Astma en COPD Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies
Jouw gezondheid is onze zorg
Astma en COPD
Inhoud Astma3 Oorzaken van astma 4 Symptomen5 Risico’s5 Behandeling6 Geneesmiddelen7 COPD9 Oorzaken van COPD 9 Symptomen10 Andere symptomen van COPD 11 Risico’s11 Behandeling COPD 12 Geneesmiddelen13 Inhalator 14 Inhalatie-instructie14 Volgorde van de medicijnen 14 Bijwerkingen
15
Leven met astma/COPD Wat kun je zelf doen? Wat kan een patiëntenvereniging voor je doen? Wat kan Alphega apotheek voor je doen?
16 16 18 19
2
Zojuist heb je geneesmiddelen voor astma of COPD bij je Alphega apotheek gehaald. We kunnen ons voorstellen dat je nog veel vragen hebt. Deze folder is bedoeld om je achtergrondinformatie over astma en COPD te geven. De geneesmiddelen die bij astma/COPD worden voorgeschreven, lichten we kort toe. Heb je na afloop nog vragen? Neem dan gerust contact met ons op. Wij helpen je graag.
Astma Astma is een chronische ontsteking van de luchtwegen. Chronisch betekent dat het een langdurige ziekte is. Jouw luchtwegen reageren op deze ontsteking door een zwelling van de slijmvliezen, door samentrekking van de spiertjes in de luchtwegen en door het produceren van slijm en vocht. Hierdoor vernauwen de luchtwegen zich en kun je moeilijker ademen. Benauwdheid treedt op, doordat de lucht in je longen onvoldoende wordt ververst. Letterlijk betekent astma ‘moeilijk ademen’. De belangrijkste kenmerken van astma zijn: een piepen de ademhaling, hoesten en/of kortademigheid. Astma kenmerkt zich door periodes met klachten, die worden afgewisseld met periodes waarin er niets aan de hand lijkt te zijn. Toch blijven de luchtwegen altijd iets ontstoken. Daarom noemen we het een chronische ontsteking. Veel mensen met astma zijn allergisch. De aanleg voor astma en allergieën is erfelijk. De één krijgt bijvoorbeeld problemen door huisstofmijt; de ander kan niet tegen huisdieren of pollen.
3
Oorzaken van astma Astma kan op elke leeftijd ontstaan. Toch begint de ziekte bij veel mensen als kind. Onderzoek heeft uitgewezen dat de aanleg voor astma erfelijk is. Erfelijke aanleg Als een kind met aanleg voor astma of allergieën regelmatig in contact komt met allergische prikkels (allergenen), dan kan hij of zij een allergie ontwikkelen. Voorbeelden van allergenen zijn huisstofmijt, huisdieren en pollen. Meestal ontwikkelt een allergie zich langzaam. Hierdoor zal een kind dus pas na een aantal jaren allergisch gaan reageren op de desbetreffende prikkel. Allergische klachten verschillen vaak per persoon en per allergie. Zo kun je last hebben van niesbuien, jeukende ogen, gezwollen oogleden, een droge hoest en een verstopte neus. Wie een allergie heeft, heeft een grotere kans om ook astma te ontwikkelen. Acht van de tien mensen met astma hebben ook een allergie.
Andere oorzaken Als astma niet in de familie zit en dus niet erfelijk is, is er soms een andere oorzaak van astma aan te wijzen. Zo hebben te vroeg geboren kinderen en kinderen van wie de moeder rookte tijdens de zwangerschap, vaker astma of last van allergieën. Ook een laag geboorte gewicht kan bijdragen aan een grotere kans op astma of allergieën. Sommige mensen hebben zogenaamde beroepsastma. In dit geval is het vaak en lang inademen van chemische stoffen (zoals verf of asbest) de oorzaak. Het kan ook zijn dat je reageert op niet-allergische prikkels zoals uitlaatgassen, rook, benzine, parfum of schoonmaakmiddelen. Voor sommige mensen zijn weersomstandigheden een prikkel. Denk hierbij aan: kou, mist en vochtige lucht. Astmatische symptomen kunnen ook optreden door inspanning, bijvoorbeeld tijdens het sporten. Bij deze inspanningsastma is het belangrijk om rustig met een activiteit te beginnen, zodat de longen kunnen wennen aan de overgang van rust naar inspanning.
