VERSLAG STUDIEBEZOEK GEVANGENISSEN NOORWEGEN 10-13 OKTOBER 2012
DEELNEMERS Marty Hayen Hilde Deputter Iris Verellen An Pijnaerts Tineke Tailleur Marleen Strubbe Philippe Deridder Siegfried Coudenys Marjolein Rammelaere Inge Van Acker
vol-ant Samen Stromen De Rank De Rank L4-volwassenenonderwijs Brucovo X Wonderwijs Webros Stuurgroep volwassenenonderwijs
DAG 1 Woensdag 10 oktober 2012 Op woensdagochtend 10 oktober vertrekken we richting Noorwegen. Er is afgesproken in de luchthaven van Charleroi. Na een snelle check-in en een korte vlucht (2 uur) landen we in Rygge Airport, in het zuiden van Noorwegen. Vanuit het vliegtuig krijgen we een eerste zicht op de prachtige Oslo-fjord, met haar talrijke eilandjes en de rotswanden langs het water. Verder een groen en heuvelachtig landschap. Na de nodige omzwervingen van enkele enthousiaste collega’s in het treinstation van Rygge, vinden we vlot de verbinding naar onze eindbestemming: Halden. We merken ondertussen dat we het Noors wel wat kunnen begrijpen, er zijn veel gelijkenissen met het Nederlands. Spoor één is in het Noors ‘spor en’, gewoon uit te spreken in het plat Kempens. 2 van onze collega’s voelen zich alvast een beetje thuis. Nadat we in Halden onze supersonische trein met gratis ‘internettilgang’ en compleet uitgerust met bar en vriendelijk personeel, weer zien vertrekken, wandelen we samen naar het hotel. Dat is gelegen op 20 meter van de perrons, een goede keuze zo zal later blijken, want we treinen tijdens ons verblijf vlot door de hele regio. Ondertussen is het 16.00u en iedereen is hongerig. Een klein foutje in de organisatie: we hebben geen tijd gehad tussen al onze verbindingen door om te eten, en we zijn allemaal al van ’s ochtends 1
vroeg op pad. Geen nood! Algauw vindt er een blij weerzien plaats met onze collega Philippe, die al een maand in Noorwegen verblijft als Grundtvig-assistent in de gevangenis van Halden. In ruil voor de beloofde voorraad die wij vanuit België meebrachten (Noorwegen is echt wel duur!) trakteert Philippe ons op een smakelijke picknick. We ontmoeten ondertussen ook Yngve in het hotel, een leerkracht van de koksopleiding in de gevangenis van Halden, die ons bezoek georganiseerd heeft en zelf in Halden woont. Er was afgesproken dat hij ons de eerste dag door Halden zou gidsen. Yngve neemt ons op sleeptouw en laat ons werkelijk fantastische plekjes zien. We zijn allemaal onder de indruk van de charme van het stadje. Niet in het minste om de kleine haven langs de Oslo-fjord. Het zicht van op de houten kade is werkelijk adembenemend. We zetten ons dan ook even in de zon op de bankjes om te genieten van het schouwspel en onze picknick met smaak te verorberen. Na de toer door Halden nemen we ’s avonds afscheid van Yngve, en strijken we neer in de bar van het hotel. We hebben nu volop de tijd om onze eerste indrukken uit te wisselen en bij te praten over ons werk in de gevangenissen thuis.
