VERSTAND OP NUL EN VOORAL NIET TE KRITISCH ZIJN

5122014

‘Verstand op nul en vooral niet te kritisch zijn’ Vrij Nederland Blendle

03-12-2014

opinie LERARENOPLEIDING ANNO 2014 | EEN STUDENT VERTELT

‘VERSTAND OP NUL EN VOORAL NIET TE KRITISCH ZIJN’ Welgemoed begon Aafke Romeijn aan haar eenjarige leraren opleiding. Een jaar later is ze gedesillusioneerd en murwgebeukt door een systeem dat is dichtgesmeerd met protocollen, meetmomenten en zelfreflectieverslagen om te verhullen dat het aan alle kanten rammelt. TEKST AAFKE ROMEIJN ILLUSTRATIES PAUL FAASSEN Met een nerveuze glimlach komt ze de collegezaal binnen. Een kwartier te laat; we begonnen ons al af te vragen of we niet verkeerd zaten, of dat er weer een college was uitgevallen. Maar daar is ze dan: tas onder de arm geklemd, gezicht naar de grond gericht. Een halve seconde kijkt ze de zaal rond, dan trekt ze haar schouders omhoog en begint vanonder het haar dat voor haar ogen valt te praten. ‘Sorry dat ik te laat was, ik... ik... nou ja, ik ben dus overspannen geweest afgelopen halfjaar, en ik vind het nog steeds een beetje spannend om hier weer te staan...’ Ik moet moeite doen om haar gemompel te verstaan, ze kijkt geen moment de zaal in. ‘Het zal voor jullie ook wel wennen zijn, ik heb zelf ook ooit een jaar voor de klas gestaan, en dat was echt niks voor mij...’ Haar gelach klinkt zenuwachtig. In de tien minuten die volgen, blijkt onze docent achtereenvolgens de presentielijst kwijt te zijn, haar powerpoint niet aan de gang te krijgen, en verdwijnt ze vervolgens naar het toilet om pas een goede tien minuten later rood aangelopen en paniekerig weer terug te keren. Als dit een sketch was geweest, had ik er misschien om kunnen lachen, maar ik volg de lerarenopleiding, en dit is mijn docente Algemene Didactiek.

Een jaartje doorbijten Toen ik vijf jaar geleden begon met lesgeven, was ik 22, nog niet afgestudeerd, en

https://blendle.nl/i/vrijnederland/verstandopnulenvooralniettekritischzijn/bnlvn201412032121996

1/8

5122014


had ik geen noemenswaardige ervaring op wat bijles geven aan buurtkinderen na. Omdat ik mijn master Nederlands nog moest halen, duurde het tot vorig jaar september voor ik aan de lerarenopleiding kon beginnen. Men had me gewaarschuwd. Collega’s die de opleiding eerder volgden, keken me steevast met medelijden aan wanneer ik hun vertelde dat ik nog ‘moest’. Steeds weer dezelfde horrorverhalen over eindeloze portfolio’s, zelfreflectieverslagen, huilende studenten en overspannen leraren. Het advies was altijd hetzelfde: ‘Verstand op nul, vooral niet te kritisch zijn en een jaartje doorbijten; dan is het allemaal voorbij.’ Met die woorden in mijn achterhoofd begon ik, vastbesloten me zo meegaand en flexibel mogelijk op te stellen.

