Verslag Europadialoog over energie

Verslag Europadialoog over energie 30 januari 2014 in Het Kasteel in Groningen

Hoe denken Groningers over energie en de rol die de Europese Commissie daarbij speelt? In het filmpje waar de bijeenkomst mee start, komen verschillende Groningers hierover aan het woord. Daarna vertelt dagvoorzitter Peter van der Geer dat hij gehoord heeft dat ‘Brussel’ draait op Gronings gas. Een goede locatie dus voor een dialoog over energie! Andy Klom, hoofd Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Nederland, heet de aanwezigen van harte welkom. Hij legt uit dat deze bijeenkomst deel uit maakt van een reeks burgerdialogen die de Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Nederland organiseert. Het is voor de Vertegenwoordiging belangrijk om te weten hoe mensen in Nederland denken over belangrijke thema’s waar Europa zich mee bezighoudt, zoals energie. De Vertegenwoordiging koppelt de resultaten van de bijeenkomsten terug aan de Europese Commissie.

Het beleid van de Europese Commissie Akshay Patki, beleidsmedewerker DG Klimaatbescherming Europese Commissie, gaat in zijn presentatie in op het beleidsraamwerk over klimaat en energie dat de Europese Commissie voor 2030 heeft opgesteld. Het is een visiedocument waar het Europees Parlement nog over gaat stemmen. Naar verwachting is de gasbel bij Slochteren rond 2030 uitgeput. Bij ongewijzigd beleid zal de EU in 2035 bijna 90% van de fossiele brandstoffen importeren. Dat is geen wenselijke situatie. Een ander probleem is de klimaatverandering. De EU heeft zich tot doel gesteld om de klimaatstijging te beperken tot 2 graden. Om dat te bereiken, zou er in 2050 80% minder CO2 uitgestoten moeten worden ten opzichte van het niveau van 1990. In het voorstel van de Europese Commissie is opgenomen dat de CO- uitstoot in 2030 met 40% gedaald moet zijn. Vroeger bouwden landen hogere schoorstenen, zodat een deel van de uitstoot voor de rekening van de buurlanden kwam. Door het Europese energiebeleid, is deze constructie allang niet meer mogelijk. 2030 lijkt ver weg, maar het is al over zestien jaar. Patki geeft de volgende redenen waarom de Europese Commissie nu al moet nadenken over 2030:  Investeringen moeten al snel worden gedaan;  Onderzoek en innovatie moeten nu al gestimuleerd worden;  EU-inzet voor internationale klimaatonderhandelingen. Het Commissievoorstel focust zich op het stimuleren van hernieuwbare energie. Met hernieuwbare energie doen zich twee problemen voor:  Als het hard waait in Duitsland, dan kan er zoveel energie worden opgewerkt dat de energienetwerken in Duitsland het niet aan kunnen.  Voor alle zonne-energie die in Zuid-Europese landen wordt opgewekt zijn er niet genoeg verbindingen tussen de lidstaten om die energie naar andere landen te transporteren.

De oplossing is een nieuw governance systeem voor Europese-samenwerking op energiegebied. Dat maakt het mogelijk dat als het hard waait in bijvoorbeeld Duitsland, dit land onder voorwaarden energie kan leveren aan bijvoorbeeld Nederland. Stelling Er is meer Europese samenwerking nodig in het energiebeleid. De zaal is het hier overduidelijk mee eens: er zijn slechts enkele rode kaarten te zien.

