkt dat de kwaliteit van leven van cliënten met behulp van zorgtechnologie kan worden verbeterd. Iets meer dan zestig procent (62,6%) ziet zorgtechnologie als een goed hulpmiddel bij de zorg. Iets minder dan de helft (45,9%) van de verwanten is van mening dat de zelfredzaamheid van cliënten kan worden vergroot met behulp van zorgtechnologie.
Tabel 2 Toegevoegde waarde zorgtechnologie Stellingen Helemaal Mee eens Mee eens Zorgtechnologie biedt goede kansen om de zorg en ondersteuning aan mensen met een verstandelijke beperking te verbeteren Zorgtechnologie draagt bij aan de kwaliteit van leven van de cliënt Zorgtechnologie is een goed hulpmiddel bij de zorg voor cliënten Zorgtechnologie leidt tot meer zelfredzaamheid van de cliënt
Noch mee Mee oneens eens, noch mee oneens
Helemaal mee oneens
23,2%
51,7%
19,9%
4,6%
0,7%
13,8%
40,0%
35,9%
9,0,%
1,4%
8,2%
54,4%
32,0%
4,8%
0,7%
5,5%
40,4%
37,7%
13,7%
2,7%
2.5 Zorgtechnologie en de relatie medewerker-cliënt De overgrote meerderheid (71,6%) van verwanten vindt dat zorgtechnologie niet ingezet dient te worden om de afstand tussen cliënt en medewerker te vergroten. Goede zorg is voor vrijwel alle verwanten (92,2%) dan ook mensenwerk. Veel verwanten vinden dat je goed moet kijken naar de wens van cliënt. Een citaat: ‘De mate waarin technologie wordt ingezet, moet afhangen van de persoonlijke behoefte van de cliënt. De een is een ‘kind’ dat veel aandacht en fysieke aanwezigheid nodig heeft; de ander heeft er juist belang bij dat hij zo min mogelijk van andere personen afhankelijk is. Menselijk contact, zorg, aandacht, stimulatie, begeleiding, en dus fysieke aanwezigheid van begeleiding, is essentieel voor het welbevinden van mijn verwant. Waar technologie aanvullend veiligheid kan bieden en taken van de begeleiding kan verlichten is dat goed; als vervanging van de mens werkt het niet voor mijn verwant.’
5
Voor bijna een derde van de verwanten (31,1%) bestaat de angst dat zorgtechnologie kan leiden tot verschraling in de zorg. Eveneens bijna een derde van de verwanten (31,1%) vindt dat zorgtechnologie menselijk contact tussen cliënt en medewerker in de weg staat. Tegelijkertijd vindt ruim een kwart van de verwanten dat zorgtechnologie er voor zorgt dat cliënten minder afhankelijk worden van medewerkers. Een ruime minderheid (10,2%) van de verwanten vindt dat zorgtechnologie te moeilijk is voor medewerkers.
Tabel 3 Zorgtechnologie en de zorgrelatie Stellingen Helemaal Mee eens Mee eens Zorgtechnologie dient ingezet te worden om de afstand tussen cliënt en zorgmedewerker te vergroten Goede zorg is mensenwerk Zorgtechnologie leidt tot verschraling in de zorg Zorgtechnologie staat menselijk contact tussen cliënt en medewerker in de weg Zorgtechnologie zorgt ervoor dat cliënten minder afhankelijk worden van zorgmedewerkers Zorgtechnologie is te moeilijk voor medewerkers
Noch mee Mee oneens eens, noch mee oneens
Helemaal mee oneens
1,4%
6,8%
20,3%
37,8%
33,8%
56,8%
32,4%
8,8%
1,4%
0,7%
9,5%
21,6%
44,6%
21,6%
2,7%
4,7%
26,4%
44,6%
21,6%
2,7%
2,6%
26,5%
40,4%
25,8%
4,6%
1,4%
8,8%
46,6%
37,8%
5,4%
2.6 Zorgtechnologie: moet Talant (nog) meer gaan doen? Meer dan de helft (52,7%) van de verwanten vindt dat Talant meer aandacht moet besteden aan zorgtechnologie. Een kwart (25,4%) van de verwanten vindt dat bij de zorg en ondersteuning van hun kind (verwant) nog te weinig met zorgtechnologie wordt gewerkt. Bijna een derde (31%) van de verwanten vindt dat in de zorg bij mensen met een verstandelijke beperking de zorgtechnologie achterblijft bij de mogelijkheden.
