Niet alleen leerlingen worden verplaatst, hetzelfde gebeurt met docenten. Een vrij grote groep is verhuisd van de ene naar de andere locatie en vice versa. PM: “Het was onze overtuiging dat dit goed zou zijn, om daadwerkelijk een nieuwe start op de verschillende locaties te kunnen maken. Voor betrokkenen is het een flinke ingreep geweest die nog nazingt. Tegelijkertijd is er het besef dat ons veel te doen staat.”
Verschillen als Kansen 18 februari Weert Flinke verandering Peter-Matthijs Linsen, directeur van gastschool Philips van Horne, opent de bijeenkomst. Hij schetst de situatie waarin de school en partnerscholen in Weert zich bevinden.
Vraag en werkvorm PM: “We hopen dat we vandaag uit het netwerk de nodige inspiratie kunnen putten. Als werkvorm hebben we gekozen voor een ‘omgekeerd halen en brengen’. Vaak zijn het de bezoekers die zich gaan verdiepen in de context en de ervaringen van de gastschool, ditmaal zetten we de bezoekers in de expertrol en nodigen we onze leerlingen, docenten en teamleiders uit om als bevragers op te treden. We houden een korte ronde waarin de netwerkgasten iets vertellen over een verandering die zij zelf hebben meegemaakt in hun organisatie. De mensen van het Philips van Horne worden uitgenodigd aandachtig te luisteren naar de introducties en zich af te vragen met wie je graag in gesprek wilt. Wat zou je van hem of haar willen weten, wat kun je van hem of haar oppikken dat interessant of belangrijk kan zijn voor jouw rol hier op school? Plus eventueel: wat is het advies dat je op basis van wat je hebt gehoord, aan jouw school wilt geven? Na twee rondes van elk drie kwartier komen we terug en inventariseren we de opbrengsten. “We maken samen een gigantische verandering door. We zijn gefuseerd, vanuit de wetenschap dat het totale leerlingenaantal in de komende jaren zal slinken van 4000 naar 3000. Straks komt het gehele vwo terecht in de nieuwbouw van College Weert, het praktijkonderwijs is ondergebracht bij Kwadrant en onze school verandert van een mavo/havo/vwo school naar een school voor alleen nog mavo/havo. De vwo leerlingen de er nu nog zijn, zijn de laatste der Mohikanen.”
Introductie netwerkexperts
1
Kees (Norbertuscollege): “Wij zijn op school aan het werk met professionele leergemeenschappen (PLG’s), die bestaan uit docenten die zich rond een afdeling gegroepeerd hebben: havo, vwo en vwo+. Ze denken na over het type leerling en het type
onderwijs en vooral over de vraag: hoe realiseer je samen het beste onderwijs voor de verschillende groepen leerlingen? Er wordt samen onderzocht, uitgewisseld, en geleerd. Het maakt mensen los, enthousiast… ze nemen meer de ruimte.
met kinderen krijgen: bij de eerste ben je voorzichtig en wat onzeker, bij de tweede heb je meer vertrouwen, omdat je beter weet wat je tegenkomt. Ik kan je vertellen over de voordelen van het met wat meer afstand naar zaken kijken.”
Lodewijk (Stanislascollege): “Wij hadden twee mavo’s in Pijnacker. We kwamen in een nieuw gebouw terecht en mochten zelf de havo opleiding opbouwen en daarna het vwo. In 6 á 7 jaar zijn we gegroeid van 250 naar 1300 leerlingen en hebben we ook steeds de teams moeten uitbreiden. We moeten verder doorontwikkelen en vooral het aspect teambuilding zal de komende jaren opnieuw aan de orde komen. Als je wilt horen hoe wij een en ander hebben opgepakt en wat we tegenkomen, schuif dan aan.”
Johan: “Het Norbertuscollege is onderdeel van scholengroep Tongerlo. Dit was in het verleden niet zo, er heeft een fusieproces plaatsgevonden tussen 1995 en 2000. Nu, 14 jaar later, hebben we drie stevige scholen. We hebben veel ervaring opgebouwd. Het belangrijkste dat ik geleerd heb, is dat telkens weer blijkt dat de kracht in de mensen zit en dat het de grote kunst is om hen te laten meegroeien in die organisatieprocessen. Die praktijkervaring wil ik delen.”
