Verspreidingsonderzoek libellen 2009

Verspreidingsonderzoek libellen 2009

Verspreidingsonderzoek libellen 2009

Tekst: Tim Termaat (De Vlinderstichting) & Vincent Kalkman (EIS-Nederland) Met medewerking van: Jaap Bouwman, Kim Huskens, René Manger, Klaas-Douwe Dijkstra en Kees van Bochove Rapportnummer: VS2009.028 Status: Eindrapport Productie: De Vlinderstichting Postbus 506 6700 AM Wageningen telefoon: 0317-467346 bezoekadres: Mennonietenweg 10, Wageningen e-mail: [email protected] www.vlinderstichting.nl Opdrachtgever: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Directie NLP - Gegevensautoriteit Natuur

Deze publicatie kan worden geciteerd als: Termaat, T. & V.J. Kalkman (2009). Verspreidingsonderzoek libellen 2009. VS2009.028. De Vlinderstichting, Wageningen.

Trefwoorden: Verspreiding, libellen, noordse winterjuffer, groene glazenmaker, sierlijke witsnuitlibel, gevlekte witsnuitlibel, Habitatrichtlijn

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigden/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van De Vlinderstichting, noch mag het zonder een dergelijke toestemming gebruikt worden voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd.

DE VLINDERSTICHTING

& EIS-NEDERLAND, OKTOBER 2009|VERSPREIDINGSONDERZOEK LIBELLEN 2009 2

Inhoud

Samenvatting ......................................................................................4 Hoofdstuk 1/ Inleiding .........................................................................5 Hoofdstuk 2/ Methode .........................................................................6 Hoofdstuk 3/ Resultaten per soort.........................................................9 Hoofdstuk 7/ Conclusies en aanbevelingen .......................................... 20 Literatuur ......................................................................................... 21

DE VLINDERSTICHTING


Samenvatting

Aanleiding Bij het bedrijfsleven, binnen het ministerie van LNV en bij de soortbeschermende organisaties is de afgelopen jaren de behoefte aan actuele, betrouwbare en toegankelijke gegevens over de verspreiding van beschermde planten en dieren sterk toegenomen. Om aan de behoefte van deze gegevens te voldoen heeft het ministerie van LNV in 2004 de inhaalslag opgestart met als doel de verspreidingsgegevens van Habitatrichtlijnsoorten te actualiseren. Deze inhaalslag heeft een vervolg gekregen in de afgelopen jaren. In deze rapportage wordt verslag gelegd van het verspreidingsonderzoek libellen in 2009. Methode Voor de volgende vier soorten van de Habitatrichtlijn bleek aanvullend veldwerk nodig te zijn om het verspreidingsbeeld voldoende compleet te houden: noordse winterjuffer, groene glazenmaker, sierlijke witsnuitlibel en gevlekte witsnuitlibel. Voor deze soorten zijn de kilometerhokken geselecteerd waaruit de laatste waarneming stamt uit 2004. Deze hokken zijn in de vliegtijd van de soort bezocht, waarbij een waarneming of een nulwaarneming is verzameld. Vervolgens zijn actuele verspreidingskaarten gemaakt op 10x10 kilometerhokniveau en 1x1 kilometerhokniveau. Resultaat De noordse winterjuffer werd in 7 van de 11 onderzochte kilometerhokken waargenomen, voor de groene glazenmaker waren dit 21 van de 87 kmhokken, voor de sierlijke witsnuitlibel 0 van de 7 km-hokken en voor de gevlekte witsnuitlibel 5 van de 8 km-hokken. Conclusies De sierlijke witsnuitlibel heeft momenteel waarschijnlijk geen populatie in Nederland; Het verspreidingsbeeld van de libellensoorten van de Habitatrichtlijn is na afronding van dit onderzoek weer nagenoeg compleet en actueel.

DE VLINDERSTICHTING


Hoofdstuk 1/ Inleiding

Bij het bedrijfsleven, binnen het ministerie van LNV en bij de soortbeschermende organisaties is de afgelopen jaren de behoefte aan actuele, betrouwbare en toegankelijke gegevens over de verspreiding van planten en dieren sterk toegenomen.

