Verslag van het leven op Saint Domingue volgens Justin Girod de Chantrans
Voyage d’un suisse dans différentes colonies d’Amérique Justin Girod de Chantrans présenté par Pierre Pluchon Librairie Jules Tallandier 1980 Logeeradres Girod de Chantrans Girod de Chantrans heeft zijn intrek genomen in een huis (case) op vruchtbare vlakte. Het is het verblijf van een planter. Hij beschrijft het huis als een eenvoudige houten woning, zonder verdieping, en met aan zowel de voor- als achterzijde een overdekte veranda. In het midden van het huis bevindt zich een centrale ruimte met aan de ene kant twee kleinere kamers voor huisslaven en aan de andere kant de kamer van de heer des huizes en de kamer waar hij logeert. De deuren en luiken van het huis staan de hele dag open om zoveel mogelijk te profiteren van de koelte van de wind. Het huis is gebouwd op een gemetselde verhoging van een meter. Deze verhoging dient om de vochtigheid in het huis te verminderen. Aan beide zijden is er een stenen trap die naar de veranda leidt. Het huis ligt in het midden van een open veld, dat aan de voorkant van het huis begrensd wordt door een rij citroen- en sinasappelbomen. Daarachter strekt zich de vlakte uit tot aan de voet van de bergen. De toppen van de hoge bergen zijn nog begroeid, maar de hellingen zijn ontgonnen voor de verbouw van koffie. Op de vlakte is suikerriet geplant. Op de vlakte zijn meer dan 20 suikerrietplantages. Van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat is het ‘lugubere getril van de suikerrietmolens te horen, samen met het geluid van de karren die de oogst aanvoeren en met regelmaat vergezeld van het klappen van de zweep.” Aan de achterzijde van het huis bevindt zich een boomgaard, met onder andere advocado- en corrosolbomen. Op het terrein rondom het huis van de planter bevinden zich nog andere gebouwen, zoals een gemetselde schuur voor gereedschappen, de keuken van het grote huis, een opslagruimte voor suiker, een hangar om de uitgeperste suikerrietstengels, die dienen als brandstof voor de ovens, in op te slaan, twee molens, een kuiperij, en wat stallen voor kleinvee. Huisvesting slaven De slaven zijn ondergebracht in zo’n zestig barakken met strooien dak. De slaven hebben een eigen stukje grond waarop ze levensmiddelen kunnen verbouwen voor eigen gebruik. “Er staan hier binnen de omheining van de vlakte zo’n zestig negerhutten, bestemd voor driehonderd negers en negerinnen van alle leeftijden. Iedere hut is zo’n 8 meter lang, 4 meter breed en 5 meter hoog tot in de nok. De meeste huisjes zijn opgetrokken uit klei en bedekt met het blad van suikerriet….Alle hutten hebben deuren, sommige ook ramen. De vloer is van aangestampte aarde. De bewoners slapen op de grond op het blad van maïsplanten waarop iedereen – mannen, vrouwen en kinderen – door elkaar heen slaapt. In de hut staan wat oude potten die gebruikt worden om eten te bereiden. Iedere hut heeft twee scheidingswanden, waardoor er drie even grote ruimtes zijn. Als we dus het
aantal hutten, en dat zijn er hier 60, met drie vermenigvuldigen, dan kom je uit op 180 kamers.” (p.132) Natuur Girod de Chantrans is verrukt over de stukken ongerepte natuur die hij nog her en der tegenkomt. “Dit is dus een Amerikaans woud, een van die slecht toegankelijke plekken, waar de Europese hebzucht de natuur nog niet verstoord heeft.” Hij ziet dat steeds meer stukken grond ontgonnen worden, vooral voor de verbouw van suikerriet. Despotische planter Wie hard wil werken en voldoende slaven heeft, kan veel geld verdienen op Saint Domingue. Girod de Chantrans omschrijft de planter, of bij zijn afwezigheid de zaakwaarnemer (de procureur), als oosterse sultans die over hun eigendom heersen. Soms zijn er nog andere blanken op een plantage, zoals de ‘econome’, die toezicht houdt op de uitvoering van al het werk of een medewerker die verantwoordelijk is voor de suikerverwerking. Zij zijn de viziers van de sultan. Vervolgens treden bepaalde slaven op als commandeur. Op het veld houden zij de slaven aan het werk, vooral via hun zweep. Girod de Chantrans concludeert dat het bestuur van een plantage