DAG 2 Donderdag 11 oktober 2012 Vandaag staat het centrale bezoek van onze reis op het programma: de gevangenis van Halden. Philippe en Yngve (maar vooral Philippe) hebben de eerste dag al in geuren en kleuren over de gevangenis verteld, en we zijn erg benieuwd. We kennen ook de reputatie: de mooiste, nieuwste, meest humane, … gevangenis. Een hotel, een schoolvoorbeeld, … We willen vooral vergelijken met onze gevangenissen en zien wat we kunnen leren. Of misschien wel concluderen dat wij het ook niet zo slecht doen (of dat hopen we toch). Na het ontbijt in het hotel worden we opgewacht door de chauffeur van de schoolbus. Het is verschrikkelijk koud buiten zo vroeg in de ochtend en we kruipen verkleumd het busje in. Na een korte rit brengt het busje ons tot vlak voor de gevangenis: Halden fengsel. Tegen de verwachting in strekt zich voor ons een massieve betonnen muur uit. Toch wel een bijzonder sterke perimeterbeveiliging voor deze humane gevangenis. Dat hadden we even verkeerd ingeschat. Maar dan ook weer niet onlogisch, want Halden fengsel is een high security prison. Een piepklein deurtje in de betonnen massa blijkt de hoofdingang te zijn. De chauffeur zorgt ervoor dat we binnen kunnen en vertrekt weer. Binnen staat Philippe ons op te wachten. Getrainde rotten als we zijn, geraken we probleemloos door de metaaldetectie en betreden we Halden fengsel. Vandaag staat ons een rollercoaster aan indrukken en verrassingen te wachten, zo zal achteraf blijken. Het gebouw is inderdaad modern en het contrast is groot met onze gevangenissen. We worden vlotjes het administratieve centrum binnengeloodst, waar we enkel maar kunnen hopen dat we ooit zelf in zo’n gevangenis kunnen werken. Er vallen opmerkingen als ‘we komen hier precies een modern bedrijf binnen’. Niet alleen de infrastructuur verbaast ons, we zijn ook bijzonder opgetogen 2
met onze hartelijke ontvangst. We voelen ons welkom, wij ‘Belgians’. Je merkt heel erg dat ze in Halden gewend zijn om internationale groepen bezoekers te onthalen. Meteen plaatsen we er de voorzichtige kanttekening bij dat we misschien voor een stuk een façade voor bezoekers te zien gaan krijgen. Dat houden we in het achterhoofd. Gelukkig kan Philippe duiding geven met informatie uit de dagdagelijkse praktijk. We krijgen een toelichting van directielid Jan met interessante cijfers en informatie over Halden. We onthouden: -
-
-
-
-
-
Halden is modern en volgens het boekje. Het Noorse departement Justitie heeft een white paper uitgewerkt over het gevangeniswezen met een moderne visie op detentie en reïntegratie, en Halden fengsel is de perfecte operationalisering van deze white paper. Van wat Jan ons vertelt over de white paper, kunnen wij ons hierin vinden, het sluit aan bij de waarden die ook de basis vormen voor het strategisch plan. Het eerste addertje: Halden is géén hotel: de gedetineerden mogen maar 1 (één!) uur bezoek ontvangen per week en mogen slechts 20 minuten per week (privé) bellen. Alle gesprekken kunnen afgeluisterd worden, en er mag enkel in het Noors of het Engels gesproken worden. Spreekt een anderstalige deze talen niet, en wil hij toch bellen, moet hij rekenen op geluk (de aanwezigheid van een beambte die enkele talen spreekt). Zoniet heeft hij pech. Bijzonder hard vonden wij dat. Er zitten geen vrouwen in Halden en daar is men blij om. Het mengen van geslachten zorgt volgens de Noren te veel voor samenlevingsproblemen. Vaak zijn de vrouwen immers misbruikt en/of sterk beïnvloedbaar, en dan is het verblijf in de machocultuur van een gevangenis met voornamelijk mannen geen goed idee. Ze kunnen zich er niet vrij ontwikkelen en voorbereiden op een nieuwe toekomst. Op dag drie in Ravneberget zullen we van het bewakingspersoneel een gelijkaardige visie te horen krijgen. Hier voegen ze eraan toe dat de mannelijke beambten betere rolmodellen zijn voor de vrouwen dan