Om aan de behoefte van deze gegevens te voldoen heeft het ministerie van LNV in 2004 de inhaalslag opgestart met als doel de verspreidingsgegevens van Habitatrichtlijnsoorten te actualiseren. Inmiddels zijn de gegevens van de Habitatrichtlijnsoorten redelijk volledig. In deze rapportage wordt een overzicht gegeven van de resultaten van het verspreidingsonderzoek 2009 met betrekking tot de libellen. Hierbij komen de volgende soorten die genoemd staan op Bijlage II en/of Bijlage IV van de Habitatrichtlijn aan bod: noordse winterjuffer (Sympecma paedisca), groene glazenmaker (Aeshna viridis), sierlijke witsnuitlibel (Leucorrhinia caudalis) en gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia pectoralis). Het verspreidingsonderzoek in 2009 is vooral een voortzetting van het verspreidingsonderzoek in de voorgaande jaren en richt zich op de volgende onderdelen: 1. Het inwinnen van gegevens zodanig dat het verspreidingsbeeld op 10*10 kilometerhokniveau in de periode 2007-2012 compleet geactualiseerd wordt. 2. Het actualiseren van het verspreidingsbeeld op 1*1 kilometerhokniveau zodanig dat goed kansenkaarten gemaakt kunnen worden met gegevens die niet ouder zijn dan vijf jaar. Voor libellen geldt dat het goed mogelijk is om het verspreidingsbeeld op 10*10 kilometerhokniveau in de periode 2007-2012 in zijn geheel te actualiseren. Hiervoor is het wel noodzakelijk om de komende jaren de vinger aan de pols te houden en bij te sturen waar nodig.

DE VLINDERSTICHTING


Hoofdstuk 2/ Methode

Het onderzoek in 2009 heeft zich beperkt tot het verzamelen van aanvullende verspreidingsgegevens voor de noordse winterjuffer, groene glazenmaker, sierlijke witsnuitlibel en gevlekte witsnuitlibel.

2.1 Onderzochte soorten In Bijlage II en IV van de Habitatrichtlijn worden negen soorten genoemd die behoren tot de Nederlandse libellenfauna. Van twee van deze soorten waren bij het begin van het project geen recente waarnemingen bekend, te weten: mercuurwaterjuffer (Coenagrion mercuriale) en bronslibel (Oxygastra curtisii). Het huidige verspreidingsbeeld van de meeste soorten is voldoende duidelijk. In 2009 is aanvullend veldwerk uitgevoerd voor de noordse winterjuffer (Sympecma paedisca), groene glazenmaker (Aeshna viridis), sierlijke witsnuitlibel (Leucorrhinia caudalis) en gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia pectoralis). 2.2 Het veldwerk Om een goed beeld te krijgen van de actuele verspreiding van de bovengenoemde libellensoorten, is in 2009 een aantal kilometerhokken (km-hokken) onderzocht. In elk onderzocht km-hok werd volgens een vaste methode een positieve waarneming of een nulwaarneming verzameld. De voorwaarden voor het verzamelen van een nulwaarneming staan beschreven in de ‘Handleiding waarnemingen Nederlandse libellen’ (Bouwman & Kalkman, 2004). De km-hokken die onderzocht zijn beantwoorden aan de voorwaarde dat de desbetreffende doelsoort vijf jaar geleden nog is waargenomen, maar daarna niet meer. Ook zijn er sindsdien geen nulwaarnemingen meer uit het km-hok verzameld. Tenslotte is in het natuurgebied De Weerribben intensief gezocht naar de sierlijke witsnuitlibel, waarvan in 2008 een mannetje werd gefotografeerd. Tabel 1. Voor de inhaalslag geselecteerde kilometerhokken Soort Gevlekte witsnuitlibel Groene glazenmaker Noordse winterjuffer Sierlijke witsnuitlibel

Te bezoeken kilometerhokken 8 87 11 niet vooraf bepaald

Noordse winterjuffer De noordse winterjuffer is een soort die in het najaar uitzwerft, op zoek naar een geschikt overwinteringsgebied. Ze komen dan ver van potentiële voortplantingslocaties terecht. Het wordt daarom alleen zinvol geacht om km-hokken te bezoeken met potentieel geschikt voortplantingshabitat. Hier heeft het onderzoek in 2009 zich dan ook op gericht. 11 hokken die aan deze voorwaarde voldoen zijn onderzocht.

