Verslag expert meeting gezondheid en zorggebruik van Midden- en Oost-Europese migranten

Verslag expert meeting gezondheid en zorggebruik van Midden- en Oost-Europese migranten Pharos, 8 juni 2012 Begin 2012 heeft Pharos een inventarisatie naar de gezondheid en het zorggebruik van Midden- en OostEuropese migranten gepubliceerd. Naar aanleiding hiervan organiseerden we op 8 juni jl. een expert meeting. 22 experts kwamen bijeen om vanuit verschillende invalshoeken de gezondheidssituatie van Midden- en Oost-Europese migranten beter in beeld te brengen. Wij kijken terug op een inspirerende bijeenkomst waar gemeenten, ministeries, GGD’en, zorgaanbieders, onderzoekers en organisaties van en voor Midden- en Oost-Europeanen hun kennis en ervaringen met elkaar deelden. Professionals en vrijwilligers die op verschillende vlakken activiteiten ondernemen ten behoeve van deze migrantengroepen. Partijen die elkaar veelal niet kenden, maar tijdens deze eerste meeting een vruchtbare basis hebben gelegd voor verdere kennisuitwisseling en samenwerking. Inventarisatie In onze inventarisatie komt naar voren dat er weinig harde cijfers zijn over de gezondheid en het zorggebruik van Midden- en Oost-Europese migranten in Nederland voorhanden zijn. Dat terwijl het aantal mensen dat uit Midden- en Oost-Europa komen snel toeneemt. In 2007 waren er naar schatting 80.000 migranten, in 2011 is dat aantal gestegen tot bijna 200.000. Dit zijn de officiële schattingen. Maar er worden ook aantallen van 350.000 genoemd. Waar de aandacht in eerste instantie met name naar de economische gevolgen ging, kwam die er later meer voor de sociale problematiek, zoals (illegale) huisvesting, dakloosheid, werkloosheid en gevoelens van onveiligheid. Over de gezondheid en het zorggebruik van deze nieuwkomers is veel minder bekend. Er is weinig specifiek onderzoek op deze thema’s is verricht en het onderzoek dat is gedaan concentreert zich veelal op de Poolse migranten. Daarnaast is er beperkte kennis over en weinig gericht beleid op gezondheid en zorg bij gemeenten en GGD-en. Bovendien wordt er weinig gemonitord en geregistreerd als het over gezondheid gaat. De leefstijl van Midden- en Oost-Europeanen lijkt minder gezond te zijn dan die van autochtonen: ze roken vaker, bewegen minder, nuttigen meer alcohol en hebben vaker een overgewicht. Daarnaast hebben deze groepen vaker last van psychische problemen. Ze maken bovendien minder gebruik van zorgvoorzieningen zoals de huisarts, tandarts, GGZ, maatschappelijk werk, paramedici en thuiszorg. Daarentegen maken ze wel meer dan autochtonen gebruik van een medisch specialist. De migranten uit Midden- en Oost-Europa blijken weinig vertrouwen te hebben in de Nederlandse gezondheidszorg. Het ontbreken van een zorgverzekering is een veelvoorkomend probleem. De taalbarrière zorgt voor problemen voor zowel de Midden- en Oost-Europese migranten zelf als voor de zorgverleners. Bovendien blijkt dat zorgverleners competenties in de vorm van kennis en vaardigheden missen om aan deze doelgroepen optimale zorg te kunnen bieden. We identificeren de volgende risicogroepen: • Seizoenwerkers/flexwerkers/uitzendkrachten. Marginale positie, uitbuiting en slechte huisvesting. • Dak- en thuislozen. Geen tot weinig toegang tot opvangvoorzieningen. • Alcohol- en middelengebruikers. Buiten bereik van de hulpverlening. • Kinderen en jongeren. Psychosociale problemen, middelengebruik en verslaving. • Vrouwen en meiden. Prostitutie en soa's.