eventuele mannelijke medegedetineerden. In Halden zitten beklaagden en lang gestraften, de gemiddelde strafduur is 6,5 jaar. De Noren hebben een ‘import model’: organisaties van buiten komen binnen in de gevangenis om er een hulp- en dienstverleningsaanbod te organiseren. Noorwegen is het enige land dat zo’n model heeft… Fout! Noorwegen en Vlaanderen zijn wellicht de enige twee regio’s waar men een dergelijk model heeft. Dat hebben we weer even goed rechtgezet. Ons strategisch plan moet zeker niet onderdoen voor het Noorse ‘import model’. Aan de manier waarop men in Halden persoonlijke trajecten uitstippelt kunnen we in België dan weer wel een puntje zuigen. Alle binnenkomende gedetineerden worden gescreend en er wordt een persoonlijk detentieplan/detentietraject opgesteld. Justitie neemt deze screenings op zich. Op basis van dit detentieplan worden dan externe organisaties aangesproken (die al dan niet al structureel aanwezig zijn in de gevangenis) om het aanbod te komen realiseren. Beambten worden opgeleid als bewakingspersoneel én als sociaal werker. Elke beambte neemt de rol van contactpersoon op voor een drietal gedetineerden. De beambten zijn ook hoger opgeleid. Ze volgen een tweejarige opleiding, waarvan één jaar theorie en één jaar 3
-
stage, waarna ze een professionele bachelor (of is het HBO5? Dat was niet duidelijk) in handen hebben. Last but not least: de scholen krijgen een gekleurd budget voor het onderwijs in de gevangenis. Ze stellen hiermee een coördinator en verschillende voltijdse leerkrachten te werk. In Halden werken er 22,5 voltijdse leerkrachten voor 250 gedetineerden! Hier vallen wij steil van achterover. De eerlijkheid gebiedt ons wel te nuanceren dat in dit cijfer ook sportleerkrachten, vormingswerkers en begeleiders van crea-ateliers en dergelijke opgenomen zijn. Maar dan nog is dit onwerkelijk… Men geeft ook toe dat Halden de enige gevangenis is die zo royaal bediend is. Maar ook in Ravneberget zullen we zien dat er vijf leerkrachten werken, waarvan twee voltijds, voor 50 gedetineerden.
Na de toelichting van Jan trekken we met Rolf, de coördinator van de school, door de gevangenis. Rolf heeft met een persoonlijke badge en code toegang tot alle vleugels en lokalen, net als de andere personeelsleden. Zelfs onze Philippe heeft als buitenlandse stagiair zo’n code gekregen. Philippe licht toe: iedereen krijgt twee persoonlijke codes: één gewone, en één die stil alarm geeft als je ze gebruikt. Veiligheid komt uiteraard nog steeds op de eerste plaats in deze gevangenis. We bezoeken met Rolf het educatief centrum. Gewoon ‘waw’, meer valt er niet over te zeggen. Moderne leslokalen met Smart Board in elke ruimte, crea-ruimtes met prachtig werkmateriaal (en met Smart Board), computerruimtes en lokalen voor beroepsopleidingen (die dan weer net niet zo groot zijn, maar goed, men werkt hier toch in kleine groepjes aangezien er zoveel leerkrachten zijn), ook hier weer met Smart Board. Men kan in Halden de volgende beroepsopleidingen volgen: -
-
Diploma secundair ‘technical and industrial production’ – mogelijke specialisaties: o Industriële mechanica o Productietechniek o Metaalbewerking o Lassen o Industriële loodgieterij Diploma secundair ‘industrial technology’ Kortere cursussen lassen (mig/mag, tig, covered electrode)
Elke les wordt begeleid door één of twee beambten, die opgeleid zijn in de opleiding die ze begeleiden, en mee mogen assisteren en beoordelen… We vallen van de ene verbazing in de andere. Het budget dat hier tegenaan gesmeten is moet torenhoog zijn. Als klap op de vuurpijl worden we nog de muziekstudio binnengeloodst. Die tart elke verbeelding. Een volledige, professioneel uitgeruste muziekstudio waar gedetineerden cd’tjes opnemen en muziek leren maken op één van de talrijk aanwezige keyboards, elektrische en akoestische gitaren, … Al deze instrumenten kunnen uitgeleend worden om op cel te oefenen. Ook weer een Smart Board tegen de muur natuurlijk. Enkele pc’s ook in een ruimte die afgescheiden is en als bijbehorend leslokaaltje gebruikt wordt. Het bedrag dat hierin geïnvesteerd is weet ik niet meer: ofwel heeft men het niet durven zeggen, ofwel ben ik het uit pure shock vergeten. Op de vraag hoe de buitenwereld in Noorwegen reageert op zulke investeringen in de gevangenis krijgen we het antwoord ‘we don’t tell this to the people’. Je zou voor 4