DE VLINDERSTICHTING


Groene glazenmaker In totaal 87 hokken zijn op basis van de bovengenoemde criteria geselecteerd voor veldwerk. Een hiervan bleek later te berusten op een foutief doorgegeven waarneming. Dit relatief hoge aantal komt doordat er in 2004 veldwerk is verricht voor verschillende provinciale soortbeschermingsplannen. Veel van de populaties die toen zijn gevonden liggen in gebieden die voor vrijwilligers onaantrekkelijk zijn en zijn daardoor sindsdien niet bezocht.

Figuur 1. De groene glazenmaker heeft in Nederland populaties in de laagveengebieden en enkele veenweidegebieden (Tim Termaat/De Vlinderstichting).

Sierlijke witsnuitlibel Van deze zeer zeldzame libel werd in 2008 een verrassende waarneming gedaan: een mannetje werd door enkele libellenliefhebbers gefotografeerd in De Weerribben. Na de waarneming in 2006 (nabij Maastricht) betrof dit de tweede waarneming sinds 1970. In 2009 is geprobeerd om de soort terug te vinden in De Weerribben, om zodoende in te kunnen schatten of er een populatie aanwezig is.

Gevlekte witsnuitlibel Buiten de laagveengebieden is het voor deze soort lastig om vast te stellen of de waarnemingen betrekking hebben op een populatie of een zwerver. Er zijn 8 kilometerhokken geselecteerd waar de soort in de laatste 5 jaar niet is waargenomen, maar wel is waargenomen in de voorgaande 5 jaar. Van deze hokken kon één hok (RD 191-359) niet meer worden onderzocht wegens tijdgebrek. Dit hok zal in 2010 worden onderzocht.

DE VLINDERSTICHTING


2.3 Digitale kaarten en bestand Voor de onderzochte soorten zijn verschillende kaarten en een bestand gemaakt. Excel-bestand met per soort: Het aantal 10*10 kilometerhokken van het gezamenlijke actuele en potentiële leefgebied. Het aantal 10*10 kilometerhokken dat sinds 2007 onderzocht is op het voorkomen van de soort. Het aantal 1*1 kilometerhokken van het gezamenlijke actuele en potentiële leefgebied. Het aantal 1*1 kilometerhokken dat sinds 2005 onderzocht is op het voorkomen van de soort. Een kaart per soort met verspreidingsbeeld 10*10 kilometerhokniveau met per hok een toedeling naar één van de volgende klassen: Nooit onderzocht, maar wel behorend tot potentieel leefgebied. Voor het laatst onderzocht vóór 2007 en wel waargenomen. Voor het laatste onderzocht vóór 2007 maar niet waargenomen. Onderzocht sinds 2007 en wel waargenomen. Onderzocht sinds 2007 maar niet waargenomen. Een kaart per soort met verspreidingsbeeld 1*1 kilometerhok met per hok een toedeling naar één van de volgende klassen: Nooit onderzocht, maar wel behorend tot potentieel leefgebied. Voor het laatst onderzocht vóór 2005 en wel waargenomen. Voor het laatste onderzocht vóór 2005 maar niet waargenomen. Onderzocht sinds 2005 en wel waargenomen. Onderzocht sinds 2005 maar niet waargenomen.

DE VLINDERSTICHTING


Hoofdstuk 3/ Resultaten per soort

Het veldwerk aan de libellen van de Habitatrichtlijn is voorspoedig verlopen. Van alle soorten is nu weer een goed en actueel beeld van de verspreiding voorhanden.