Energy Academy Bert Wiersema, directeur Energy Academy Europe, legt uit waar Energy Academy voor staat: excellentie op het gebied van energie-opleidingen, -onderzoek en innovatie. In 2020 wil Energy Academy 750 afgestudeerde studenten afleveren die een eigen vak beheersen en dat combineren met brede kennis van energieproblematiek en –oplossingen. Wiersema ziet daarbij twee essentiële functies voor de EU: het langetermijnperspectief vasthouden en zorgen voor integratie van initiatieven. Regelgeving op EU-niveau kan hierbij helpen. Wiersema geeft twee voorbeelden hiervan:  De normen voor uitstoot van zwavel zijn aangescherpt: schepen moeten vanaf 2015 in alle wateren bij EU-landen brandstof gebruiken met een laag zwavelgehalte. Daardoor wordt veel nieuwe economische activiteit gericht op schoner en zuiniger varen.  De EU heeft vastgelegd dat nieuwe gebouwen na 2020 een zeer lage hoeveelheid energie gebruiken. Nederland heeft deze richtlijn vertaald in het nationaal plan BENG voor bijna energieneutrale gebouwen. Welk beoordelingskader moeten jonge mensen die op de duurzaamheidsmarkt komen meekrijgen? Wiersema spreekt over de trias energetica: energiebesparing, duurzame energie en het efficiënt inzetten van conventionele energie waar duurzame energie waar duurzame energie niet toereikend is. Daar omheen plaatst Wiersema een vierkant dat staat voor de spelers van de duurzaamheidsmarkt: markt, overheid, kennis en maatschappij. Elk nieuw idee voor duurzame energie zou aan de driehoek en het vierkant gespiegeld moeten worden. Wiersema sluit zijn betoog af met het verzoek aan de Europese Commissie om een open mind te houden voor de kennis van overmorgen en de regio te helpen door met slimme regelgeving van het Noordzeegebied een majeur Europees energietransitiepark te maken. Stelling De Nederlandse politiek heeft voldoende oog voor energiewinning (in de provincie Groningen) in de nabije toekomst. Deze stelling kan niet op grote instemming van de zaal rekenen. De zaal kleurt bijna volledig rood.

Verslag Europadialoog over energie Groningen • 05-02-2014 • 2

De Europese visie van Groen Links op energie Bas Eickhout, Europarlementariër GroenLinks, klaagt regelmatig dat er zo weinig debatten over energie zijn. Groningen vormt een uitzondering. Daarom is hij vaak en graag in Groningen te vinden. Eickhout vindt de plannen van de Europese Commissie niet ambitieus genoeg. Europa is slechts ‘half’ bezig met energie. Europa zou zich veel intensiever met energie moeten bemoeien. Op dit moment bepalen de lidstaten zelf welke energiemix ze inzetten. Dat is zo vastgelegd in het Verdrag van Lissabon. Wat Eickhout betreft, moet die passage worden geschrapt, omdat het leidt tot versnippering van het energiebeleid. Tussen EU-landen bestaan 60 bilaterale contracten, waarvan we niet weten wat er in staat. Eickhout vindt dat we niet zozeer moeten kijken naar hoeveel CO2 we nu uitstoten, maar naar hoeveel CO2 we in totaal al hebben opgebouwd hebben in de atmosfeer. We kunnen het ons niet permitteren om alleen maar bezig te zijn met fossiele energie. Ondanks de eurocrisis blijven de uitgaven voor fossiele energie stijgen.

Als de Europese Commissie 40% minder uitstoot wil in 2030, dan moet er in de 20 jaar daarna nog eens 40% minder worden uitgestoten om 80% te halen. De Commissie is aan het uitstellen, aldus Eickhout. Eickhout is van mening dat energiebesparing de goedkoopste oplossing is, maar hiervoor heeft de Commissie geen maatregelen opgenomen in haar voorstel. Het ministerie van Economische Zaken is van mening dat je aan de markt moet overlaten. Maar die markt gaat zich niet inzetten voor energiebesparing. Vaak wordt gezegd dat de Energiewende in Duitsland mislukt is. Maar de Duitsers zijn juist een voorbeeld. Ze hebben een energietransitie in gang gezet. Dat is niet makkelijk en brengt een hoop uitdagingen met zich mee, maar in Duitsland gaan ze tenminste het gesprek aan over energie. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Fransen die hun kop in het zand steken. Eickhout pleit dan ook voor een Europese Energiewende. Stelling De overheid moet een bindend duurzaam energiedoel voor 2030 afspreken. Een ruime meerderheid van de aanwezigen in de zaal is het eens met deze stelling.

