Verschillende soorten hoofdpijn

VGV OVER HOOFDPIJN-MIGRAINE_BSL_148 x 210 2-2 14-12-11 09:39 Pagina 13

HOOFDSTUK

Verschillende soorten hoofdpijn

햲

Hoe kan de patiënt met chronische hoofdpijn het beste worden benaderd?

Heel veel patiënten bezoeken de huisarts met de klacht: “Ik heb iedere dag hoofdpijn”. Het is belangrijk ten eerste onderscheid te maken tussen de gewone dagelijkse hoofdpijn (tension type headache) en medicatieafhankelijke hoofdpijn. Verder moet u vragen of de hoofdpijn altijd ongeveer hetzelfde is of dat er dagen zijn dat de patiënt echt ziek is van de hoofdpijn, zoals past bij migraine. Spanningshoofdpijn en medicatieafhankelijke hoofdpijn komen vaak voor bij patiënten die ook lijden aan migraine. Er bestaat een groot risico dat de migraineaanvallen, die zijn ingebed in de chronische, dagelijkse hoofdpijn, worden gemist. Bij medicatieafhankelijke hoofdpijn is nogal eens sprake van een transformatie van typische migraine in aanvallen tot een dagelijkse hoofdpijn (‘chronische migraine’). Wanneer het overmatig gebruik van migrainemedicatie wordt opgeheven, keert vaak de oorspronkelijk aanvalsgewijze migraine weer terug. Indien spanningshoofdpijn is vermengd met migraine, loont het vaak zeer de moeite om de migraine gewoon als zodanig te behandelen, aangezien dit de meest invaliderende vorm van hoofdpijn is voor de patiënt.

Wat zijn de belangrijkste vormen van primaire hoofdpijn?

De belangrijkste vormen van primaire hoofdpijn zijn spanningshoofdpijn (tension type headache), clusterhoofdpijn, medicatieafhankelijke hoofdpijn en migraine (met en zonder aura). 13

VERSCHILLENDE SOORTEN HOOFDPIJN


Wat is spanningshoofdpijn?

Bij spanningshoofdpijn gaat het om een milde tot matige hoofdpijn, die geen belangrijke beperkingen in het dagelijks leven oplevert en niet specifiek aanvalsgewijs optreedt. Echte misselijkheid of braken hoort er niet bij. De pijn houdt dagen tot maanden aan en wordt vaak omschreven als een bandvormig, knellend of drukkend gevoel. Vaak komt de hoofdpijn in de loop van de dag opzetten. Soms begint het ’s ochtends al of worden patiënten ermee wakker. Slaap heeft niet het karakteristieke gunstige effect zoals bij migraine. Het is een misvatting te denken dat er specifieke psychische problemen aan spanningshoofdpijn ten grondslag liggen. Het pathofysiologische mechanisme is onbekend.

Wat is clusterhoofdpijn?

Clusterhoofdpijn wordt gezien als de ergste vorm van primaire hoofdpijn en komt minimaal drie keer vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Aanvallen doen zich voor aan één zijde van het hoofd, in tegenstelling tot bij migraine waarbij strikte eenzijdigheid zeldzaam is. Een clusterperiode duurt gemiddeld twee tot drie maanden. Het kan maanden tot jaren duren voordat zich een nieuwe clusterperiode voordoet. Bij clusterhoofdpijn heeft de pijn een trigeminale distributie (meestal de oogtak van de nervus trigeminus, minder vaak de mandibulaire tak). De autonome verschijnselen bestaan onder meer uit conjunctivale injectie, tranenvloed, rinorroe, zweten van gezicht en voorhoofd, miose, ptose en oedeem van het ooglid. Er bestaat een episodisch patroon van de (cluster)aanvallen. Aanvallen, met een duur van 15 tot 180 minuten, treden vaak meerdere keren (maximaal acht keer) in een etmaal op. Vaak is er een niet te beheersen bewegingsdrang bij aanvallen, wat clusteraanvallen onderscheidt van migraine. De hoofdpijn is zeer hevig (radeloos makend) en wordt vaak als borende pijn omschreven.

HOOFDPIJN-MIGRAINE

14


Wat is medicatieafhankelijke hoofdpijn?

De diagnose ‘medicatieafhankelijke hoofdpijn’ wordt niet zozeer gesteld op grond van de specifieke kenmerken van de hoofdpijn, maar op grond van de anamnese met betrekking tot het medicatiegebruik. Met name over zelfzorgpijnstillers wordt vaak gezwegen, terwijl wetenschappelijk overtuigend is aangetoond dat chronisch gebruik van simpele middelen, zoals paracetamol, hoofdpijninducerend werkt. Vaker zien we de medicatieafhankelijke hoofdpijn die voortkomt uit het regelmatige gebruik van specifieke migrainemedicatie: triptanen of ergotamines. De patiënt die vaker dan eenmaal per week een dosering ergotamine neemt, is een kandidaat voor de diagnose ‘medicatieafhankelijke hoofdpijn’. Voor triptanen wordt aangehouden dat meer dan 10-12 dagen per maand de grens is waarboven medicatieafhankelijkheid dreigt.

Wat is migraine?