3.1 Gericht veldwerk in 2009 In 2009 zijn 106 van de 107 van tevoren geselecteerde km-hokken onderzocht op het voorkomen van de noordse winterjuffer, groene glazenmaker en gevlekte witsnuitlibel. Eén km-hok in het gebied De Deelen kon wegens tijdgebrek niet meer worden bezocht. Dit hok zal in 2010 worden bezocht. Daarnaast is intensief gezocht naar de sierlijke witsnuitlibel in De Weerribben, waarbij 7 kilometerhokken werden onderzocht. In de onderzochte hokken werd de gezochte soort slechts in 33 hokken daadwerkelijk aangetroffen. Dit lage percentage komt vooral voor de slechte en zorgwekende resultaten bij de groene glazenmaker. 3.2 Actueel en potentieel leefgebied Het potentieel leefgebied is voor veel soorten lastig in te schatten omdat de meeste soorten in meerdere biotopen kunnen worden aangetroffen. Het is daarom het meest betrouwbaar om uit te gaan van de plekken waar de soort in verleden al is gemeld. Hier zijn dan alle hokken waar het zeer waarschijnlijk om zwervers gaat vanaf gehaald.

Tabel 2. Actuele en potentiële km-hokken per onderzochte soort. Noordse Groene Sierlijke Gevlekte winterjuffer glazenmaker witsnuitlibel witsnuitlibel

Gebiedsnaam Het aantal 10*10 km-hokken van het gezamenlijke actuele en potentiële leefgebied

70

70

9

100

Het aantal 10*10 km-hokken dat sinds 2007 onderzocht is op het voorkomen 20 van de soort

43

1

65

Het aantal 1*1 km-hokken van het gezamenlijke en actuele potentiële leefgebied

250

500

16

260

Het aantal 1*1 km-hokken dat sinds 2004 onderzocht is op het voorkomen van de soort

160

413

7

203

3.3 Opmerkingen bij de verspreidingskaarten De kaarten zijn gebaseerd op het Landelijke Libellenbestand van NVL, De Vlinderstichting en EIS-Nederland en waarnemingen die worden doorgegeven via www.waarneming.nl en www.telmee.nl. Op het moment van het maken van de kaarten komen er nog steeds waarnemingen binnen die vrijwilligers in de voorgaande zomer hebben verzameld. Een deel van de reeds in het bestand verwerkte waarnemingen moet nog door DE VLINDERSTICHTING


de Commissie Waarnemingen Nederlandse Odonaten (CWNO) gekeurd worden. Deze waarnemingen zijn voor de kaarten wel meegenomen aangezien dit een reëler beeld geeft. Hierdoor kan het zijn dat sommige op de kaarten weergegeven waarnemingen in de toekomst komen te vervallen. De kaarten geven een overzicht van de verspreiding van de soort in verschillende perioden, niet alle categorieën zijn bij alle soorten van toepassing. De categorie nooit onderzocht, maar wel behorend tot potentieel leefgebied komt eigenlijk niet voor vanwege de zeer grote onderzoeksdekking qua libellen. Er is wel een aantal hokken die de komende jaren opnieuw moeten worden bekeken op het voorkomen van de soorten. 3.4 Noordse winterjuffer (Sympecma paedisca) De noordse winterjuffer heeft een beperkt aantal populaties waarvan die van De Weerribben de grootste is. Voor Drenthe en grote delen van Friesland geldt dat de soort bijna overal te verwachten is, maar alleen als zwerver of overwinteraar (geen voortplanting) (Ketelaar et al., 2007). In 2009 zijn daarom alleen km-hokken bezocht in potentieel geschikt voortplantingshabitat, waar de soort in de periode 2000-2004 is aangetroffen maar de laatste jaren niet meer is waargenomen. Het betrof hier 4 km-hokken in De Weerribben (Overijssel) en 7 km-hokken in de Wieden (Overijssel). Tabel 3. Waarnemingen van de noordse winterjuffer in de geplande km-hokken. Gebiedsnaam

X-coor

Y-coor

Resultaat

De Weerribben

192

534 Aangetroffen

De Weerribben

193

535 Aangetroffen

De Weerribben

195

527 Aangetroffen

De Weerribben

197

533 Aangetroffen

Wieden

197

527 Aangetroffen

Wieden

198

525 Aangetroffen

Wieden

198

526 Nulwaarneming

Wieden

198

527 Nulwaarneming

Wieden

199

525 Nulwaarneming

Wieden

199

526 Nulwaarneming

Wieden

202

531 Aangetroffen

DE VLINDERSTICHTING


Figuur 2. Verspreiding van de noordse winterjuffer op 10x10 kilometerhokniveau. Cirkel=waarneming 2000-2006; stip=waarneming 2007-2009; vierkantje=nulwaarneming 2007-2009.