1

Expert meeting De resultaten van de inventarisatie van Pharos zijn door de deelnemers van de expert meeting herkend, erkend en gedeeld. De volgende aandachtspunten werden genoemd: Geen zorgverzekering Het signaal uit de inventarisatie dat het niet hebben van een zorgverzekering een veelvoorkomend probleem is onder deze doelgroepen wordt breed gedeeld tijdens de expert meeting. De aanwezige stichtingen die voorlichting en informatie geven aan de Midden- en Oost-Europeanen melden dat er veel onwetendheid heerst onder migranten over deze kwestie. Er is niet genoeg kennis over het verplicht verzekerd zijn in Nederland. Bovendien blijken velen niet te weten hoe ze precies verzekerd zijn, waarvoor ze verzekerd zijn en waar ze terecht kunnen voor hulpverlening. Veel migranten gaan er van uit dat hun werkgever dit geregeld heeft. Sommige werkgevers blijken hun arbeidskrachten wel aan te melden voor een zorgverzekering, maar laten die aflopen of melden hen af zonder kennisgeving aan de migrant. Werkeloos en dus ook dakloos In de Nationale Verklaring Tijdelijke Huisvesting EU-arbeidsmigranten zijn afspraken gemaakt over een goede tijdelijke huisvesting voor werknemers uit de Europese Unie. Echter, de koppeling die er is tussen wonen en werken zorgt voor veel problemen. Als deze migranten hun baan verliezen, verliezen ze ook hun huis en komen ze veelal op straat te staan. Er wordt gewerkt aan een regeling om die koppeling los te laten, zowel op nationaal als gemeentelijk niveau. Zodat ook deze migranten via een uitzendbureau aan werk kunnen komen en hun huisvesting regelen via een woningbouwvereniging. Daklozen en middelengebruikers Er zijn relatief veel migranten uit Midden- en Oost-Europa dakloos en verslaafd. De situatie voor deze groep mensen is zorgelijk. Bij verschillende gemeenten veroorzaken zij overlast. Zij doen een onevenredig groot beroep op de opvangvoorzieningen. Zij krijgen weinig tot geen toegang tot zorgvoorzieningen. Hulpverleners missen de kennis en vaardigheden om met hen om te gaan. De taalbarrière speelt daarbij ook een grote rol. Stichting Barka wordt door de grote gemeenten in Nederland ingezet om de problemen met deze groepen aan te pakken. Barka begeleidt daklozen succesvol terug naar een woning of werk in Nederland of in het land van herkomst, en biedt verslavingszorg aan. Het terugleiden en de re-integratie in het land van herkomst gaat door middel van de zogenaamde Barka communities. Dit zijn rehabilitatiecentra waar daklozen en verslaafden terecht kunnen als ze niet terug kunnen of willen naar hun familie of oude omgeving. Deze communities zijn een belangrijk vangnet. Er zijn namelijk veel daklozen die wel terug willen naar hun land van herkomst, maar dit uit schaamte toch niet doen. Barka was al eerder actief en succesvol in andere grote Europese steden. Tot nu toe heeft Barka ongeveer 150 daklozen in Utrecht, Amsterdam en Den Haag geholpen. In totaal zijn er nu 45 mensen teruggekeerd naar het land van herkomst, ongeveer 1 op de 4 dus. Volgens de stichting zijn de problemen hier in Nederland nog niet zo erg als in andere omringende landen: ‘’De cijfers over het aantal daklozen Midden- en Oost-Europeanen zijn hier niet zo hoog en schrikbarend als in andere landen! We zien dat de daklozen hier over het algemeen ook een betere gezondheidsconditie hebben. De problemen waarmee daklozen kampen zijn alcohol- en middelenverslaving. 90% van de daklozen die wij zien zijn alcoholverslaafd. Sommigen waren dit al voordat ze naar Nederland kwamen, sommigen zijn hier verslaafd geraakt na verlies van werk en huis’’.