minder. Ook op de vraag of de muziekopleidingen die ze hier krijgen hun kansen op de arbeidsmarkt vergroten, is het antwoord negatief. Dit gaat vooral over het zoeken naar een goede hobby. Wanneer we enigszins bekomen zijn passeren we nog langs het crea-atelier en het computerlokaal/open leercentrum. Ook hier weer zien we één leerkracht die zich concentreert op twee cursisten. De leerkrachten hebben trouwens overal vrije toegang tot internet, de gedetineerden hebben beperkte internettoegang, afhankelijk van hun profiel. ’s Middags heeft Yngve een leuke verrassing voor ons voorzien. Hij is al heel de ochtend in de weer met zijn cursisten van de koksopleiding om onze lunch voor te bereiden. We worden door Rolf de leskeuken binnengeleid en nemen plaats aan een mooi gedekte tafel. Enkele leerkrachten en ‘school councellors’ nemen mee plaats aan tafel. Deze laatsten zijn een soort van interne trajectbegeleiders van de school. Ook zij werken voltijds in de gevangenis. Ze bevestigen dat de samenwerking met het justitiepersoneel voor het plannen van hun activiteiten goed verloopt. We krijgen een lekkere maaltijd voorgeschoteld en genieten er volop van om zo in de watten gelegd te worden. Na de maaltijd worden we op sleeptouw genomen door Gry, een vrouwelijk beambte. Ze toont ons de rest van de gevangenis en vertelt over het regime. Ook hier moeten we regelmatig vaststellen hoe groot de verschillen met België soms zijn. Dit onthouden we vooral: -
Infrastructuur o Cellen en leefruimtes De meeste gedetineerden zitten alleen op cel. De cellen zijn opgedeeld in verschillende wooneenheden met een gemeenschappelijke ontspanningsruimte. Elke cel heeft een eigen badkamertje met douche en toilet. Een fatik is verantwoordelijk voor het onderhoud van de gemeenschappelijke ruimtes en het klaarmaken van het eten, elke gedetineerde is verantwoordelijk voor het onderhoud van de eigen cel. Er is permanent minimaal één beambte aanwezig in elke leefeenheid. Vanuit het ‘aquarium’ houdt de goudvis toezicht. o Kinderbezoek Gedetineerden die zich goed gedragen komen in aanmerking voor het gebruik van een speciaal ingericht huisje voor kinder- en familiebezoek. Tijdens het weekend kunnen kinderen hier ongestoord tijd doorbrengen met hun vader (al dan niet ook in aanwezigheid van de moeder). Het huisje is te vergelijken met een modern vakantiehuisje inclusief een tuin met kinderspeeltuigen en een sauna (of was dat toch een tuinhuis voor de kinderfietsjes?). De wachtlijst voor het gebruik van het vakantiehuisje is lang, en men overweegt om het ook tijdens de week in gebruik te nemen. o Erediensten Voor de erediensten is een prachtige en sobere ruimte voorzien die door alle erediensten gebruikt wordt. Religieuze symbolen worden na elke dienst weer verwijderd, zodat de volgende ongestoord gebruik kan maken van het lokaal. De bidmatjes voor de moslims hangen netjes opzij tegen de muur, aan het plafond
5
o
-
hangt een kompas dat wijst naar Mekka. De ruimte wordt soms ook gebruikt door het gevangeniskoor of voor kleine concerten. Sporthal en fitnessruimte Uiteraard ontbreekt in Halden een sporthal niet. Het is een mooie hal met langs één van de wanden een brede en hoge klimmuur. Breed en hoog is ook ‘de enige overblijvende Viking’ en tevens cursist van Philippe, die we in de ‘power honk’ van de fitnessruimte (waar anders?) mogen ontmoeten. Een Viking inderdaad.