Huidige situatie in Nederland Grotere populaties van de noordse winterjuffer zijn momenteel bekend van de Kuinderplas (Flevoland), De Weerribben (Overijssel) en de Wieden (Overijssel). In Drenthe gaat het bijna uitsluitend om waarnemingen van overwinterende dieren die hoogst waarschijnlijk afkomstig zijn uit De Weerribben en de Wieden. Deze dieren kunnen op verschillende heideterreinen in Drenthe worden aangetroffen. Voortplantingsactiviteit is bekend van een locatie nabij Nijensleek (Manger, 2007). In deze omgeving worden jaarlijks hoge aantallen overwinterende noordse winterjuffers waargenomen. Ook in Friesland betreft het merendeel van de waarnemingen overwinterende dieren. De soort plant zich echter ook voort in de Lindevallei en de Rottige Meenthe. Hier is de dichtheid aan noordse winterjuffers echter aanzienlijk lager.

Figuur 3. De meeste waarnemingen van de Noordse winterjuffer in Drenthe hebben betrekking op zwervers die op zoek zijn gegaan naar geschikte overwinteringsplekken (Albert Vliegenthart/De Vlinderstichting).

DE VLINDERSTICHTING


Figuur 4. Verspreiding van de noordse winterjuffer op 1x1 kilometerhokniveau in Nederland. Cirkel=waarneming 2000-2004; stip=waarneming 2005-2009; vierkantje=nulwaarneming in 2005-2009.

3.5 Groene glazenmaker (Aeshna viridis) De groene glazenmaker is in Nederland een zeldzame soort die voor de eiafzet strikt gebonden aan krabbenscheer (Stratiodes aloides). De soort komt daardoor alleen voor op plekken waar tamelijk grote velden krabbenscheer met de juiste structuur en ouderdomssamenstelling aanwezig zijn. Populaties zijn te vinden in de grotere laagveenmoerassen zoals de Wieden en De Weerribben en in agrarische landschappen van onder andere Zuid-Holland, Groningen en Friesland. Sporadisch wordt de soort ook aangetroffen in het stedelijk gebied (bijvoorbeeld in Heerenveen). In 2009 werd de groene glazenmaker in 21 van de 87 bezochte kilometerhokken daadwerkelijk aangetroffen, verspreid over verschillende gebieden. Tabel 4. Waarnemingen van de groene glazenmaker in de geplande kilometerhokken. Gebiedsnaam

X-coor

Y-coor

Resultaat

Opmerking

Krimpem a/d Lek

102

434 Nulwaarneming

geen krabbenscheer aanwezig

Alphen a/d Rijn

102

459 Nulwaarneming

krabbenscheervelden in hok achteruitgegaan

Oudekerk a/d Ijssel

104

439 Nulwaarneming

vrijwel geen krabbenscheer aanwezig

Reeuwijkse hout

110

453 Nulwaarneming

16m-8m krabbenscheer aanwezig

Nieuwkoopse plassen

113

461 Nulwaarneming

hok met veel sloten, desondanks geen krabbenscheersloot aangetroffen

Nieuwkoopse plassen

114

460 Aangetroffen

Nieuwkoopse plassen

114

462 Nulwaarneming

Zegveld

115

458 Aangetroffen

DE VLINDERSTICHTING

enkele stukjes krabbenscheer aanwezig


Zegveld

115

459 Aangetroffen

Nieuwkoopse plassen

115

461 Aangetroffen

Zegveld

116

459 Aangetroffen

Zegveld

118

459 Aangetroffen

Zegveld

118

460 Nulwaarneming

geen krabbenscheer; eerdere waarneming van jagend dier langs dijk

Zegveld

119

457 Nulwaarneming

krabbenscheerveld in hok zeer klein

Zegveld

119

458 Aangetroffen

Zegveld

119

459 Aangetroffen

Zegveld

119

460 Nulwaarneming

geen krabbenscheer; eerdere waarneming van jagend dier langs dijk

Polder Kockenge

123

461 Nulwaarneming

krabbenscheervelden in hok verdwenen

Polder Kockenge

124

461 Nulwaarneming

krabbenscheervelden in hok verdwenen

Loosdrechtse plassen

134

465 Aangetroffen


135

463 Aangetroffen


135

464 Nulwaarneming

weinig krabbenscheer aanwezig

Westbroek

136

465 Nulwaarneming

een hok met 2 kleine krabbenscheerslootjes

’s-Graveland

136

472 Nulwaarneming

een hok zonder krabbenscheer

Westbroek

137

463 Nulwaarneming

een hok met vrijwel geen krabbenscheer, in 2008 is dit hok ook doorzocht, ook toen geen resultaat