Ale (Palmentuin): “Zo’n 9 jaar geleden voordat de nieuwe directeur kwam, hebben we de omslag gemaakt van traditioneel onderwijs naar natuurlijk leren. Boeken werden bijna allemaal weggedaan, het was helemaal gericht op competenties. De intentie was helemaal niet slecht, maar het is wel volledig mislukt, vooral omdat er geen plan of visie was. Als voor niemand duidelijk
Het is een proces dat zowel interessant, ingewikkeld als tijdrovend is. Het grote voordeel is dat mensen heel gemotiveerd raken rondom een ontwikkeling die ze zelf inbrengen en die te maken heeft met de kwaliteit van het onderwijs. Wie hierover in gesprek wil, is van harte uitgenodigd.”
Marcel (Palmentuin): “Ik ben directeur van drie scholen: twee vmbo-scholen en een praktijkschool (op die laatste doe ik een tijdelijke klus). De verandering die op de Palmentuin is ingezet, lijkt op de verandering waarmee we nu op de andere scholen zijn gestart. Het grote verschil en voordeel is dat ik het op de nieuwe scholen met meer afstand kan bezien. Ik vergelijk het weleens 2
is wat je gaat doen en waarom, komen ook goede dingen niet uit de verf. Ik kan je iets vertellen over die leerervaring en het belang van een visie.”
Koen (Norbertuscollege): “Bij mij kun je terecht als je iets wilt horen over het veranderen vanuit een bepaalde behoefte die al bestaat bij docenten. Ik heb twee praktijkvoorbeelden meegenomen. De eerste gaat over: hoe verander je het gedrag van leerlingen die slecht huiswerk maken en/of onvoorbereid in de les komen? Het tweede voorbeeld komt vanuit mijn ervaring als LO-docent: hoe lukt het om leerlingen de 10 km te laten rennen?”
Anja (Dr. Nassau College): “Wij zijn begonnen met bouwen van een nieuwe school. Heel spannend, op een meter van het huidige gebouw. Dat proces roept automatisch al een verandering op. We zijn nu een klein jaar bezig en het speelt zich voornamelijk af in de teams. Afdelingen krijgen een eigen thuisbasis waar de leerlingen en de teams komen te zitten. De teams zijn bezig met eigen plannen voor didactiek en onderwijs. Het gaat alle kanten op, van woeste ideeën tot: ‘Laten we maar eens gaan kijken’. Het verloopt met kleine stapjes, maar het vordert wel gestaag. Volgend jaar moeten we over en hopen we dat we in het oude gebouw al zo veel in gang hebben gezet, dat we in de nieuwbouw zo kunnen beginnen. Vanuit die ervaring kan ik je het een en ander vertellen.”
Harke: “Het zijn mooie onderwerpen, maar ik vraag me af hoe interessant ze voor de leerlingen zijn die hier vandaag aanwezig zijn. Ik bied me daarom ook aan, ben op zoek naar opstandige
leerlingen die veel beter weten dan docenten en teamleiders hoe het onderwijs eruit moet zien en daarover in gesprek willen.” Harry en Rosie bezoeken de verschillende groepjes en zijn beschikbaar voor ondersteuning. Harry geeft nog een tip mee: “Bedenk naast wat je er zelf mee zou kunnen, ook wat er voor andere leerlingen of collega’s nodig zou zijn om jouw oogst interessant te gaan vinden.”
3
ruimte en flexibiliteit (maatwerk) komen.”
Na twee rondes verzamelen we de opbrengsten Rosie stelt alle deelnemers een voor een de vraag: Probeer in één of twee zinnen aan te geven: “Wat neem je mee voor jezelf” en: “Heb je ook tips voor de school?”
De leerlingen
Tim: ‘’Elke leerling heeft zijn eigen leerstijl. Het is belangrijk dat de school jou een beetje ruimte geeft om op jouw manier te werken.”
Lex: “Zorg dat de overgangsfase van drie scholen naar een lvo Weert zo kort mogelijk is. Trek de pleister er af, dan is de pijn het kortst.”
Docenten en teamleiders Philips van Horne
Xavier: “Ik wil een boek krijgen en dan zelf onderzoeken, in plaats van dat een docent mij dat allemaal gaat vertellen. Als ik vragen heb, dan kom ik wel.” Fabienne: “Het gaat om de ontwikkeling van docenten en leerlingen. Er komt teveel op de schouders van individuele personen terecht, ontwikkelingen moeten breder worden gedragen. Voor leerlingen die extra inzet tonen, moet er meer 4
Wisha: “We moeten veel meer gezamenlijk dingen gaan aanpakken en oplossen. Daarvoor moet je investeren, niet alleen in leerlingen, ook in collega’s.”
Lowie: “De rol van het team en de docenten is belangrijk. Je moet zowel ruimte creëren als mensen medeverantwoordelijkheid maken. Daarnaast heb je een helder kader nodig.”