2

Geestelijke gezondheid Er bestaat in Midden- en Oost-Europese landen een groot taboe op hulp zoeken voor psychische problemen. Vanwege het taboe wachten deze migranten in Nederland vaak lang voordat ze bij de hulpverlening aankloppen. De taalbarrière is daarbij ook een groot obstakel. Echter, migranten die al langer in Nederland wonen en de Nederlandse taal goed beheersen, gaan ook liever naar een hulpverlener die hun moedertaal spreekt. Het is al moeilijk genoeg om over psychische problemen te praten dus doen ze dat liever in hun eigen taal. Het feit dat tolken niet langer vergoed worden is dan ook een slechte ontwikkeling. De klachten van de Poolse cliënten die bij de GGZ Keizersgracht komen zijn globaal hetzelfde als de klachten van autochtonen. De klachten vloeien wel vaak voort uit migratie. De meest voorkomende klacht is depressie. Men heeft geen of een klein sociaal netwerk en woon- en werkomstandigheden zorgen voor extra spanning. Prostitutie Er zijn zorgen over de inzet van jonge vrouwen uit Midden- en Oost-Europa als prostituee. In Utrecht blijken groepen jonge vrouwen met dezelfde nationaliteit voor een bepaalde periode aan het werk gezet te worden. Deze groepen circuleren snel. Meestal zijn ze binnen 3 maanden weer vertrokken. Op papier zijn de vrouwen allemaal 18 jaar of ouder, maar na een medisch onderzoek blijkt hier twijfel over te bestaan. Het is lastig om hier iets op te ondernemen, aangezien de groepen snel circuleren en er een taalbarrière is. Problemen migrantenjeugd Er zijn veel signalen dat kinderen en jongeren door de migratie naar Nederland te maken krijgen met verschillende problemen. Het verlaten van hun eigen land, het helemaal opnieuw wennen in een ander land met andere gewoonten zorgt voor veel spanningen in het gezin, zeker als ouders niet mee-integreren. Naast taalproblemen en een ontwikkelingsachterstand blijkt verwaarlozing van kinderen door ouders een groot probleem te zijn. Er is vaak een geringe betrokkenheid bij de school van het kind. Een taalbarrière, werkverplichtingen en verslavingsproblematiek zijn hier vaak debet aan. Stichting Den Haag & MiddenEuropa spreekt over zogenaamde sleutelkinderen. Kinderen die al op jonge leeftijd, lange tijd thuis zijn zonder ouderlijk toezicht. De ouders moeten werken en hebben geen geld voor naschoolse opvang en/of een oppas. Onduidelijkheid over recht op zorg Er blijkt veel onduidelijkheid te bestaan over het recht op en toegang tot zorgvoorzieningen voor Midden- en Oost-Europese migranten. Die onduidelijkheid bestaat niet alleen onder de doelgroep, maar ook onder zorgverleners. Het is een wijdverbreid misverstand dat je alleen maar recht hebt op medische zorg als je ingeschreven staat bij het GBA. In Nederland hebben we de afspraak gemaakt dat ook mensen die niet verzekerd zijn medisch noodzakelijke zorg krijgen, zoals omschreven in ons basispakket. De arts beslist hierover en schat in of de zorg medisch noodzakelijk is. Zo ja, dan heeft men in Nederland de plicht om die zorg te verlenen. Er is een regeling met het CVZ om de zorg te betalen voor degenen die niet verzekerd zijn.

Hoe verder?  Kennisuitwisseling Midden- en Oost-Europese migranten Er is veel behoefte aan kennisuitwisseling en kennisbundeling. Pharos zal op de website informatie en kennis over de doelgroepen en gezondheid bundelen en verspreiden. Alle kennis over en initiatieven op gebied van de gezondheid en zorg voor Midden- en Oost-Europeanen zijn welkom om met anderen te delen.

 2e expert meeting gezondheid en zorggebruik Midden- en Oost-Europese migranten Na de zomer zal Pharos weer een tweede bijeenkomst organiseren. Daarin zullen we een gezamenlijke aanpak verder vormgeven en een integrale agenda opstellen.