Huizen

144

479 Nulwaarneming

betreft onbetrouwbare waarneming, geen krabbenscheer aanwezig

De Wieden

199

518 Aangetroffen

De Wieden

200

518 Nulwaarneming

een moeilijk te inventariseren hok omdat maar een paar sloten bevaarbaar zijn. Hier is weinig krabbenscheer aangetroffen.

De Wieden

201

517 Nulwaarneming

een hok met vrijwel geen krabbenscheer

De Wieden

201

519 Aangetroffen

De Wieden

203

521 Aangetroffen

De Wieden

204

521 Aangetroffen

De Wieden

204

522 Aangetroffen

De Wieden

204

525 Aangetroffen

De Wieden

204

526 Aangetroffen

De Wieden

204

527 Aangetroffen

De Wieden

204

528 Aangetroffen

Meppel

207

522 Nulwaarneming

Sneek

179

556 Nulwaarneming

Joure

181

556 Nulwaarneming

Joure

182

556 Nulwaarneming

Joure

183

556 Nulwaarneming

De Blauwgerzen

183

558 Nulwaarneming

Haskerhorne

184

551 Nulwaarneming

Joure

185

555 Nulwaarneming

Grou

185

570 Nulwaarneming

DE VLINDERSTICHTING

geen krabbenscheer aanwezig


De Deelen

188

559 Nulwaarneming

Grote Wielen

188

581 Nulwaarneming

De Deelen

189

558 Nulwaarneming

De Deelen

189

560 Nulwaarneming

Heerenveen

190

551 Nulwaarneming

Heerenveen

190

557 Nulwaarneming

Burgum

190

579 Nulwaarneming

Tytsjerk

190

580 Nulwaarneming

De Weerribben

191

533 Aangetroffen

Heerenveen

191

551 Nulwaarneming

Heerenveen

191

552 Nulwaarneming

Heerenveen

191

553 Nulwaarneming

Heerenveen

191

554 Nulwaarneming

Hardegaryp

191

581 Nulwaarneming

Heerenveen

192

551 Nulwaarneming

Tjallebert

192

556 Nulwaarneming

De Deelen

192

559 Nulwaarneming

Nij Beets

192

562 Nulwaarneming

Nij Beets

192

564 Nulwaarneming

Garijp

192

576 Nulwaarneming

Heerenveen

195

552 Nulwaarneming

Heerenveen

195

553 Nulwaarneming

Heerenveen

195

554 Nulwaarneming

Lindevallei

196

540 Nulwaarneming

Heerenveen

196

553 Nulwaarneming

Heerenveen

196

554 Nulwaarneming

Het Houtwiel

196

586 Nulwaarneming

Langezwaag

197

553 Nulwaarneming

Langezwaag

197

555 Nulwaarneming

Katlijkerschar

198

549 Nulwaarneming

Tjongerdellen

199

548 Nulwaarneming

Langezwaag

199

553 Nulwaarneming

Drachten

201

569 Nulwaarneming

Rottevalle

202

573 Nulwaarneming

De Hoeve

203

543 Nulwaarneming

Rottevalle

203

573 Nulwaarneming

De Hoeve

204

544 Nulwaarneming

Oldeberkoop

204

550 Aangetroffen

Jubbega

204

557 Nulwaarneming

Jubbega

207

559 Nulwaarneming

Groningen

230

580 Nulwaarneming

DE VLINDERSTICHTING


Figuur 5. Verspreiding van de groene glazenmaker op 10x10 kilometerhokniveau. Cirkel=waarneming 2000-2006; stip=waarneming 2007-2009; vierkantje=nulwaarneming 2007-2009.