Danielle: “Het serieus nemen van behoeften van docenten is belangrijk. Je moet duidelijk maken hoe je daarmee omgaat. Op basis van goede afspraken kun je verdere stappen zetten.”
Marieke: “Ik vond het inspirerend en motiverend. Wat ik meeneem, is dat je als school je visie duidelijk moet maken naar docenten, om de praktische uitvoerbaarheid te kunnen zien en er als één geheel naar toe te kunnen werken.”
George: “In mijn gesprekken werd duidelijk hoe belangrijk het is dat je voorkomt dat mensen in de ruststand gaan. Juist in deze tijd van verandering moet je mensen in beweging houden.” Jeroen: “Ik heb opnieuw de kracht en inspiratie gezien van mensen die bij elkaar zitten rondom een thema. Dat geeft energie, perspectief en mogelijkheden om stappen te zetten.”
Sven: “Bij het eerste gesprek vond ik het heel goed dat er een leerling bij was. Daardoor ben ik meer de mogelijkheden gaan zien van passend onderwijs. Dat vond ik mooi. Daarnaast ben ik tot denken gezet over hoe je daar met je sectie meer invulling aan kunt geven.”
Peter: “We moeten veel meer gaan kijken naar wat leerlingen nodig hebben en daar ook echt concrete stappen in gaan zetten. Docenten moeten op weg naar minder vrijblijvendheid, meer eigenaarschap en meer verantwoordelijkheid.”
Lea: Ik praat veel met docenten, maar wie zegt dat wat zij willen, ook is wat jullie (de leerlingen) willen. We hebben jullie nodig, zodat het onderwijs voor jullie verbetert?”
De bevraagde bezoekers
5
Johan: “Er is behoefte aan helderheid en kaders: hoe doen we het hier, zowel als docenten als leerlingen. Ieder zoekt zijn eigen weg, op dit moment. Mensen willen weten: ‘Waar ben ik aan toe? Wat komen we tegen? Wat hebben we met elkaar?’
Ale: “Als die fase geweest is, kom je meer aan onderwijs toe. De leiding moet daar ruimte in geven en docenten moeten de ruimte nemen.”
Koen: “Ik proefde uit de gesprekken dat er op deze school veel bereidheid is om iets aan te pakken.”
Lodewijk: “Het is een zoektocht. Elkaar in je kracht zetten, is een enorme opgave.”
Marcel: “Ik heb een vraag aan Peter-Matthijs: ‘Vind jij dat jij genoeg ruimte hebt?’ ”
PM: “Het is een zoektocht, waarbinnen je de balans probeert te vinden tussen sturen en loslaten.”
Marcel: “Volgens mij wordt er erg veel naar controle gezocht.”
Anja: “Ik heb wéér ervaren hoe belangrijk het is om naar leerlingen te luisteren. En niet alleen naar ze te luisteren, maar ze ook mee te nemen in het proces van verandering. Die bereidheid begint bij de directie en het team.”
Harke: “Er wordt veel gepraat over waar je naar toe moet, maar doe ook wat nu, met de leerling van nu. Voor hem of haar komt elke verandering te laat.”
Harry: “Veranderen wil iedereen; van belang is dat je zoekt naar de sleutel voor jezelf. Het gaat niet zozeer om het organiseren, maar om het wakker roepen van de wil om te veranderen.”
Peter-Matthijs sluit het dagdeel af met: “Wat ik vanochtend allemaal heb gehoord, doet mij deugd. Ik kan er wat mee. Heel concreet denk ik al aan leerlingen als klankbord voor de veranderingen, als spiegel van ‘waar zijn wij mee bezig’. Als jullie het kunnen verwoorden en we kunnen dat delen binnen de school, dan zijn we misschien straks echt een andere school!”
Kees: “Ik proefde ook gretigheid om dingen aan te pakken. Erover praten geeft energie, het gevaar is echter dat morgen de orde van de dag alle aandacht opeist. Wat mij verder bij blijft is de vraag: “Als jullie zeggen: ‘Wij willen veranderen’, wie zijn dan ‘wij’.” We zitten hier natuurlijk met een select gezelschap; wil iedereen hier op deze school het op dezelfde manier in dezelfde mate?
Rosie voegt toe: “Ik heb veel energie en eagerness geproefd: ‘Wij willen het anders doen” en tegelijkertijd zijn er veel onzekerheden in een veranderingsproces waarvan je niet weet waar het naartoe gaat. Dat naast elkaar laten bestaan en erover met elkaar in gesprek blijven, is de kunst… want je gaat zo snel terug naar je eilandje.” 6
relatie tot verandering) dat dicht bij hem of haar staat, en waarop anderen reageren. Voor en na het punt van stilstand, wordt in twee- of meertallen uitgewisseld.
