Verslag inspiratie dag lokaal cultuureducatiebeleid P12 – Culturele diversiteit in erfgoedprojecten Hoe kan u een breed en divers spectrum van mensen in uw gemeente betrekken bij het lokale erfgoed? Het Moretusproject in Ekeren verbindt jongeren en het lokale ongekende erfgoed. Het MAS betrekt met Spoorzoekers de Antwerpse Marokkaanse gemeenschap bij haar werking. Beide erfgoedprojecten benadrukken de culturele diversiteit, de actualiteitswaarde en het educatief potentieel ervan voor jong en oud. Sprekers: Johan Buytaert (Ekeren) en Lieve Willekens (MAS) lichten toe hoe ze juist te werk gaan, waarom inzetten op erfgoededucatie vanuit het beleid en in de lokale omgeving zo belangrijk is. 1 Spoorzoekers MAS (Lieve Willekens) 1.1 Doel van het initiatief 50 jaar migratie onderzoeken. Het erfgoed van de stad Antwerpen zou kunnen getuigen van de aanwezigheid van een zeer verscheiden bevolking, maar in de collecties van Antwerpse musea en erfgoedzorgers verspreid over stad en districten zijn hier echter weinig sporen van te bespeuren. Het doel van dit project was dus om verhalen, herinneringen, filmpjes, foto’s, brieven, … te zoeken in de eigen omgeving die een verhaal vertellen over de geschiedenis van de Marokkaanse gemeenschap in Antwerpen. Het MAS vertelt verhalen over Antwerpen en de wereld aan de hand van een enorme collectie beelden en objecten, maar met het erfgoed dat de spoorzoekers verzamelen, kunnen we deze collectie aanvullen met eigentijdse verhalen van méér en diverse Antwerpenaren. De drie hoofddoelen van het initiatief zijn dus: 1. De MAS collectie aanvullen. Het is de bedoeling dat collecties, tentoonstellingen en andere erfgoedpresentaties van het MAS op een duurzame manier doorspekt raken van het diverse gamma aan erfgoed dat Antwerpen rijk is. 2. Het Antwerps erfgoed diversifiëren.
3. De erfgoedzorgers en de migrantenorganisaties sensibiliseren, het is dus de bedoeling dat dit ook bij andere Antwerpse erfgoedinstellingen zal gebeuren. Zie www.mas.be 1.2 Deelnemers/doelgroep Het project is gestart met 35 spoorzoekers die zich opgaven om deel te nemen. Hieruit werden er 20 geselecteerd en nu blijven er nog 15 spoorzoekers over. Het is een zeer diverse groep, zowel op het vlak van leeftijd als op het vlak van afkomst, studies,… Elke deelnemer werkt vrijwillig mee aan het project. Ze hebben hier wel een opleiding voor gekregen.
1.3 Verloop van het initiatief Het project is 2 jaar geleden opgestart. De organisatoren hebben een oproep gedaan naar vrijwilligers die wilden werken rond erfgoed van de Marokkaanse cultuur in Antwerpen. Hier hebben toen 30 mensen op gereageerd. Nadien is dit teruggevallen op 15 vrijwilligers. Elk van deze personen heeft een thema gekozen waar hij of zij rond wilde werken. Zij komen nu elke 1 à 2 maand samen om te overlopen wat ze gevonden hebben en ze verzamelen en bewaren dit dan. Ondertussen hebben ze er ook een tentoonstelling rond gemaakt, deze was zeer kleinschalig. Ze hadden in het kijkdepot in het MAS enkele kasten gevuld met wat informatie. De Marokkaanse gemeenschap reageerde hier zeer positief en enthousiast op. 1.4 Sterke punten ‐ Werken met een heel divers publiek. ‐ Er ontstaan nieuwe samenwerkingen uit het initiatief. Er werd met verschillende organisaties samengewerkt tijdens het onderzoek. Zo wordt een heus netwerk van contacten uitgebouwd. ‐ Al het verzamelde materiaal wordt bewaard en maakt de collectie rijker. ‐ Uiteindelijk is er ook een kleine tentoonstelling rond gemaakt, wat in het begin niet de bedoeling was. 1.5 Verbeterpunten Er werden niet echt verbeterpunten, maar eerder aandachtspunten opgesomd: ‐ Je werkt met vrijwilligers: geen te hoge verwachtingen koesteren ‐ De vrijwilligers stoppen er soms plots mee ‐ Het is tijdrovend en arbeidsintensief ‐ Zeer belangrijk om een overzicht te houden ‐ Inbedden in de eigen werking, de medewerkers van het MAS moeten op de hoogte zijn en akkoord gaan met het initiatief vooraleer het kan doorgaan. ‐ Verwerken van het verzameld materiaal ‐ Nieuwe “partners” doorheen het project 1.6 Waardevol voor de lokale context, want Dit project is zeker waardevol omdat het door verschillende thema’s het erfgoed laat zien van één specifieke gemeenschap, namelijk de Marokkaanse. Het laat de vrijwilligers toe om echt gericht in hun stad te gaan zoeken naar informatie die zij interessant vinden. 