Noord-Nederland In 2004 is uitgebreid onderzoek uitgevoerd naar de groene glazenmaker, met name in Friesland. Omdat deze km-hokken daarna nauwelijks meer zijn bezocht, moesten in 2009 een relatief groot aantal km-hokken worden bezocht om het beeld compleet te houden. 60 hokken zijn in NoordNederland onderzocht. In veel van de hokken waar een nulwaarneming werd gedaan was onvoldoende krabbenscheer aanwezig voor de groene glazenmaker.

DE VLINDERSTICHTING


Figuur 6. Verspreiding van de groene glazenmaker in het noorden van Nederland op 1x1 kilometerhokniveau. Cirkel=waarneming 2000-2004; stip=waarneming 20052009; vierkantje=nulwaarneming in 2005-2009.

West- en Zuid-Nederland In West-Nederland zijn 27 km-hokken onderzocht. In 10 km-hokken werd de groene glazenmaker aangetroffen. Het gaat al jaren slecht met de krabbenscheerpopulaties in het westen van het land en daarmee ook met de groene glazenmaker.

Figuur 7. Sloten met uitgebreide krabbenscheervegetaties worden in het westen van het land steeds zeldzamer (De Vlinderstichting).

DE VLINDERSTICHTING


Figuur 8. Verspreiding van de groene glazenmaker in het westen van Nederland op 1x1 kilometerhokniveau. Cirkel=waarneming 2000-2004; stip=waarneming 20052009; vierkantje=nulwaarneming in 2005-2009.

3.6 Sierlijke witsnuitlibel (Leucorrhinia caudalis) De sierlijke witsnuitlibel is altijd al een zeldzame soort geweest in Nederland. Tussen 1936 en 2006 werd de soort niet waargenomen. In 2006 werden twee dieren gezien nabij Maastricht (Huskens, 2006). Tijdens vervolgonderzoek kon hier echter geen populatie worden aangetoond. In 2008 werd de soort opnieuw in Nederland aangetroffen. Ditmaal betrof het een enkel mannetje in het noordelijke deel van De Weerribben (precieze locatie onbekend). Omdat dit natuurgebied potentieel geschikt voortplantingshabitat bevat, is in 2009 gericht gezocht naar de soort. Hierbij zijn 7 km-hokken aangedaan. Er werden echter geen sierlijke witsnuitlibellen gezien, zodat vooralsnog geconcludeerd moet worden dat er geen populaties aanwezig zijn in Nederland. Tabel 5. Waarnemingen van de sierlijke witsnuitlibel in de geplande kilometerhokken. Gebiedsnaam

X-coor

Y-coor

Resultaat

De Weerribben

190

534 Nulwaarneming

De Weerribben

191

532 Nulwaarneming

De Weerribben

191

533 Nulwaarneming

De Weerribben

192

531 Nulwaarneming

De Weerribben

192

533 Nulwaarneming

De Weerribben

192

534 Nulwaarneming

De Weerribben

192

535 Nulwaarneming

DE VLINDERSTICHTING


3.7 Gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia pectoralis) De gevlekte witsnuitlibel heeft grote populaties in de laagveenmoerassen. Daarbuiten heeft de soort vooral kleine onbestendige populaties op de zandgronden en af en toe in de duinen. Hier duikt de soort vaak enkele jaren in lage aantallen op bij een ven of plas om dan weer te verdwijnen. Dit maakt gericht inventariseren van deze soort op de zandgronden lastig. Van de zes onderzocht km-hokken in laagveengebieden is de soort aangetroffen in vier hokken. Van de twee onderzochte km-hokken op de zandgronden is de soort in één hok aangetroffen. Tabel 6. Waarnemingen van de gevlekte witsnuitlibel in de geplande kilometerhokken. Gebiedsnaam

X-coor

Y-coor

Resultaat

Alde Faenen

191

572 Nulwaarneming

Kampsheide

237

557 Aangetroffen

De Weerribben

190

533 Nulwaarneming

Wieden

200

518 Aangetroffen

Wieden

200

521 Aangetroffen

Wieden

203

521 Aangetroffen

Wieden

197

525 Aangetroffen

De Deelen

191

559

De Kom

156

451 Nulwaarneming

-

Opmerking

Niet onderzocht wegens tijdgebrek

Figuur 9. Verspreiding van de gevlekte witsnuitlibel op 10x10 kilometerhokniveau. Cirkel=waarneming 2000-2006; stip=waarneming 2007-2009; vierkantje=nulwaarneming 2007-2009.