3

Aanwezigen bij expert meeting Baas, Ineke, Leger des Heils, [email protected] Onderzoek naar Midden- en Oost-Europese middelengebruikers in Nederland verricht voor Mainline. Werkt momenteel bij het Leger des Heils en Midden- en Oost Europeanen in haar portefeuille. Bartmann, Anna, Stichting Barka, [email protected] Projectmedewerker. Welzijnsorganisatie die zich richt op de rehabilitatie van Midden- en Oost-Europese daklozen in Nederland en in het land van herkomst. Men richt zich met name op Polen. Berkum van, Monica, Pharos, [email protected] Directeur. Bokhoven van, Robbert, Pharos, [email protected] Hoofd acquisitie. Braat, Jan, Gemeente Utrecht, [email protected] Senior beleidsadviseur Zorg en Veiligheid, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling. Houdt zich samen met zijn collega Niene Oepkes bezig met de problematiek van Midden- en Oost Europese daklozen in Utrecht. Heeft Stichting Barka ingehuurd om deze doelgroep van hulp te voorzien. Brink van den, Margriet, Ministerie BZK, [email protected] BZK projectteam EU-arbeidsmigranten. Gemeentenetwerk voor en door gemeenten dat door het ministerie van Binnenlandse zaken wordt ondersteund. Allerlei zaken met betrekking tot arbeidsmigranten besproken, van huisvesting tot taal en handhaving. Gemeenten kunnen via dit netwerk en circa vier bijeenkomsten in het jaar kennis en ervaring met elkaar delen. Chwarścianek, Magdalena, Stichting Barka, [email protected] Projectcoördinator Nederland. Welzijnsorganisatie die zich richt op de rehabilitatie van Midden- en OostEuropese daklozen in Nederland en in het land van herkomst. Men richt zich met name op Polen. Dauphin, Stephanie, [email protected] Inventarisatie ‘Gezondheid en zorggebruik Midden- en Oost-Europese migranten’ verricht voor Pharos. Janssen, Rinus, Stichting Arka, [email protected] Directeur. Gemeentelijke organisatie actief in 6 gemeenten in Noord-Limburg. Organiseren sociaal-culturele activiteiten voor Poolse migranten en geven voorlichting. Kochanowska, Marta, Stichting Barka, [email protected] Psycholoog. Welzijnsorganisatie die zich richt op de rehabilitatie van Midden- en Oost-Europese daklozen in Nederland en in het land van herkomst. Men richt zich met name op Polen. Leliveld, Leonie, Ministerie VWS, [email protected] Beleidsadviseur Afdeling Openbare Gezondheidszorg. Inzet voor goede en toegankelijke zorg voor iedereen in Nederland.

4

Melick van, Fronnie, Stichting Den Haag & Midden-Europa, [email protected] Projectmedewerker. Integratie van Midden- en Oost-Europese migranten in Den Haag. Wekelijkse infolijn voor Polen en Bulgaren en organiseert zij informatie-spreekuren voor Midden- en Oost-Europese migranten op verschillende plekken in Den Haag. Voorlichting over wonen, werken en gezondheid. Naudts Veerle, Belangenvereniging Migrada, [email protected] Belangenvereniging voor arbeidsmigranten uit de EU. Biedt voorlichting en hulp aan migranten op incidentele, maar voornamelijk op structurele basis. Samenwerkingsverbanden met verschillende partners; gemeenten, werkgevers, werkgeversorganisaties en uitzendbureaus. Telefonisch informatiesysteem ontwikkeld in 9 talen dat voorziet in categoriale informatie en direct doorverbindt met vrijwel alle organisaties en overheden die voor de migrant interessant en/of noodzakelijk zijn. Oepkes, Niene, Gemeente Utrecht, [email protected] Beleidsadviseur Vreemdelingenbeleid. Houdt zich samen met collega Jan Braat bezig met de problematiek van Midden- en Oost-Europese daklozen in Utrecht. En richt zich op vrouwen en meiden uit deze landen die in de Utrechtse prostitutiegelegenheden werken. Rietbergen, Caroline, FNV Vakcentrale, [email protected] Beleidsadviseur. Rapport geschreven over de arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europa, met onder andere de arbeidsvoorwaarden voor deze groep, de sociale zekerheid en hun leefomstandigheden. De FNV pleit in dit rapport voor meer en betere bescherming van werknemers en stevige maatregelen tegen oneerlijke concurrentie. Schellingerhout, Roelof, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, [email protected] Senior onderzoeker sector Zorg, Arbeid en Samenleving. Non-profit onderzoeksinstituut verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Meegewerkt aan onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau over Poolse migranten in Nederland; de ervaren gezondheid, leefstijl en het gebruik van zorgvoorzieningen. Smoktunowicz, Ilona, GGZ Keizersgracht en Stichting Nederlands Pools Huis, [email protected] Directeur GGZ Keizersgracht. GGZ instelling waar veel Poolse hulpverleners werken en dus veel Poolse patiënten aantrekt, ongeveer driekwart van het totale aantal patiënten. Stichting Nederlands Pools Huis helpt Polen in Nederland met hun inburgering en organiseert activiteiten die hiermee te maken hebben. Stopel, Marieke, Pharos, [email protected] Manager Externe Relaties. Verpoorten, Hugo, Gemeente Den Haag, [email protected] Beleidsmedewerker bij de dienst OCW. Visser, Henk, GGD Rotterdam/Rijnmond, [email protected]: Beleidsmedewerker Cluster Zorgregie, Afdeling Kwetsbare Personen. Verzorgen voorlichtingen en activiteiten voor Midden- en Oost-Europese migranten o.a. over SOA’s en vaccinatieprogramma’s voor hun kinderen tot taal- en inburgeringslessen en informatie over wet- en regelgeving rondom ZZP’ers. Vrolings, Eliane, SOA Aids Nederland, [email protected] Beleidsmedewerker, programma Etnische Minderheden. Programma richt zich tot nu toe voornamelijk op de grote migrantengroepen in Nederland. Starten binnenkort verkenning naar de Midden- en Oost-Europeanen als mogelijke nieuwe risicogroep om inzicht te krijgen in de aard en omvang van de groep Midden- en Oost-