functioneert als een despotische staat. Girod de Chantrans is erg kritisch over de capaciteiten van planters om hun plantage goed te beheren. Sommigen zijn er alleen op uit om zo snel mogelijk fortuin te maken over de rug van de slaven. Hij ziet ook veel luiheid, onervarenheid en slecht beheer. Hij vraagt zich af waarom planters hun slaven zo slecht behandelen, terwijl deze hun belangrijkste productiemiddel zijn. Een ding is hem duidelijk: de planter is alleenheerser op zijn plantage. Hoewel er verordeningen zijn die de slaven enige bescherming bieden, komt het er in de praktijk op neer dat de planter heerst over leven en dood van de slaaf. De discipline op de meeste plantages is streng en gaat vaak gepaard met wreedheden. Girod de Chantrans ziet dat veel plantages bestuurd worden door een zaakwaarnemer voor wie het er niet zo veel toe doet of er een slaaf meer of minder sterft. Girod de Chantrans omschrijft de positie van de planter als volgt: “ Stel je een ongetrouwde man voor, die als enige blanke omringd wordt door een min of meer aanzienlijke groep negers en negerinnen, die bij hem in de huishouding werken of zijn slaaf zijn, en daarmee zijn vijanden zijn. Een mulattin bestuurt zijn huishouding; hij stelt al zijn vertrouwen in haar.” (p. 130) Slavenarbeid Op een goed georganiseerde suikerrietplantage van enige omvang is er altijd werk te doen. Het ene moment moet het rijpe suikerriet gekapt en verwerkt worden; het volgende moment moeten de velden herplant en onkruid vrij worden gehouden. Het werk voor de slaven begint als het licht wordt. Om acht uur ontbijten ze, waarna het werk doorgaat tot het middaguur. Om twee uur gaan ze weer aan de slag en ze werken dan door totdat het donker wordt, soms tot tien of elf uur ’s avonds. De twee uur die ze ’s middags vrij hebben, en de feest- en zondagen, gebruiken ze om hun eigen levensmiddelen te verbouwen, zoals maniok, zoete aardappelen, pompoenen, bonen, bananen en ananas. Dat wat ze zelf niet opeten ruilen ze tegen tabak, rum of kleren. Girod de Chantrans beschrijft een groep slaven die hij aan het werk ziet. “Het was een groep van zo’n honderd mannen en vrouwen van uiteenlopende leeftijd, de meesten ontbloot of in vodden gekleed, die bezig waren geulen te graven om suikerriet te planten. De zon scheen vol op hun hoofden en het
zweet stroomde over alle delen van hun lichaam, hun ledenmaten waren zwaar van de hitte, en vermoeid door het gewicht van hun hakken die maar moeilijk door de zware en harde grond kwamen…Er heerste een doodse stilte; de pijn tekende zich af op hun gezichten; ze konden nog niet stoppen, het middaguur was nog niet aangebroken. Het onverbiddelijke oog van de beheerder waakte over de groep en verschillende opzichters, voorzien van lange zwepen, liepen tussen de slaven door en deelden van tijd tot tijd zweepslagen uit richting hen die door vermoeidheid vertraagden, of dat nu mannen of vrouwen waren, jongeren of ouderen. “ (p.128) Girod de Chantrans beklaagt zich over het lot van de slaven en schrijft: “Planters van Saint Domingue, beroem je zoveel als je wilt over de enorme opbrengst van je grond en de welvaart waarvan je geniet. Om wat dat allemaal kost, wil ik er niets van hebben.” (p. 129) Naast slaven die in het veld werken, zijn er nog ambachtsslaven en slaven die werken in de huishouding. Deze laatsten zijn duidelijk het best af. Welke positie een slaaf echter ook inneemt, de scheiding tussen hem en een blanke is onoverbrugbaar. Leven van de planter Het bestaan op een plantage is eentonig. Er is weinig gelegenheid voor sociale contacten en als planters elkaar ontmoeten gaat het over hun avontuurtjes met vrouwen en over de opbrengst van hun plantage. Girod de Chantrans: “Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze allemaal hun ogen gericht hebben op Europa….Het bestaan van de eigenaren van Saint Domingue mag dan triest en eentonig zijn, dat van de slaven is beklagenswaardig, want er zijn zelfs geen dieren van wie men zo veel vraagt, en die men zo weinig geeft.” (p 132). Hij wijst op hun zware dagarbeid en karige voeding, hun armoedige kleding