DE VLINDERSTICHTING


Figuur 10. Verspreiding van de gevlekte witsnuitlibel in het noorden van Nederland op 1x1 kilometerhokniveau. Cirkel=waarneming 2000-2004; stip=waarneming 2005-2009; vierkantje=nulwaarneming in 2005-2009.

Figuur 11. Verspreiding van de gevlekte witsnuitlibel in het zuiden van Nederland op 1x1 kilometerhokniveau. Cirkel=waarneming 2000-2004; stip=waarneming 2005-2009; vierkantje=nulwaarneming in 2005-2009.

DE VLINDERSTICHTING


Hoofdstuk 7/ Conclusies en aanbevelingen

Door de uitvoering van het verspreidingsonderzoek libellen in 2009 is het verspreidingsbeeld van de geselecteerde soorten weer compleet.

7.1 Conclusies Na uitvoering van het verspreidingsonderzoek libellen 2009 kan het volgende worden geconcludeerd: Het verspreidingsbeeld van de noordse winterjuffer (voortplantingslocaties), groene glazenmaker, sierlijke witsnuitlibel en gevlekte witsnuitlibel is weer (nagenoeg) compleet voor de periode 2005-2009. De sierlijke witsnuitlibel heeft momenteel naar alle waarschijnlijkheid geen populatie in Nederland. 7.2 Aanbevelingen De volgende aanbevelingen zijn van belang voor het verspreidingsonderzoek in de komende jaren: Het vrijwilligersnetwerk moet blijvend worden aangestuurd. Het actueel houden van het verspreidingsbeeld van de soorten van de Habitatrichtlijn kan grotendeels gebeuren door het gericht aansturen van dit vrijwilligersnetwerk. Het zal waarschijnlijk noodzakelijk blijven om een deel van het verspreidingsonderzoek door betaalde krachten te laten uitvoeren vanwege het ontbreken van vrijwilligers in bepaalde regio’s of de ontoegankelijkheid van een terrein. Op het moment van schrijven komen er nog steeds waarnemingen van seizoen 2009 binnen. Hierdoor is het nog niet helemaal duidelijk hoeveel hokken met Habitatrichtlijnsoorten volgend jaar aanvullend veldwerk behoeven. In 2010 zal onderzoek ten minste nodig zijn voor noordse winterjuffer (voortplantingslocaties), groene glazenmaker en gevlekte witsnuitlibel. Het verspreidinsgbeeld van de rivierrombout is afgelopen jaar verouderd. Veldwerk voor deze soort is arbeidsintensief en er is slechts beperkte interesse bij vrijwilligers voor het uitvoeren van dit veldwerk.

DE VLINDERSTICHTING


Literatuur

Bouwman, J.H. & Kalkman, V.J. (2004)

Handleiding waarnemingen Nederlandse libellen. Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie. De Vlinderstichting en EISNederland. Bouwman, J.H., Kalkman, V.J., Abbingh, G., Boer, E.P., de, Geraeds, R.P.G., Groenendijk, D., Ketelaar, R., Manger, R. & Termaat, T. (2008)

Een actualisatie van de verspreiding van de Nederlandse libellen. Brachytron 11 (2): 103-198. Huskens, K. (2006)

Sierlijke witsnuitlibel op Sint-Pietersberg: laatste waarneming uit 1970, ook uitgestorven in België. Natuurhistorisch Maandblad 95(7), 177-178. Ketelaar, R., Manger, R., Ruiter, E. J., Uilhoorn, H.M.G. & de Boer, E.P. (2007)

Analyse van de verspreiding van de Noordse winterjuffer (Sympecma paedisca) in Nederland. Brachytron 11(1), 5-20. Manger, R. (2007)

Noordse winterjuffer (Sympecma paedisca) en Bruine winterjuffer (Sympecma fusca) in zelfde voortplantingswater. Brachytron 11(1), 83-86.

DE VLINDERSTICHTING


Verspreidingsonderzoek libellen 2009

Recommend Documents