‘Je hebt er toch niks aan’ Ik heb echt mijn best gedaan, maar vijf jaar onderwijservaring heeft één groot nadeel: je kunt niet meer onbevangen naar andere docenten kijken, zeker niet wanneer ze geacht worden jou les te geven. Noem het beroepsdeformatie: nog voor de eerste collegeweek begonnen was, stonden mijn haren al recht overeind. De afgelopen tijd is er veel inhoudelijke kritiek te lezen op lerarenopleidingen, maar waar je zelden iets over hoort, zijn de randvoorwaarden waar een degelijke opleiding aan zou moeten voldoen. Dat het daar al aan ontbreekt, is, wanneer het een onderwijsopleiding betreft, ironisch te noemen. Mijn collegerooster krijg ik exact drie dagen voor aanvang van de eerste collegeweek. Rijkelijk laat, zeker wanneer een opleiding zichzelf aanprijst als zijnde ‘uitermate geschikt voor zijinstromers en docenten met een baan en onderwijservaring’. Waar vooraf was beloofd dat de opleiding uit één dag college zou bestaan, blijken dat opeens twee volle dagen te zijn geworden, omdat men de opleiding ‘iets meer cachet wilde geven’. Wanneer ik er iets van zeg, krijg ik een botte mail van de opleidingscoördinator: de tweede collegedag is verplicht, en ik moet zelf maar zien hoe ik vrij regel op de school waar ik werk. Al tijdens de eerste lesweek fluistert een docent me in het oor dat er helemaal geen aanwezigheidsplicht is, en dat ik gewoon kan wegblijven: ‘Je hebt er toch niks aan, en niemand noteert wie er komt opdagen en wie niet.’ Je zou kunnen zeggen dat dit slechts een kleine logistieke strubbeling is, een opstartprobleem. Was het maar zo. De eerste week blijkt symptomatisch voor een opleiding die organisatorisch aan alle kanten rammelt. Colleges die vijf minuten van tevoren worden afgezegd of


2/8

5122014


verplaatst

naar

onmogelijke

tijden,

ontbrekende

studiewijzers,

tentamenresultaten die ‘kwijtraken’ in blackboard... you name it. Tijdens de lessen hameren onze docenten er maar al te graag op: je moet als docent je zaakjes in orde hebben. Je administratie en organisatie zijn heilig. En ook: als docent dien je voorbeeldgedrag te vertonen. Laat ze bij zichzelf beginnen voordat ze dergelijke eisen stellen aan hun studenten.

Publiekelijk geroddel Na amper drie weken valt het a-woord voor het eerst: accreditatiecommissie. Onze docent Professioneel Leiderschap (dat is een vak, ja) begint er als eerste over. Twee jaar geleden is de opleiding bezocht, beoordeeld en te licht bevonden. Iedereen in paniek, want de opleiding moest de deuren sluiten. Tenzij er een vuistdik verbeterplan zou komen, natuurlijk. De oplossing: de opleiding veranderde halsoverkop haar naam en logo, en begon met een frisse start. Die frisse start bestond vooral uit een dikke tentamenhandleiding vol met tabellen en ‘rubricks’: beoordelingsformulieren die zo in criteria en vage omschrijvingen zijn uitgesplitst dat ze, ironisch genoeg, totaal onbruikbaar zijn. Vanaf de eerste dag wordt ons ingepeperd: elke scheet die je als student laat, moet worden vastgelegd en worden beoordeeld aan de hand van een rubrick, waarna je als student een reflectieverslag maakt waarin je haarfijn uitkauwt hoe je tot nu toe hebt gefunctioneerd, hoe deze beoordeelde scheet invloed heeft gehad op je functioneren, wat je van de scheet geleerd hebt en welke ‘leerpunten’ dit alles heeft opgeleverd voor de toekomst. De accreditatiecommissie was heel streng geweest, zo hoorden we van verschillende docenten, en de schrik zat er flink in: bijna de helft van de studenten zakte voor de eerste tentamens en werkstukken. Bij de herkansing haalde vrijwel iedereen vervolgens een mooie voldoende – alles om de accreditatiecommissie maar te doen geloven dat studenten hier ‘echt niet zomaar een zesje krijgen’. Om het even bij mezelf te houden: voor mijn eerste tentamen (het ontwerpen van een lessenreeks) krijg ik een vijf. Als ik om feedback vraag, legt mijn docent uit: ‘Kijk, ik heb maar een kwartier per lessenreeks om na te kijken, en jouw verslag is inhoudelijk prima, maar alles staat in een andere volgorde dan de rubrick! Kun je de volgorde misschien even veranderen, dan kan ik netjes alles in de rubrick aankruisen zonder dat ik zelf moet gaan zoeken wat waar staat, dat kost teveel tijd.’ Zo gezegd, zo gedaan, en na wat gecopy-paste heb ik een 8,5. Als ik het er later nog eens over heb, verontschuldigt de betreffende docent zich: ‘De