en het feit dat ze altijd op blote voeten lopen - “In de stad of het platteland, dit is een van de kenmerken van het slaaf zijn”. Hun huisvesting is ook deerniswekkend. Girod de Chantrans houdt zijn lezers voor dat de noordelijke streken verre te prefereren zijn boven de zuidelijke streken, zoals Saint Domingue. Het klimaat doet een grote aanslag op de gezondheid van Europeanen. Om in goede gezondheid te blijven, geeft Girod de Chantrans een aantal tips: onthoud je van kansspelen en avonden doorzakken, deze zorgen voor te veel emoties; niet te veel eten en gematigd wijn en koffie (!) drinken; voldoende lichaamsbeweging; veel afleiding, weinig werken en je niet te veel zorgen maken; “Teveel wijsheid met de vrouwen, is hier wellicht even schadelijk als een exces van het tegenovergestelde”. (p. 179) Girod de Chantrans probeert jongeren zonder goede opleiding te ontmoedigen naar Saint Domingue te komen. Voor hen is er geen werk. Bovendien zorgt het klimaat ervoor dat de helft van hen overlijdt aan tropische ziekten. Huwelijk Huwelijken worden nauwelijks gesloten en stelletje blijven doorgaans niet lang bij elkaar. Eventuele kinderen blijven bij hun moeder. Girod de Chantrans: “Gelukkige Afrikanen, hoorde ik pas geleden een echtgenoot zeggen, “Jullie hebben vrouwen, maar zijn niet gebonden. Jullie kinderen zijn altijd wettig, net als jullie affaires en jullie trouweloosheid. De vrijheid die jullie in de liefde hebben, en die ik benijd, moet jullie schadeloosstellen en ook wreken voor de vrijheid die ik jullie ontnomen heb.” (p.133).
Girod de Chantrans merkt op dat de meeste planters het huwelijk niet stimuleren en er evenmin belang bij hebben dat de slaven zich voortplanten: “ De eigenaar beschouwt dit als strijdig met zijn belangen. De tijd die de moeder verliest gedurende de zwangerschap en de periode na de bevalling, kosten hem al meer dan kind waard is. Hij berekent ook het risico dat het kind overlijdt en de kosten van zijn voeding en onderhoud totdat hij aan het werk kan. Het is voor hem voordeliger om nieuwe slaven te kopen die al direct kunnen werken.”(p. 133). Er zijn overigens ook planters die de voortplanting van slaven wel stimuleren. Enerzijds vanuit kostenoverwegingen, maar ook omdat ze liever creoolse slaven hebben, dan pas aangevoerde slaven (bossals). Ook merkt Girod de Chantrans op dat sommige blanken vinden dat slaven niet behoren getrouwd te zijn. Dan worden ze teveel gelijk aan de blanken. Girod de Chantrans is evenmin een pleitbezorger van het huwelijk in zijn algemeen. Hij beschouwt de onlosmakelijke verbinding tussen een man een vrouw als een inperking van de menselijke vrijheid. Wel vindt hij dat er meer kinderen moeten opgroeien op de plantages en dat er beter voor de moeders gezorgd moet worden. Vrouwen die kinderen hebben moeten worden geëerd boven vrouwen die geen kinderen hebben. Gif Volgens Girod de Chantrans zijn negers wellustig, onstuimig en uitermate jaloers. Hun jaloezie kent niet zelden een dodelijke afloop, waarbij ze gebruik maken van langzaam werkend gif. Soms richt hun jaloezie zich ook op blanken die zich seksueel misdragen richting slavinnen. Meestal vergrijpen ze zich dan niet aan het leven van de meester, maar verstoren ze de orde op de plantage door vee te doden. Slaaf als bezit Een slaaf bezit geen goederen, hij kan zelfs niet beschikken over zijn eigen leven. Zijn meester kan met hem handel drijven en hem verkopen zoals het hem goed dunkt. Ieder slaaf vormt een deel van zijn bezit. Girod de Chantrans merkt op dat iedereen die een vorm van gezag heeft deze misbruikt voor het eigen belang, omdat het gezag voortvloeit uit dat van de meester (p.142). De slaven die optreden als commandeur misdragen zich vaak op vreselijke wijze richting de andere slaven. Girod de Chantrans vindt dat de meesters dan ook heel zorgvuldig moeten zijn in de keuze van hun commandeurs, bijvoorkeur moeten zij wat ouder zijn, getrouwd zijn en kinderen hebben. Girod de Chantrans vertelt dat er twee nieuwe slaven op de plantage aankomen, een dertiger en een jongen van een jaar of veertien. Ze komen naakt aangelopen