‘s Middags Met de ‘kern’ van het netwerk reizen we naar het nabijgelegen natuurgebied de Grote Peel. Peter-Matthijs geeft aan dat hij het gebied en het thema ‘ontginnen’ graag als metafoor wil gebruiken voor de ‘ontginning’ die er op de scholen plaatsvindt, en ook op de andere netwerkscholen in gang is.
We hebben de mogelijkheid om in twee- of drietallen op pad te gaan en de gesprekken of gedachten van vanochtend voort te zetten, of als groep. Gekozen wordt voor het laatste. We maken een wandeling waarbij we driemaal een plek kiezen waar iemand een onderwerp aansnijdt (in
7
Mail jouw middagopbrengst! Het waren goede gesprekken, een verslag hiervan is echter niet gemaakt. Hierbij nodig ik alle deelnemers uit om in drie of vier zinnen (maar dertig of veertig mag ook!) aan te geven wat hen het meest is bijgebleven uit het middagprogramma (of ui de hele dag, inclusief de avond). Mail het s.v.p. deze week naar
[email protected] of
[email protected] en hopelijk zien we het verslag dan dagelijks groeien met een nieuwe bijdrage. Ter inspiratie op de volgende pagina’s een paar foto’s met bijschriften.
8
Wat heb je nodig om goede chocola te maken?
Waarom is onderwijs elke dag anders? Hoe lopen veranderprocessen en wat verandert er precies?
Notities die Manuela heeft gemaakt tijdens de gesprekken
Meten Tijd doet er niet toe, er is geen regie, alleen een afrekening aan het eind. Hierdoor word je niet specifiek uitgedaagd. Wel word je altijd langs een lat gelegd. Hoe goed is je product? Wat kun je je permitteren? Kun je alle vragen beantwoorden die je gesteld worden?
Moet je als leidinggevende weten wat goed onderwijs is of word je dat aangedragen in 1 op 1 gesprekken met medewerkers? Zo ja, welke ideeën worden er dan aangedragen? Je moet gesprekken voeren, mensen vragen naar waar hun affiniteit ligt. Plus je afvragen wat belangrijk is: waardering, of dat extraatje op je paycheck? Er wordt uitgesproken dat die waardering vele malen belangrijker is.
Hoe meet je de kwaliteit van je chocolade? Wat heb je nodig om goede kwaliteit te leveren? Hoe weet je of je chocola goed blijft? Is hij goed zolang anderen niet gaan klagen?
Is het dus goed om mensen te bevragen? Moet je dat wel doen? Moet je weten wat belangrijk is voor een docent? Moet je als docent met je leerling in gesprek gaan en dan kaders aangeven of alleen regels benoemen?
Vraag je af waarom bepaalde vragen niet meer worden gesteld. Ga in gesprek met elkaar. Waarom is jouw chocola nou zo goed, wat maakt ‘m zo goed? Wat doe jij nou waardoor anderen er meer van willen hebben? Kun je daaraan nog iets veranderen?
Iedere docent maakt zijn eigen chocola, maar bepaalt zelf welke smaak hij kiest. Hoe groot mag die ruimte zijn? Mag je ook andere chocola maken? Ben je de uitvoerder of de begeleider van dit proces?
Waarom zijn we eigenlijk zo bezig met veranderen? Is hetgeen we bieden niet goed genoeg? Probeer het niet meteen anders te doen, maar maak iets dat goed is, beter. Deel je ervaringen. Deel het goede met anderen. Zorg ervoor dat wat je uitdraagt goed is en dat je dat goed doet.
Wat doe je met de schoolplannen? Moet je kaders stellen? Hoe leg je je afspraken vast? Is authenticiteit en vorm belangrijk?
Als je niet weet dat je mist, dan weet je ook niet wat je kunt krijgen. Als je te lang achterover leunt, wat gebeurt er dan? Gaan resultaten dan achteruit? Moet je wel loslaten?
Stel, kaders stellen is heel belangrijk. Hoe vind je daarin de ruimte? Denk aan de invulling en denk aan de kwaliteit. Het proces ernaartoe… hoe ziet dat eruit? Denk niet alleen aan het uitvoeringsproces, maar ook over hoe je er komt. Kun je het interessanter maken door ingrediënten te wisselen?