3/8

5122014


accreditatiecommissie kijkt ook maar tien minuten naar een verslag. Als men niet direct in de rubrick terug kan vinden hoe het beoordeeld is, dan wordt men achterdochtig en heeft de opleiding een probleem.’ Na amper drie maanden opleiding kan ik het woord accreditatiecommissie al niet meer horen. Het afschuiven van schuld is sowieso iets waar de docenten een handje van blijken te hebben. Plat gezegd: er wordt publiekelijk geroddeld. ‘Wat, heeft die docent dat tentamen nu nog steeds niet nagekeken? Dat kan echt niet, hoor... misschien moest je maar eens een klacht indienen.’ Ook gehoord: ‘Om eerlijk te zijn mag ik de opleidingscoördinator totaal niet. Ze is zo rigide, zo weinig menselijk... Ik zou niet bij haar aankloppen met problemen.’ Als docent moet je de rol van ‘professional’ perfect beheersen, zo doen onze docenten ons geloven. Toch nemen diezelfde docenten niet zelden uitgebreid de tijd om tijdens de colleges te kankeren

op

collega’s,

op

de

organisatie

van

de

opleiding,

op

het

universiteitsbestuur, de accreditatiecommissie... en als dat allemaal niet helpt, is er altijd nog de Laatste Uitweg: het is allemaal de schuld van de minister.

‘Wetenschappelijk’ In dat laatste kan ik mijn docenten geen ongelijk geven. Tijdens dat ene jaar lerarenopleiding hoor ik minister Sander Dekker wel honderd keer via verschillende media verkondigen dat hij nul onbevoegde docenten voor de klas wil hebben. Onbevoegde docenten worden afgeschilderd als wolven in schaapskleren: oplichters, fraudeurs, en vooral ook: onbekwaam. In de praktijk betekent onbevoegd zijn dat je de lerarenopleiding niet gedaan hebt. Dan rijzen een paar simpele vragen: wat wil Sander Dekker precies dat docenten leren? Aan welke kennis hebben (nog onbevoegde) docenten behoefte? En: zien we daar iets van terug in de lerarenopleidingen zoals die er nu uitzien? Het geluid vanuit de overheid is duidelijk. Docenten moeten academisch ingestelde, onderzoekende professionals zijn. Leerlingen met en zonder diagnose moeten allemaal samen naar school (toverwoord: differentiëren), en last but not least: meten is weten. O ja, liefst moet dit allemaal ook nog kunnen voor nul euro. Maar beginnende docenten hebben voornamelijk behoefte aan steun van de schoolleiding en collega’s, praktisch advies, tijd om met collega’s te bomen over de lespraktijk, en tijd en ruimte om zich te verdiepen in vakinhoud. Blijft over de vraag wat je nou precies leert op een lerarenopleiding. Die vraag kan ik het beste beantwoorden door te beschrijven wat ik het afgelopen jaar heb opgestoken tijdens de colleges Algemene Didactiek, Persoonlijk Leiderschap, Vakdidactiek,


4/8

5122014


Ethiek, Professioneel Spreken en de workshops en trainingen waarmee we om de oren geslagen werden. De minister wil academici voor de klas, en die boodschap is overgekomen: bij elk vak dat ik volg, word ik gedwongen elke uitspraak die ik doe te onderbouwen met theorie

en

onderzoek.

Elke

week

lees

ik

een

paar

pedagogische

onderzoekspublicaties, en al snel valt me iets op. Van academische huize uit ben ik gewend om essays te schrijven die gebaseerd zijn op diepgravend literatuur- of praktijkonderzoek. Wat ik nu lees, zijn pedagogische theorieën die overwegend gebaseerd zijn op proeflessen in één of twee klassen, of de ervaringen van een handvol docenten. De onderzoeken waarop ‘wetenschappelijke’ publicaties gebaseerd zijn, zijn in de pedagogische wereld zo kleinschalig en vrijblijvend dat de kreet ‘N=1’ al snel een running gag wordt onder studenten. Bovendien zijn de vooraf opgestelde hypotheses vaak extreem voordehandliggend (‘Schrijven leerlingen een betere brief wanneer ze vooraf wél of niet vijf minuten nadenken over wat ze gaan schrijven?’) en zijn de onderzoeksopstellingen zo nietherhaalbaar dat ik en veel van mijn medestudenten het al snel lastig vinden om pedagogisch onderzoek serieus te nemen.

