Verhoogd cholesterolgehalte Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies
Jouw gezondheid is onze zorg
Cholesterolgehalte
Inhoud Cholesterolgehalte3 Cholesterol 3 Cholesterol in voeding 4 Verhoogd cholesterolgehalte Oorzaken Risicofactoren Wat kun je zelf doen
5 6 7 7
Cholesterol is een vetachtige stof die onmisbaar is voor het goed functioneren van het menselijk lichaam. Cholesterol wordt gebruikt als bouwstof voor de cellen en voor het maken van andere stoffen zoals hormonen en galzuren. In bijna alles wat we eten is cholesterol aanwezig: zowel in dierlijk, als in plantaardig materiaal. Het overgrote deel van ons cholesterol wordt echter door ons lichaam zelf gemaakt. Dit gebeurt in de lever.
Cholesterol Gezonde voeding Cholesterolverlagend dieet Plantensterolen en omega 3 Geneesmiddelen De Hartstichting
2
8 9 9 10 11
Cholesterol is een vetachtige stof die niet in water oplosbaar is. Door de lever geproduceerde galachtige stoffen bewerken de vetachtige stoffen zodanig, dat de darmwand ze kan opnemen. Via het bloed worden ze vervolgens door het lichaam verspreid. Onder normale omstandigheden is er een evenwicht tussen de hoeveelheden vet en cholesterol die door de lever worden opgenomen en afgegeven. De lever kan dit evenwicht zelf regelen. Dit mechanisme is gevoelig voor de (verzadigde) vetten in de voeding. Ook kan het evenwicht worden verstoord wanneer iemand aan bijvoorbeeld suikerziekte lijdt.
3
Cholesterol in voeding We onderscheiden drie soorten vetten: triglyceriden, sterolen en fosfolipiden. Het meeste van wat wij vet noemen (bijvoorbeeld een randje vet aan een stukje vlees) valt in de groep die wordt aangeduid met de chemische naam triglyceriden. We kennen verzadigde vetzuren (bijvoorbeeld in spek en boter), enkelvoudig onverzadigde vetzuren (bijvoorbeeld in olijfolie) en meervoudig onverzadigde vetzuren (bijvoorbeeld linolzuur en in vis als zalm en haring). In de groep sterolen is cholesterol de belangrijkste vertegenwoordiger. Sterolen komen onder andere voor in eidooiers. Fosfolipiden zijn vetachtige stoffen zoals lecithine. Ze zijn van belang voor de hersenen en zenuwen. De verzadigde vetzuren in onze voeding hebben een cholesterolverhogend effect. De onverzadigde vetzuren verlagen juist het cholesterolgehalte van het bloed. Er moet worden gestreefd naar een evenredige verdeling van verzadigde en enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetzuren.
Verhoogd cholesterolgehalte Bij meer dan de helft van de bevolking heeft het bloed een te hoog cholesterol- of vetgehalte. Onze leefstijl en ons voedingspatroon zijn vaak de oorzaak. Ook erfelijke factoren en bepaalde ziekten kunnen een rol spelen. Een hoog cholesterolgehalte kan leiden tot hart- en vaatziekten. Daarnaast verhoogt het de kans op een leverontsteking. Cholesterol wordt in het bloed gebonden aan verschillende eiwitten zoals LDL (lage dichtheids lipoproteïne) en HDL (hoge dichtsheids lipoproteïne). Deze eiwitten hebben een verschillende functie. • HDL is het ‘goede’ cholesterol; het neemt cholesterol op uit de vaatwand en vervoert dit naar de lever. • LDL is het ‘slechte’ cholesterol; het kan cholesterol laten ophopen in de vaatwand. Deze ophoping kan leiden tot een vernauwing en uiteindelijk afsluiting van de bloedvaten. Dit leidt tot zuurstofgebrek bij de organen. Hierdoor kunnen hart- en vaatziekten ontstaan. Het cholesterolgehalte van het bloed kan op verschillende manieren worden bepaald. Daarbij is van zeer groot belang dat de verhouding tussen LDL en HDL wordt gemeten. Alleen de waarde van het totaal cholesterol geeft te weinig informatie om er conclusies aan te verbinden. Verder is het van belang dat een cholesterolmeting minstens tweemaal nuchter en eenmaal gewoon wordt gemeten. Pas dan kan met zekerheid een uitspraak over de cholesterolwaarden worden gedaan.
4
5
Risicofactoren Er zijn verschillende risicofactoren die net als een verhoogd cholesterolgehalte, de kans op hart- en vaatziekten vergroten. De risicofactoren versterken elkaar. Een combinatie van risicofactoren kan de kans op hart- en vaatziekten tot wel tien keer of meer vergroten. Sommige risicofactoren zijn vermijdbaar, anderen zijn moeilijker onder controle te krijgen.