We leren onze leerlingen leren, maar hoe zit dat met ons? Willen we zelf ook leren? 9
Anja Ik had mijn twijfels over de werkvorm, waarbij ik gelijk toegeef dat ik niet eerst naar de mogelijkheden heb gekeken, maar gelijk aan de bezwaren dacht (te vrijblijvend, te individueel). Vandaar mijn bewuste keuze om niet in tweetallen te werken, maar met elkaar als groep in gesprek te gaan. En dat vond ik erg boeiend. Het drietal momenten dat we stilstonden rond een vraag was inspirerend en gaf verrassende uitspraken. Het boeiende betoog van Johan (Norbertus) over de verandering die altijd bij mensen begint, bijvoorbeeld. Of de aanpak die Jeffrey (College) met ons deelde over het loslaten van de van bovenaf gestuurde jaarplanning voor vergaderingen, dus het meer over laten aan de docenten. Plus het filosoferen over de vraag wat nu eigenlijk activerend is, en wat het begrip kwaliteit inhoudt.
Johan Het bezoek `s middags aan de Grote Peel vond ik bijzonder vanwege de rust in het natuurgebied en de – voor mij in deze omgeving onverwachte - energie in de groep.
Ik deel zelf regelmatig met collega’s de uitspraak dat ‘een pad ontstaat door erop te lopen’. En ik merk dat ik soms moeite heb met collega’s die uitgaan van ‘waar een weg is, is een wil’. Dan moet je dus eerst de weg voor ze creëren , en vervolgens moet je ook nog afwachten of ze dit een weg vinden waar ze op willen lopen. Lastig.
Het leverde mooie gesprekken op en een bewogen inbreng van iedereen. Mijn eerste verkenning van de mij onbekende Grote Peel ging zodoende gepaard met de verkenning van de onderwijsthema’s die ons bezig houden, raken en kennelijk motiveren.
Ook kun je je afvragen of ‘een weids (360 graden) uitzicht’ altijd nodig is om verandering te creëren, of dat een ‘spannend pad’ ook tot mooie inzichten kan leiden.
Een pad of kaart was niet nodig. We vonden samen de weg!
10
Deze bijdrage heeft Marcel gemaild, vóór de netwerkdag, als inspiratie voor het thema Verandering..
Wees niet bang
Wees niet bang voor wat ze van je vinden
Wees niet bang
Wat weet je van de ander
Je mag opnieuw beginnen
als je jezelf niet kent
Vastberaden, doelgericht
Verlies je oorsprong niet
of aarzelend op de tast
Door je snel te binden
Houd je aan de regels
Het leven lijkt afwisselend
of volg je eigen zinnen
maar zelfs de liefde went
Laat die hand maar los of pak er juist één vast
Wees niet bang je bent één van de velen
Wees niet bang
en tegelijk
voor al te grote dromen
is er maar één als jij
Ga als je het zeker weet
Dat betekent dat
en als je aarzelt wacht
je vaak zal moeten delen
Hoe ijdel zijn de dingen
en soms zal moeten zeggen:
die je je hebt voorgenomen
laat me vrij!
Het mooiste overkomt je het minste is bedacht
Freek de Jonge 11
Kees: “Prachtig hoe een andere omgeving als metafoor het gesprek stuurt. Dat heb je niet in de gaten terwijl je in die omgeving bent, maar bij het terugkijken op de gesprekken dringt de omgeving zich in positieve zin op. Het ontginnen, ik zou ook kunnen zeggen ‘ontdekken’ van waar het nou echt om gaat als je het onderwijs wil verbeteren, kwam op heel verschillende manieren aan bod in de gesprekken. Tussen de halteplaatsen had ik een goed gesprek met Koen over wat hem bezighoudt en hoe hij in alles wat hij doet de balans zoekt om voldoende tijd te hebben voor wat in zijn leven belangrijk is. Het thema keuzes maken en hoe je dat doet, hoe je afwegingen maakt, stond daarin centraal. Ik vind het volgende bijschrift ook wel toepasselijk: “Blijf niet trouw het pad volgen. Ga daarheen waar geen pad is.”
Wie volgt?
12
“Als we eenmaal gekozen hebben, moeten we rechtdoor blijven gaan.” OF: “Bij een ontwikkeling ga je in cirkelvormige bewegingen vooruit.”
Prachtig, als schoolleiders vanuit een uitkijktoren samen praten over de vraag: “Waar zou het pad liggen?”
13
Wat is jouw lijfspreuk? “Waar een wil is, is een weg.” of: “Waar een weg is, is een wil.”
En als je dan op weg gaat, wie of wat voorkomt dat je in het moeras belandt of zelfs verzuipt? Of ontwikkel je je pas echt iets als je weet dat je ook mag vallen?”
14
Van deze houd ik: “Wil je verandering? Begin maar te lopen, het pad volgt vanzelf.”
15