Tabel 4 Mogelijkheden zorgtechnologie (nog) beter benutten? Stellingen Helemaal Mee eens Mee eens Talant zou meer aandacht moeten besteden aan zorgtechnologie Bij de zorg en ondersteuning van mijn kind (verwant) wordt te weinig met zorgtechnologie gewerkt In de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking blijft de technologie achter bij de mogelijkheden
6
Noch mee Mee oneens eens, noch mee oneens
Helemaal mee oneens
12,0%
40,7%
40,0%
6,0%
1,3%
6,2%
19,2%
53,4%
17,8%
3,4%
4,7%
27,3%
60,7%
7,3%
0,0%
2.7 Wat voor soort technologie heeft voorkeur? Aan verwanten is gevraagd in hoeverre ze bepaalde typen technologie geschikt achten voor de gehandicaptenzorg. Ongeveer zestig procent (61,6%) acht zorgondersteunende technologie die het werk van personeel verlichten als (zeer) geschikt. Robottechnologie die er voor zorgt dat zelfstandige arbeidstaken niet door mensen maar door technologie wordt verricht wordt door ruim tweederde (68,9%) van de verwanten als (zeer) ongeschikt gezien. Zelfstandigheidsondersteunende technologie die cliënten meer zelfredzaam maakt, wordt door iets meer dan de helft (52,7%) van verwanten als (zeer) geschikt beoordeeld. Twintig procent (20,1%) van de verwanten zien ‘zorg op afstand’-technologie als (zeer) geschikt. Bij ‘zorg op afstand’-technologie zijn medewerkers niet fysiek aanwezig, maar vindt zorg via communicatiemiddelen op afstand plaats (‘24-uur in touch’).
Tabel 5. Welke technologie heeft voorkeur? Stellingen Zeer Geschikt geschikt
Noch Ongeschikt geschikt noch ongeschikt
Zeer ongeschikt
Weet niet
Zorgondersteunende technologie die het werk voor personeel verlicht
10,6%
51,0%
21,9%
9,3%
3,3%
4,0%
Zelfstandigheidsondersteunende technologie die cliënten meer zelfredzaam maakt
10,0%
42,7%
22,0%
17,3%
4,7%
3,3%
8,6%
17,2%
33,1%
35,8%
4,6%
15,4%
14,8%
26,8%
36,2%
2,0%
Robottechnologie die er voor zorgt dat zelfstandige arbeids- taken niet door mensen maar door technologie worden verricht
‘Zorg op afstand’-technologie waarbij medewerkers niet fysiek aanwezig zijn, maar zorg via communicatiemiddelen op afstand plaatsvindt
7
4,7%
2.8 Tips verwanten over hoe Talant aandacht moet besteden aan zorgtechnologie Verwanten geven Talant een aantal waardevolle adviezen. Hieronder de belangrijkste tips die verwanten hebben geformuleerd.
Inbedding
• •
‘Let bij zorgtechnologie op de totale organisatie rondom de zorg’. ‘Het ondersteuningsplan moet aangeven dat een bepaald type zorginzet nodig is. Men moet niet op ad hoc basis technologie gaan toepassen tenzij er sprake is van een noodsituatie’.
Afstemming
•
‘Er moet voldoende overleg vooraf zijn met de cliënt en zijn verwanten over het hoe en waarom van technologiegebruik versus personele inzet. Het mag geen hobbyisme worden. Kostenaspecten moeten onderdeel zijn van dit overleg’.
Zorgvuldig (invoeren)
• • • •
‘Ook bij toepassen technologie geldt: stel de cliënt centraal. Techniek is een middel, geen doel’. ‘De invoering van nieuwe mogelijkheden moet geruime tijd naast reeds goed functionerende zorg worden toegepast. Als na de proefperiode blijkt dat technologische oplossingen een vooruitgang van zorg betekenen, dan pas deze vooruitgang toepassen in de praktijk’. ‘Doe ook aan technologische bijscholing personeel’ ‘Privacy dient gewaarborgd te zijn’.
Geen substituut voor menselijke zorg
• •
‘Het toepassen van innovaties op technologisch gebied mag nooit een hoofddoel op zich zijn. Er dient op gelet te worden dat toepassingen van technologie geen schijnveiligheid in de hand werken. Het kan wel als aanvulling dienen maar nooit een vervanger van menselijke intuïtie c.q. waarneming zijn’. ‘Alles wat mogelijk is, om de beperking te beperken. Maar het moet nooit het doel zijn dat de techniek het menselijk begeleiden vervangt. Ik ben bang dat dit gevaar wel op de loer ligt, door bezuinigingen e.d.’.
Taal is belangrijk
•
‘Ik vind zelf het woord “technologie” erg plastisch klinken, al begrijp ik met de toekomst en de vergrijzing dat we er niet omheen kunnen’.
Benut wat er is
• • •
8
‘Zorg voor goede informatie voor de cliënt: er is voor een eenvoudige mobiele telefoon geen geschikt informatiemateriaal’. ‘Volgens mij is het niet zoeken naar het nieuwe maar vooral benutten van bestaande technologie. De beeldtelefoon staat er al een jaar, maar is ook al een jaar niet benut’. ‘Kijk of er in de wijk ook mensen zijn die de cliënt kunnen helpen bij eenvoudige vormen van technologiegebruik (telefoon, alarmering, internet/e-mail) ’.
3 Conclusie Het Talant Verwantenpanel is gevraagd hoe zij aankijkt tegen zorgtechnologie. Ruim tachtig procent van de 210 deelnemers aan het Verwantenpanel heeft meegedaan aan de panelbevraging.