2 Moretus in Ekeren (Johan Buytaert) 2.1 Doel van het initiatief Johan werkt voor het projectbureau ‘De kleine Expeditie’. Zij maken normaal gezien vooral publicaties, spelletjes,… . Het initiatief dat zij op poten hebben gezet, had vooral als doel om de inwoners van Ekeren kennis te laten maken met een bekende en belangrijke familie uit de 19e eeuw uit hun eigen gemeente. Namelijk de familie Moretus. Ook al is deze familie er niet meer (laatste persoon van Moretus is tijdens
Wereldoorlog I gesneuveld), toch hebben ze veel achtergelaten dat nu nog altijd gebruikt kan worden. Aan de hand van dit initiatief gaat men op zoek naar de sporen die de Moretussen hebben nagelaten. Het verzamelde materiaal wordt toegevoegd aan het erfgoed en zo pogen ze de band tussen het verzamelde materiaal en het publiek te versterken. Zie http://www.dna.be/artikel/ontdek‐het‐ekeren‐van‐moretus 2.2 Deelnemers/doelgroep De deelnemers van dit project waren voornamelijk de jongeren uit de Moretus school in Ekeren. Ze waren met een beperkt aantal leerlingen die vrijwillig aan dit project werkten, buiten hun lesuren en tijdens een soort keuzevak dat hierop gebaseerd was. De doelgroep waarop ze zich focussen zijn de inwoners van Ekeren. 2.3 Verloop van het initiatief Het projectbureau kreeg de vraag van de gemeente Ekeren om iets te doen rond de familie Moretus. Dit was een rijke familie die vroeger in Ekeren heeft gewoond en waarvan er nu nog overblijfselen zijn. Er werd voorgesteld om een wandeling te maken doorheen Ekeren met daarin enkele elementen van de familie Moretus. Rond deze familie was er wel documentatie te vinden, maar deze werd door de heemkundige kring zeer goed bewaard. Ze mochten het met andere woorden niet gebruiken. Uiteindelijk hebben ze toch hulp gevonden uit een onverwachte hoek, namelijk de school Moretus in Ekeren. De Moretusschool heeft zeer duidelijk historische banden met de familie Moretus. De mensen van de erfgoedzorg zagen dit dus als een mooie kans om met de school op zoek te gaan naar verdere sporen van de Moretus familie. De leerkrachten wilden zeker meedoen, maar ze wilden ook de leerlingen meekrijgen met dit project. Ze hebben uiteindelijk een aantal jongeren gevonden die wilden meewerken. Dit waren leerlingen van verschillende afstudeerrichtingen: ASO en TSO. Ze waren echter niet meteen enthousiast. De mensen van de organisatie ontdekten dat het initiatief niet hip genoeg was voor hen. Ze moesten het dus anders aanpakken, zo lieten ze de leerlingen het voortraject invullen, de voorbereiding. De leerlingen maakten vooral gebruik van twee zaken uit de media: filmpjes en facebook om hierover te communiceren. Om deze jongeren te bereiken gebruikte de organisatie dus ook voornamelijk de sociale media: een filmpje om een oproep te doen en Facebook. Het filmpje dat de jongeren zelf hebben gemaakt, werd gebruikt als promotie voor het project. Er kwam niet echt veel reactie op, maar het filmpje werd wel vaak bekeken. De Facebookpagina werd gebruikt als werkinstrument met de jongeren. Zo konden ze ook mensen bereiken die ze anders niet bereikten. Uiteindelijk hebben ze voor de wandeling, die zij hebben uitgewerkt, 1000 wandelkaarten gedrukt. Ondertussen zijn ze al aan de tweede druk bezig. Het bereik was dus groter dan verwacht. 2.4 Sterke punten Een sterk punt is voornamelijk het feit dat ze met jongeren hebben gewerkt. Dit geeft hen ook de kans om eens iets met erfgoed te doen uit hun eigen gemeente.