Uit onze duim gezogen Een schrijnend voorbeeld van hoe academisch onderzoek eraan toegaat op een lerarenopleiding ondervind ik wanneer ik in het voorjaar een vak volg over de docent en zijn werkomgeving. De synopsis van het vak deed vermoeden dat we ons zouden verdiepen in beleidsvorming in het onderwijs, maar niets is minder waar. Tijdens het eerste in een reeks van vier colleges krijgen we een enquête voor onze neus. Of we die bij twintig collega’s op onze stageschool wilden afnemen. Ja, dat moet, dat is huiswerk. Als we vragen waar de enquête over gaat, en waar die toe dient, antwoordt de docent dat we dat niet mogen weten, anders zal dat de onderzoeksresultaten beïnvloeden. Tijdens de lunchpauze zie ik een aantal studenten zelf de enquêtes invullen. Gelijk hebben ze, wat mij betreft: we hebben onze collega-docenten inmiddels al talloze malen moeten lastigvallen met allerlei vragenlijsten. Tijdens het tweede college vertelt de docent ons dat hij de resultaten zal gebruiken voor zijn volgende onderzoeksartikel. Als een aantal studenten daarop ietwat geïrriteerd vraagt wat wij als studenten precies leren van het blind afnemen van enquêtes, weigert de docent antwoord te geven. De twee daaropvolgende colleges is hij ziek. Niet alleen hebben we als studenten mijns inziens inhoudelijk geen steek gehad


5/8

5122014


aan dit ‘vak’ en zijn we slechts gebruikt om een onderzoekspublicatie mogelijk te maken, ook vraag ik me af hoe academisch een onderzoek precies is wanneer het gebaseerd is op een handvol enquêtes waarvan zeker de helft uit onze duim is gezogen.

Excelleren loont niet Nadat ik mijn eerste zelfreflectieverslag heb ingeleverd, word ik door twee docenten apart genomen. Ze vertellen me dat ze trots op me zijn, omdat ik een eigenwijze en rebelse student ben. ‘Daar kunnen we er niet genoeg van hebben,’ zo verzekeren ze me. Maar dan komt de aap uit de mouw: voor een rebels en eigenwijs zelfreflectieverslag kunnen ze me geen voldoende geven. De boodschap: ‘Op persoonlijke titel waarderen we je eigenzinnigheid enorm, er zouden meer leraren moeten zijn zoals jij, maar we adviseren je toch om je identiteit even aan de kant te zetten en gewoon de tentamenhandleiding te volgen, dan heb je zo snel mogelijk je bevoegdheid en kun je voor de klas blijven staan.’ Mij is altijd geleerd dat een academische houding gelijkstaat aan zelfstandig denkvermogen, maar dat principe wordt tijdens de lerarenopleiding snel en vakkundig de kop ingedrukt. Al ver voor de kerst is me duidelijk dat mij maar één ding te doen staat: ogen dicht, oren dicht, hersenen op slot en slaafs de rubricks uit de tentamenhandleiding ‘invullen’. Zolang je alle onderzoekjes, lesopzetten en zelfreflectieverslagen maar precies volgens de in het beoordelingsmodel voorgekauwde opzet schrijft, heb je overal exact een 7 voor en ben je er het snelst vanaf. De facto leer je dus hoe je zo effectief mogelijk zesjes en zeventjes kunt scoren, en hoe je docenten zo goed mogelijk naar de mond praat. Is dat wat Sander Dekker bedoelt met het opleiden van academische docenten? Bovendien: hij wil toch juist af van de zesjescultuur? Met zijn gedram over bevoegde leraren leidt hij een hele generatie docenten op die heeft geleerd dat excelleren op geen enkele manier loont.

Protocollen en meetmomenten Natuurlijk is het niet zo dat ik niks geleerd heb, het afgelopen schooljaar. Ik heb goede en fijne gesprekken gevoerd met docenten en medestudenten, soms tijdens colleges, meestal tijdens de lunchpauze of de borrel na afloop. Sommige docenten zijn bekwaam en gedreven, maar steeds weer zag ik ze verzanden in frustratie