Symptomen Bij astma zijn er constant kleine ontstekingen in de longen. Deze ontstekingen veroorzaken de symptomen van astma. Kenmerkende symptomen zijn: • Kortademigheid: in aanvallen, in perioden of bij inspanning • Een piepende, zagende of brommende ademhaling • Hoesten, waarbij soms slijm wordt opgehoest
Risico’s Bij astma is het niet alleen belangrijk om klachten te behandelen, maar ook om ze te voorkomen. Na het doormaken van (veel) astma-aanvallen kunnen de luchtwegen blijvend beschadigd raken.
4
5
Wanneer astma niet goed behandeld wordt, kan de longfunctie achteruit gaan en kunnen COPD-verschijnselen optreden. Veel voorkomende complicaties zijn bacteriële en/of virale luchtweginfecties.
Behandeling Met de behandeling van astma worden de volgende doelen nagestreefd: • Geen of weinig klachten. • Acceptabele nachtrust. • (Vrijwel) normale dagelijkse activiteiten. • Zo weinig mogelijk hinder van interventies (dat wil zeggen dat medicatie in de laagst effectieve dosering wordt gegeven met de laagste doseringsfrequentie en de minste bijwerkingen). • Voorkomen of tijdig behandelen van exacerbaties (tijdelijke verergeringen) en daarmee voorkomen van ziekenhuisopname. • Bereiken of behouden van een optimale longfunctie. • Weinig of geen bijwerkingen van de medicatie. Een succesvolle behandeling van astma kun je positief beïnvloeden door:
uit de weg te gaan. Toch kun je een aantal dingen doen. Op de website van het Longfonds vind je uitgebreide informatie over het vermijden van prikkels.
Geneesmiddelen
Stoppen met roken Het is van groot belang dat je niet rookt. Mensen met astma die roken, lopen meer kans om later COPD te krijgen. Daarnaast is roken een prikkel die astma verergert. Rokers hebben meer astmaklachten dan niet-rokers. Roken en passief meeroken dient daarom te worden vermeden. Stoppen met roken heeft uiteindelijk meer effect dan welk geneesmiddel ook.
De meeste mensen met astma krijgen medicatie voorgeschreven door de huisarts of de longarts. De medicijnen voor astma worden vaak via de mond ingeademd (geïnhaleerd), zodat ze direct in de longen terechtkomen. Het soort astma en de ernst van de ziekte bepalen welk medicijn je krijgt voorgeschreven.
Vermijden van prikkels Om ervoor te zorgen dat je zo min mogelijk last hebt van astma, is het belangrijk de prikkels waar je niet tegen kunt, te vermijden. Natuurlijk is de ene prikkel makkelijker te vermijden dan de ander. Ook zul je soms in situaties terechtkomen waarin het niet lukt om de prikkel
Luchtwegverwijders Als je benauwd bent of een astma-aanval hebt, kun je een luchtwegverwijder gebruiken. Deze medicijnen zorgen ervoor dat de spiertjes om de luchtwegen ver slappen. Hierdoor worden de luchtwegen snel weer wijder. Luchtwegverwijders zijn dus een tijdelijke oplossing bij klachten. Ze doen niets aan de ontstekingen in de longen. Kortwerkende luchtwegverwijders werken
6
Er zijn verschillende soorten medicijnen bij astma.