De officiële criteria van de International Headache Society (IHS) voor de diagnose ‘migraine’ zijn minstens vijf aanvallen met de volgende kenmerken: • Duur 4 tot 72 uur • Twee van de volgende vier kenmerken: – eenzijdig – bonzend – matige tot ernstige intensiteit – verergering door inspanning (bijvoorbeeld traplopen) • Misselijkheid en/of braken of fotofobie én fonofobie. Migraine wordt in de NHG-Standaard omschreven als herhaalde aanvallen van matige tot heftige bonzende hoofdpijn, die meestal gepaard gaat met misselijkheid en erger wordt bij gewone lichamelijke inspanning. Het is van belang hierbij op te merken dat braken beslist geen voorwaarde is om de diagnose migraine te stellen en dat eenzijdigheid evenmin een harde eis is. In de praktijk braakt slechts 15% van de migrainepatiënten en is eenzijdig-

15



heid een kenmerk van de helft van de migraineaanvallen. Ongeveer 20% van de migrainepatiënten heeft 2 tot 48 uur voor de aanval voorgevoelens of waarschuwingstekenen, zoals prikkelbaarheid, depressiviteit, geeuwen, overgevoeligheid voor geuren, hyper- of hypoactiviteit, trek hebben in bepaald voedsel (meestal zoet), een stijve nek en vochtretentie. Deze verschijnselen worden ook wel prodromen of premonitory symptoms genoemd.

Wat is chronische migraine?

Chronische migraine is een zeer ernstig invaliderende vorm van migraine, waarbij patiënten migraineaanvallen hebben op 15 dagen of meer per maand. Jaarlijks transformeert 3% van de episodische migrainepatiënten tot chronische migraine. Geschat wordt dat 1,3-2,4% van de totale bevolking het voorafgaande jaar last had van chronische migraine.

Wat zijn de kenmerken van een aura?

Bij ongeveer 20% van de patiënten worden de verschijnselen van hoofdpijn en misselijkheid voorafgegaan door focale neurologische uitvals- en/of prikkelingsverschijnselen die 10 tot 60 minuten duren. Visuele auraverschijnselen komen het meest frequent voor. Het meest voorkomend is een visueel aura waarbij de patiënt gedurende ongeveer 20 minuten vervormd ziet in één van beide gezichtshelften. Vaak zit er een flikkerend randje om de vervormde vlek heen. Het begint meestal als een klein puntje en groeit langzaam uit tot een grote kring, die uit de periferie van het gezichtsveld wegtrekt. Veel zeldzamer zijn auraverschijnselen in de vorm van hemihypesthesie, hemiparese of afasie. Het werd vroeger ‘klassieke migraine’ genoemd wanneer de aura voorafging aan de hoofdpijn en ‘migraine accompagné’ wanneer de aura tijdens de hoofdpijnfase optrad. Nu spreken we in beide gevallen van ‘migraine met aura’. Van groot belang is dat we beseffen dat een aura slechts bij een minderheid van de migrainepatiënten optreedt. Een aura is weliswaar behulpzaam bij het stellen van de diagnose, maar beslist geen voorwaarde hiervoor.

HOOFDPIJN-MIGRAINE

16


Wat zijn de kenmerken van de verschillende vormen van hoofdpijn?

De kenmerken van de verschillende vormen van hoofdpijn zijn samengevat in tabel 1 op pagina 18.

Kan een migrainepatiënt last hebben van verschillende vormen hoofdpijn?

Spanningshoofdpijn en medicatieafhankelijke hoofdpijn komen vaak voor bij patiënten die ook lijden aan migraine. Er bestaat een groot risico dat de migraineaanvallen, die zijn ingebed in de chronische, dagelijkse hoofdpijn, worden gemist. Met name bij medicatieafhankelijke hoofdpijn is nogal eens sprake van een transformatie van typische migraine in de richting van een dagelijkse hoofdpijn, waarin geen echte aanvallen meer te herkennen zijn.

17



Tabel 1. Kenmerken van verschillende vormen hoofdpijn Migraine

Clusterhoofdpijn

Spanningshoofdpijn

Medicatieafhankelijke

man:vrouw = 1:2

man:vrouw = 4:1

man:vrouw = 6:7

man:vrouw = 2:7

• Hoofdpijn

in aanvallen

in aanvallen

in periode – continu

continu

• Duur

4-72 uur

15 minuten – 3 uur

30 minuten – dagen, maanden in aanvallen

• Frequentie

≤ 6-8 per maand

≤ 8 per dag

variabel/chronisch

hoofdpijn

Karakteristieken

dagelijks

Hoofdpijnkenmerken 2 of meer • Locatie

• Aard

2 of meer

vaak eenzijdig

strikt eenzijdig:

(49% van de

(peri)orbitaal/

aanvallen)

temporaal

kloppend/

borend

vaak dubbelzijdig

diffuus

drukkend/klemmend

kloppend/dof

beïnvloedt dagelijks

onrustig

pulserend • Gedrag patiënt

neemt rust (bed) onrustig

functioneren nauwelijks • Verergert bij

+

–

–

+

inspanning

Begeleidende verschijnselen

1 of meer

• Misselijkheid

++

–

–/+

–/+

• Overgeven

+

–

–/–

–/+

–/+

–/–

–/+

• Foto-/sonofobie + • Aura (10-60 minuten)

3 of meer

+ (20% van de aanvallen)

Extra

tranend oog/neus

afname hoofdpijn bij medicatie-inname

HOOFDPIJN-MIGRAINE

18

Verschillende soorten hoofdpijn

Recommend Documents