6/8

5122014


over het systeem waarin ze functioneren. Een systeem dat dichtgesmeerd is met protocollen, meetmomenten en rubricks, door een overheid die steeds achterdochtiger staat tegenover docenten en ‘het’ onderwijs en dat denkt op te lossen door steeds meer te meten. Het is te hopen dat diezelfde overheid op tijd inziet dat deze vijandige houding een generatie docenten oplevert die al cynisch en moegebeukt is nog voordat ze een uur voor een klas heeft gestaan. De lerarenopleidingen zoals ze er nu bijliggen, zijn op sterven na dood en happen naar adem als een vis op het droge. Dwing deze opleidingen om de randvoorwaarden perfect te organiseren, maar geef ze inhoudelijke ruimte, vrijheid en autonomie, en zorg ervoor dat aankomend docenten autonoom, vrij en zelfstandig kunnen en durven denken. De paniekerige docent Algemene Didactiek van het begin heb ik nooit meer gezien. Ze verdween zo snel als ze gekomen was, zogezegd omdat ze een flinke griep had. De lessen werden overgenomen door een meisje van mijn eigen leeftijd dat al tijdens haar eerste college verklapte dat ze nog nooit een dag voor de klas had gestaan. Gelukkig had ze wel de juiste bevoegdheid om ons les te mogen geven over lesgeven. Aafke Romeijn Aafke Romeijn (1986) is neerlandica, lerares, schrijf ster en muzikant. Ze heeft twee Nederlandstalige cd’s uitgebracht, schrijft over muziek en onderwijs en werkt aan een roman over de lotgevallen van een lerares, Keetje Kwant. Ik kan het woord accreditatiecommissie niet meer horen De

meetzucht

van

de

accreditatiecommissie

komt

voort

uit

het

imagoprobleem waarmee lerarenopleidingen lang hebben gekampt. Ze zouden te vrijblijvend zijn, te weinig academisch, er zou niet genoeg getoetst worden: studenten namen een jaar deel aan praatgroepjes en scoorden dan een voldoende met een in elkaar geflanst portfolio. In 2011 lieten de sociale partners onderzoek doen naar het imago van de lerarenopleidingen, en in het onderzoeksrapport werd een aantal duidelijke aanbevelingen gedaan: zorg ervoor dat het lerarenbestaan aangenamer wordt

(verlaag

de

werkdruk,

verhoog

salarissen)

en

ontdoe

lerarenopleidingen van hun vrijblijvende karakter: maak de opleidingen zwaarder en academischer en verplicht docenten hun bevoegdheid te halen. Sander

Bax,

vakdidacticus

Nederlands

aan

de

Universitaire

Lerarenopleiding Tilburg: ‘Toen ik zelf ooit de lerarenopleiding volgde,


7/8

5122014


werden er te weinig eisen gesteld, colleges waren te vaak een vorm van bezigheidstherapie. Iedereen was het erover eens dat de opleidingen acade mischer moesten worden. Een academisch geschoolde docent is kritisch, denkt zelfstandig na, heeft lef, en is bovenal in staat creatieve lessen te ontwerpen. Academici kweek je door studenten uit te dagen en vrij te laten. Vooral dat laatste wordt de laatste jaren steeds moeilijker. Alles moet meetbaar zijn, accreditaties zijn steeds outputgerichter geworden: er wordt vooral gekeken naar scripties en mogelijke genadezesjes, veel minder naar de praktijk van het onderwijs. Om je als opleiding te kunnen verantwoorden, dien je een enorme admini stratie te voeren, die de werkdruk voor docenten steeds verder verhoogt en uiteindelijk alleen schijnzekerheid biedt. Want goed onderwijs creëer je door met mensen te werken en niet door formulieren in te vullen, dat weet elke docent. Bovendien: echt creatieve academici produceren onderzoek en scripties die niet in een formuliertje te vangen zijn.’ Het resultaat: opleidingen laten hun studenten niet zelfstandig en kritisch nadenken, maar creëren hoepeltjes om doorheen te springen. Dat studenten ontevreden zijn over de opleidingen blijkt uit de uitkomsten van de Nationale Studenten Enquête, die jaarlijks door ruim eenderde van de studenten aan hbo’s en universiteiten wordt ingevuld. Studenten wordt gevraagd wat ze vinden van hun opleiding. Lerarenopleidingen scoren in het algemeen

flink

onder

het

landelijke

gemiddelde.

De

universitaire

lerarenopleiding van de Radboud Universiteit Nijmegen is dit jaar zelfs het slechtst scorende masterprogramma van heel Nederland.


8/8

VERSTAND OP NUL EN VOORAL NIET TE KRITISCH ZIJN

Recommend Documents