7
binnen vijf minuten en hebben maximaal zes uur effect. Je kunt deze dan ook preventief nemen, als je verwacht dat je klachten zult krijgen. Langwerkende luchtwegverwijders hebben gemiddeld twaalf uur effect. Gebruik luchtwegverwijders nooit vaker dan voorgeschreven door de arts. Ontstekingsremmers Veel mensen met astma krijgen een ontstekingsremmer (luchtwegbeschermer) voorgeschreven. Ontstekingsremmers bestrijden de ontstekingen in de longen. Hierdoor reageren de longen minder heftig op prikkels en heb je minder last van astma. Het duurt een aantal weken voordat ontstekingsremmers optimaal hun werk doen. Het is belangrijk om deze medicijnen te gebruiken zoals de arts dit voorschrijft. Ontstekingsremmers zijn onderhoudsmedicijnen en moeten dan ook langere tijd dagelijks en volgens het voorschrift gebruikt worden. Dit noemen we therapietrouw. Therapietrouw is erg belangrijk voor een goede werking van de middelen. Combinatiemedicijnen Ontstekingsremmers en luchtwegverwijders worden ook wel eens gecombineerd in één inhalator. Deze combinatiemedicijnen zorgen voor bescherming én verwijding van de luchtwegen. Overige medicijnen Als bij jou de diagnose astma is gesteld, kun je een oproep krijgen voor de jaarlijkse griepprik. Daarnaast kun je medicijnen krijgen voor verschillende allergieën, zoals huisstofmijt, hooikoorts of huisdieren. Soms kan bij astma een antibioticumkuur nodig zijn.
COPD COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) is een verzamelnaam voor onder meer chronische bronchitis en longemfyseem. Bij deze aandoeningen zijn de longen en luchtwegen blijvend ontstoken. De longen en luchtwegen werken niet meer zoals het hoort, omdat ze hun elasticiteit hebben verloren. COPD is een ziekte met benauwdheid als belangrijkste kenmerk.
Oorzaken van COPD De meeste mensen krijgen pas op latere leeftijd COPD. Roken Bij acht op de tien is het roken van tabak de oorzaak van COPD. Roken beschadigt de longen ernstig, waardoor longziekten zich gemakkelijker kunnen ontwikkelen. Ook mensen die al jaren gestopt zijn met roken, lopen een verhoogd risico op COPD. Sigarettenrook in je omgeving kan ook een boosdoener zijn. Een aantal mensen krijgt zieke longen door langdurig meeroken met anderen. Rokers die de diagnose COPD krijgen, wordt aangeraden alsnog zo snel mogelijk te stoppen. Roken verergert de klachten en versnelt bovendien het verloop van de ziekte. (Erfelijke) ziekte In sommige gevallen is een (erfelijke) ziekte de oorzaak van COPD. Meestal gaat het dan om ziektes waarbij er veel luchtwegklachten zijn. De longen raken hierdoor steeds opnieuw beschadigd.
8
9
Blootstelling aan (giftige) stoffen Bij zo’n 15% van de patiënten is langdurige blootstelling aan giftige stoffen of kleine stofdeeltjes de oorzaak van COPD. In bepaalde werksituaties kan dit het geval zijn. Er zijn verschillende soorten stoffen die COPD veroorzaken, bijvoorbeeld: houtstof, uitlaatgassen, chemische stoffen en asbest. Slecht behandelde astma Slecht behandelde astma en het hebben van veel longontstekingen kunnen uiteindelijk ook tot COPD leiden. In beide gevallen ontstaat er langzaam lichte schade aan de longen. Als de schade toeneemt, kunnen de longen uiteindelijk niet meer functioneren zoals het hoort.
Symptomen In eerste instantie zijn hoesten en kortademigheid bij inspanning de belangrijkste kenmerken van COPD. Symptomen van ernstige COPD zijn kortademigheid en vermoeidheid. Mensen met COPD komen vaak adem tekort. Er zijn talloze ontstekingen in de longen en de longblaasjes kunnen langzaam vergaan. Dat levert vervelende klachten op. Hoesten Hoesten komt vaak voor bij COPD, omdat er veel slijm in de longen zit. Hoesten is een natuurlijke reactie van het lichaam om het slijm weg te krijgen. Het kan dus zijn dat er slijm meekomt bij een hoestbui. Hoesten is erg vervelend, maar met speciale hoesttechnieken (huffen) is het ook erg functioneel. Een longfysiotherapeut kan je deze techniek aanleren. Kortademigheid Kortademigheid is ook één van de symptomen van COPD. In het begin van de ziekte is dat vooral bij stevige lichamelijke inspanning. Later kun je ook kortademig worden van normale dagelijkse bezigheden. De trap oplopen of jezelf aankleden kan dan al teveel zijn.