Verwanten verwelkomen technologie binnen de zorg............. Ouders/verwanten staan overwegend positief tegenover zorgtechnologie. Zo is ongeveer driekwart (74,9%) van de verwanten van mening dat zorgtechnologie goede kansen biedt om de zorg en ondersteuning aan mensen met een verstandelijke beperking te verbeteren. Ruim zestig procent (62,6%) van de ouders/verwanten ziet zorgtechnologie als een goed hulpmiddel bij de zorg. Ruim de helft (53,8%) vindt dat zorgtechnologie een bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van leven van de cliënt.
...........maar verwanten willen niet dat technologie de menselijke zorg vervangt. Ongeveer de helft (52,7%) van de verwanten vindt dat Talant best nog meer aandacht aan zorgtechnologie zou mogen besteden. Verwanten geven Talant daarbij wel een belangrijke boodschap mee: zorgtechnologie is weliswaar een mooie aanvulling op de zorg, maar tegelijkertijd melden vrijwel alle verwanten (89,2%) dat goede zorg toch echt mensenwerk blijft. Meer dan 70% van de verwanten geeft dan ook aan dat zorgtechnologie niet ingezet dient te worden om de afstand tussen cliënt en zorgmedewerker te vergroten. Zo wordt ‘zorg op afstand’ -technologie waarbij medewerkers niet fysiek aanwezig zijn, maar zorg via communicatiemiddelen op afstand plaatsvindt, door een deel van de verwanten (64,0%) als (zeer) ongeschikt beoordeeld.
Het is belangrijk om met elkaar te communiceren over zorgtechnologie De mening van ouders over Zorg op Afstand (64% acht ‘zorg op afstand’-technologie ongeschikt) leert Talant dat we ook over zorgtechnologie de dialoog met verwanten moeten blijven zoeken, omdat in de dagelijkse zorgpraktijk blijkt dat veel cliënten juist erg gesteld zijn op de veiligheid die Zorg op Afstand kan bieden (de zorg blijft 24 -uur in ‘touch’ met de cliënt).
Zorgtechnologie is nog een relatief onbekend thema Uit de bevraging blijkt dat veel verwanten zich nog een beeld moeten vormen over de mogelijkheden die technologie kan bieden aan de zorg voor cliënten. Zo geeft ruim een derde aan nog nooit over zorgtechnologie te hebben nagedacht. Een andere aanwijzing dat veel verwanten zich nog een beeld moeten vormen van zorgtechnologie is dat verwanten relatief vaak aangeven dat ze het niet eens/niet oneens zijn met een stelling over zorgtechnologie. Iets meer dan de helft (53,4%) van de verwanten geeft bijvoorbeeld het noch eens, noch oneens te zijn met de stelling dat er in de zorg voor hun kind (verwant) nog te weinig met zorgtechnologie wordt gewerkt.
Verwanten geven Talant waardevolle adviezen De deelnemers aan het verwantenpanel doen een aantal belangrijke aanbevelingen. a. Zorgtechnologie mag niet tot hoofddoel hebben de menselijke zorg te vervangen. De cliënt moet centraal staan, waarbij het vergroten van kwaliteit van bestaan, veiligheid en zelfredzaamheid als uitgangspunten leidend moeten zijn bij de keuze om al dan niet over te gaan tot invoering van zorgtechnologie . b. Invoering zorgtechnologie dient zorgvuldig plaats te vinden. Er moet vooraf onder meer aandacht zijn voor privacy van cliënten, scholing medewerkers en goed uittesten van nieuwe toepassingen. Verder moet bij invoering goed afgestemd worden met cliënt en verwant. Tenslotte moet zorgtechnologie niet als een losstaand onderdeel worden gezien, maar moet zorgtechnologie ingebed worden in de totale organisatie rondom de zorg (o.a. plaats geven in ondersteuningsplan). c. Verwanten achten het raadzaam om technologie die reeds aanwezig is, beter te benutten voordat overgegaan wordt tot de aanschaf van nieuwe zorgtechnologie en ook samen met de wijk nieuwe technologieën in te voeren.
9
4 B etekenis verwantenpanel voor technologiebeleid Talant De Raad van Bestuur heeft in juni 2011 besloten om een meer samenhangend beleid te gaan voeren rondom technologie en zorginnovatie. De medewerkers die daarbij zijn betrokken, voelen zich gesteund door de uitkomsten van het verwantenpanel. We kunnen nog veel meer gebruik maken van technologie, natuurlijk met respect voor privacy en passend in de situatie. Er komt een nieuwe stuurgroep voor technologie en zorginnovatie die gaat bepalen welk beleid Alliade zal voeren en welke onderdelen voorrang hebben. De uitkomsten van dit verwantenpanel worden daar zeker bij gebruikt. De aanbevelingen zijn verstandig en realistisch. Ook die nemen we graag mee. We houden op u de hoogte. Wie geïnteresseerd is, vindt de beleidsnotitie op internet! Margo Brouns Manager Opleiding & Ontwikkeling
10