Regime o Open-deur-regime De gedetineerden hebben een open-deur-regime. De deuren gaan ’s nachts op slot en gedurende één uurtje in de namiddag. Tijdens dat uurtje nemen de beambten een pauze. Voor de rest staan de deuren open. Alle gedetineerden hebben een sleutel van hun eigen cel, waarmee ze zich kunnen afzonderen van de rest. De beambten kunnen uiteraard wel elke cel openen. o Werk of opleiding De gedetineerden zijn verplicht te werken of opleiding te volgen. Dat hangt af van het detentieplan dat bij hun aankomst in de gevangenis is opgemaakt. Weigeren ze dit, dan vliegen ze na een waarschuwing terug naar een andere gevangenis. Halden is in Noorwegen zeker niet doorsnee, en men maakt hier handig gebruik van om het regime te ondersteunen. o Climbing a tree is just trouble Hoewel de gevangenis van Halden op een groot domein ligt inclusief stukken bos, mogen de gedetineerden zich zonder begeleiding van de leefeenheden naar de werkplaatsen en het educatief centrum begeven. Het bewakingspersoneel heeft hier expliciet voor gekozen. Gry beredeneert deze keuze als volgt: ‘Vroeger werden de bewegingen wel begeleid. We vroegen ons af wat er kon gebeuren indien dit niet meer zou gebeuren. De conclusie was dat het enige wat kon foutlopen was dat de gedetineerden zouden beginnen rondlopen in de bossen of in de bomen zouden gaan klimmen. Dat is niet high risk! Climbing a tree is just trouble. Trouble nemen we erbij, het hoort bij de job. De gedetineerden zijn vaak jonge kerels die buiten crimineel gedrag hebben vertoond, als ze hier in de gevangenis dan in een boom klimmen, dan is dat zelfs een vooruitgang. Climbing a tree is progress.’ Wij vonden dat heerlijk en hebben Gry bijna met ons mee naar huis genomen! Ze voegde er aan toe dat er in al die tijd geen enkele gedetineerde in een boom was gaan klimmen.
Om 15.00u is ons bezoek aan de gevangenis van Halden afgerond. Ook de Noren ronden dan hun werkdag af. De gedetineerden komen ‘thuis’ van hun werk en kunnen zich nog wat ontspannen met gemeenschappelijke activiteiten en het verplichte uurtje rust. Voor we terug naar het hotel gebracht worden door het schoolbusje, brengen we nog een blitsbezoek aan het half-way-house van de gevangenis. Dat staat net buiten het ommuurde domein 6
en herbergt een vijftigtal gedetineerden in halve vrijheid. Ze gaan overdag werken, krijgen na 15.00u nog enkele uren vrije tijd (waarbij ze vaak naar huis gaan), en moeten ’s avonds tijdig weer inchecken. Het Noorse systeem werkt met verschillende fases in de detentie, waarbij men naargelang men dichter bij het strafeinde komt, in een steeds vrijer regime terecht komt. In principe vertrekt er niemand vanuit de gevangenis van Halden of een andere high-security-gevangenis rechtstreeks naar de vrijheid. Men gaat altijd eerst naar een open gevangenis of een half-way-house. Een half uurtje later zitten we op een bankje in de zon aan de kleine haven om na te praten en de dingen te laten bezinken. We maken ook volop vergelijkingen met het thuisland, ieder vanuit zijn eigen perspectief. Ik ben blij dat er zoveel onderwijscoördinatoren bij zijn, het geeft de mogelijk om genuanceerd te vergelijken. Bovendien amuseren we ons ook kostelijk. We zijn er nu al van overtuigd dat onze trip naar Noorwegen nuttig is geweest. We hebben ook weer wat Noors opgepikt: -
Toalett (behoeft geen verklaring) Lunsj (idem) Heis (niet ‘heet’ maar ‘lift’) Helse avdeling (in een gevangeniscontext: niet de gang met de strafcellen maar wel de ziekenboeg) Politi (behoeft geen verklaring – of toch?) Politiet (de woorden ‘politi’ en ‘politiet’ zien we regelmatig in het straatbeeld, en we begrijpen het verschil niet. Dit vraagstuk houdt ons drie dagen lang bezig. Tot we de laatste dag in Oslo zien dat een ‘condomeriet’ een seksshop is, en dan maar besluiten dat een ‘politiet’ een politiekantoor is. Meer schunnige verklaringen (van politieten en polipieten) laten we achter ons.