10
Kortademig zijn betekent dat je snel buiten adem bent en dan de neiging hebt om naar lucht te happen. Wie kortademig is, gaat vaak hijgen. Dit komt omdat het voelt alsof het onderste deel van de longen dichtzit en je daardoor korte ademteugen neemt. Een ander verschijnsel is een piepende ademhaling: vergelijkbaar met een ballon waaruit je via het tuitje langzaam lucht laat ontsnappen.
Andere symptomen van COPD Omdat je vaak benauwd bent, moet hoesten en kortademig bent, verbruikt je lichaam veel energie. Bovendien is het lichaam steeds maar aan het vechten tegen de ontstekingen in de longen. Daarom kan het zijn dat je vaak moe bent en weinig spierkracht hebt. Door het hoge energieverbruik is gewichtsverlies ook één van de symptomen van COPD. Niet iedereen heeft hier last van. Overgewicht kan namelijk ook een symptoom van COPD zijn. Dit komt meestal omdat het, als je weinig energie hebt, erg verleidelijk is om te kiezen voor gemakkelijk voedsel. Zo krijg je toch iets binnen. Helaas zijn snelle en gemakkelijke etenswaren vaak ongezond.
Risico’s COPD-patiënten hebben naast klachten vaak bijkomende complicaties die het ziektebeeld verergeren. Veel voorkomende complicaties zijn bacteriële en/of virale luchtweginfecties. Ook kun je last hebben van bijwerkingen van de medicijnen. De belangrijkste complicatie van COPD is hartfalen. Bij langdurige COPD, met name wanneer die gepaard gaat met chronisch zuurstoftekort, lijdt ook het hart.
11
Behandeling COPD
Geneesmiddelen
Met de behandeling van COPD worden de volgende doelen nagestreefd: • Het verminderen van de klachten. • Het verbeteren van het inspanningsvermogen. • Het normaliseren van de achteruitgang van de longfunctie. • Het voorkomen van exacerbaties (verergeringen). • Het uitstellen of voorkomen van invaliditeit en arbeidsongeschiktheid. • Het verbeteren van de ziektegerelateerde kwaliteit van leven.
Het gebruiken van medicijnen bij COPD is erg belangrijk. Ze kunnen helpen om het ziekteverloop te vertragen. Er zijn verschillende soorten medicijnen die de klachten kunnen verminderen. Er zijn helaas geen geneesmiddelen die COPD kunnen genezen.
Een succesvolle behandeling van COPD kun je positief beïnvloeden door: Stoppen met roken Stoppen met roken is tot op heden de meest effectieve behandeling bij COPD. Niet alleen vermindert stoppen met roken het risico op het krijgen van COPD, ook de verdere achteruitgang wordt vertraagd. Voeding COPD-patiënten hebben een vergroot risico op onder gewicht, met name door het verlies van spiermassa. Wanneer ook de ademhalingsspieren zwakker worden, kan dit grote gevolgen hebben. Daarom is het erg belangrijk het gewicht zo veel mogelijk op peil te houden. Jouw Alphega apotheek of een diëtist kan je hierbij helpen met advies over juiste voeding. Fysiotherapie Bij de behandeling van COPD kan de hulp van een (long) fysiotherapeut nodig zijn. Een (long)fysiotherapeut helpt je bij het ademen in rust of tijdens beweging. Ook kan deze therapeut je functioneel leren hoesten. Huffen is een hoestmethode om effectief van slijm af te komen. Hierdoor ben je minder benauwd. De fysiotherapeut geeft je ook oefeningen mee, zodat je kunt blijven bewegen.
