De rivier van het leven Wat is een mensenleven anders dan verbindingen aangaan, relaties leggen en ook weer moeten loslaten, afscheid moeten nemen. Je eerste verbinding is met je moeder, dan met je vader en je broertjes en zusjes. Maar ook met huisdieren, met de natuur, iets later met een sport, een studie, een partner, een ideaal, een baan, eigen kinderen, een eigen huis, hobby’s. En de band met allemaal wordt eens beëindigd. Mensen die je dierbaar zijn, met wie je een sterke emotionele band hebt, die overlijden of vertrekken uit je leven. Een studie is een keer klaar en laat je achter je. Je kinderen blijven geen kinderen en gaan een eigen weg. Een huis wordt te groot, niet passend en wordt ingeruild voor een andere woning. Een sport, een hobby, een baan, je beëindigt ze omdat je het ontgroeit of dat je er te oud voor wordt. Afscheid nemen doen we op allerlei manieren in ons leven. De ingrijpendste vorm is een dierbare verliezen aan de dood. Daar heb je niets in te vertellen gehad. Het gebeurt. De ander wordt je ontnomen, valt weg en het is onherroepelijk en onomkeerbaar. Je leven zal voortaan zijn zonder die ander, die er altijd zo vanzelfsprekend was. Je leven is anders geworden. Het verdriet is groot en het verdriet blijft. Het wordt anders. Van een open wond wordt het een litteken. Maar jij moet er mee leren omgaan. De overledene heeft geen verdriet meer. Die blijft bij je in herinneringen en in de geest. Die leeft in je, zolang jij leeft. Daar leef je mee samen. Die ander komt het meest tot zijn recht, als je hem volwassen benadert, zonder droefheid. Die spreekt tot jou en zegt: Ween niet. De dood is niets. Ik ben slechts naar de andere kant. Ik ben mezelf, jij bent jezelf. Wat we voor elkaar waren, zijn we nog altijd. Noem me zoals je me steeds genoemd hebt. Spreek tegen me zoals weleer, op dezelfde toon, niet plechtig, niet triest. Vrijzinnigen Naarden-Bussum – Gedenken van de overledenen – 23 nov 2014
Pagina 1
Deze zijn voor het eerst voorgelezen tijdens de uitvaart van Julie en Mélisse, de twee Belgische meisjes die in 1996 die door Marc Dutroux waren ontvoerd, gegijzeld, verkracht en vermoord. Ze zijn afkomstig uit de grafrede bij het overlijden van koning Edward VII in 1910 en vermoedelijk gebaseerd op een troostbrief van Augustinus die hij schreef aan een zekere Sapida die een broer aan de dood verloor. Ga niet op in verdriet om de ander, maar laat de ander in je leven blijven zoals die was. Het is goed om te beseffen dat de rouw die je voelt in feite de achterkant van de liefde is. Je kan alleen verdriet hebben om iemand als je met die iemand in liefde verbonden bent. Wie die ander niet echt liefheeft kan ook geen gemis ervaren en rouwen. Jouw rouw is tegelijk het teken van jouw liefde voor die ander. Wie rouwt staat dicht bij het mysterie van leven en dood. Hij of zij cirkelen rond het grote geheim van het leven. Dat gaat steeds over geborgenheid en eenzaamheid, vreugde en verdriet, gezondheid en ziekte, liefde en haat, over brood en niet bij brood alleen, over dansen en stil staan. En daar tussendoor vangen wij steeds glimpen op van wat je God kan noemen. Iemand die de diepte van al deze aspecten doorleefde was Edvard Munch, de schilder uit Oslo (1863-1944). U kent hem vast van dat ene schilderij, de Schreeuw. Het drukt het geestelijke leed en de emotionele kwelling uit die de schilder tijdens bepaalde perioden in zijn leven heeft gevoeld. Op een avond wandelde Munch met vrienden terug naar de stad Oslo. Ze bleven staan op een brug. Terwijl zijn vrienden doorliepen bleef Edvard staan, aangegrepen door het landschap en de lucht met de ondergaande zon. Hij hoorde en voelde het landschap rondom hem schreeuwen. Hij kreeg een onmachtig en depressief gevoel. Deze gebeurtenis maakte zo veel indruk op hem dat hij deze gebeurtenis later vastlegde op doek. Voor Vrijzinnigen Naarden-Bussum – Gedenken van de overledenen – 23 nov 2014
Pagina 2
hem was er vooral de omgang met de tragiek en de wanhoop. Dat had te maken met veel tragiek in zijn eigen leven als met de oorlog en de terreur van zijn tijd, de laatste wereldoorlog. In zijn werk zien we veel van de dood, de liefde, de eenzaamheid, de seksuele angst en de jaloezie. Op zijn doeken wordt licht geworpen op alle wezenlijke menselijke ervaringen en emoties. Munch maakte furore in dezelfde tijd dat Sigmund Freud zijn psychoanalyse ontwikkelde. Zijn schilderijen lijken ‘illustraties van de problemen, die Freud onderzocht’.