Pro forma vermelden we hier ook nog even bij dat we ’s avonds een Indisch restaurant onveilig hebben gemaakt.
DAG 3 Vrijdag 12 oktober 2012 Vandaag bezoeken we Ravneberget, een kleine open vrouwengevangenis. Na het bezoek aan Halden van gisteren zijn we benieuwd om een ‘low security’ gevangenis te zien. Met de trein begeven we ons naar Sarpsborg, waar een taxi ons staat op te wachten en ons naar de gevangenis brengt. Ginds aangekomen zien we weer een stevige en hoge omheining, ditmaal echter niet in beton maar een soort van metalen raster, waardoor we de gebouwen van de gevangenis kunnen zien staan. Ook hier staat de gevangenis in een bosrijke omgeving, zowel binnen als buiten de omheining. We geraken via de - wat we later zullen vernemen – ingang voor toekomende gedetineerden de omheining en een eerste gebouwtje binnen. In het ontvangstzaaltje staan we even te wachten, en horen we door de luidsprekers een aankondiging in het Noors, gevolgd door een stukje in het Engels: 7
‘a Belgian group is visiting our prison today’. Veel korter dan de Noorse boodschap. We hebben er het raden naar wat ze in het Noors gezegd hebben. Kort daarna komt een vrouwelijke beambte ons ophalen en krijgen we een woordje uitleg in de vergaderzaal in het administratief gedeelte van de gevangenis. In tegenstelling tot Halden is Ravneberget geen modern gebouw. Het is een oude legerkazerne die is omgebouwd tot gevangenis en zich bijzonder goed leent tot het open gevangenisregime. Op het domein staan verschillende aparte huisjes: een administratief centrum, een educatief centrum, een gebouwtje voor de externe sociale dienst NAV, een gebouw met gemeenschappelijke eet- en leefruimte, werkhuizen, enkele huisjes met cellen en een drugvrije afdeling. De meeste gedetineerden leven hier niet alleen op cel, maar op cellen van 2 tot 4. Er zijn wel aparte cellen die gebruikt kunnen worden door gedetineerden met een langere straf of degenen die het samenhokken even niet meer zien zitten. We waren hier trouwens verkeerd geïnformeerd, want Ravneberget herbergt een vijftigtal vrouwen, en geen 16 zoals wij dachten. Dat cijfer dateert nog van enkele jaren geleden, maar ondertussen heeft men sterk uitgebreid. Na de toelichting worden we de hele gevangenis rondgeleid. Hier geen luxe zoals in Halden, maar wel een gemoedelijke sfeer en minder veiligheidsrestricties. Het regime is wat te vergelijken met dat in Ruiselede, met dat verschil dan dat er geen slaapzalen zijn en dat er toch een goed slot op de poorten zit. Zomaar buiten wandelen in Ravneberget doe je niet. Ook hier is er de verplichting om te werken of opleiding te volgen. Weiger je, dan word je overgeplaatst naar een gevangenis met een strikter regime. Opvallend is dat er in deze gevangenis zeer korte straffen worden uitgezeten. Als je in Noorwegen dronken achter het stuur plaats neemt, riskeer je onmiddellijk 21 dagen cel. En dat wordt uitgevoerd! Veroordeelden voor dit soort delicten komen in open gevangenissen als Ravneberget terecht. Verder wonen hier ook langer gestraften die naar hun strafeinde toe gaan. Dit maakt dat er bijzondere mix van profielen in de gevangenis verblijft, korte en lange straffen, hoogopgeleiden en mensen zonder opleiding, drugverslaafden in afkickfase, … Ook hier hebben ze een ‘helse avdeling’. Gezien het aantal drugverslaafden in de gevangenis is de helse avdeling hier toch echt wel een beetje hels. Het is de enige afdeling in Ravneberget met tralies voor de ramen, om te vermijden dat afkickende gedetineerden uit wanhoop door het raam springen. Ook hier weer zijn we aangenaam verrast door het ruime sociale contact dat er tussen de beambten en de gedetineerden is, en de gemoedelijke sfeer die er heerst. Als we de beambten erover aanspreken, zetten ze zich pal achter de visie die dit mogelijk maakt, namelijk dat elke gedetineerde je toekomstige buur kan zijn, en dat een respectvolle behandeling de reïntegratie alleen maar ten goede kan komen. We horen het graag. Ook opvallend is dat de gevangenisdirectie één keer per jaar een teamtweedaagse organiseert met alle personeel. Het personeel spreekt er bijzonder lovend over. Wie runt er dan de gevangenis, vragen we? Het antwoord is laconiek: ‘substitutes and trainees’. Of het nu overdreven is of niet, het toont wel de gangbare mentaliteit, en we bewonderen de Noorse moed.