Oorzaken De oorzaken van een hoog cholesterolgehalte zijn divers. • Een hoog cholesterolgehalte komt voor bij mensen die te dik zijn of die te vet eten. • Een erfelijke stoornis kan de oorzaak zijn. Er zijn verschillende vormen van erfelijke stoornissen zoals familiaire hypercholesterolemie (FH) en familiair gecombineerde hyperlipidemie (FCH). Al op jonge leeftijd kunnen de cholesterolwaarden flink verhoogd zijn. Hart- en vaatziekten kunnen op zeer jonge leeftijd voorkomen. • Een te traag werkende schildklier, suikerziekte en sommige nier- en leverziekten kunnen het cholesterolgehalte verhogen. • Er zijn verschillende geneesmiddelen die het cholesterolgehalte kunnen verhogen, zoals bloeddrukverlagende middelen en plastabletten. Als je wilt weten of dit ook voor jouw geneesmiddelen geldt, vraag dan jouw Alphega apotheek om advies.
6
Roken beschadigt de wanden van de bloedvaten, waardoor LDL cholesterol de vaatwand kan binnendringen en de bloedvaten sneller dichtslibben. Een verhoogde bloeddruk beschadigt de bloedvaten en verhoogt de kans op het dichtslibben ervan. Langdurige stress kan indirect bijdragen tot het krijgen van hart- en vaatziekten. Vaak is het voor een deel te wijten aan de leefstijl die stress met zich meebrengt: veel roken en drinken (alcohol), slecht eten en weinig beweging. Overgewicht is een risicofactor die met name het gevolg is van de leefstijl in onze westerse wereld. Overmatig alcoholgebruik kan ook tot overgewicht leiden. Te weinig lichaamsbeweging kan in combinatie met één van de risicofactoren ook leiden tot hart- en vaatziekten.
Wat kun je er zelf aan doen? Bij een verhoogd cholesterolgehalte is aanpassing van de leefgewoonte een belangrijke stap in de goede richting. Gezonde voeding (niet te veel verzadigd vet), niet roken, minder alcohol drinken en leren omgaan met stress hebben een gunstige uitwerking op het cholesterolgehalte. Ook meer lichaamsbeweging heeft een positief effect. Drie keer per week een half uur sporten verlaagt het cholesterolgehalte extra. Bij overgewicht doe je er goed aan af te vallen. Wanneer een erfelijke aandoening tot verstoring van de cholesterolwaarden leidt, kun je met een gezonde leefstijl (in combinatie met medicijnen) het risico op hart- en vaatziekten flink verlagen.
7
Gezonde voeding Gezonde voeding heeft een positieve invloed op het cholesterolgehalte. In de praktijk blijkt het samenstellen van gezonde voeding niet altijd even gemakkelijk. De Nederlandse Voedingsraad heeft daarom een aantal spelregels opgesteld: • Eet gevarieerd. Zorg voor afwisseling zodat je alle voedingsstoffen binnenkrijgt. • Wees matig met vet. Te veel vet (met name verzadigd vet) verhoogt het cholesterolgehalte. Magere producten en producten met onverzadigde plantaardige vetten zijn beter. • Eet volop zetmeel en voedingsvezels. Brood, aardappelen en pasta’s bevatten veel zetmeel en zijn energierijk. • Vermijd te veel suiker. Beperk het gebruik van suikerrijke producten zoals frisdrank, koek, gebak en snoep. Neem maximaal vier tussendoortjes per dag. • Wees zuinig met zout. Gebruik kruiden om het eten op smaak te brengen. • Gebruik dagelijks minimaal anderhalve liter vocht. • Zorg voor een goed lichaamsgewicht. • Lees wat er op de verpakking staat. Het etiket bevat belangrijke informatie voor het maken van een bewuste voedselkeuze. Eidooiers zijn cholesterolrijk. Het gebruik van drie tot vier eieren per week leidt niet tot verhoogde cholesterolwaarden. Houd wel rekening met producten waarin veel eieren zijn verwerkt.