Op de liturgie ziet u dat Munch meer heeft geschilderd dan De Schreeuw. Het heet ‘De levensdans’ uit 1900. Ja, er wordt gedanst, het paar links van het maanschijnsel, doet dat vrij, levenslustig, blij. Het paar rechts houdt elkaar vast in een greep en de man trekt een grimas. Drie vrouwen op de voorgrond staan centraal. Links een jonge blonde (ongetrouwde) vrouw met lichte kleding als teken van zuiverheid, in het midden een Vrijzinnigen Naarden-Bussum – Gedenken van de overledenen – 23 nov 2014
Pagina 3
wat oudere (getrouwde) vrouw die in het rood is gekleed en een bejaarde weduwe, in donkere kledij. De kunstenaar heeft zichzelf afgebeeld naast de rode dame. Munch zelf zocht in zijn leven vrouwen die hem geen kinderen konden brengen, getrouwde, wat oudere vrouwen. Dat had vermoedelijk te maken met een zekere levensangst. Van het schilderij straalt een licht macabere sfeer af. De maan schijnt, er lopen vrouwen met chagrijnige gezichten rond, maar er is ook een glimp van lol: een persoon trekt een soort van grimas en er wordt gedanst. Heeft dit schilderij met God te maken of heeft het iets religieus? In een kerk zal je niet gauw iets dergelijks zien hangen. Het drukt in een beeld uit waar het leven rondom cirkelt: verwondering en verbijstering, liefde en eenzaamheid, lol en lijden. En God als het verlichtende en soms ook duistere geheim erachter mag je erin zoeken. Munch schildert hier herkenbare facetten van het leven, jeugd, volwassenheid en ouderdom, eenzaamheid en samen zijn. Maar geeft hij ook betekenis of troost? Daarvoor is een meer religieuze insteek benadering nodig. Mensen die cirkelen rond het geheim van het leven, vind je bij mystici en kloosterlingen, bij schilders en dichters en musici, bij stromingen in andere godsdiensten. Zo heb je binnen de Islam de Soefi’s, de mystieke broederschappen. Daar zijn derwisjen. Een derwisj is een geestelijke die de belofte van armoede heeft afgelegd en die met anderen samenleeft in een Soefi-centrum. Een van hen vertelde de gelijkenis die we hoorden voorlezen. De stroom die ons leven is, komt eens aan bij de woestijn waarin ze dreigt te verdwijnen. Je kan daar wanhopig en doodsbang voor zijn, om zo alles wat je bent kwijt te raken. Maar de wind fluistert dat je daar alleen kwijt raakt wat niet echt belangrijk is, de takken en steentjes die je met je meevoert. Als je jezelf over geeft en jezelf laat verdampen, dan draagt de wind je naar de andere kant van de woestijn, waar je in regen Vrijzinnigen Naarden-Bussum – Gedenken van de overledenen – 23 nov 2014
Pagina 4
mag neerdalen. Daar mag alles waar jij voor staat oneindig veel rijker en wijzer verder stromen.
Amen.
Openingsgebed Lieve God, Waarom zijn wij hier? Zoeken wij onszelf, omdat we zo gemakkelijk onszelf verliezen in de drukte van ons bestaan? Zoeken wij hier elkaar, uit behoefte aan anderen te zien, een praatje te maken, samen koffie te drinken? Zoeken wij u, o God, omdat we steun zoeken bij iemand die veel groter is dan wijzelf? Zijn wie hier uit verwondering en vreugde over het bestaan? Of drijft de verbijstering en de onvrede ons naar deze plek van gebed en bezinning? Vaak is het leven zo verwarrend en doet het zoveel pijn. Vaak begrijpen wij niet waarom alles gaat zoals het gaat. Daarom bidden wij U: Vrijzinnigen Naarden-Bussum – Gedenken van de overledenen – 23 nov 2014
Pagina 5
laat ons stil worden van binnen – en laat ons die stille kern van binnen voelen, waar Uw stem tot ons spreekt. Als wij dat punt van rust binnen gaan, dan zullen wij het weer weten: dat Uw nieuwe wereld dwars door het donker heen geboren wordt. Vervul ons met een warm vertrouwen in U . Amen
Voorbeden Laten we bidden voor hen die de volken op aarde regeren, voor allen die politieke verantwoordelijkheid dragen, voor allen die beslissen over oorlog en vrede. Voor hen die de terreur van het geweld moeten ondergaan. Voor hen die zich verzetten tegen onrecht en geweld. Laten we bidden voor wie eenzaam is, voor zieken en stervenden, voor slachtoffers van mishandeling en discriminatie, voor werklozen, voor jongeren die verslaafd zijn, voor mensen zonder papieren, voor kinderen zonder gezin, voor de vele naamlozen die het nieuws niet halen. Voor mensen die zoeken naar zin en levensvervulling, voor allen die niet in God geloven. Voor jongeren Vrijzinnigen Naarden-Bussum – Gedenken van de overledenen – 23 nov 2014
Pagina 6
die zich door Jezus aangesproken weten en in deze tijd stappen willen zetten op Zijn weg. Voor elkaar, voor iedereen die hier aanwezig is of meeviert via de televisie, voor alles wat ons ter harte gaat. Voorganger: O God, deze en vele andere stille gebeden leggen we aan U voor. Wil ze opnemen in uw liefde en voltooien.
Uitgebreide zegen Bevelen wij elkaar aan in de hoede van de Eeuwige: zegene ons de grote Naam. Met vrede gegroet en gezegend met licht Voor wie zoeken in de stilte naar een vuur voor hart en handen Voor wie zingen op Gods adem van de hoop die niet zal doven Voor wie roepen om vrede, van gerechtigheid dromen Voor wie wachten in vertrouwen dat de liefde zal blijven Het licht van Gods ogen gaat over u op! De Zon van zijn vrede als een nieuwe dag! Vrijzinnigen Naarden-Bussum – Gedenken van de overledenen – 23 nov 2014
Pagina 7
Met vrede gegroet en gezegend met licht (Sytze de Vries) De enige uitzondering, zeggen gelovige mensen, is de band die je hebt met God; die is en blijft de dragende grond onder het bestaan, in leven en in sterven. Dat zou genoeg moeten zijn, de enige zekerheid die je hebt.
Vrijzinnigen Naarden-Bussum – Gedenken van de overledenen – 23 nov 2014
Pagina 8