8
In Ravneberget onthaalt men zijn gasten even goed als in Halden. Ook hier krijgen we een heerlijke lunch aangeboden die de cursisten van de koksopleiding gemaakt hebben. Na de maaltijd stelt de directie ons voor om, na een laatste gesprek met de leerkrachten en een rondleiding door het educatief centrum, met twee busjes van de gevangenis naar onze eerste toeristische bestemming Frederikstad gebracht te worden. Met dank nemen we het aanbod aan. Mooi is dat. Voor we naar Frederikstad vertrekken nemen we nog plaats aan tafel met twee van de vijf leerkrachten in Ravneberget. We maken weer snel het sommetje: vijf leerkrachten, waarvan twee voltijds, voor vijftig gedetineerden. Net iets minder goed bedeeld dan in Halden, zoals de leerkrachten ook zelf aangeven, maar toch nog een groot verschil met de situatie thuis. De leerkrachten spreken ook over het werken met cursisten van verschillende niveaus in één klasgroep. Dat doen ze hier constant, het is deel van het systeem, maar het vraagt wel kleine klasgroepen. Vier cursisten is moeilijk, vijf is onmogelijk. Zo gaat dat in Noorwegen. In de late namiddag komen we toe in de mooie en gezellige historische stadskern van Frederikstad. Ook hier weer veel water, bootjes, bruggen, een regenboog. We moeten toegeven dat we in een mooi land zitten, en dat we ook veel geluk hebben met het weer! We genieten volop van deze kans om werk en gezelligheid met elkaar te combineren. Tijdens onze wandeling door Frederikstad neemt Philippe afscheid van ons. Als lid van het gevangeniskoor van Halden neemt hij de dag erna deel aan een heuse battle met andere gevangeniskoren, en hij wil vroeg onder de veren. Hij benadrukt dat voor de gevangeniskoren ‘leute maken’ belangrijker is dan kunnen zingen, en we geloven hem. Enige tijd later verlaten ook An en Marty de groep. Ze hebben afgesproken met een reisgezel om van Frederikstad onmiddellijk door te reizen naar Oslo en er nog enkele dagen vakantie aan te breien. Het ‘officiële’ gedeelte van het studiebezoek (de gevangenisbezoeken en de uitwisselingsmomenten) is afgelopen. Toen waren we nog met zeven…
DAG 4 Zaterdag 13 oktober 2012 De laatste dag. De tijd is alweer gevlogen. In de vroege ochtend pakken we onze koffers, checken we uit en reizen we met trein naar het noorden richting Oslo. We willen van de gelegenheid gebruik maken om nog enkele uurtjes de sfeer op te snuiven in de hoofdstad, voor we het vliegtuig richting Brussel nemen. Ik ben erg blij met deze keuze, want Oslo is (althans op het eerste gezicht) een prachtige stad. Het operagebouw is onwaarschijnlijk, en het stadhuis gelegen aan de zoveelste baai van de Oslo-fjord is eveneens een verrassing van formaat. Jammer dat we hier niet langer kunnen blijven. En dan volgt het afscheid. Vliegtuig op, vliegtuig af, in Charleroi splitsen onze wegen: een auto richting Gent/Brugge, een auto richting Brussel/Kempen, en Hilde en ik stappen de shuttle naar het station op, op zoek naar een trein richting Mechelen/Antwerpen. Het is laat ondertussen en weer 9
gromt de maag, weer geen tijd gehad om te eten. Dat moet volgende keer toch beter in die organisatie. Tijdens de lange rit neem ik mijn laptopje en begin te typen: DAG 1, 10 oktober 2012…
10