12
Luchtwegverwijders Omdat je bij COPD vaak last hebt van benauwdheid is een inhalator met een luchtwegverwijdend medicijn meestal noodzakelijk. Luchtwegverwijders zorgen ervoor dat de spiertjes rondom de luchtwegen zich wat ontspannen, waardoor de luchtwegen wijder worden en je gemakkelijker kunt ademen. De huisarts of longarts zal samen met jou kijken hoe vaak je de inhalator moet gebruiken. Kortwerkende luchtwegverwijders werken gemiddeld binnen vijf minuten en behouden hun werking maximaal zes uur. Een inhalator met langwerkende luchtwegverwijders geeft zo’n 12 tot 24 uur verlichting. Ontstekingsremmers Omdat er bij COPD continu ontstekingen in de longen zijn, kan de arts je een inhalator met daarin een ontstekingsremmer voorschrijven. Het duurt een aantal weken voordat ontstekingsremmers hun werk gaan doen. Het is belangrijk om deze COPD-medicijnen te gebruiken zoals de arts dit voorschrijft. Ontstekingsremmers zijn namelijk onderhoudsmedicijnen en moeten dan ook langere tijd heel strikt gebruikt worden. Deze therapietrouw is erg belangrijk voor een goede werking van de medicijnen. Overige medicijnen bij COPD Als je naast de COPD-symptomen veel last hebt van aller gische reacties, kan jouw arts medicatie voorschrijven die dat onderdrukt. Dat kan een inhalator zijn, maar ook gewoon een tablet of neusspray. Ook kan het zijn dat je de ontstekingsremmers en luchtwegverwijders naast elkaar of in de vorm van een combinatiemedicijn moet gebruiken. Als je COPD hebt, krijg je bovendien elk jaar een oproep voor de griepprik. Soms is een antibioticumkuur nodig om infecties in de longen te bestrijden.
13
Inhalator
Bijwerkingen
Wanneer je medicijnen gebruikt voor astma of COPD, is het belangrijk deze goed te inhaleren met behulp van een inhalator. Er zijn verschillende soorten inhalators en inhalatietechnieken. Alleen als je goed inhaleert, komt er voldoende van het medicijn uit de inhalator in de longen. Het is dan ook belangrijk dat je goed leert inhaleren. Je Alphega apotheek, arts of longverpleegkundige zal je de instructie geven en laten oefenen.
Medicijnen voor astma of COPD geven nauwelijks bijwerkingen doordat de medicijnen die je inhaleert, direct in de longen terechtkomen. Toch kunnen niet alle bijwerkingen worden uitgesloten. Voor de specifieke bijwerkingen die jouw geneesmiddel kan veroorzaken, verwijzen wij je naar de bijsluiter van het desbetreffende geneesmiddel.
Inhalatie-instructie Je hebt een inhalatie-instructie gekregen, zodat je jouw geneesmiddelen op de juiste manier kunt inhaleren. Het inhaleren lijkt eenvoudig, maar vaak wordt dit niet op de juiste manier uitgevoerd. Bij verkeerd inhaleren werkt het medicijn niet optimaal. Het gevolg is dat de klachten niet worden verholpen. Als je er niet helemaal zeker van bent of jij de medicijnen op de juiste wijze inhaleert, dan kun je bij Alphega apotheek altijd een afspraak maken voor een inhalatie-instructie.
Volgorde van medicijnen Wanneer je verschillende medicijnen inhaleert, kun je altijd het beste beginnen met de luchtwegverwijder en daarna de andere geneesmiddelen. De luchtwegverwijders hebben de luchtwegen dan al iets verwijd, waardoor de andere middelen dieper in de luchtwegen kunnen komen. Je Alphega apotheek kan je hierover adviseren.
14
Er zijn wel enkele algemene bijwerkingen te noemen: • Last van hoestbuien na het inhaleren. • Ontstekingsremmers kunnen soms heesheid of een schimmelinfectie van de mond- of keelholte veroorzaken. Tip! Neem voor het inhaleren een slokje water; dit kan een hoestbui na het inhaleren voorkomen.
Tip! Spoel na het inhaleren je mond met een slokje water en spuug uit. Neem daarna een tweede slok water en slik deze door. Zo verklein je de kans op heesheid of een schimmelinfectie. Mocht je toch bijwerkingen ervaren, overleg dan met je arts of apotheek. Ook als je weinig resultaat merkt van de medicatie, kun je het beste contact zoeken met de huisarts of longarts. Het kan zijn dat andere medicijnen of een andere inhalator beter bij je passen.