Het perspectief van de provincie Groningen Max van den Berg, Commissaris van de Koning, begint zijn betoog met verwijzen naar de realiteit en tijdgeest in elk land. Bij het sluiten van Aldel was er veel verontwaardiging over de vraag hoe het kan dat de energie uit Duitsland goedkoper is dan de energie uit Groningen. Maar de realiteit was dat Groningen gas had. Het is makkelijk om naar Brussel te wijzen voor beslissingen die we destijds in Nederland genomen hebben. De tijdgeest was toen anders dan nu. Elk land heeft zijn eigen realiteit. Internationaal opgewekte stroom wordt nationaal ingeperkt. Samenwerking is dan ook een kernwoord voor Van den Berg. Bedrijven, kennisinstellingen en overheden in Noord-Nederland hebben de krachten gebundeld in Energy Valley. Brussel heeft geholpen bij deze uitdaging. Energielevering moet steeds centraler gebeuren. Het is niet makkelijk om deals te sluiten, maar het is wel nodig.

Verslag Europadialoog over energie Groningen • 05-02-2014 • 3

Noord-Nederland fungeert als een Living Lab om de transitie naar duurzame, concurrerende energie mogelijk te maken. Er is veel Europees geld naar de regio gegaan en dat heeft tot een hoop banen geleid. Van den Berg is er trots op de regio geen achterstand meer heeft, zoals vroeger, mede dankzij de Europese gelden. Van den Berg pleit voor een andere politiek in Europa. Op dit moment wordt er teveel aan de markt over gelaten. Van den Berg wil meer Europa als het gaat om energie en een Europa dat dichter bij de mensen staat. Geen enkele lidstaat is in staat om helemaal alleen de slag naar verduurzaming te maken. Wat Energy Valley samen met Noord-Duitsland doet in de regio moet de kern worden van een brede Europese inzet voor verduurzaming. In Europa zit onze toekomst. Stelling Noord Nederland moet als het Europese schoolvoorbeeld voor een duurzame, concurrerende economie dienen. Ook deze stelling kon op instemming van een ruime meerderheid van de zaal rekenen.

Dialoog met de zaal In het gesprek met de zaal komen drie vragen telkens terug:   

Wat is de gewenste rol van Europa als het gaat om energie? Zou Europa niet meer moeten inzetten op energie besparing? Laat Europa (en de individuele lidstaten) de verduurzaming van energie niet teveel over aan de markt?

Er wordt een vraag gesteld over de kolencentrale in de Eemshaven: wat gaat daarmee gebeuren? Max van den Berg geeft aan dat het besluit voor de kolencentrale genomen is door toenmalig minister Brinkhorst. Destijds vond het kabinet dat een goed idee. Vandaag de dag zou zo’n besluit niet meer genomen worden. Een deelnemer geeft een voorbeeld van een Friese delegatie die op bezoek naar Boston gaat. We gaan nu te weinig bij de buren kijken, waardoor we te weinig profiteren van elkaars kennis en kunde. Van den Berg geeft aan dat Groningen zich wil profileren als een Smart Energy City, waar anderen van kunnen leren. Energiebesparing is daarbij een belangrijk punt. Meer Europese bemoeienis met energie is door sommigen gewenst. Maar Eickhout geeft aan dat de Europese Commissie gebonden is aan regels. Zoals gezegd staat in het Verdrag van Lissabon dat energie een nationale aangelegenheid is. De zorg wordt geuit dat Nederland moeten bloeden voor het energiebeleid dat andere lidstaten voeren. Lidstaten hebben verschillende (economische) uitgangssituaties. Nederland houdt zich keurig aan Europese afspraken, maar dat werkt niet altijd in ons voordeel. Eickhout legt uit dat een Europese energiedoelstelling wordt uitgesplitst naar nationale doelstellingen, waarbij rekening wordt gehouden met de verschillende uitgangssituaties in de lidstaten. Zo wordt een eerlijke verdeling gemaakt. Overigens is Nederland een van de vijf landen die die nationale doelstellingen niet gaat halen, aldus Eickhout. Dat de Europese doelstelling van 20% wordt wel gehaald, komt doordat sommige andere landen hun doelstellingen ruim halen.