onder toezicht van twee zwarte commandeurs te paard. Ze worden gewassen, afgedroogd en krijgen een stel kleren. Gezeten op de grond bekijken ze zwijgend en “met trieste blik” de mensen om hen heen. Ondertussen worden er andere slaven gehaald die uit hetzelfde stamgebied komen als de nieuwe slaven. Deze moeten hen op de hoogte brengen van hoe de zaken lopen op de plantage. De slaven doen echter alsof ze hun oude stamtalen vergeten zijn. Hij vertelt dat de oudste van de twee nieuwe slaven na enige tijd van de plantage vlucht. Hij wordt teruggebracht, maar verhangt zich dan later. De oorzaak: hij was bang te worden opgegeten door de blanken. Ze hadden zijn kin in hun hand genomen, met de suikerrietstengel op zijn hoofd getikt en hem in het gezicht gespuugd. Hij dacht dat ze zo nagingen of hij al klaar was om opgegeten te worden.
Aard van de slaven Girod de Chantrans bekritiseert de superieure houding van de blanken die Afrikanen beschouwen als domme, verdorven wezens met beperkte intellectuele vermogens. Deze houding maakt het voor blanken acceptabel om slaven te behandelen als beesten. Hij wijst erop dat veel slaven hun werk nauwgezet en vakkundig uitvoeren; er zijn musici en ambachtslieden onder hen. Hun overvolle werkdagen, en het feit dat ze geen onderwijs krijgen, zorgen ervoor dat ze geen tijd hebben zich intellectueel te ontwikkelen. Als dit laatste zou gebeuren, menen de blanken, zou het er voor hen wel eens heel slecht uit kunnen zien. De slaven zouden dan in opstand komen. Het handjevol blanke tirannen kan hen dan niet mee onder de duim houden. Onwetendheid is een wapen van het despotisme. Girod de Chantrans vindt het onjuist om de negers ervan te betichten dat ze van nature lui zijn. Hij zegt dat het slavernijsysteem er voor zorgt dat negers een afkeer van werken krijgen. Negers zijn in alles afhankelijk van hun eigenaar, voor wie ze de hele dag werken zonder beloning. Bovendien wordt werken beschouwd als een minderwaardige activiteit die alleen is weggelegd voor slaven. Het is daarom niet meer dan logisch dat ze een aversie tegen werken hebben. Girod de Chantrans vindt het absurd dat het merendeel van de kolonisten de slaven als mensen beschouwen die van nature boosaardig zijn. Hij meent zelfs dat het tegendeel het geval is. Gezondheid De gezondheidstoestand van de slaven is doorgaans niet best. Girod de Chantrans geeft een korte opsomming van veel voorkomende ziektes: pian, scheurbuik, geslachtsziekten en tering. Gemiddeld houdt een slaaf het zo’n 15 of 16 jaar vol op een plantage. Veel oude van dagen zijn er niet te vinden. De meesten van hen zijn vrouw. Op plantages van enige omvang is meestal wel een ziekenboeg te vinden, waarvan men zich niet al te veel moet voorstellen. Girod de Chantrans vertelt dat veel Franse en Spaanse soldaten binnen een paar maanden het leven laten op Saint Domingue vanwege het tropische klimaat. Het militaire ziekenhuis is overvol. Hij schrijft dat hij zelf ook behoorlijk ziek is geweest (‘een hevige koorts’). Westerse artsen weten niet goed wat ze in deze tropische omstandigheden moeten doen. Mulatten Girod de Chantrans beschrijft dat veel blanke mannen, “waarvan er in de kolonie aanzienlijk meer zijn dan blanke vrouwen “, seksuele relaties hebben met gekleurde vrouwen. Het gaat dan volgens hem vooral om mulatinnen en vrije negerinnen. Deze vrouwen besturen op de plantages het huishouden van de mannen. Girod de Chantrans vindt dat deze vrouwen een gunstig effect hebben op het gedrag van de mannen. “Ik ben er van overtuigd dat de negers vandaag de dag echt als beesten zouden worden behandeld als Europeanen zich niet hadden ingelaten met negerinnen.” (p. 156) In de stad bevinden zich veel publieke vrouwen (filles de joie) , deze worden vooral bezocht door vreemdelingen, scheepslui en bewoners die zich geen vaste minnaar kunnen permitteren. Deze filles de joies, die vaak onderhouden worden door een van hun minnaars, kunnen zeer welvarend zijn. Girod de Chantrans ziet dat de mulatten een tussenklasse vormen tussen de blanken en de zwarten en hun best doen om aansluiting te vinden bij de blanken.