5

Europese migranten en de mate waarin zij bijdragen aan de soa’s en HIV problematiek in Nederland. Waarbij ook bestaande initiatieven voor deze doelgroep op dit gebied (eventueel in het kader van seksuele gezondheid) in beeld gebracht worden. Wieringen van, Joke, Pharos, [email protected] Programmamanager Jeugd.

Andere genodigden en geïnteresseerden Adjiembaks, Sheila, Hogeschool Avans-Fontys, Veiligheid, Openbare orde en Recht, [email protected] Bijlsma, Sanne, Gemeente Zundert, Midden- en Oost-Europeanen, [email protected] Bölek Tokgöz, Hatice, Inter-Lokaal, [email protected] Bormans, Ralf, Gemeente Rotterdam, Veiligheid, [email protected] Derksen, Anne, VNG, Sport en Publieke Gezondheid, [email protected] Driessen, Sonja, Migrada, [email protected] Engbersen, Godfried, Erasmus Universiteit Rotterdam, sociologie, [email protected] Geraets, Johan, Gemeente Rotterdam, EU-arbeidsmigranten, Mijnkintbuurt, [email protected] Gorska, Krystyna, Service Point Meterik, [email protected] Groendijk, Tjaard, GGD Limburg-Noord , [email protected] Hutten, Jack, Ministerie van VWS, [email protected] Idzardic , Ewa, Informatie Punt Polen, [email protected] Kolthoff, Emile, Hogeschool Avans-Fontys, Veiligheid, Openbare orde en Recht, [email protected] Koning, Leendert, Ministerie van VWS, [email protected] Pilon, Siewert, VNG, Sport en Publieke Gezondheid, [email protected] Poel, van der, Agnes, Trimbos instituut, [email protected] Roberts, Hilde, Mainline, [email protected] Schoorl, Ariedick, GGD Den Haag, [email protected] Starrenburg, Jan, Gemeente Den Haag, Onderzoek en Integrale Vraagstukken, [email protected]

6

Veldhuysen, Chris, Zelfstandig onderzoeker/adviseur, [email protected] Vollaard, Hélène, De Regenbooggroep Amsterdam, [email protected] Wijnker, Vera, Ministerie van BZK, directie Integratie & Samenleving, [email protected] Zandstra, Lobke , Ministerie van SZW, [email protected] Zeppieri, Monique, GGD Den Haag, [email protected]

7