Verslag Europadialoog over energie Groningen • 05-02-2014 • 4

Een deelnemer roept de aanwezigen op om niet alle oplossingen in techniek te zoeken. Ook het sociale aspect is belangrijk als het gaat om energiebesparing. Eickhout is van mening dat duurzaamheid ook meer democratisering betekent. Er ontstaan coöperaties. In vergelijking met Duitsland is het in Nederland nog niet altijd makkelijk om als burger zelf duurzame energie op te wekken. Zo geeft iemand het voorbeeld dat het niet toegestaan is om een windmolen in je tuin te plaatsen. Kan de Europese Commissie daar niet wat aan doen? En waarom worden grote multinationals niet zwaarder belast als ze geen duurzame energie gebruiken? Klom legt uit dat de Europese Unie geen centrale staat is, maar een unie die werkt via lidstaten. Het feit dat het niet toegestaan is om windmolens in je tuin te plaatsen, is een besluit van de Nederlandse overheid, niet van de Europese Unie. De vraag wordt gesteld of de Europese Unie niet te groot is voor een energiemarkt. De sprekers geven aan dat Europa voor de grote lijnen is. Kort gezegd is er wind in het noorden en zon in het zuiden en om die duurzame energie te verspreiden binnen de EU zijn verbindingen nodig. Hoe kunnen er banen gecreëerd worden in Groningen? Van den Berg geeft aan dat duurzame energie veel banen creëert en dat Noord-Nederland daar op een toekomstbestendige manier van profiteert. Daarbij wordt nauw samengewerkt met Duitsland. Waarom heeft Europa besloten om een importheffing op te leggen voor Chinese zonnepanelen? Dat werkt contraproductief als je duurzame energie wilt stimuleren. Klom legt uit dat we onze eigen industrie niet willen ondermijnen in tijden van crisis. Daarom worden Nederlandse en Europese bedrijven ondersteund. Eickhout is van mening dat de marktwerking is mislukt. Klanten stappen nauwelijks over naar een andere energieleverancier. Energiebedrijven hebben er geen baat bij om energiebesparing te stimuleren. Eickhout krijgt bijval uit de zaal. Een deelnemer zegt dat er weinig aandacht is voor negatieve bijeffecten van duurzame energie. Bijvoorbeeld windturbines die bijgestookt moeten worden. Wiersema geeft aan dat dat ook een reden is om blijvend te werken aan innovaties. De vraag wordt gesteld of de Europese Commissie van plan is om een CO2 importheffing voor fossiele energie van buiten Europa te gaan opleggen. Dat is niet het geval. Wel is het van belang om een wereldwijd energieakkoord te sluiten. Tot slot vraagt dagvoorzitter Peter van der Geer wat de sprekers meenemen uit de dialoog. Wiersema geeft aan dat er doorgegaan moet worden met lokale initiatieven. Eickhout zegt dat Europa politiek is. Er is een fossiele lobby gaande, daar moeten we niet naïef over zijn. Hij pleit voor een stevig geluid voor een gezamenlijke energietransitie. Patki roept de deelnemers op om niet voor of tegen Europa te stemmen bij de verkiezingen, maar om voor oplossingen te stemmen. Van den Berg sluit zich daarbij aan. Er zijn veel belangen in de regio die via Europa beïnvloed worden. Klom geeft aan dat hij vanavond niet alleen in Groningen, maar ook in is Europa geweest. Hij dankt de sprekers en het publiek voor de inspirerende dialoog.

Verslag Europadialoog over energie Groningen • 05-02-2014 • 5