Slavenjacht in Afrika Girod de Chantrans vindt dat de Europeanen de slavenjacht van Afrikanen op leden van andere stammen in stand houden door deze slaven te kopen – te ruilen tegen sterke drank, wapens, kruit en kogels etc. Er zal een tijd komen dat deze kwaadaardige handel gestaakt zal worden, meent Girod de Chantrans, maar wanneer? Creool Het creool dat op Saint Domingue gesproken wordt, is volgens Girod de Chantrans een kinderlijke vorm van het Frans. Volgens hem heeft het creool veel voorstanders, maar “ je moet er mee instemmen dat het een zwakke, weinig ontwikkelde en verwarde taal is.” Volgens hem is het creool ontstaan doordat de kolonisten hun eigen taal (Frans) zo versimpelden, zodat de in hun ogen domme slaven, haar beter konden begrijpen. Girod de Chantrans geeft een voorbeeld van het creeol. Het zijn de woorden die een negerin tegen haar minnaar zegt ter verontschuldiging van de ontrouw waar ze van wordt beschuldigd.
Moi étais à la case à moi; moi étais après préparer cassave à moi; Zéphir venir trouver moi, li dit que li aimer moi, et qu’il voulait que moi aimer li tout. Moi répondre li que moi déjà aimer mon autre et que moi pas capable d’aimer deux. Li dit moi, que li mériter mieux amour à moi que matelot à li. Moi répondre li, que li capable de mériter li mieux, mais que li pas te gagner li encore. Li dit moi que li va gagner li, et tout de suite li faire moi violence… Ah, toi connais comment li fort! Juger si gagner faute à moi! Le ciel témoin, cher dombo, de l’innocence et de fidélité à moi!”. Girod de Chantrans waardeert de creoolse vrouwen om hun uiterlijke schoonheid. Maar bespot ze om hun gebruik van het creool als favoriete taal. “De taal die ze het liefst gebruiken, is het creool, een imbeciel jargon, dat bedacht is ten behoeve van een bepaalde soort mensen voor wie men het ongepast vond om hen een andere taal aan te leren vanwege hun gebrek aan intelligentie. Hun voorkeur is verbazingwekkend. Waarom leggen zij zich vrijwillig beperkingen op aan de mogelijkheid om hun gedachten te uiten, of volstaat het creool voor hen om dit te doen. Hierover doe ik maar geen uitspraak.” (p. 188). Niettemin heeft het creool vaste grond onder de voeten gekregen in Saint Domingue. Niet alleen kleurlingen spreken het, maar ook blanke creolen. Girod de Chantrans vindt de muziek van de creoolse negers al even beroerd als hun taal, al kan hij wel waardering opbrengen voor de Afrikaanse liederen en dansen die de slaven hebben meegenomen naar de Nieuwe Wereld. Godsdienst Hoewel godsdienst geen grote rol speelt in de kolonie, zijn er wel twee apostolische prefecten. Een namens de orde van de Dominicanen, die in Port-au-Prince zetelt. De ander namens de Capucijnen, die in Cap Français zetelt. De kolonie is opgedeeld in zo’n 50 parochies met in iedere parochie een geestelijke. Het beperkte aantal geestelijken is echter voldoende . Girod de Chantrans merkt op dat “de Franse overheid wenst dat godsdienst een bescheiden rol speelt in de kolonie, dat zij niet actief verspreid wordt en er meer voor de vorm is.” (p. 162). Van de planters hoeven de slaven geen godsdienstonderwijs te krijgen. Religie zorgt alleen maar voor meer gelijkheid tussen blanken en slaven. Ze houden de slaven liever onder de duim met harde straffen in het heden, dan met een vooruitzicht op straf in het hiernamaals. Girod de Chantrans