15
Leven met astma/COPD Wat kun je zelf doen? Als de diagnose astma of COPD gesteld is, krijg je te maken met verschillende zorgverleners die streven naar een optimale behandeling van jouw longziekte. Ook verwachten zij iets van jou als patiënt. De zorg die voor jou belangrijk is, is niet per se voor een ander ook noodzakelijk. Goede zorg is dus lastig te omschrijven. Toch zijn er kenmerken van goede zorg: zorgverleners zoals huisarts, praktijkondersteuner, longarts en longverpleegkundige houden zich aan bepaalde richtlijnen. Behandelplan Zo is het de bedoeling dat ze samen met jou een behandelplan of zorgplan opstellen. In dit plan staan de diagnose, de afspraken, het medicijngebruik en de behandeldoelen. Je mag het behandelplan altijd inzien of zelfs meenemen naar huis. Naast het opstellen van dit plan moeten de zorgverleners je duidelijke voorlichting geven, zoveel mogelijk gericht op jouw persoonlijke situatie. Het is belangrijk dat je van jouw behandelend arts en de longverpleegkundige het gevoel krijgt dat ze naar je luisteren. Samenwerken Op hun beurt verwachten de zorgverleners ook iets van jou als patiënt. Alleen met een goede samenwerking is de best mogelijke behandeling van jouw longziekte te bereiken. Om je daarmee op weg te helpen, is er een Zorgstandaard COPD voor patiënten ontwikkeld. Deze geeft aan wat je kunt doen om samen met de zorgverleners naar goede zorg te streven. Zo is het belangrijk om zo open mogelijk te zijn over jouw leefstijl (roken, eetpatroon, beweegpatroon). Als je medicijnen gebruikt, is het belangrijk deze te gebruiken zoals de arts heeft voorgeschreven.
16
17
Wat kan een patiëntenvereniging voor je doen?
Wat kan Alphega apotheek voor je doen?
Patiëntenverenigingen zijn organisaties die opkomen voor de belangen van patiënten en hun familieleden. Er zijn diverse patiëntenverenigingen voor mensen met een longziekte. Naast belangenbehartiging ondersteunen ze mensen met een longziekte in het streven een normaal en actief leven te leiden. Hoe meer mensen lid zijn van een patiëntenvereniging, hoe beter zij hun belangen kunnen behartigen. Maar, niet alleen dat maakt een lidmaatschap waardevol. Je kunt er ook terecht voor voorlichting en informatie, lotgenotencontact en je ontvangt uitnodigingen voor bijeenkomsten en gespreksgroepen.
Het is goed om te weten dat je voor ondersteuning bij het onder controle houden van astma of COPD gewoon bij Alphega apotheek terecht kunt. Alphega apotheek organiseert regelmatig voorlichtingsbijeenkomsten. Ook kun je bij je Alphega apotheek terecht voor een LongCheck. Tijdens de LongCheck bekijkt de apotheek of je astma of COPD onder controle is, controleren we de inhalatietechniek en eventuele inhalator of voorzetkamer. Ook bespreken we je medicatiegebruik en beantwoorden we graag al je vragen. Vraag je Alphega apotheek naar de LongCheck.
18
19
Meer weten? Deze folder is onderdeel van een serie informatiefolders, die wordt uitgegeven door Alphega apotheek. Deze folders zijn ook online beschikbaar op www.alphega-apotheek.nl. Wil je meer weten over dit onderwerp, jouw gezondheid of de geneesmiddelen die je gebruikt? Kom dan gerust eens langs bij Alphega apotheek. Wij zijn je graag van dienst. Ook voor geneesmiddelen die je zonder recept koopt, raden we aan te laten controleren of ze samengaan met eventuele andere geneesmiddelen die je al gebruikt. Geef het gebruik van deze zogeheten zelfzorgmiddelen dan ook altijd door aan jouw apotheek.
2014c
Jouw gezondheid is onze zorg