Cholesterolverlagend dieet Bij iedere vorm van een afwijkend cholesterol- en vetgehalte in het bloed is een wijziging in het voedingspatroon de eerste maatregel. Vaak zijn dieetmaatregelen voldoende om de afwijking te normaliseren. Jouw arts kan in overleg met jou besluiten dat je ter ondersteuning geneesmiddelen gaat gebruiken. Dat verandert niets aan de noodzaak om met het dieet door te gaan. Bij een cholesterolverlagend dieet staat de beperking van verzadigd vet centraal. Vervanging van verzadigd vet door zetmeelrijke producten heeft een gunstig effect. De hoeveelheid verzadigd vet in onze voeding wordt voor een groot deel geleverd door boter, margarine, halvarine, vlees en vleeswaren, melk, kaas en andere zuivelproducten. Vervanging van deze producten is vaak voldoende voor een succesvol cholesterolverlagend dieet. Alternatieven zijn magere producten. Gebruik voor bakken en braden olie of margarine met veel meervoudig onverzadigd vet. Besmeer boterhammen liever met dieetmargarine of dieethalvarine. Eet niet te veel snacks, hartige tussendoortjes, gebak, cake en snoep.
Plantensterolen en omega 3 Plantensterolen komen voor in oliën, noten en granen. Het is een stof die in planten voorkomt en ongeveer dezelfde structuur heeft als cholesterol. Plantensterolen verlagen de opname van cholesterol in de darmen. Ze vormen een soort barrière voor de opname van cholesterol. Er komt minder cholesterol in het bloed en er wordt meer cholesterol uitgescheiden via de ontlasting. Onderzoeken naar plantensterolen bij een verhoogd cholesterol hebben goede resultaten laten zien. Plantensterolen zijn tegenwoordig in verschillende voedingsmiddelen toegevoegd. Omega 3 kan een gunstige invloed hebben op het verlagen van een te hoog cholesterolgehalte. Het is niet bewezen dat het gebruik van voedingssupplementen met omega 3 helpt. De positieve effecten van vis zijn wel aangetoond. Het advies is dan ook minimaal twee maal per week vis te eten, waarvan eenmaal vette vis.
8
9
Geneesmiddelen Wanneer het effect van een cholesterolverlagend dieet onvoldoende is, kun je met jouw arts een behandeling met geneesmiddelen bespreken. Bij erfelijk hoog cholesterol zijn altijd medicijnen nodig. De meest effectieve geneesmiddelen zijn de statines of cholesterolsyntheseremmers. Deze remmen de aanmaak van cholesterol in de lever, waardoor de lever meer cholesterol uit het bloed gaat opnemen. In combinatie met een statine kan er een lipidenverlagend middel gebruikt worden dat de heropname van cholesterol uit de darm remt. Nicotinezuur en fibraten kunnen een positieve invloed hebben op het cholesterolgehalte en de triglyceriden. Daarnaast kennen we nog de galzuurbindende harsen die een matig effect hebben en lastig zijn om in te nemen. Al deze middelen kunnen bijwerkingen hebben, maar meestal is dit niet het geval. Ook kunnen zij wisselwerking vertonen met andere geneesmiddelen. Als je vragen hebt over jouw geneesmiddelen, kun je bij jouw Alphega apotheek terecht. Over het algemeen moeten geneesmiddelen tegen een te hoog cholesterolgehalte levenslang in combinatie met een dieet gebruikt worden. Stoppen met de medicijnen of het dieet heeft als gevolg dat het cholesterolgehalte weer omhoog gaat. Let op: veel ‘lightproducten’ zijn niet vetarm, zoals de naam doet vermoeden. Deze producten moeten volgens de Warenwet dertig procent minder calorieën bevatten dan de gangbare producten. Deze vermindering wordt niet altijd gehaald uit vet, maar ook uit suikers, zetmeel of alcohol. Lees daarom altijd de verpakking of het etiket.
10
De Hartstichting Gezond leven is leuk, lekker en niet al te moeilijk. Met deze positieve benadering wil de Nederlandse Hartstichting een gezonde leefstijl onder de aandacht brengen. Dat is: niet roken, voldoende bewegen, gevarieerd en niet te vet eten, veel groenten en fruit en genoeg ontspannen. Op de website van De Hartstichting vind je veel informatie over een verhoogd cholesterolgehalte en een gezonde leefstijl. Kijk voor meer informatie op www.hartstichting.nl.
11
Meer weten? Deze folder is onderdeel van een serie informatiefolders, die wordt uitgegeven door Alphega apotheek. Deze folders zijn ook online beschikbaar op www.alphega-apotheek.nl. Wil je meer weten over dit onderwerp, jouw gezondheid of de geneesmiddelen die je gebruikt? Kom dan gerust eens langs bij Alphega apotheek. Wij zijn je graag van dienst. Ook voor geneesmiddelen die je zonder recept koopt, raden we aan te laten controleren of ze samengaan met eventuele andere geneesmiddelen die je al gebruikt. Geef het gebruik van deze zogeheten zelfzorgmiddelen dan ook altijd door aan jouw apotheek.
2014b
Jouw gezondheid is onze zorg