roept de periode in herinnering dat de Jezuïeten actief waren in Saint Domingue. Zij zetten zich actief in voor de slaven. Hij verwijt de katholieke kerk dat zij de slavenhandel toestaat en hij bekritiseert de houding van geestelijken die zich gedragen als vorsten en zelf ook slaven hebben. Vrije negers Girod de Chantrans constateert dat er maar weinig slaven in vrijheid worden gesteld door de plantage-eigenaars. Het druist in tegen al hun principes waarmee ze hun plantages besturen. Sommigen beklagen zich erover dat er teveel slaven in vrijheid worden gesteld (affranchissement); slavernij moet iets onuitwisbaars zijn in hun perceptie. Girod de Chantrans pleit ervoor om met wijsheid bepaalde slaven de vrijheid te geven. Mulatten en mulattinnen moeten sowieso vrij worden verklaard. Dat is volgens hem ook in belang van de blanken, waarmee ze zich dan meer verbonden zullen voelen. Terug naar Frankrijk “De weelde die overal in de kolonie heerst, zou kunnen doen geloven dat men er is om te genieten en niet om geld binnen te halen. Maar wanneer je kijkt naar de weinige aandacht die men schenkt aan het onderhoud van de grond en de boomgaarden en aan de opsmuk van de huizen, dan zou je denken dat men op het punt staat om naar Frankrijk terug te keren. .. Alle buitenlanders die op Saint Domingue wonen hebben het grote verlangen om, als ze eenmaal fortuin hebben gemaakt, terug te keren naar Frankrijk. “ Girod de Chantrans vertelt dat velen echter niet terug kunnen omdat ze grote schulden hebben uitstaan bij de commissionair in de stad. Deze is de tussenpersoon tussen de scheepsvervoerder en de plantage-eigenaar. De commissionair bemiddelt in de handel vanuit Europa naar de kolonie en de handel vanuit de kolonie naar Europa. Creeolse vrouwen Girod de Chantrans merkt op dat creoolse vrouwen hardvochtig zijn tegenover slaven. Hij schrijft dit toe aan hun opvoeding. Ze zijn groot geworden te midden van wantrouwen en despotisme. Van jongs af aan zijn ze er aan gewend geraakt om het bloed van slaven te zien vloeien. Ze zijn hard geworden. Nooit heeft iemand ze aangespoord om medelijden te hebben met de slaven. Hun vaders zeiden: “Negers zijn van nature kwaadaardig, wantrouw ze, wees streng en zelfs wreed, dan zal het je goed gaan.” (p.189). Kansspelen Op Saint Domingue wordt veel gegokt. Girod de Chantrans vindt dat de overheid hier iets tegen moet doen. Hij noemt de kansspelen een plaag die de kolonie treft, maar veel gebeurt er niet om de kansspelen tegen te gaan. Landgebruik Girod de Chantrans stelt vast dat veel landbouwgrond vanwege verkeerd gebruik uitgeput raakt en haar vruchtbaarheid verliest. “Saint Domingue, de rijkste en meest uitgestrekte van alle Franse overzeese bezittingen, is niet meer wat zij dertig jaar geleden was. Haar beste gronden hebben veel van hun goedheid verloren; en de middelmatige gronden zullen binnenkort uitgeput zijn, tenzij er veel werk van wordt gemaakt om ze weer te herstellen. Hoeveel suikerrietplantage zijn er de afgelopen twintig jaar op het eiland verlaten? Hoeveel meer koffie- en indigoplantages hebben opgehouden te bestaan? Wie de geleidelijk uitputting, die met een goede aanpak tot stilstand zou
kunnen worden gebracht, aanschouwt, en zich verbaast over het gebrek aan actie van de kant van de eigenaars, verwondert zich nog meer als hij ziet dat men de verbouw van voedingsgewassen, waaraan wereldwijd steeds meer behoefte is, verwaarloost.” (p.193) Girod de Chantrans vindt dat er drie groepen van landeigenaren zijn: de rijken, de welgestelden en de dwazen. De rijken wonen in Frankrijk, daar genieten ze van hun rijkdom van hun land, waar ze eigenlijk verder niets van af weten. Van hen kun je dus geen verandering verwachten. Ook van de twee andere groepen, die wel op hun grond in de kolonie wonen, valt niet veel te verwachten.. “omdat ze constant bezig