2.5 Verbeterpunten Het erfgoed spreekt op zich niet genoeg aan bij de bewoners van de buurt waarin deze grote familie heeft gewoond. Velen onder hen kenden het verhaal misschien zelfs niet, dit grotendeels omdat de heemkundige kring er niets van wil vrijgeven. Dit verhaal zou toch op voorhand duidelijker in de aandacht moeten komen. Zo zal er meer interesse zijn onder de bevolking en kunnen er makkelijker samenwerkingen ontstaan. 2.6 Waardevol voor de lokale context, want Het gaat over een familie die in de gemeente heeft gewoond en er echt wel zijn sporen heeft nagelaten. Voor mensen die er wonen geeft dit iets extra’s, op deze manier leren ze bij over de geschiedenis van hun gemeente. Zeker bij de wandelkaarten. Er staan ook verhalen in, eerder mythes, die mensen echt wel interesseren. Alleen jammer dat de heemkundige kring er niet zo blij mee is. 3 Vragen en bedenkingen van de deelnemers 3.1 Hoe was Spoorzoekers in de MAScollectie opgenomen? We hebben telkens een object uit de MAScollectie zelf, een object uit de etnische kunst, tegenover een object van de Spoorzoekers gezet. 3.2 Zijn er veel anderstalige gidsen in het MAS? We proberen om via verschillende kanalen gidsen te zoeken die van een andere herkomst zijn of een andere taal spreken. Tot nu toe hebben we enkele anderstalige gidsen, die Russisch, Bulgaars, Spaans, Arabisch/Berbers, Frans, Engels of Duits kunnen praten, op de 80 gidsen in het totaal in het MAS. 3.3 Zijn er plannen om samen te werken met het Red Star Line museum? Wij zijn directe collega’s dus we werken wel samen. Vooral door overleg. Als bezoeker merk je hier echter niets van. 3.4 Hoe pak je sensibilisatie van het lokale beleid aan? Lieve: Dit is een zeer moeilijke opdracht. Langzaamaan ontstaan er contacten en komt het op gang. Johan: Het product staat voorop, dit weegt bij ons zwaar door tegenover sensibilisatie. Een veel voorkomende reactie is: “Als we maar niet te veel moeten betalen.” 3.5 De heemkundige kring wilde niet echt meewerken met het project zei U net. Zijn ze uiteindelijk nog bijgedraaid? Ze zijn niet echt bijgedraaid. Vooral omdat de heemkundige kring nog maar uit één persoon bestaat. Wat we gedaan hebben vindt deze persoon dan ook niet goed. We hebben teveel toegegeven aan het publiek. Door de school kregen we echter wel contacten die je anders nooit had gehad, zoals een oma die nog naast dé Moretus gewoond heeft bijvoorbeeld.
Toch blijf je altijd een deel van het verhaal missen. Erfgoed bevat ook mythes enz., niet alleen geschiedkundig correcte verhalen. En hoe je met die mythes omgaat? Er zijn trucks om het te omzeilen. Bijvoorbeeld: in vraag stellen, we hebben gehoord dat,… verhalen die overdreven zijn. Meestal zijn dit dingen die de mensen willen horen. Het levert in ieder geval een goed verhaal op voor Ekeren. 3.5 U heeft gezegd dat er maar 3 dagen gefilmd werd voor het promotiefilmpje van Moretus. Hoe heb je zoiets voorbereid? Alles is via Facebook verlopen. Zo bereik je de jongeren het snelst. Het onderzoek liep over een half jaar. 4 Varia Op het einde stelde de voorzitster nog twee algemene vragen: Aan de sprekers: Halen jullie iets uit elkaars verhaal? Lieve: Ja, dat het misschien toch nuttig is een facebookpagina aan te maken. Aan de deelnemers: Wie neemt wat mee? Eensgezind: Erfgoed is grenzeloos!