zijn met de gedachte om naar Frankrijk terug te keren, ze proberen met haast zo veel mogelijk uit hun grond te trekken tegen zo laag mogelijk kosten. Waarbij ze geen rekening houden met toekomstige generaties.” (p. 194) Personen die namens de eigenaars toezicht houden op de plantages hebben er doorgaans ook geen belang bij om aan de lange termijn te denken. Ze krijgen een vast inkomen of bijvoorbeeld een tiende deel van de opbrengst. Girod de Chantrans merkt op dat plantages waar de waarnemers een tiende deel krijgen meestal niet de kwalitatief beste plantages zijn. Girod de Chantrans pleit voor het weer gaan bewerken en bemesten van verlaten land, dit gebeurt echter niet omdat er nog voldoende onbewerkte grond is. Erosie bergen De introductie van koffie op het eiland zorgde voor de ontginning van de bergen. “Velen vroegen om concessies in de bergen die tot dan toe als ontoegankelijk werden beschouwd, en al snel werden er hele bossen omgekapt en ter plekke verbrand; in hun plaats kwamen er manioc, bananenbomen en koffieplanten.” Binnen twintig jaar was een kwart van de grond op de berghellingen in gebruik genomen. Op het moment van zijn bezoek, neemt Girod de Chantrans waar dat er overal plantages zijn. “In de omgeving van Marmelade, waar ze zo’n 20 jaar geleden begonnen zijn met het ontginnen van het gebied, zijn de berghelling nog tot aan de toppen bedekt met bossen of koffieplanten, en de grond heeft overal nog een vruchtbare bovenlaag. Dat is wel anders op de berghellingen waarop al langer gewassen verbouwd worden, de toppen van deze bergen zijn verlaten, uitgeput, onvruchtbaar geworden, volledig kaal en bezaaid met puntige rotsen. “(p.209)….” “ De haast waarmee de koffieplanters de bossen ontginnen, doet terecht vrezen dat alle bergen van de kolonie over zo’n jaar of vijftig kaal en leeg zijn.”(p.213) Girod de Chantrans pleit ervoor om de kale verlaten hellingen weer te herbebossen. Hij vindt dat de overheid de planters moet dwingen om nieuwe bomen te planten om zo de uitputting van de grond tegen te gaan. “De huidige welstand van de kolonie heeft meer bewonderaars dan criticaster. Maar zij die naar de toekomst kijken vinden haar erg onzeker en alle aandacht van de overheid waard. “ (p. 217) “Als je de haast van de eigenaars ziet waarmee ze vooral op de bergen hun stukken grond uitputten, dan zou je denken dat ze doorlopend bang zijn dat een vijand zich van hun grond wil meester maken.” (p. 217) Girod de Chantrans constateert zelfs al dan de weeromstandigheden in de bergen aan het veranderen zijn als gevolg van de houtkap en het zonder nadenken ontginnen van de grond. “De
vernietiging of de kaalslag van de bergen hebben het klimaat in die bergen al doen veranderen, de te vochtige atmosfeer zal binnen afzienbare tijd te droog zijn voor begroeiing.” (p. 220) Begrip voor de planter Girod de Chantrans beseft dat hij in zijn verslag een niet al te gunstig beeld heeft geschetst van de kolonisten. Volgens hem misdragen de kolonisten zich omdat ze uit gewoonte zich buigen voor het slavernijsysteem. “Uit gewoonte denken ze dat een neger, als ze ervoor betaalt hebben, hun eigendom is, en ze hem mogelijk behandelen als een muilezel of welk ander dier dan ook. Ze zijn dan ook minder schuldig dan waarvoor men ze meestal houdt.” De kolonisten zijn ook niet meer – zoals in de begin jaren van de kolonie – het uitschot van Frankrijk (“vroeger kon men Amerika beschouwen als het riool van Europa”). In hun voordeel noemt Girod de Chantrans de gastvrijheid die ze bieden aan blanken . Ook geeft hij aan vele deugdzame blanken te kennen.
Marcel Catsburg
